Küresel ısınma ve iklim değişikliği Ders 11 Dönem III

Küresel ısınma ve iklim değişikliği Ders 11

Dönem III

Prof.Dr.Erkan PEHLİVAN İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi

Halk Sağlığı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi

erkan.pehlivan@inonu.edu.tr 2019-2020

2

Öğrenim Hedefleri

• Küresel ısınmayı tanımlar

• İklim değişikliğini tanımlar

• Sera etkisi mekanizmasını açıklar

• Sera etkisi yapan gazların sınıflandırır

• Sera gazı yayan kaynakları sayar

• Küresel ısınmanın insan sağlığı üzerindeki etkilerini açıklar

• Akut ve kronik etkini sayar

• Sorun karşısında neler yapabileceğini açıklar

Atmosferin Katmanları

4

Küresel ısınma/Sera Etkisi

•Sanayi devriminden beri, özellikle fosil yakıtların

yakılması, ormansızlaşma ve sanayi süreçleri ile

atmosfere salınan sera

gazlarının hızlı artışa bağlı

olarak, doğal sera etkisinin

kuvvetlenmesi sonucunda,

yeryüzündeki ve atmosferin

alt bölümlerindeki sıcaklık

artışına küresel ısınma adı

verilmektedir.

İklim değişikliği

• Küresel ısınmaya bağlı olarak, diğer iklim elemanlarının da (nem, yağış, hava hareketleri)

değişmesi sonucu iklim değişir.

6

Sera gazları

Sera gazları:

*Karbondioksit (CO

)

*Kloroflorokarbonlar (CFCs),

*Metan (CH

),

*Azotoksitler(NOx) ve

*Ozon olarak (O

) bilinmektedir.

karbondioksit üretimi, sera etkisinde birinci derecede önemlidir ve CO

’nin atmosferde uzun bir yaşam ömrü

•% 90’ı stratosferik ozon, güneşten gelen zararlı ultraviole radyasyonunu emer “iyi huylu ozon”% 10’u insan kaynaklı olan troposferik ozon, Azot Oksit

(NOx)turevlerinin gunes ısığı ile tepkimeye girmesi sonucu ortaya cıkan “kötü huylu ozon”

Endüstriyel

Prosesler (%16.8)

Taşımacılık (%14)

Tarım

Faaliyetleri (%12.5)

Fosil Yakıtların Konutlar ve Ticari Yanlış Arazi

Kullanımı (%10) Açıkta Depolanan Atıklar (%3.4) Enerji Üretim

Sistemleri (%21.3)

SERA GAZI ÜRETEN KAYNAKLARIN ORANI

Türkiye %71

Türkiye %7

Türkiye %13

Türkiye %9

KÜRESEL ISINMANIN BAŞLICA NEDENİ OLAN SERA GAZLARI VE KAYNAKLARI -1

Kömür

Petrol Doğal gaz

Karbondioksit (CO₂)

Metan (CH₄)

Çöpler Hayvan Gübresi

Bataklıklar

Halokarbonlar (CFC, …) Diazot monoksit (N2O)

Egzoz Gazları Azotlu Gübreler Anız Yakma

Ozon (O3)

KÜRESEL ISINMANIN BAŞLICA NEDENİ OLAN SERA GAZLARI VE KAYNAKLARI -2

10

* Küresel ısınma, yaklaşık 100 yıldır bilinmekte ve bilim adamları tarafından incelenmektedir. Atmosferdeki CO2

birikiminin değişmesine bağlı olarak, iklimin değişebilirliği ilk kez 1896 yılında Nobel

ödülü sahibi İsveçli Swante Arrhenius tarafından öngörülmüştür.

*İlk kez 1979 yılında Dünya Meteoroloji

Örgütü (WMO) öncülüğünde “Birinci Dünya İklim Konferansı” düzenlenmiş; fosil

yakıtlardan ve CO2 birikiminden kaynaklanan küresel iklim değişikliği vurgulanmıştır.

