ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEFENN BBİİLLİİMMLLEERRİİ ENENSSTTİİTTÜÜSSÜÜ
YÜYÜKKSSEEKK LLİİSSAANNSS TTEEZZİİ
ADADAANNAA YYUUMMUURRTTAALLIIKK''DDAA KKAARRİİDDEESS AAĞĞII İİLLEE AAVVCCIILLIIKKTTAA HEHEDDEEFF DDIIŞŞII VEVE ISISKKAARRTTAA AAVV OORRAANNLLAARRIINNIINN BBEELLİİRRLLEENNMMEESSİİ
Koray TUÇDAN
SU ÜRÜNLERİ ANA BİLİM DALI
A
ANNKKAARRAA 20200055
Her Hakkı Saklıdır
ÖZET Yüksek Lisans Tezi
ADANA YUMURTALIK’TA KARİDES AĞI İLE AVCILIKTA HEDEF DIŞI VE ISKARTA AV ORANLARININ BELİRLENMESİ
Koray TUÇDAN
Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Su Ürünleri Anabilim Dalı
Danışman: Doç. Dr. Hasan H. ATAR
Bu araştırma Adana ili Yumurtalık ilçesinde yürütülmüştür. Karides ağı ile yapılan avcılıkta, karides ve karides dışında avlanan türlerin pazarlanan ve atılan kısımları incelenmiştir. Bölgede 2004 yılının nisan, mayıs, haziran, temmuz, ağustos ve eylül aylarında on beş günlük periyotlar halinde avlanılan su ürünlerinin kayıtları alınmıştır.
Nisan-Eylül 2004 periyodunda incelenen 3513 bireyin 1017’sini hedef tür olan karides, 1307’sini yan ürün ve 1189’unu ise ıskarta av oluşturmuştur.
Toplam av içinde hedef türün ağırlık olarak payı % 19,94, yan ürün olarak yakalanan su ürünlerinin payı % 40,17, ıskarta av olarak ayrılan su ürünlerinin payı ise % 39,89 bulunmuştur. Toplam av içerisinde hedef türün sayı olarak yüzdesi % 28,94, yan ürünün payı % 37,20 ve ıskarta avın payı ise % 33,86 olarak hesaplanmıştır.
Hedef tür olan karidesin birim güç başına (100 m) düşen av miktarı 105,61±16,29 g, yan ürün olarak avlanan su ürünlerinin birim güç başına (100 m) düşen av miktarı 207,26±76,34 g, ıskarta avın birim güç başına (100 m) düşen av miktarı ise 219,88±176,74 g olarak saptanmıştır.
Ağırlık açısından hedef tür ile ıskarta av, hedef tür ile yan ürün ve yan ürün ile ıskarta av arasındaki ilişkinin önemli (P< 0,05) olduğu belirlenmiş, sayı olarak değerlendirildiğinde de yine hedef tür ile ıskarta av, hedef tür ile yan ürün ve yan ürün ile ıskarta av arasındaki ilişkinin önemli (P < 0,05) olduğu,
2005, 46 sayfa
ANAHTAR KELİMELER: Hedef dışı av, ıskarta, karides ağı, av oranı
ABSTRACT Master Thesis
DETERMINATİON OF BYCATCH AND DISCARD CATCH RATES ON SHRIMP NET FISHING IN ADANA YUMURTALIK
Koray TUÇDAN Ankara University
Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Fisheries
Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Hasan H. ATAR
This study was carried on by Yumurtalık district of Adana province. By catching with the shrimp net, marketable and discarded part of the catch, such as shrimp and other species were investigated. In the area, sample of catch were taken,in april,may,june,july,august and september 2004 by fortnight periods. Investigated 3513 species in April-September 2004 was consisted of 1017 shrimps, 1307 pieces bycatch species, and 1189 discard species.
It was founded that as a weight share of target species from the total catch 19,94 %, share of bycatch 40,17 %, share of discard 39,89 %. Quantitative percentage of target species 28,94 %, as share of bycatch 37,20 % and as a share of discard catch 33,86 % were calculated.
