AVRUPA ĐNSAN HAKLARI MAHKEMESĐ
ĐKĐNCĐ DAĐRE
KAÇAR VE DĐĞERLERĐ - TÜRKĐYE DAVASI
(Başvuru no : 38323/04, 38379/04, 38389/04, 38403/04, 38423/04, 38510/04, 38513/04 ve 38522/04 )
KARARIN ÖZET ÇEVĐRĐSĐ
STRAZBURG
22 Temmuz 2008
Đşbu karar AĐHS’nin 44/2 maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecek olup bazı şekli düzeltmelere tabi olabilir.
AVRUPA KONSEYĐ CONSEIL DE
L'EUROPE
USUL
Türkiye Cumhuriyeti Devleti aleyhine açılan (38323/04, 38379/04, 38389/04, 38403/04, 38423/04, 38510/04, 38513/04 ve 38522/04) no’lu davaların nedeni (T.C. vatandaşları) Ensari Kaçar, Haci Okcu, Zülküf Oruç, Emin Ökten, Hikmet Toz, Mehmet Yurt, Ahmet Yılmaz ve Mehmet Garip Yılmaz’ın (başvuranlar) Avrupa Đnsan Hakları Mahkemesi’ne (AĐHM) 6 Eylül 2004 tarihinde Avrupa Đnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunması Sözleşmesi’nin (AĐHS) 34. maddesi uyarınca yapmış oldukları başvurulardır.
Başvuranlar, AĐHM önünde Diyarbakır Barosu avukatlarından F. Üger tarafından temsil edilmektedirler.
OLAYLAR
Başvuranlar sırasıyla 1964, 1968, 1971, 1968, 1968, 1964, 1948 ve 1962 doğumlu olup Diyarbakır’da ikamet etmektedirler.
Başvuranlar 29 Nisan 1999 tarihinde Diyarbakır Đli Ergani Đlçesi’ne bağlı Şölen Belediyesi tarafından işten çıkarılmışlardır.
Bunun üzerine başvuranlar her biri ayrı ayrı olmak üzere kendilerine işten çıkarılma tazminatı ödenmesi istemiyle Ergani Asliye Hukuk Mahkemesine başvurmuşlardır. Mahkeme aşağıdaki tabloda gösterilen tarihlerde başvuranları kısmen haklı bularak belediyeyi yasal gecikme faiziyle birlikte tazminat ödemeye mahkum etmiştir.
Temyiz başvurusunda bulunulmaması üzerine bu kararlar kesinlik kazanmıştır.
Daha sonra Diyarbakır Đcra Müdürlüğü başvuranların talebi üzerine belediyeye ödeme emri tebliğinde bulunmuş ancak bu tebliğe rağmen başvuranlara herhangi bir ödeme yapılmamıştır.
Başvuranlar buna paralel olarak belediyeye karşı icra davası açmışlardır. Ancak 2004 sayılı Kanunun 82. maddesinin 1. fıkrası uyarınca devlet malları hacze konu olamayacağından bu davadan bir sonuç elde edilememiştir.
21 Ocak 2008 tarihine kadar başvuranların alacakları halen ödenmemiş ya da ödenmesi gereken gecikme faizi olmadan kısmen ödenmiş durumdadır. Konuyla ilgili ayrıntılar aşağıdaki tabloda gösterilmiş olup meblağlar Türk Lirası cinsindendir.
Başvuru no Hükmün kesinleştiği
tarih
Mahkeme tarafından belirlenen tazminat
tutarı (gecikme faizsiz)
Gecikme faiziyle birlikte hesaplanan ödeme
emri tutarı
Belediyenin ödemeyi yaptığı tarih
Yapılan ödeme tutarı (Yargılama
gideri ödendikten sonra ve gecikme
faizsiz)
38323/04 3/11/1999 1 609 228 953 2 574 621 919 4/12/2002 331 400 000
38379/04 3/11/1999 806 815 482 1 213 986 515 - -
38389/04 30/12/1999 1 837 275 686 3 297 712 589 - -
38403/04 3/11/1999 2 256 795 793 3 555 957 645 - -
38423/04 3/11/1999 1 864 298 341 2 925 578 488 4/12/2002 375 910 000 38510/04 3/11/1999 3 019 565 516 5 040 570 057 4/12/2002 684 600 000
38513/04 30/12/1999 2 297 668 291 4 435 816 111 - -
38522/04 3/11/1999 851 527 150 1 289 485 771 - -
HUKUK
I. DAVALARIN BĐRLEŞTĐRĐLMESĐ
Başvurularda gündeme getirilen olayların ve esasa ilişkin meselelerin benzerliğine istinaden AĐHM bu başvuruların birleştirilerek tek bir kararda incelenmesinin uygun olduğuna hükmetmektedir.
