Sağlığı Küresel İklim Değişikliği ve Çalışan

(1)

Küresel İklim Değişikliği ve Çalışan Sağlığı

Doç. Dr. Cavit Işık YAVUZ

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi

Halk Sağlığı Anabilim Dalı

(2)

Dünyanın yaşı 24 saate benzetilirse, insanların ortaya çıkışı gece yarısına 20 saniye

kalaya denk geliyor.

(3)

• Dünyanın iklimini belirleyen üç başlık

– Uzaya enerji kaybıyla

dengelenen, gezegenin güneş enerjisiyle ısınması;

– Atmosfer, okyanus, kara ve buz kütlelerinin gezegendeki sıcaklık değişikliklerine

verdikleri yanıtlar

– Bölgesel çevresel sistemler

https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/the-global-climate-system-74649049/

(4)

https://www.e-education.psu.edu/earth103/node/772

(5)

Dünya yüzey sıcaklıkları

https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/the-global-climate-system-74649049/

(6)

https://gcos.wmo.int/en/global-climate-indicators#:~:text=The%20Global%20Climate%20Indicators%20are,as%20well%20as%20the%20cryosphere.

Sıcaklık ve Enerji

Atmosferik bileşim

Okyanuslar

ve su Kriyosfer

(7)

İklim

• Hava durumu ve iklim

– “belirli bir alandaki hava koşullarının, atmosfer öğelerinin değişkenlikleri ve ortalama değerleri gibi uzun süreli

(geleneksel olarak 30 yıl ve daha fazla) istatistikleri ile tanımlanan bireşimi

• İklim değişikliği, genellikle yirmi otuz yıllık bir dilimi kapsayan uzun süreli bir zaman periyodunda iklimsel ölçütlerin (sıcaklık, yağış, rüzgâr vb) önemli düzeyde değişimi.

• Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi

– "karşılaştırılabilir bir zaman döneminde gözlenen doğal iklim değişikliğine ek olarak, doğrudan ya da dolaylı olarak küresel atmosferin bileşimini bozan insan etkinlikleri sonucunda

iklimde oluşan bir değişiklik"

Türkeş, M, Toplum ve Hekim 2019 https://19january2017snapshot.epa.gov/climatechange/glossary-climate-change-terms_.html#C

(8)

İklim değişikliği

• Küresel sıcaklık artışı

• Isınan okyanuslar

• Buz kütlelerinde azalma

• Buzullarda çekilme

• Azalan kar örtüsü

• Deniz seviyelerinde yükselme

• Kuzey kutbu buzullarında kayıplar

• Aşırı hava olayları

• Okyanusların asitleşmesi

(9)

1978 2004

Ant dağları, Qori Kalis Buzulu, Peru

(10)

1909 2004

Alaska Sıradağları, McCarty Buzulu

(11)

1993 2000

Klimanjero

(12)

«Erime ile ortaya çıkan iştah kabartan

rota: Kutup İpek Yolu»

(13)

Eriyen buzullar doğal iklim döngülerini etkiliyor

Denizlerdeki buzul kaybı iklim sistemimiz

üzerinde yeni keşfettiğimiz çok önemli etkiler

oluşturuyor.

(14)

• 1880-2012 döneminde, küresel olarak ortalama kara ve okyanus yüzey sıcaklığı verileri 0,85 ° C'lik bir ısınmayı gösteriyor.

• Kuzey Avrupa'da ısınmanın en fazla kışın olması ve Akdeniz Bölgesinde yaz döneminde sıcaklık artışlarının görülmesi olası; Avrupa'nın kuzey kesimlerinde yıllık ortalama yağış artacak ve

güneyde azalacak ve aşırı olaylar (kuraklık, yoğun yağış) daha sık olacak .

Ann Ist Super Sanità 2016 | Vol. 52, No. 3: 397-405

(15)

Avrupa'da uzun süren kuraklık, tarihi kuraklıkları anmak için kullanılmış olan 'açlık taşları' olarak bilinen oymalı kayaları ortaya çıkardı

https://t24.com.tr/haber/sular-cekildi-aclik-taslari-ortaya-cikti-beni-gorursen-agla,687071

Çekya’dan başlayıp Almanya'dan geçen ve Orta Avrupa'nın en büyük nehirlerinden biri olan Elbe Nehri'nde «açlık taşları» görülmeye başladı.

