Etik değerlendirmeler yapılırken öncelikle değer ve değer sistemi etkili olur.
Değer” var olan her hangi bir şeyin insanlar için ifade ettiği ve ölçülebilir, önem, yararlılık, iyilik veya kıymet ifadesidir.
Toplumda genel kabul gören veya benimsenen her türlü duygu, düşünce, davranış ve kurala değer adı verilmektedir.
Kimsenin ihtiyaç duymadığı bir şey “değerli” değildir ve uğrunda mücadele etmez.
Değerler
Değer, bir sosyal grup veya toplumun kendi varlık, birlik, işleyiş ve devamını sağlamak ve
sürdürmek için üyelerinin çoğunluğu tarafından doğru ve gerekli oldukları kabul edilen ortak düşünce, amaç, temel ahlaki ilke ya da inançlardır. Değerlerin toplamı, kültürü oluşturur.
Değer kavramı insana özeldir. Söz ve davranışların doğru-yanlış, güzel-çirkin, iyi-kötü şeklinde tanımlanmasını sağlayan temel etken değer anlayışıdır.
Güzel-çirkin denildiğinde sanatsal; iyi-kötü dediğimizde ahlaki, helal-haram denildiğinde de dini değer ölçüleri ön plana çıkar.
Değerler
Değerler, gideceğiniz yönü belirleyen pusulalardır. Ne giydiğiniz, nerede yaşadığınız, kiminle evleneceğiniz, yaşamak için ne yaptığınıza kadar her şey değerlerin etkisindedir.
Ayrıca neleri yapıp, neleri yapmamamız gerektiğini söyleyen de değerlerdir.
Değerleri estetik, bilimsel, sayısal, ekonomik, siyasal, sosyal, ahlak ve dinsel olmak üzere sekiz grupta toplayabiliriz.
Değerler
Değerler, sahip olduğumuz temel inançlardır. Değerler, neyin doğru, iyi ve adil olduğunu tanımlamak için kullandığımız ilkelerdir. Değerler, doğruyla yanlışı, iyiyle kötüyü birbirinden ayırt ederken bize yol gösterirler.
Bizim standartlarımızı oluştururlar. Değerlerin oluşumunda insan ihtiyaçlarının ve isteklerinin büyük bir önemi vardır. Değerler çeşitli kaynaklardan ortaya çıkabilir.
Bu kaynaklar:
• İdaller
• Pratik çıkarlar
• Tercihler
Değerler
Değerlerin yaşama geçirilmesindeki en temel unsurların başında ilkeler gelmektedir.
İlkeler doğada gözlenen yasalar olabileceği gibi, uyulması istenen yasalardır.
İlkeler, bir şeylerin nasıl olduğunu ya da nasıl çalıştığını açıklayan ya da kontrol eden temel düşüncelerdir.
İlkeler
İlke, bir eylem ya da tahminde bulunmak için dayanak olarak ya da gerekçelendirmek için kullanılan sistem, prosedür, davranış bilgi alanı gibi unsurlar için doğru ve vazgeçilmez kabul edilen temel varsayım, kavram doktirinlerdir.
İlkeler, davranışların etik yönden haklı/doğru bulunmasına destek olmaktadır.
İlkeler, etik muhakeme süreçlerinde başvurulan ana kaynaklardır.
İlkeler
İlkeler, davranşlara yol göteren temel prosedürlerdir.
İlkelerin etikte çok önemli işlevleri vardır. Bu kapsamda ilkeler belli bir kararın niçin doğru, iyi veya uygun olduğu sorusuna cevap vermek için gerekli gerekçelendirmeyi sağlar.
İlk kez karşılaşılan problemlerin çözümünde ilkeler belirsizliği azaltır. Böylece ilkeler karar vericiler için eylemlerin evrenselleşmesinde tutarlı standartlar sağlar.
Etik ilkeler, bireylerin kabuledilebilirdavranışlar göstermesinde kılavuzluk ederek belirsizliği azaltır. Örneğin akademik etik ilkeler tüm akademisyenlerin eylemlerinde ve karar sürecinde onlara yol gösterip kılavuzluk eder.
İlkeler
Kural, bir sanata, bir bilime, bir düşünce ve davranış sistemine temel olan, yön veren ilke, nizam.
Kural, davranışlarımıza yön veren, uyulması gereken ilke.