II. AĐHS’NĐN 6/1 MADDESĐNĐN VE 1 NO’LU EK PROTOKOL’ÜN 1. MADDESĐNĐN ĐHLAL EDĐLDĐĞĐ ĐDDĐALARI HAKKINDA
A. Kabuledilebilirliğe ilişkin
Başvuranlar öncelikle yargı kararlarıyla kesinleşmiş bulunan tazminatların idare tarafından ödenmemesinden şikayetçi olmaktadırlar. Başvuranlar ayrıca, alacaklarına uygulanan gecikme faizinin Türkiye’deki yüksek enflasyon karşısında yetersiz kalmasından yakınmaktadırlar. Başvuranlar bu hususta AĐHS’nin 6/1 maddesine ve 1 No’lu Ek Protokol’ün 1. maddesine atıfta bulunmaktadırlar.
Hükümet bu savlara karşı çıkmaktadır. Hükümet, başvuranlar tarafından açılan icra davası halen devam ettiği ve başvurunun erken yapıldığı cihetle, iç hukuk yollarının tüketilmediği itirazında bulunmaktadır.
Başvuranlar bu argümana itiraz etmektedirler. Başvuranlar bir yargı kararıyla hükmedilen tazminatların makul bir süre içinde ödenmesi için idareye karşı iç hukukta etkili bir başvuru yolu bulunmadığını ve uygulamada idarenin borçlarını ödemediğini iddia etmektedirler.
AĐHM demokratik bir toplumun asli temellerinden biri olan hukukun üstünlüğü ilkesinin AĐHS maddelerinin tamamında mündemiç olduğunu (bkz. Belvedere Alberghiera Ltd. – Đtalya, no: 31524/96, prg. 63 ; Amuur – Fransa, 25 Haziran 1996 tarihli karar, prg. 50) ve
Mevcut davada AĐHM ulusal mahkemelerin belediyeyi başvuranlara işten çıkarma tazminatı ödemeye mahkum ettiğini tespit etmektedir. Bunun üzerine başvuranlar bir icra davası açmışlar ancak 2004 sayılı Kanunun 82. maddesinin 1. fıkrası uyarınca devlet malları hacze konu olamayacağından bu davadan bir sonuç elde edilememiştir.
Bu noktada AĐHM, bir yargı kararı neticesinde devlete karşı alacaklı hale gelmiş olan bir kimseden alacağını tahsil etmesi için icra davası açmasının istenmesinin uygun olmayacağı yönündeki içtihadını anımsatır (bkz., diğerleri arasında, Karaholios – Yunanistan, no:
62503/00, prg. 23, 11 Aralık 2003 ; Metaxas – Yunanistan, no: 8415/02, prg. 19, 27 Mayıs 2004 ; Yalçınkaya – Türkiye, no: 14796/03, prg. 17, 2 Şubat 2006 ; mutatis mutandis, Tunç – Türkiye, no: 54040/00, prg. 28, 24 Mayıs 2005).
Bu itibarla AĐHM Hükümetin itirazını reddeder. Öte yandan AĐHM içtihadından doğan kıstasların ışığında (bkz., özellikle, Hornsby, adıgeçen ; Akkuş – Türkiye, 9 Temmuz 1997 tarihli karar ; Tunç, adıgeçen) elindeki bilgilerin tamamını göz önünde bulundurarak başvuruların esastan incelenmesi gerektiği kanaatine varmaktadır. AĐHM ayrıca başvuruların başka herhangi bir kabuledilemezlik gerekçesinin bulunmadığını tespit etmektedir.
B. Esasa ilişkin
AĐHS’nin 6/1 maddesine ve 1 No’lu Ek Protokol’ün 1. maddesine atıfta bulunan başvuranlar idare tarafından kendilerine tazminat ödenmesi yönündeki yargı kararlarının uygulanmamasından şikayetçi olmaktadırlar.
Hükümet bu sava itiraz etmektedir. Hükümet, esasen sözkonusu belediyenin ağır mali sorunlar yaşaması nedeniyle borçlarını ödeyemediğini belirtmektedir.
Müteaddit defalar mevcut davadakine benzer meseleleri gündeme getiren davaları incelemiş olan AĐHM anılan hükümlerin ihlal edildiğini tespit etmiştir (Burdov – Rusya, no: 59498/00 ; Romachov – Ukrayna, no: 67534/01, 27 Temmuz 2004 ; Tunç, adıgeçen ; Kuzu – Türkiye, no:
13062/03, 17 Ocak 2006 ; Çoban ve diğerleri – Türkiye, no: 2620/05, 24 Ocak 2008 ; Akıncı – Türkiye, no: 12146/02, 8 Nisan 2008).