*

12

GEÇTİĞİMİZ 2000 YILDA BAZI SERA GAZLARINDAKİ ARTIŞ

Karbondioksit Metan

Azot Oksit

Endüstrileşmenin Başlangıcı

Yıllar

ENDÜSTRİLEŞMENİN BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE KADAR 0,4 - 0,8ºC ARTIŞ OLMUŞTUR

14

Orman yangınları

Kurak yaz mevsimi ve erken bahar nedeniyle orman yangınlarında artış

İklim olayları

Fırtına, sağanak yağış, sel, kuraklık, toz yağmuru vb olaylarda

artış

Tarım faaliyetleri

Tarımsal sulama ihtiyacının artması ve

ürün deseninde değişim

Nehir akış rejimi

Nehir akış düzeninin bozulması, su miktarı ve kalitesinin azalması,

su canlılarının yok olması

Yaşama ortamları Deniz ve nehir sularının

sıcaklığının artması, soğuk suda yaşayan canlıların yok olması Yer altı

suyu Yağışların azalması

nedeniyle yer altı tatlı su kaynaklarının azalması ve kuruması Hidroelektrik

enerji

Su miktarı ve akış hızı azalması, enerji üretiminin düşmesi Kar rezervleri

Dağlarda karların depolanamaması ve

tatlı su miktarının azalması

Buzullar

Tatlı su deposu olan buzulların

erimesi

KÜRESEL ISINMANIN GENEL SONUÇLARI

Kuzey Kutbu (2002) Kuzey Kutbu (1918)

KÜRESEL ISINMANIN GÜNCEL SONUÇLARI:

BUZULLARIN ERİMESİ…

16

Daha Fazla Kuraklık

Daha Sık ve Şiddetli Kasırgalar ve Fırtınalar

Aşırı Sıcaklıklar ve Yangınlar

Biyolojik Çeşitliliğin Yok Olması

Küresel Gıda Üretim Düzeninde Bozulma

Deniz Seviyelerinin Yükselmesi Seller

Ekosistemlerin Değişmesi

Daha Fazla Yoksulluk Daha Fazla Hastalık

( Dünya nüfusunun 1/3’ü kıyılara 55 km mesafedeki kuşakta yaşamaktadır.)

Küresel Isınmanın Ekolojik Sonuçları

Rapordaki Bilgilerin Ekolojik Değerlendirilmesi

Atmosferdeki CO

küresel ısınmadan % 50 oranında sorumlu olduğundan ve ömrünün 100 -150 yıl gibi çok uzun sürmesinden dolayı CO

salınımı bugün durdurulsa bile, dünyamız daha 100 – 150 yıl

ısınmaya devam edecektir.

Isınmadan kaynaklanan çok sayıda fırtına ve

kasırgalar meydana gelecek, kuraklık afeti birçok bölgede etkili olacaktır.

Sıcaklık arttıkça kutuplardaki buzullar eriyecek, su

baskınları afeti artacaktır.

18

Küresel İklim Değişikliği’nin Türkiye

Üzerindeki Etkisi

TÜRKİYE

• Uluslararası İklim Değişikliği Paneli`nin (IPCC) 3. tahmin raporunda, Küresel İklim Modelleri ile yapılan araştırmalara göre;

 2030 yılında Türkiye'nin büyük bir kısmı oldukça kuru ve sıcak bir iklimin etkisine girecek,

 Türkiye üzerinde, yıllık ortalama sıcaklıktaki artış 2.5-4°C arasında olmakla beraber, özellikle Ege Bölgesi ve Doğu Anadolu’nun önemli bir kısmındaki artış 4 °C’ye ulaşacaktır,

 Sonbahar mevsiminde sıcaklık artışı 4 °C’yi biraz aşmaktadır. Bu

durum, yaz aylarının sonbahara doğru uzayacağı anlamına gelebilir.

 Kış mevsiminde ki artış ise 2-3 °C olarak hesaplanmıştır.