Shrimp which target species as 105,61±16,29 g, catch per unit (100 m) effort of bycatch species as 207,26±76,34 g, catch per unit effort of discard catch as 219,88±176,74 g, were determined
Relationship between bycatch and discard,target species and bycatch, and target species and discard as weight was important (P< 0,05). When evaluated by quantitave, the relationship between target species and discard catch, target species and bycatch, bycatch and discard catch was determined as important (P< 0,05)
2005, 46 page
KEY WORDS: bycatch, discard, shrimp net, catch rate
TEŞEKKÜR
Çalışma konumun belirlenmesi ve çalışmamın her aşamasında yardım ve katkılarını esirgemeyen danışman hocam, sayın Doç. Dr. Hasan H. ATAR’a saygı ve teşekkürlerimi sunarım.
Ayrıca arazi çalışmalarında katkıda bulunan ziraat mühendisi Özgür KARAKOYUN’a, istatistiki analizlerin yapılmasında desteklerini gördüğüm mesai arkadaşlarıma Çalışmamın her aşamasında maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen aileme de şükranlarımı sunarım.
Koray TUÇDAN Ankara, Şubat 2005
İÇİNDEKİLER
ÖZET... i
ABSTRACT... ii
TEŞEKKÜR... iii
ŞEKİLLER DİZİNİ... vi
ÇİZELGELER DİZİNİ... vii
1.GİRİŞ... 1
2. KAYNAK ÖZETLERİ... 3
3. MATERYAL VE YÖNTEM... 9
3.1. Materyal... 9
3.1.1. Araştırma yeri... 9
3.1.2. Araştırma materyali... 10
3.1.3. Ağ materyali... 11
3.2. Yöntem... 12
3.2.1. Örnekleme... 12
3.2.2. Yakalanan su ürünlerinin ağırlık ölçümü... 12
3.2.3. Yakalanan su ürünlerinin boy ölçümü... 12
3.2.4. Hedef av, yan ürün ve ıskarta av oranının tahmini... 12
3.2.5. Birim güç başına düşen hedef av miktarı... 13
3.2.6. Birim güç başına düşen yan ürün miktarı... 13
3.2.7. Birim güç başına düşen ıskarta av miktarı... 13
3.2.8. Hedef avın, boy ve ağırlık frekans dağılımı... 13
3.3. İstatistik Analizler... 14
4. ARAŞTIRMA BULGULARI... 15
4.1. Hedef Türler... 15
4.1.1. Hedef türlerin aylara göre av miktarları ... 17
4.1.2. Hedef türlerin aylara göre birim güç başına düşen av miktarları ... 18
4.1.3. Hedef tür av oranı... 19
4.1.4. Hedef Türlerde Ağırlık-Frekans Dağılımı... 19
4.1.5. Hedef türlerde boy-frekans dağılımı... 22
4.2. Yan Ürün... 24 4.2.1. Yan ürün olarak yakalanan türlerin aylara göre av miktarları ... 24 4.2.2. Yan ürün olarak yakalanan türlerin aylara göre birim güç başına
düşen av miktarları ... 26 4.2.3. Yan ürün av oranı... 28 4.3. Iskarta Av... 29 4.3.1. Iskarta av olarak yakalanan balık ve diğer canlı türlerinin, türlere ve
aylara göre av miktarları ... 29 4.3.2. Iskarta av olarak yakalanan balık ve diğer canlı türlerinin aylara göre