AĐHM, bir devlet kurumunun yargı kararına dayanan bir borcu ifa etmemek için kaynak yokluğunu mazeret olarak ileri süremeyeceğini ve borçların ödenmesi noktasında meydana gelebilecek ciddi gecikmelerin AĐHS ve 1 No’lu Ek Protokol hükümlerince güvence altına alınan hakların ihlaline yol açacağını özellikle anımsatır (Burdov, adıgeçen, prg. 35 ve 40).
AĐHM, 1999 yılında kesinlik kazanmış olan başvuranların lehindeki kararların bir bölümünün 4 Aralık 2002 tarihinden bugüne kadar idarenin ilgililere gecikme faizi olmaksızın alacaklarından bir kısmını ödemesi suretiyle kısmen uygulandığını (38323/04, 38423/04 ve 38510/04 no’lu başvurular) diğer bölümünün ise sekiz yıldır hiçbir surette uygulanmadığını tespit etmektedir. Bu cihetle yetkili makamlar, yıllardır gerekli tedbirleri almaktan imtina ederek kesinleşmiş yargı kararlarına uymamak suretiyle AĐHS’nin 6/1 maddesini ve 1 No’lu Ek Protokol’ün 1. maddesini yararlı etkilerinden kısmen yoksun bırakmışlardır. AĐHM benzer davalarda vardığı sonuçtan ayrılmasını gerektirecek herhangi bir unsur ya da argüman tespit etmemiştir.
Bu unsurlar AĐHM’nin, AĐHS’nin 6/1 maddesinin ve 1 No’lu Ek Protokol’ün 1. maddesinin mevcut davada ihlal edildiği sonucuna varması için yeterlidir.
III. AĐHS’NĐN 41. MADDESĐNĐN UYGULANMASI HAKKINDA A. Tazminat
1. Maddi tazminat
Başvuranlar maddi tazminat olarak aşağıdaki meblağları talep etmektedirler:
– Ensari Kaçar için 16.096 YTL [yaklaşık 8.235 Euro] ; – Haci Okcu için 6.217 YTL [yaklaşık 3.181 Euro] ; – Zülküf Oruç için 19.619 YTL [yaklaşık 10 037 Euro] ; – Emin Ökten için 25.624 YTL [13 109 Euro] ;
– Hikmet Toz için 19.504 YTL [yaklaşık 9 978 Euro] ; – Mehmet Yurt için 37.156 YTL [yaklaşık 19.009 Euro] ; – Ahmet Yılmaz için 27.722 YTL [yaklaşık 14.182 Euro] ; – Mehmet Garip Yılmaz için 6.393 YTL [yaklaşık 3.271 Euro] . Hükümet bu konuda görüş bildirmemektedir.
AĐHM, başvuranların lehinde olan ve idareyi başvuranlara tazminat ödemeye mahkum eden kesinleşmiş yargı kararlarının uygulanmaması sebebiyle mevcut davada AĐHS’nin 6/1 maddesinin ve 1 No’lu Ek Protokol’ün 1. maddesinin ihlal edildiği tespitinde bulunduğunu anımsatır. Ancak 21 Ocak 2008 tarihine kadar geçen zaman diliminde ya hiçbir ödeme yapılmamış ya da gecikme faizleri ödenmeksizin kısmi ödeme yapılmıştır. Bu itibarla AĐHM başvuranların kesinleşmiş yargı kararları uyarınca alacaklarını elde etme haklarının halen bulunduğunu değerlendirmektedir.
Ayrıca, AĐHM tarafından AĐHS’nin 6. maddesinin ihlal edildiği tespitinde bulunulduğunda, başvurulacak en uygun telafi yöntemi, başvuranı mümkün olduğunca bu hükmün ihlali olmadığı duruma tekabül eden bir duruma getirmektir (bkz. Basoukou – Yunanistan, no:
3028/03, prg. 26, 21 Nisan 2005 ; Ahmet Kılıç – Türkiye, no: 38473/02, prg. 39, 25 Temmuz 2006 ; Sipchenko – Rusya, no: 38368/04, prg. 51, 1 Mart 2007 ; mutatis mutandis, Piersack – Belçika, 26 Ekim 1984 tarihli karar, prg. 12 ; Gençel – Türkiye, no: 53431/99, prg. 27, 23 Ekim 2003). AĐHM, ihlal tespitleri göz önünde bulundurulduğunda bu ilkenin mevcut davada da uygulanır olduğunu değerlendirmektedir. Savunmacı Devletin Ergani Asliye Hukuk Mahkemesince verilen yukarıdaki tabloda belirtildiği üzere kesinleşmiş kararların idare tarafından gereği gibi uygulanmasını uygun surette güvence altına alması gerektiği kanaatindedir.