Geçmiş yüzyıllar boyunca kuraklık yaşayanların nehir seviyesinin düştüğü noktada tarih ve not yazdığı açlık taşları, Avrupa'da kuraklığın vardığı boyutu gözler önüne seriyor.

Taşlardan birinde yazan Almanca notta "Eğer beni görebiliyorsan,

ağla" yazdığı ortaya çıktı.

(16)

(17)

Anthropocene / Antroposen

1950

(18)

«Altıncı kitlesel yokoluşun ortasında olabiliriz»

1. 443 milyon yıl önce 2. 360 milyon yıl önce 3. 250 milyon yıl önce 4. 200 milyon yıl önce 5. 65 milyon yıl önce

6. ………..

1 milyona yakın canlı türü yok olma tehlikesiyle karşı karşıya

https://www.un.org/sustainabledevelopment/blog/2019/05/nature-decline-unprecedented-report/

https://www.theguardian.com/environment/2017/jul/10/earths-sixth-mass-extinction-event-already-underway-scientists-warn

(19)

Önümüzdeki 10 yılın küresel düzeyde en

önemli riskler (Dünya Ekonomik Forumu)

(20)

https://www.noaa.gov/news/2020-was-earth-s-2nd-hottest-year-just-behind-

2016#:~:text=2020%20as%20ranked%20by%20other,sharing%20the%20first%2Dplace%20spot.

(21)

https://www.noaa.gov/news/2020-was-earth-s-2nd-hottest-year-just-behind-

2016#:~:text=2020%20as%20ranked%20by%20other,sharing%20the%20first%2Dplace%20spot.

(22)

Türkeş M., 2008

(23)

http://www.who.int/globalchange/climate/summary/en/

(24)

(25)

http://www.earth-policy.org/indicators/C52/carbon_emissions_2004

• Hükümetlerarası İklim Paneli

• 21.yy sonunda 1990 yılına göre yüzey sıcaklıklarında

beklenen artış 1.4-5.8 santigrat derece.

(26)

https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2019/05/SR15_Chapter1_Low_Res.pdf

(27)

Hedef artışı 1.5 da sınırlama

• BM Karbon Salımı Farkı Raporu 2018

– Küresel karbon salımı seviyeleri son dört yılda ilk kez arttı

– Sıcaklığı bu hedefin altında tutabilmek için, küresel karbon salım oranlarının 2030 itibariyle

bugünkünden yüzde 55 daha az olması lazım.

• Rapora göre dünya böyle devam ederse,

yüzyılın sonunda 3,2 derecelik bir artışa doğru

gidiyor.

(28)

https://climate.nasa.gov/causes/

Sera etkisi

(29)

Sera gazlarının iklim değişikliğine etkisi üç temel faktöre bağlı

• Atmosferdeki konsantrasyonu ne kadar?

• Atmosferdeki kalış süresi?

– Birkaç yıldan binlerce yıla kadar

• Atmosferdeki etki gücü ?

– Bazı gazlar gezegeni ısıtmak ve "Dünya'nın

battaniyesini kalınlaştırmak" için diğerlerinden daha etkilidir.

– Küresel Isınma Potansiyeli (GWP)

(30)

Sera etkisine katkısı olan gazlar

Karbondioksit (CO 2 ) %72

Metan (CH 4 ) %19

Diazotmonoksit (N 2 O) %6

•Florlu Gazlar

•Hidro-floro-karbonlar (HFCs)

•Perfloro-karbonlar (PFCs)

•Sülfür hegza florür (SF ₆ )

%3

https://www.mgm.gov.tr/iklim/iklim-degisikligi.aspx

Küresel ısınma potansiyeli (GWP): Bir maddenin atmosferde ne kadar ısı tutabildiğinin ölçüsü. GWP, farklı sera gazlarının

etkilerini karşılaştırmak için kullanılabilir. Örneğin, metanın GWP'si 21'dir, metan karbon dioksitten 21 kat daha fazla ısı yakalayacaktır.