birim güç başına düşen av miktarları ... 31 4.3.3. Iskarta av oranı... 33 4.4. Hedef Tür-Yan Ürün-Iskarta Av İlişkileri... 34 4.4.1. Hedef Tür-Yan Ürün ve Iskarta avın ağırlık olarak karşılaştırılması.... 34 4.4.2. Hedef Tür-Yan Ürün ve Iskarta avın miktarlarının karşılaştırılması... 36 5. TARTIŞMA ve SONUÇ... 39 KAYNAKLAR... 44 ÖZGEÇMİŞ
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 3.1. Çalışmanın yapıldığı Yumurtalık bölgesi... 9
Şekil 3.2. Balıkçı barınağındaki tekneler... 10
Şekil 3.3. Fanyalı ağlar ile yakalanan karidesler... 10
Şekil 3.4. Yan ürün olarak yakalanan balık türleri... 11
Şekil 3.5. Avcılıkta kullanılan fanyalı ağlar... 11
Şekil 4.1. Kuruma karidesin ağırlık-yüzde dağılımı... 20
Şekil 4.2. Yeşil Kaplan karidesin ağırlık-yüzde dağılımı... 21
Şekil 4.3. Oluklu karidesin ağırlık-yüzde dağılımı... 21
Şekil 4.4. Kuruma karidesin boy uzunluğu-yüzde dağılımı... 22
Şekil 4.5. Oluklu karidesin boy uzunluğu-yüzde dağılımı... 23
Şekil 4.6. Yeşil kaplan karidesin boy uzunluğu-yüzde dağılımı... 23
Şekil 4.7. Nisan-Eylül 2004 aylarında hedef tür-yan ürün ve ıskarta avın ağırlık yüzde grafiği... 35
Şekil 4.8. Nisan-Eylül 2004 aylarında hedef tür-yan ürün ve ıskarta avın sayı yüzde grafiği... 38
ÇİZELGELER DİZİNİ
Çizelge 2.1. Balıkçılıkta hedeflenmeden avlanan türler ile ilgili kavramlar... 5 Çizelge 4.1. Adana Yumurtalık’ta 2004 yılı Nisan-Eylül ayları arasında yapılan karides örneklemesinde kullanılan ağ materyali
miktarları...
15 Çizelge 4.2. Örneklenen karides türlerinin ağırlık ve boy değerleri...
16 Çizelge 4.3. Adana Yumurtalık yöresinde 2004 yılı Nisan-Eylül ayları
arasında avlanan karides türlerinin aylara göre av miktarları...
17 Çizelge 4.4. Adana Yumurtalık yöresinde 2004 yılı Nisan-Eylül ayları
arasında avlanan karides türlerinin aylara göre birim güç (100 m) başına düşen av miktarları...
18 Çizelge 4.5. Hedef tür olarak yakalanan karides türlerinin miktar (adet) ve
Ağırlıkları...
19 Çizelge 4.6. Adana Yumurtalık yöresinde 2004 yılı Nisan-Eylül aylarında
karides avcılığında, yan ürün olarak yakalanan su ürünlerinin türlere ve aylara göre av miktarlarının dağılımı...
25 Çizelge 4.7. Adana Yumurtalık yöresinde 2004 yılı Nisan-Eylül aylarında
karides avcılığında, yan ürün olarak yakalanan su ürünlerinin türlere ve aylara göre birim güç başına düşen av miktarları ...
27 Çizelge 4.8. Yan ürün olarak yakalanan su ürünlerinin miktar (adet) ve
Ağırlıkları...
28 Çizelge 4.9. Adana Yumurtalık yöresinde 2004 yılı Nisan-Eylül aylarında
karides avcılığında, ıskarta avın, türlere ve aylara göre av miktarlarının (g) dağılımı...
30 Çizelge 4.10. Adana Yumurtalık yöresinde 2004 yılı Nisan-Eylül aylarında
karides avcılığında, ıskarta avın türlere ve aylara göre birim güç başına düşen av miktarları...
32 Çizelge 4.11. Iskarta olarak ayrılan su ürünlerinin miktar (adet) ve
Ağırlıkları...
