TARIMSAL EMTİA PİYASALARINDA FİYAT OYNAKLIKLARI

TARIMSAL EMTİA PİYASALARINDA FİYAT OYNAKLIKLARI

29 /01/ 2014 / ANKARA

Turgut ORMAN ZİRAAT MÜHENDİSİ

TARIMSAL ARAŞTIRMALAR VE POLİTİKALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Kentucky

 Amerika’nın Güney Doğusunda yer alır

 Alan olarak en geniş 37. Nüfus bakımından en kalabalık 26. Eyalettir

 Eyalette geniş ve verimli mera alanları hayvancılık faaliyetlerinin yoğun olarak yapılmasını mümkün kılmaktadır

 önemli miktarda tütün, mısır ve soya üretimi yapılmaktadır.

3

Eğitim Bilgileri ve Gerçekleştirilen Faaliyetler

 Kentucky Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü

 15 Aralık 2012 / 15 Mart 2013

 ABD/Kentucky

 Prof. Dr. Michael Reed

 Doktora öğrencileri ile Uluslararası ticaret dersine katılım sağlandı

 Danışman ile konu hakkında haftada 2 görüşme yapıldı

 Cuma günü gerçekleştirilen sunumlara katılım sağlandı

3

Kentucky Üniversitesi

 Eğitim, yayım ve araştırma hizmetlerinden sorumlu 26 öğretim üyesi

 10 yayım uzmanı

 40 Doktora ve Master öğrencisi

 230 lisans öğrencisi

5

Sunu Planı



Fiyat oynaklığı nedir, neden önemlidir ve ne tür eğilimler göstermektedir



Tarımsal Ürünlerde Fiyat Oynaklığı



Gelecekte Gıda Fiyatlarında Artışa ve Oynaklığa Neden Olabilecek Muhtemel Etmenler



Fiyat Oynaklığını Azaltacak Politika Seçenekleri



Sonuç ve Öneriler

5

Fiyat Oynaklığı Nedir?

 Genel bir ifade ile oynaklık, fiyatların zaman içindeki değişimini ifade eder.

 Zaman içinde piyasalarda görülen tüm fiyat değişimleri problemli değildir.

 Fiyatlardaki değişim mevsimsel yapıyı yansıtmaması ve tahmin edilememesi durumunda problem haline gelmektedir.

 Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki düşük gelirli tüketiciler öngörülemeyen aşırı fiyat artışlarından en fazla etkilenen kesimi

6

7

Fiyat Oynaklığındaki Eğilimler

 Tarım sektörü diğer sektörlere oranla daha fazla fiyat oynaklığına tabidir.

 Tarım ürünlerindeki fiyat dalgalanmaları 2000’li yıllarda 1980 ve 1990’lı yıllara oranla daha yüksek bir düzeydedir.

 2006 yılından bu güne olan dönem olağan dışı fiyat dalgalanmalarının en fazla görüldüğü dönemdir.

 Tarımsal ürün fiyatları 2008 ve 2011 yıllarında en üst düzeye yükselmiştir.

8

9 Dünya gıda fiyatları (1960-2000)

9

GIDA FİYAT İNDEKSİ

GIDA FİYAT İNDEKSİ

10

11

TÜRKİYE’DE GIDA FİYATLARI

11

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Buğday Mısır Pirinç Ayçiçeği Kaynak : TÜİK

2005=100

Tarımsal Emtialar da Fiyat Oynaklığı Neden Önemlidir?

 Makro düzeyde, tarımsal ürünlerde fiyat oynaklığının etkilerini uzun ve kısa vadeli olmakla beraber ihracatçı ve ithalatçı ülkelere göre ayırmak gerekir.

 Talep kısmından bakıldığında tarımsal ürünlerde fiyat oynaklığının etkileri

 Arz tarafından bakıldığında tarımsal ürünlerde fiyat oynaklığının etkileri

12

13

Tarımsal Ürünlerde Fiyat Oynaklığı

Tarımsal ürünlerinin birçoğu yüksek düzeyde fiyat oynaklığı ile karakterize edilmiştir. Bu durum 3 ana faktör ile açıklanabilmektedir.

1. Verimliliğin iklim ve hastalık gibi nedenlerden dolayı dönemden döneme değişiklik göstermesi

2. Talep esnekliğinin, fiyat ve arz esnekliğine göre daha düşük olması 3. Tarımda üretimin ciddi zaman alması

13

14

Gelecekte Gıda Fiyatlarında Artışa ve Oynaklığa Neden Olabilecek Muhtemel Etmenler

14

 Gelişmekte olan ülkelerde artan nüfus ve gelir

 Biyoyakıt üretimi

 Tarım ürünleri fiyatlarının artan bir şekilde petrol fiyatları ile ilişkili bir hale gelmesi

 Gıda stoklarına yönelik sağlıklı verilerin olmayışı

 İklim kaynaklı faktörler

 Tarımsal üretimde görülen büyüme ve talep artışı

 Hükümetler tarafından uygulamaya konulan politikalar

 Döviz kurlarında görülen hareketlilik

 Tarımsal ürünlere yönelik finansal araçlara olan yatırımlar

15

Gelişmekte Olan Ülkelerde Artan Nüfus ve Gelir

FAO Global Nüfus Projeksiyonu

2050 yılında dünya nüfusunun 9 milyarı aşması ve bu durumun bir sonucu olarak gıdaya olan talebin

% 70 ile % 100 arasında artması beklenmektedir.