https://archive.epa.gov/climatechange/kids/glossary.html#gwp

(31)

http://www.emo.org.tr/ekler/49c17cab08ed10e_ek.pdf

(32)

https://climate.nasa.gov/vital-signs/carbon-dioxide/

(33)

(34)

https://ourworldindata.org/emissions-by-sector

(35)

https://ourworldindata.org/emissions-by-sector

(36)

Küresel karbon emisyonlarının üçte birinden 20 şirket sorumlu

ABD merkezli İklim Hesap Verilebilirliği Enstitüsü'nün verilerine göre, aralarında BP ve Shell'in de bulunduğu 20 şirket, 1965'ten 2017'ye kadar 480 milyar ton

karbondiokside eşdeğer sera gazı üretti. Bu sayı, aynı süre içindeki karbon emisyonlarının yüzde 35'ine

karşılık geliyor.

Listedeki 20 şirketin 12'si devletlere ait. Bu

şirketlerin emisyonlardaki toplam payı yüzde 20.

https://t24.com.tr/haber/kuresel-karbon-emisyonlarinin-ucte-birinden-20-sirket-sorumlu,843162

(37)

https://tuikweb.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=33624#:~:text=T%C3%BCrkiye%20%C4%B0statistik

%20Kurumu%2C%20Sera%20Gaz%C4%B1%20Emisyon%20%C4%B0statistikleri%2C%201990%2D2018&tex t=Sera%20gaz%C4%B1%20emisyon%20envanteri%20sonu%C3%A7lar%C4%B1na,olarak%20hesapland%C 4%B1.

(38)

(39)

Dünya Meteoroloji Örgütü Küresel İklimin Durumu 2018

• Raporun “25.yılı”

• Son dört yılda

– Deniz seviyelerinin yükselmesinde rekor

– Son derece yüksek kara ve okyanus sıcaklıkları

• CO ₂ seviyeleri

– Raporun ilk yayımlandığı 1994 yılında 357.0 ppm – 2017 yılında 405.5 ppm

• “Dünya'da en son bu seviyede karbondioksit

yoğunluğunun görülmesi, 3-5 milyon yıl önceydi. O zamanlar iklim şimdikinden 2-3 derece daha sıcaktı ve deniz seviyesi 10-20 metre daha yüksekti"

https://public.wmo.int/en/media/press-release/state-of-climate-2018-shows-accelerating-climate-change-impacts

(40)

• NASA verilerine göre gezegenin ortalama yüzey sıcaklığı on dokuzuncu yüzyılın sonlarından bu

yana 0.9 ^o C arttı ve bu artışın önemli bir kısmı son 35 yıl içinde gelişti.

• Atmosferdeki karbondioksit seviyesi 650 bin yılın en yüksek seviyesi olan 412 ppm’e ulaştı.

• Son 22 yılın 20 yılı kayıtlardaki en sıcak yıllardı.

• Geçirdiğimiz son dört yıl yüz yetmiş yılın en sıcak

yılları oldu. Hem karada hem okyanuslarda.

(41)

(42)

Türkiye projeksiyonları

• Sıcaklıkların 2016-2099 periyodunda

– Bir senaryoya göre 1,0 ile 4,4°C ve ortalama 2,5°C,

– Bir başka senaryoya göre 0,9 ila 7,1°C ve ortalama 3,6°C artması beklenmektedir.

• Sıcaklık artışına karşı en hassas bölgeler Doğu Akdeniz ve Güney Doğu Anadolu Bölgeleri.

• Yağış miktarları

– İyimser senaryoya göre ülke genelinde 2040-2050 yıllarına kadar pozitif anomaliler.

– Kötümser senaryoya göre 2035 yılına kadar pozitif anomaliler beklenmektedir.

• Bu yıllardan sonra ise ortalama yağış miktarlarında azalışlar

beklenmektedir.