33
Çizelge 4.12. Yumurtalık yöresinde Nisan-Eylül 2004 aylarında yapılan karides avcılığında, hedef tür-yan ürün ve ıskarta av
miktarları... 35 Çizelge 4.13. Yumurtalık yöresinde Nisan-Eylül 2004 aylarında yapılan
karides avcılığında, hedef tür-yan ürün ve ıskarta avın, birim
güç başına düşen av miktarı (adet)... 36 Çizelge 4.14. Yumurtalık İlçesi’nde yapılan karides avcılığında, hedef tür-
yan ürün ve ıskarta av miktarları (adet)... 37
1.GİRİŞ
Belirli tür ve büyüklükteki bireylerin stoktan çekilmesi esasına dayanan su ürünleri avcılığında, hedeflenen türlerin avcılığı yanında, hedeflenmeyen türlerin de avcılığı, günümüzde balıkçılık yönetimi açısından önemli bir sorun teşkil etmektedir (Kınacıgil vd 1999).
Balıkçılıkta, hedeflenen türün avcılığı esnasında, hedeflenmeden avlanan bireyler temelde ıskarta, tesadüfi av, hedeflenmeyen av gibi benzer bazı terimler ve kavramlar ile açıklanmaktadır (Saila 1983, Fisher 1992, Alverson 1994).
Toplam avın yanında raslantısal olarak avlanan ve bir kısmı denize iade edilen hedeflenmeyen bölümü, hedeflenmeyen tür olarak tanımlanır; başka bir ifade ile hedeflenmeyen av tesadüfi av ile ıskartanın toplamıdır (Alverson vd 1994, King 1995).
Avcılıkta yasal ölçütlere uygun ağlar kullanmalarına rağmen, av kompozisyonu içinde avcılığı yasak tür boydaki bireylerin yer alması nedeniyle, balıkçılık yönetiminin belki de en önemli sorunlarından biri hedeflenmeyen av sorunudur.
Bir av operasyonunda hedeflenen türlerin avcılığı sırasında, zaman zaman önemli oranlarda hedef olmayan türlerde avlanabilmektedir. Dünya su ürünleri üretiminin yaklaşık % 27’lik bir kısmının hedeflenmeyen türlerin kaybı ile sonuçlanmış olması, sorunun büyüklüğünü çarpıcı bir biçimde göz önüne sermektedir (Alverson vd 1994).
Hedef dışı avcılık, biyolojik, ekonomik ve sosyal etkileri nedeniyle, özellikle son 25 yılda balıkçılık yönetiminin en önemli sorunları arasında yer almıştır. Bunda, balıkçılık endüstrisindeki teknolojik gelişmelerle eş zamanlı olarak toplumsal alanda çevresel konulara artan duyarlılık önemli rol oynamış ve balıkçılığın canlı deniz kaynakları üzerindeki potansiyel etkilerinin araştırılması ve azaltılması gereksinimini arttırmıştır (Alverson vd 1994).
FAO kayıtlarına göre global olarak değerlendirildiğinde, toplam 28.7 milyon ton hedeflenmeyen av ve 27 milyon ton ıskarta av tahmin edilmektedir. Bu miktar avcılık yoluyla elde edilen toplam üretim miktarı içinde oldukça önemli bir yer tutmaktadır.
Öte yandan bu verilerin konservatif olarak değerlendirildiği, omurgasız avcılığı, sportif avcılık ve küçük balıkçının yaptığı avın dahil edilmediği bilinmektedir (Alverson vd 1994).
Balıkçılığın en önemli çevresel etkilerinden biri olarak değerlendirilen hedef dışı avcılık, özellikle av kompozisyonuna çok sayıda türün girdiği avcılıklarda daha da önem kazanmakta ve uygulanacak yasal düzenlemelerin belirlenmesi, izlenmesi ve denetimini güçleştirmektedir (Alverson vd 1994).
Balıkçılık kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için teknolojik ve idari önlemlerle hedeflenmeyen türlerin avcılığının azaltılması veya kontrol altına alınması, balıkçılık yönetimi biliminin önünde bir zorunluluk olarak durmaktadır.
Türkiye'de ulusal su ürünleri yönetmeliği içinde, hedef dışı avcılığın önlenmesine ilişkin olarak minimum avlanma boyu, minimum ağ göz açıklığı, bazı cinslerin avcılığının tamamen yasaklanması ile zaman ve bölge yasakları gösterilebilir. Ancak balıkçılığımızın farklı türlerin avcılığına ve farklı av araçlarının kullanımına dayalı karakteri, bu düzenlemelerin hedeflerine ulaşmasını güçleştirmektedir (Çıra 2001).