15

Biyo-yakıt Üretimi

Global Biyoyakıt Üretimi (1980-2011)

Milyar litre/Yıl

16

17

 Tarımsal emtia fiyatlarının artan bir şekilde petrol fiyatları ile ilişkili bir hale gelmesi

 Gıda stoklarına yönelik sağlıklı verilerin olmayışı

 İklim kaynaklı faktörler

17

Tarımsal Üretimde Görülen Büyüme ve Talep Artışı

Global Düzeyde Tarımsal Üretim ve Talep Artışı

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5

1969-1999 1979-1999 1989-1999 1999-2015 2015-2030

18

19

 Hükümetler tarafından uygulamaya konulan politikalar (ihracat yasaklamaları, stok oluşturma girişimleri vb.)

 Döviz kurlarında görülen hareketlilik

 Kurlarda görülen hareketlilik gıda fiyatlarının daha geniş bir aralıkta dalgalanmasına neden olmakta

 Tarımsal ürünlere yönelik finansal araçlara olan yatırımlar

19

20

20

 Pazara Yönelik Bilgiler ve Şeffaflık

 İthalat sınırlamaları, ticareti bozucu desteklemelerin ve ihracat sübvansiyonlarının azaltılması

 İhracat Kısıtlamaları ile İlgili Hükümlerin Açıklanması ve Güçlendirilmesi

 Yakıt ve Gıda Arasındaki Politik Çatışmaların Azaltılması

 Tarımda Sürdürülebilirliğin Sağlanması, Verimlilik ve Sektör Direncinin Artırılması

 İsraf ve kayıplar

 Savunmasız/Korunmasız üreticiler için risk yönetimi

 Lisanslı Depoculuk Sistemi

Fiyat Dalgalanmalarını

Azaltacak Politika Seçenekleri

2008 ve 2011 yıllarında görülen aşırı fiyat artışları ve akabinde yaşanan krizde yeterli ve güvenilir veri ve bilginin olmaması önemli bir neden olarak kabul edilmektedir.

Tarım Piyasaları Bilgi Sistemi

(AMIS)

AMIS uluslararası gıda piyasasında en çok işlem gören 4 ürün

üzerinde çalışmaktadır

Buğday Mısır Pirinç Soya

AMIS Organizasyonel Yapısı

AMIS Sekreterliği Enformasyon Grubu Hızlı Cevap Forumu

İthalat Sınırlamaları, Ticareti Bozucu Desteklemelerin ve İhracat Sübvansiyonlarının Azaltılması

 Tarımsal üretimde yaşanabilecek dalgalanmalar global düzeyden ziyade bölgesel olma eğilimindedir

 Tarımsal ürünler üzerindeki ortalama gümrük vergisi orta ve yüksek gelirli ülkelerde sırasıyla % 25 ve % 22 düzeyindedir.

 Tarım ürünleri ticaret politikaları ulusal fiyatları dünya piyasalarından izole edecek şekilde dizayn edilmiştir.

 OECD ülkelerinde tarımsal destekler halen üretici gelirinin %22’sini oluşturmakta ve bu desteklerin yarısından fazlası ticareti ve rekabeti yüksek düzeyde bozan politikalar yoluyla aktarılmaktadır.

22

23

İhracat Kısıtlamaları ile İlgili Hükümlerin Açıklanması ve Güçlendirilmesi



DTÖ disiplini altında, Kantitatif (miktar) kısıtlamalar 1994 GATT antlaşmasının 11. Maddesi ile yasaklanmıştır.



2007-08 krizi döneminde uluslararası ticareti düzenleyen disiplinlerin yetersiz kaldığı görüşü ağırlık kazanmıştır.



İhracat vergilerinde % 10’luk bir artışın dünya fiyatlarında % 20-50 arasında bir artışa neden olabileceği tahmin edilmektedir.

23

24

İthalat Sınırlamaları, Ticareti Bozucu Desteklemelerin

ve Tüm İhracat Sübvansiyonlarının Azaltılması

25

Yakıt ve Gıda Arasındaki Politik Çatışmaların Azaltılması



2000-2009 yılları arasında global bio-etanol üretimi 4 kat, bio- dizel üretimi 10 kat artmıştır.