 Türkiye su yoksulu ülke olacak

20

Yağışların mevsimsel dağılımı ve şiddeti değişecek,

Türkiye’nin Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerini kapsayan alan üzerinde kış yağışlarında çok ciddi azalmalar (% 20 ila % 50 arasında) ortaya çıkmıştır,

Doğu Karadeniz dağları boyunca uzanan bölgede kış yağışlarında artış gözlenecek ve sel riski artacaktır,

!! Türkiye’nin güney ve kuzeyindeki kış yağışlarında oluşan bu birbirine zıt durum, küresel değişimin bir ürünüdür.

Sonbahar mevsiminde Güneydoğu Anadolu

Bölgesinde yağışlarda % 50’lere varan artışlar

İklim Değişikliği’nin Türkiye’de Neden Olabileceği Çevresel ve Sosyo-Ekonomik Etkiler:

 Orman yangınları artmaktadır,

 Özellikle kentlerdeki su kaynakları sorunlarına yenileri eklenecek;

tarımsal ve içme amaçlı su

gereksinimi daha da artabilecektir,

 Tarımsal ürünler değişebilir ve yok olabilir,

 Baklagil ürünlerinin hemen hepsinde ve önemli ürünlerden fasülyede %21,3, nohutta %8,4, kırmızı mercimekte %12,4 ve yeşil mercimekte %36,7 oranında azalış olduğu,

 Yumru bitkilerden patatesin %3,2 oranında azalış olduğu,

Şeker pancarında %14,1 oranında azalış olduğu vb. kaydedilmiştir.

 Aşırı sıcaklar nedeniyle verimin düşmesi üreticiye de fiyat artışı

Türkiye’nin uzun periyot gözlemlerinden

elde edilmiş hidrolojik kuraklık haritası.

24

Küresel İklim Değişikliği IPCC

çalışmaları

İklim Değişikliği Konusunda Yapılan Uluslararası Toplantıların Kronolojisi (1979 – 2007)

Cenevre Meteoroloji Kongresi’nde konunun ilk olarak gündeme alınıp tartışılması.

BM hükümetlerarası İklim Değişikliği I. Değerlendirme Raporunun bütün dünyaya açıklanması

BM’nin, “İklim Değişikliği İnsanlığın Ortak Kaygısıdır”

şeklindeki 45/53 nolu kararı alması ve ilk hükümetlerarası iklim değişikliği paneli (IPCC) toplantısı yapılarak, konu ile ilgili bir rapor hazırlanması

1979 :

1988 :

1990 :

26

Kronolojik Bilgilerin Devamı

Raporun, “İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi”ne dönüştürülerek Rio de Jeneioro Çevre ve Kalkınma Konferansı’nda imzaya açılması

BM - IPCC II. Değerlendirme Raporunun Bütün Dünyaya Açıklanması

1992 :

1994 :

1995 :

İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nin “Kyoto Protokolü”

adı altında, tüm dünya hükümetlerine sorumluluklar ve yaptırımlar yükleyen bir belge olarak imzaya açılması 1997 :

2 yıl içinde 188 ülke yetkilileri tarafından imzalandı.

Mart 1994 yürürlüğe girme

İklim Değişikliğine Karşı Alınabilecek Hükümetler arası Önlemler:

I. İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi

Yürürlüğe Girme Süreci 1

Türkiye 189. ülke olarak 29 Mayıs 2004 tarihli TBMM Kararı ile bu sözleşmeye taraf oldu

Sözleşmenin Bazı Temel İlkeleri 2

Geçmişte, iklim değişimine en çok katkıda bulunan

ülkeler, bu sorunun çözümünde başı çekmelidir.

28

Hükümetlerarası Alınabilecek Önlemler

II. 1997 Kyoto Protokolü’nün Bazı Temel Hükümleri

Sanayileşmiş ülkelerin her biri, kendileri için belirlenmiş sera gazı salınımlarının sınırları üstüne çıkmayacaklar.

1

Sera gazlarının atmosfere karışmasını önleyecek tesisler ve ormanlar korunacaktır.