(43)

• «Türkiye’de 2000 yılından bu yana maksimum hava sıcaklıklarına ilişkin rekorların yaklaşık %50’si

gerçekleşirken, bu oran minimum sıcaklıklara ait rekorlarda %10’a kadar düşmüştür. Başka bir

deyişle, Türkiye’de yaklaşık son 25 yıllık dönemde, hem sıcaklık rejimi belirgin olarak daha ılıman ve sıcak koşullara doğru değişmiş, hem de sıcak hava dalgalarının sıklığında ve şiddetinde önemli

değişmeler gerçekleşmiştir .»

Türkeş M,Toplum ve Hekim, 2020, 1.

(44)

• Türkiye genelinde yağışlarda yıllık ortalama olarak 30 mm/yıl civarında bir azalış öngörülürken,

yağışlardaki düzensizlik nedeniyle zaman zaman değişmekle birlikte yıllık bazda ortalama 140 mm/

yıl civarında artışların görülebileceği gibi 210 mm/

yıl değerinde azalışlar da dikkat çekmektedir.

• RCP8.5 senaryosuna göre ise periyot boyunca ortalama ~160 mm/yıl civarında azalış

öngörülmektedir

(45)

• Su döngüsü değişimi

– Su kaynakları

– Tarım ve gıda güvenliği – Halk sağlığı

– Kara ve deniz ekosistemleri – Kıyı bölgeleri

– Meteoroloji karakterli afetler

(46)

Tolunay D.. http://www.skb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/03/Kent-ve-Saglik-Kitabi.pdf

(47)

(48)

(49)

(50)

(51)

Kastamonu'nda 20

dakikalık dolu bilançosu:

370 araç ve 90 evde hasar

(52)

(53)

Her yıl dünyada

• Ölümler

– Hava kirliliği 4.2 milyon

– Yetersiz beslenme 3.5 milyon – İshal 2.2 milyon

– Sıtma 900 bin

– Aşırı hava olayları 60 bin

– İklim değişikliği 140 bin

(54)

(55)

Sıcak dalgalarına maruz kalan 65+ nüfus değişimi (Yıllık maruz kalan nüfus)

Ann Nutr Metab 2019;74(suppl 3):38–44

(56)

Küresel ısınmanın insan sağlığı üzerine etkileri

• Aşırı hava olayları

• Sıcak dalgaları

• Seller ve deniz seviyelerinde yükselme

• İnfeksiyöz hastalıklar ve vektör kaynaklı hastalıklar

• Hava kalitesi

• Gıda güvencesi

• Su güvencesi

• Sürdürülebilir kalınma ve yoksulluk

• Göç ve yerinden edilme

• Çalışan sağlığı

https://www.who.int/globalchange/181008_the_1_5_healthreport.pdf?ua=1

Intergovernmental Panel on Climate

Change (IPCC) Special Report on 1.5°C

(57)

İklim değişikliği-çalışan sağlığı

• İklim değişikliğinin en az çalışılan başlığı

(58)

• Sıcaklık artışı

• Hava kirliliği

• UV radyasyon

• Aşırı hava olayları

• Vektörlerle bulaşan hastalıklar

• Zoonotik hastalıklar

(59)

• Sıcak hava dalgaları, sıcaklık artışı

– Sıcak krampları, sıcak bitkinliği, sıcak çarpması – Renal ve kardiyovasküler problemler

– Bazı kimyasalların emiliminde artış

– Dehidrasyon ve bilişsel performansta azalma – Deri sorunları

– Dikkatin azalmasına ve el becerisinde azalmaya bağlı kazalarda artış

– Duygusal durumun değişkenliği

– Ölümler

(60)

• Vücut ısısı dengesinde altı temel faktör

1. Hava sıcaklığı 2. Radyant sıcaklık 3. Nem

4. Hava hareketi

İklimsel olmayan parametreler 5.Giyim

6. İnsan fiziksel olarak üretilen metabolik ısıaktivite

Industrial Health 2013, 51, 3–15

(61)

https://www.cdc.gov/niosh/mining/UserFiles/works/pdfs/2017-125.pdf https://www.cdc.gov/niosh/topics/heatstress/pdf/NIOSH_HeatStressInfographic_print-508.pdf

Dünya nüfusunun yaklaşık %40’ı gündüz sıcaklıklarının yılın büyük kısmında 30 derece ve üstünde olduğu bir iklim kuşağında yaşıyor.