OECD ülkelerinde bio-yakıt üretimi büyük oranda hükümet destekleme politikaları ile sürdürülmektedir.



Uluslararası düzeyde, tahıl fiyatları artan bir şekilde petrol fiyatları(bio-yakıt maliyet düzeyi ile bağlantılı olarak) ile ilişkili hale gelmektedir

25

Tarımda Sürdürülebilirliğin Sağlanması, Verimlilik ve Sektör Direncinin Artırılması

Verimliliğin artırılmasına yönelik yapılacak yatırımlar

 Ar-Ge ye ayrılan bütçe miktarının artırılması

 Küçük ölçekli üreticilerin pazara girişini kolaylaştıran sektörlere yatırım yapılması

 Kırsal kesimde yaşayan nüfusun sektörle ilişkili olmayan ihtiyaçlarının karşılanması

26

27



İsraf ve Kayıplar

 Meydana gelen kayıpların büyük bir kısmı belli bir ölçüye kadar, bazı kayıpların ise tamamen önlenmesi mümkündür.

 Gıda kayıplarının ve israfının önlenmesi, gıda güvencesini geliştirme stratejisinin önemli bir parçasıdır.

Savunmasız/Korunmasız Üreticiler İçin Risk Yönetimi

Üreticilerin karşılaştığı riskler bölgeden bölgeye değişebilmekle beraber bu risklere karşı önlem alabilme kapasiteleri farklı çiftçi kategorilerinde değişiklik gösterebilmektedir.

Küçük ölçekli üreticiler, maruz kalabileceği risklere karşı korunmalı ve desteklenmelidir.

Lisanslı depoculuk sistemi

Üreticileri fiyat risklerine karşı korumada etkin bir mekanizma olarak kabul edilmektedir.

Mevsimsel fiyat dalgalanmalarının azalmasına katkı sunmaktadır.

27

SONUÇ ve ÖNERİLER

28

 Ülkeler gümrük uygulamalarını uluslararası gıda fiyatlarına göre yeri geldiğinde revize etmektedirler. Uluslararası gıda fiyatları, büyük üretici ülkelerde üretimle ilgili veriler takip edilmeli, stratejik öneme sahip ürünlerde gümrük uygulamalarımız gözden geçirilmelidir.

 Gıda fiyatlarındaki dalgalanmalar üretici ve yatırımcılar için ciddi riskler oluşturmaktadır. Üretici ve yatırımcıların doğru üretim ve yatırım kararı alabilmeleri sağlanmalıdır.

 İklim değişikliği ve yarattığı etkiler tarımda yeni uygulamaları gerekli kılmaktadır. Bu nedenle, AR-GE ye ayrılan bütçe artırılmalıdır.

 2007-08 global gıda krizinde doğru ve güvenilir verilerin olmayışı önemli bir neden olarak görülmüştür. Ulusal düzeyde sağlıklı ve doğru kararların alınması için güvenilir verilerin elde edilebilmesi sağlanmalıdır.

29

29

 Tarımsal üretimin doğal koşullara bağlı olması üreticileri iklim kaynaklı risklerle karşı karşıya bırakmaktadır. Üreticilerin iklim kaynaklı riskler vb.

doğal afetlerden korunması için sigortacılık uygulamaları geliştirilmelidir.

 Düşük gelirli aileler gıda fiyat artışlarından en çok etkilenen kesimi oluşturmaktadır. Bu aileler için koruma mekanizmaları geliştirilmelidir.

 Hasat ve depolama esnasında gerçekleşen kayıplar önemli gıda kayıpları olarak değerlendirilmektedir. Teknolojik uygulamaların artırılması ve depolama olanaklarının geliştirilmesi gerekmektedir.

 İsraf edilen gıdalar önemli kayıplar olarak değerlendirilmektedir. Gıda israfının önlenmesi için farkındalığın artırılması gerekir.

SONUÇ ve ÖNERİLER

Yararlanılan Kaynaklar

 Price Volatility in Food and Agricultural Markets: Policy Responses, Policy Report including contributions by FAO, IFAD, IMF,OECD, UNCTAD, WFP, the World Bank, the WTO, IFPRI and the UN HLTF, 2 June 2011

 World Agriculture: Towards 2015/2030, FAO

 Biofuels and food security; A report by The High Level Panel of Experts on Food Security and Nutrition, June 2013

 AMIS First Year Progress Report: September 2011 - October 2012

 Food price volatility and its drivers – setting the stage; Trade and Markets Division (EST), FAO, 6 July 2012

 European initiatives on commodity derivatives markets, 06/07/2012

 Tarım ve Gıda Ürünleri Fiyatlarında Yaşanan Sorunlar ve Öneriler, DPT,

30

31

Teşekkürler…

torman@tagem.gov.tr http://www.tagem.gov.tr

Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü

Tarımsal Ekonomi ve Politika Araştırmaları Daire Başkanlığı

31