İklim değişimini önlemeye dönük politikalar

geliştirilecek ve bunlar uygulamaya konulacaktır.

2

3

EK-I Ülkeleri (40+AB)

Sanayileşmiş Ülkeler (26+AB)+ PEGSÜ (14)

Ek-II Ülkeleri (23+AB)

Sanayileşmiş Ülkeler:

Almanya, ABD, AB, Avustralya, Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, İngiltere,

Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Japonya, Lüksemburg, Kanada, Norveç, Portekiz, Yeni Zelanda, Yunanistan.

Türkiye, Lichtenstein, Monaco.

Pazar Ekonomisine Geçiş Sürecinde Olan Ülkeler (PEGSÜ):

Beyaz Rusya, Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Macaristan, Polonya, Romanya, Rusya Federasyonu, Ukrayna, Çek Cumhuriyeti,

Slovenya, Slovakya, Hırvatistan.

Sanayileşmiş Ülkeler:

Almanya, ABD, AB, Avustralya, Avusturya,

Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, İngiltere, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Japonya, Lüksemburg, Kanada, Norveç, Portekiz, Yeni Zelanda, Yunanistan.

(Gelişmekte olan ülkelere finansal destek sağlama, onların gelişmelerine Yardımcı olma ve teknoloji transferi gibi yükümlülükleri olanlar)

30

Şimdiki durum

• Kyoto Protokolünün İkinci Yükümlülük Döneminin 1 Ocak 2013 tarihinde

başlamasına ve 31Aralık 2020 tarihine

kadar sürmesine karar verildi

Sağlık üzerinde global etkiler

• 1. Bazı bulaşıcı

hastalık vektörlerinin dağılımı

• Su kaynaklarının azalması/tarım

alanlarının daralması

• Bazı alerjik polen

türleri dağ.değişmesi

• Sıcak dalgaları

/mortalite

32

Global etkiler (devam)

• Sıcaklık dalgaları, sel, fırtına, yangın ve kuraklık gibi hava

olaylarından kaynaklı yaralanma, hastalık ve ölüm sayısının artması,

• Vektörlerindeki değişikliklerin devam etmesi, sıcak iklim kuşaklarının kuzeye doğru kayması

• Sıtma hastalığının coğrafi dağılımının değişmesi,

• İshalli hastalıklarının artması,

• Özellikle yer seviyesinde Ozon

• Dengue ateşi

• Salmonellozis ve gıda zehirlenme

Stratosferdeki ozon tabakasının incelmesine bağlı olarak;

Dünyaya gelen ultraviole ışınlarının miktarı artar.Bu insan sağlığını 3 şekilde etkiler:

• Bağışıklık sisteminin zayıflamasına yol açar ki bu kanser eğilimini ve enfeksiyonlara yakalanma eğilimini arttırır.

• Dermatolojik etkilere sebep olur. Güneş yanıkları, dudak kanserleri, deri elastiğinin kaybolması, malign melonoma.

• Aynı zamanda DNA bozukluklarına da sebep olur. Bu da

fotosentez azalması, bitkilerin büyüme ve çoğalmalarında

azalma, tarımsal ve sucuk üretimde azalma, yaşamsal döngü

bakterilerinde azalmaya sebep olur.

34

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre

• Özellikle sıcaklıkların yükselmesi ve düzensiz yağış dağılımı; hastalığa neden

• olan tehlikenin (virüs, enfeksiyon vb.) dağılımını da değiştirecektir.