Kidney International Reports (2017) 2, 998–1008

(62)

http://openaccess.hacettepe.edu.tr:8080/xmlui/handle/11655/23156#.X83k8cElXXE.whatsapp--

(63)

• «Son zamanlarda yapılan araştırmalar, fiziksel efor ve yetersiz hidrasyon ile tekrarlayan ısıya maruz kalmanın, diyabet, hipertansiyon veya GN'nin neden olduğundan farklı olarak KBH'ye yol açabileceğini göstermiştir. Artık dünya

çapında sıcak stresi nefropatisi ile uyumlu KBH salgınları meydana geliyor.»

Clin J Am Soc Nephrol 11: 1472–1483, August, 2016

(64)

Clin J Am Soc Nephrol 11: 1472–1483, August, 2016

(65)

• İş kazalarında artış

– Tayland’da 58.495 kişilik bir kohort çalışma.

Sıcaklık-iş kazası.

• İşçilerin %20’si sıcaklık stresi.

• Bu işçilerde iş kazası erkeklerde 2.12 kat (Ad. OR)daha fazla (95%CI 1.87–2.42, kadınlar için OR 1.89, 95%CI 1.64–2.18)

Industrial Health 2013, 51, 34–46

(66)

• Hava kirliliği (Ozon, PM, VOCs ve allerjenler)

– Kardiyovasküler hastalıklar, solunum yolu hastalıkları

– Atopik sensitizasyon ve alerjik semptomlarda artış

• UV

– Deri kanseri ve deri hastalıkları

– Göz sorunları

(67)

Ann Ist Super Sanità 2016 | Vol. 52, No. 3: 397-405

Vektörle bulaşan hastalıklar

(68)

Çalışma ortamı sıcaklığı

• 24–26°C’nin üstündeki sıcaklıklar çalışanın üretkenliğini etkilemeye başlıyor.

• 33–34°C’de çalışan çalışma kapasitesinin %50’sini kaybediyor.

• Tüm sektörlerde etkiler söz konusu ancak özellikle dış ortamlarda, açık alanlarda çalışanlar ve iş sırasında fiziksel gücü daha fazla kullananlarda risk daha fazla.

– Tarım

– Çevre hizmetleri (belediye çalışanları, atık toplama, park bahçe hizmetleri vb)

– İnşaat

– Tamirat bakım vb işler – Ulaşım

– Turizm – Spor

– Bazı sanayi sektörleri

ILO

(69)

Kentsel ısı adaları

Industrial Health 2013, 51, 3–15

(70)

16,7

20,9 6,2

56,2

0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0

Tarım Sanayi İnşaat Hizmetler

Kasım 2020 İşgücü İstatistikleri (%)

Toplam istihdam 28 milyon

(71)

(72)

+++++

• İşyerlerinde termal konfor

• İklimlendirme/havalandırma, HBS

• İşsizlik/yeni iş alanları ve çalışma biçimleri

• Tarım ve inşaat sektöründe farklı çalışma uygulamaları

• İklim göçü

– İşgücüne etkileri

• Bölgesel ve ülke düzeyinde uyum

• Sosyal politikalar

• Derinleşen eşitsizlikler

• Çatışmalar

(73)

http://www.ilo.ch/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---dcomm/---publ/documents/publication/wcms_711919.pdf

2030'da dünya çapında toplam

çalışma saatlerinin yüzde 2,2'sinin

yüksek sıcaklıklara kaybedileceği

tahmin ediliyor. 80 milyon tam

zamanlı işe eşdeğer verimlilik

kaybı.

(74)

Özetle

• Sıcaklık, yağış, nem ve rüzgar değişkenliği

• Aşırı hava olaylarının yoğunluğu ve coğrafi dağılımındaki değişiklikler

• Kıyı bölgelerindeki su seviyelerinde önemli artışlar

• Bitki örtüsü ve yaban hayatı dağılımında değişiklikler

• Artan atmosferik kirletici konsantrasyonları

• Doğal habitatlarda ve yapılı çevrede bozulma

(75)