2. Manevi tazminat
Başvuranlar ayrıca 50.000 Euro tutarında manevi tazminat talep etmektedirler.
Hükümet bu konuda görüş bildirmemektedir.
B. Yargılama masraf ve giderleri
Başvuranların her biri AĐHM önünde yaptıkları masraf ve harcamaların iadesi için 7.110 YTL (yaklaşık 3.637 Euro) talep etmektedir. Başvuranların taleplerinin ayrıntıları aşağıdaki gibidir:
– avukatlık ücreti ve AĐHM önündeki başvuru formunun hazırlanması için 3.200 YTL [yaklaşık 1.637,10 Euro] ;
– başvuranlarla avukatları F. Üger arasında 10 Kasım 2007 tarihinde imzalanan vekalet ücret sözleşmesine göre başvurunun sunulmasından sonra yapılan masraf ve harcamalar için 3.700 YTL [yaklaşık 1.893 Euro] (saati 300 YTL [yaklaşık 153.50 Euro]
üzerinden). Başvuranlar, ücret sözleşmesinin bir nüshasını taleplerini desteklemek üzere sunmuşlardır ;
– fotokopi ve tercüme masrafları gibi diğer masraflar için 210 YTL [yaklaşık 107 Euro].
Başvuranlar bu konuda kanıtlayıcı bir belge sunmamışlardır.
Başvuranlar avukatlık ücret sözleşmelerinde belirlenen meblağların Diyarbakır Barosunca tayin edilen asgari ücret tarifesine uygun olduğuna belirtmektedirler.
Hükümet bu konuda görüş bildirmemektedir.
AĐHM’nin içtihadına göre bir başvurana yaptığı masraf ve harcamaların iadesi ancak bu masraf ve harcamaların gerçekliği, zorunluluğu ve makul oranda olduğu ortaya konulduğu müddetçe mümkündür (bkz., diğerleri arasında, Iatridis – Yunanistan, no: no: 31107/96, prg.
54 ; Svipista – Letonya, no: 66820/01, prg. 170 ; mutatis mutandis, Nikolova – Bulgaristan, no: 31195/96, prg. 79). Mevcut davada elindeki unsurları ve yukarıda ifade edilen kıstasları göz önünde bulunduran AĐHM yargılama masraf ve giderleri başlığı altında başvuranlara ortaklaşa 4.000 Euro ödenmesinin makul olacağına hükmetmektedir.
C. Gecikme faizi
Gecikme faizi Avrupa Merkez Bankası’nın marjinal kredi faizlerine uyguladığı orana üç puanlık bir artış eklenerek belirlenecektir.
BU GEREKÇELERE DAYANARAK AĐHM, OYBĐRLĐĞĐ ĐLE
1. Başvuruların birleştirilmesine ;
2. Başvuruların kabuledilebilir olduğuna ;
3. AĐHS’nin 6/1 maddesinin ve 1 No’lu Ek Protokol’ün 1. maddesinin ihlal edildiğine ;
4. a) AĐHS’nin 44/2 maddesi gereğince kararın kesinleştiği tarihten itibaren üç ay içinde, Savunmacı Devlet tarafından Ergani Asliye Hukuk Mahkemesinin yukarıda da belirtildiği üzere kesinleşmiş kararlarının uygulanmasını uygun surette temin edilmesine ;
b) yine aynı üç aylık dönem içinde ödeme tarihindeki döviz kuru üzerinden YTL’ ye çevrilmek üzere miktara yansıtılabilecek her türlü vergiden muaf tutularak Savunmacı Devlet tarafından manevi tazminat olarak başvuranların her birine 3.000 Euro (üç bin Euro) ödenmesine ;
c) yine aynı üç aylık dönem içinde ödeme tarihindeki döviz kuru üzerinden YTL’ ye çevrilmek üzere miktara yansıtılabilecek her türlü vergiden muaf tutularak Savunmacı Devlet tarafından yargılama masraf ve giderleri için başvuranlara ortaklaşa 4.000 Euro (dört bin Euro) ödenmesine ;
d) sözkonusu sürenin bittiği tarihten itibaren ödemenin yapılmasına kadar Hükümet tarafından, Avrupa Merkez Bankası’nın o dönem için geçerli olan faiz oranının üç puan
fazlasına eşit oranda basit faiz uygulanmasına ; 5. Adil tatmine ilişkin diğer taleplerin reddine ;
Karar vermiştir.
Đşbu karar Fransızca olarak hazırlanmış ve AĐHM’nin iç tüzüğünün 77. maddesinin 2. ve 3.
paragraflarına uygun olarak 22 Temmuz 2008 tarihinde yazılı olarak bildirilmiştir