• 1- Kus gribi (as avian flu)

• 2- Kene (tick-borne babesia)

• 3- Kolera (cholera)

• 4- Ebola (ebola)

• 5- Parazitler (parasites)

• 6- Veba (plague)

• 7- Lyme (lyme disase)

• 8- Zararlı deniz yosunları (red tides of algal blooms)

• 9- Kızıl humma, sıtma (red valley fever)

• 10- Uyku hastalığı (sleeping sicness)

• 11- Verem (tüberculosis)

• 12- Sarıhumma, sıtma (yellow fever)

• 13- Deng humması (Dengue fewer)

1-15 Ağustos 2003 tarihleri arasında

Fransa’da görülen sıcaklık ölüm ilişkisi

36

İtalya, İngiltere (2003)

• İtalya, 2003 yazında 35 derece üzerine çıkan havada Solunum hastalık riski ve ölümler %34 artmış

• İngiltere, sıcak dalgasının ilk 2 gününde olmakta, risk altındakiler yaşlılar, kronik

hastalıklar (KOAH,kalp-damar, serebro, böbrek yetmezliği, zihinsel özürlüler, alkolikler, yatalak durumda olanlar

• Gece ısısı daha tehlikeli

Davis et al.,2002,2003,2004

Vektör kaynaklı hastalıklar

• Avrupa’da ve ABD’de kene kaynaklı hastalıklarda artış

• Kuzey Avrupa’da köpeklerde leyşmanyazis

• Dengue humması 1970 te 9 ülkede,

şimdi 36 ülkede görülüyor

38

Türkiye

• Kentleşme, motorlu araç artışı, yoğun trafik ve kötü huylu ozon

• Kırım kongo kanamalı ateşi

• Hanta virüs (renal sendromla seyreden)

• Filebo virüs (Tatarcık, karaciğer tutulumu)

• Batı Nil Virüsü

• Lyme borreliyozisi

• Sivrisinek yaşam döngüsünde uzama

• Kuş popülasyonu azalması ile vektörlerin

artması

Küresel İklim Değişikliğine Karşı

Neler Yapılabilir?

40

Günlük Hayatta Alınabilecek Bazı Önlemler

• Standart ampulü, tasarruf ampulü ile değiştirmek, yılda 75 kilogram karbondioksit tasarrufu sağlıyor.

• Daha az araba kullanmak. Daha sık yürüyüp, bisiklet kullanmak ve toplu taşıma araçlarından daha çok faydalanmak. Araba kullanılmayan her 2 kilometre için 0,75 kg. karbondioksit tasarruf edilecektir.

• Otomobillerin hava ve yakıt filtrelerinin her zaman temiz olmasına dikkat etmek. Çok tozlu ortamlara yaptığınız yolculuklardan sonra

mutlaka filtreler temizlenmeli. Kirli filtreler fazla yakıt harcanmasına yol açmaktadır.

• Geri dönüşüme katkıda bulunmak. Evlerden çıkan çöplerin sadece yarısını geri dönüştürerek yılda 1200 kg. karbondioksit tasarrufu sağlanabilir.

• Lastikler kontrol etmek. Düzgün şişirilmemiş lastiklerle litre başına alınan yol yüzde 3 oranında artar. Buradan sağlanacak her 4 litre benzin tasarrufu 10 kg. karbondioksiti atmosferden uzak tutar.

Günlük Hayatta Alınabilecek Bazı Önlemler

• Daha az sıcak su kullanmak. Suyu ısıtmak için çok fazla enerji kullanmak gerekiyor. Daha az su tüketen bir duş başlığı ile 175 kg, giysileri soğuk su ya da ılık suda yıkayarak da 250 kg. karbondioksit tasarrufu yapılabilir

• Ambalajları fazla olan ürünlerden kaçınmak. Çöpü yüzde 10 oranında azaltarak 600 kg. karbondioksit tasarrufu yaptirir.

• Su ısıtıcısını ayarlamak. Isıtıcıları kışın 2 derece yukarı, yazın 2 derece aşağı ayarlamak. Bu basit ayarlamayla yılda 1000 kg karbondioksit tasarrufu

yapılabilir.

• Elektronik cihazları tamamen kapatmak. Evde ortalama 8 saat stand by konumunda bırakılan TV, DVD, müzik seti gibi elektronik cihazlar, yılda 450 kg karbon gazının atmosfere yayılması anlamına gelir.

• Her yıl en azından bir ağaç dikmek. Bir ağaç ömrü boyunca 1 ton karbondioksit emmektedir.