Kurallar insanların toplu yaşama yeçmeleriyle birlikte ortaya çıkmış ve ilkelerden daha dar kapsamlı, soyut genellemelerden değil belli özel durumlarda nasıl davranılacağını gösteren rehberlerdir. Örnegin trafikte ana ilkeler belirlidir. Özel bir durumda nasıl davranılacağı
konusunda ise kurallar rehberlik eder.
İlkeler
Kurallar, bir amaç doğrultusunda bir grupta düzeni korumak için bireylerin davranışlarını kısıtlamasını ve belli yasakları kapsar.
Kuralların bir özelliği de herkes için açık ve net beklentiler sağlamasıdır.
Kuralların temel işlevi, bireyin çeşirli durumlarda karşılaştığı karar alma gerekliliğini sayıca azaltmaktır.
İlkeler
Kurallar, belirsizliği azaltır, bireylere kısıtlamalar getirir ve aynı zamanda da bireylere özgürlük sağlar.
Bir yetkiye sahip kişiden başkalarının etik dışı beklentilerine karşı kurallar KALKAN ETKİSİ yaratarak, kişinin kuralları gerekçe gösterip bu talepleri yerine getirmemesi için güçlü bir dayanak oluşturur.
İlkeler
Önemli olan tüm etik kuralların bir etik ilkeye hizmet etmesidir. Örneğin hasta muayene odasının kapısına yazılan «girilmez» kuralının asıl amacı «hasta mahremiyeti» ilkesinin korunmasıdır. Devlet memurlarına getirilen ikinci iş yapma yasağı kuralının asıl amacı ise
«performansın bölünmemesi» ve «bağlılık» ilkelerinin korunmasına hizmet etmektedir.
Meslek etiği açısında kurallar, meslek üyelerinin mesleki davranışlarının kabul edilebilir standartlarını ortaya koymak ve bunlara uymak zorunludur. Kurallar mesleki yeterlilik koşullarını ortaya koymak için de vardır.
İlkeler
Etik Kod, Çalışanların hangi davranışlarının kabul edilebilir bulunduğuna ilişkin olarak yol gösteren, meslek ya da örgüt tarafından beklenen resmi ifadelerdir.
Etik Kod, kurumların çalışanlarına, beraber iş yaptığı kişi ve diğer kurumlara ve kamuya sorumluluklarını özetleyen, temel değerlerini ve ilkelerini yansıtan, çalışanlara kabul edilebilir ve edilemez davranışlar konusunda yol gösteren bir kurallar bütünüdür.
Etik Kod
Bir meslek ya da uygulama alanında etik öğeler bir araya getirilerek yazılı dizgeler oluşturulur. Oluşturulan bu dizgelerin tamamına etik kod denir.
Meslek etiği kodları, meslek uygulaycılarının davranışlarına rehberlik eden, tavsiye ve
yönlendirmeler içeren, meslek üyelerinin göstermesi gereken temel karakter özelliklerini tanımlayan kılavuzlardır.
Etik Kod
Etik kodlar genellikle yazılı ve resmi bir nitelik taşırlar. Etik kodlarda iş ve çalışma sürecinde ne tür standart, değer ve kuralların benimseneceği açıkça belirlenir.
Etik kodların temel işlevi, kapsamına giren grup üzerinde belli bir disiplin sağlamak ve bunun için gerekli ortamı yaratmaktır.
Mesleki etik kodların bilinen en ünlü eski örneği «Hipokrat Andı» dır. Bir başka örnek ise
«Kebapçı Yemini» dir.
Etik Kod
Meslek etiği kodları mesleki idalleri, mesleki uygulama standartlarını ve etik kuralların ihlal edilmesi durumunda ne gibi yaptırımların uygulanacağını da kapsamalıdır.
Etik kodların kurumsallaşması için, örgütün bütün kademelerinde etik kodların açıkça
tartışılması, yeni gelen iş görenlere oryantasyon eğitimlerinin bir parçası olarak verilmesi ve işe alımlarda bir ölçüt olarak kullanılması gerekir.
Etik Kod
Meslek etiği kodları mesleki idalleri, mesleki uygulama standartlarını ve etik kuralların ihlal edilmesi durumunda ne gibi yaptırımların uygulanacağını da kapsamalıdır.
Etik kodların kurumsallaşması için, örgütün bütün kademelerinde etik kodların açıkça
tartışılması, yeni gelen iş görenlere oryantasyon eğitimlerinin bir parçası olarak verilmesi ve işe alımlarda bir ölçüt olarak kullanılması gerekir.
Etik Kod
Teşekkürler
Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN
Meslek Etiği
Etik Değerler, İlkeler, Kurallar, ve Etik Kodlar Ünite 4