42

Günlük Hayatta Alınabilecek Bazı Önlemler

• Özellikle ısınmada güneş enerjisi ile çalışan sistemleri kullanılmak. Bu çok büyük tasarruflar sağlayacaktır.

• Ormanlarda piknik yapmak yerine daha çok az ağaçlık küçük park ve bahçelerde piknik yapmak, orman yangınlarını engelleyecektir

• Orman içlerinde yakıcı ve yanıcı maddelerle piknik yapılması

engellemek. Orman içlerinde daha çok, önceden hazırlanmış yiyeceklerin tüketilmesine izin vermek.

• Orman içlerinde yapılan pikniklerde kullanılan ve mercek görevi yaparak ormanların yanmasına neden olan cam kırıklarının toplatılması için gönüllü toplayıcı ekiplerinin oluşturmak. Bu sistem yerel yönetimler tarafından

oluşturulabilir.

Tehdidin önlenmesi için…

• Şehir planlamasında yeşil alanlar çok önemli

• Bir ağaç:

• Bir ton suyu buharlaştırır, verdiği gölge ile yeryüzü seviyesinde serinlik yapar

• Trafik kaynaklı ağır metal, ozon ve diğer atıkları emer

• Yılda 22 kg CO

ortamdan uzaklaştırır

• İngiltere 2050’de ağaçlandırmayı %10 artırma

44

Küresel Isınmaya Karşı Koruyucu Önlemler

Yenilenebilir enerji Kaynağı, Rüzgâr Enerjisinden Yararlanma

Kaynak: Deutschland-Zeitschrift, Nr.5, 2000, s. 48

Küresel Isınmaya Karşı Koruyucu Önlemler

Alman Yapımı Güneş Enerjisi İle Çalışan 100 Kişi Yolcu Kapasiteli Gemi

Dinlediğiniz için teşekkür

ederim…

Referanslar:

• UN. 2005,Report on Global Warming and Threatens. Newyork

• National Geographic. http://environment.nationalgeographic.com/environment/global-warming/gw-effects. Access, 08.06.2015

• M. TÜRKEŞ, U. M. SÜMER ve G. ÇETİNER, 2000, ‘Küresel iklim değişikliği ve olası etkileri’ , 7-24, http://www.akuastrateji.sumae.gov.tr/downloads/rapor_tr/Iklim_Etkileri_.pdf

• Özveren Şule, Ocak 2015, Küresel iklim değişikliği ile ilgili temel göstergeler.Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı.

• Mahmut KAYHAN, Küresel İklim Değişikliği ve Türkiye ,

http://www.eyd.cevreorman.gov.tr/kureselisinma/kureseliklimdegisimiveturkiye.pdf

• Kemal ÖZTÜRK, 2002, Küresel İklim Değişikliği ve Türkiye’ye Olası Etkileri, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 22, Sayı 1,47-65, http://www.akuastrateji.sumae.gov.tr/downloads/makale_tr/Kuresel_Isin_Ik.pdf

• Barış ÖNOL, Yurdanur S. ÜNAL, H. Nüzhet DALFES, 2009, İklim değişimi senaryosunun Türkiye üzerindeki etkilerinin modellenmesi, itüdergisi/dmühendislik, Cilt 8, Sayı 5, 169-177,

http://itudergi.itu.edu.tr/index.php/itudergisi_d/article/viewFile/306/280

• Cemal Seçkin AKSAY, Osman KETENOĞLU, Latif KURT, 2005, Küresel Isınma ve İklim Değişikliği, http://www.akuastrateji.sumae.gov.tr/downloads/makale_tr/Kuresel_Iklim_D.pdf

• http://tr.wikipedia.org/wiki/K%C3%BCresel_%C4%B1s%C4%B1nma

• http://tr.wikipedia.org/wiki/Kyoto_Protokol%C3%BC

• Bojkov, D.R. 1995. The Chancing Ozone Layer. World Meteorological Organization (WMO) and United Nations Environment