Bu nedenle av araçlarında tür ve boy seçiciliğini arttırıcı tedbirlerin yanı sıra farklı av araçlarının ıskarta ve hedef dışı av profillerinin oluşturulması, ıskarta ve hedef dışı av oranlarındaki varyasyonların izlenerek avlanma sahası ile ilgili kararlarda dikkate alınması yararlı olacaktır. Bu çalışmada Yumurtalık bölgesinde karides ağı ile yapılan avcılıkta, karides avı dışında avlanan türlerin ıskarta ve hedef dışı av profillerinin çıkarılarak, bu türlerin değerlendirilebilen ve değerlendirilmeyen kısımlarına ait oranların belirlenmesi amaçlanmıştır.
2.KAYNAK ÖZETLERİ
Yakın bir zamana kadar balıkçılar, bilim adamları ve balıkçılık yöneticileri, ıskarta ile ilgili konuları büyük ölçüde ihmal etmekteydiler. Ancak artan bir şekilde anlaşılmıştır ki, pek çok bilim adamı, balıkçılık faaliyetinde ıskarta avın çok büyük ölçülerde yer aldığının farkına varmışlardır. Ülkemizde ve yurtdışında bu konu ile ilgili çalışmalar yürütülmektedir (Kınacıgil vd 1999, Tasker vd 2000, Çıra 2001, Doğanyılmaz 2002, Carlström vd 2002, Lopez vd 2003, Ziegler and hansson 2003 ),
Saila 1983, Pikitch 1991, Murawski 1992 ve Alverson vd 1994’de, ıskarta ve hedef dışı avcılık konusunda yaptıkları çalışmalarda bu sorunun temelinde çok sayıda ve farklı nedenin yattığını belirtmişler, fiziksel-biyolojik etkileşim, ekonomik ve yasal nedenler olarak kategorize edilen bu nedenlere “kişisel düşünceleri” de ilave etmişlerdir.
Iskarta probleminin hafifletilmesi potansiyeli, balıkçılığın sürekli izlenmesi, yer veya zaman olarak yasaklanması ve belirli bir yan ürün kotasına ulaşıldığında yasaklanmasını kapsayabilir. Karaya çıkarma bölgelerinin çokluğu nedeniyle karaya çıkarılan avın otoriteler tarafından izlenmesi çok geç olduğundan en küçük avlanabilir boyun, Akdeniz balıkçılığında ıskarta işlemi üzerine sınırlı bir etkisi olduğu görülmektedir.
Jensen ve Vestergaard (2002), toplumda gözlenemeyen ve bu nedenle özel bilgi olan bireysel avdan çıkan ve ahlaki bir tehlike olarak, balıkların illegal karaya çıkarılmaları ve ıskarta edilmelerini ele almışlardır.
Stratoudakis vd (1999), balıkçıların ıskartaya çıkarma davranışını anlamak ve bir balıkçılığın, biyolojik veya düzenleyici özelliklerinde değişmelere karşı reaksiyonları beklemek, ıskarta problemi ile ilgili önemli konulardan biri olduğunu bildirmiştir.
Günümüzde hedeflenmeyen türlerin avcılığı, genel olarak ‘ıskarta’ veya
‘hedeflenmeyen av’ gibi terimlerle açıklanmakta olmasına karşın, zaman zaman bunlar
birbirlerinin yerlerine kullanılarak bir takım kavram karmaşalarının doğmasına neden olmaktadır. Konu, bu bakımdan araştırıcılar arasında bazı terminolojik problemlere sebebiyet vermektedir (Alverson 1994, Saila 1983).
Bir balıkçılık operasyonunda yakalanan toplam avın açıklanmasında da ülkeler ve araştırıcılara göre bazı farklılıklar doğabilmektedir. Örneğin, ıskarta ve hedef dışı av oranlarının hesaplanmasında bazı araştırmacılar, toplam avı (Pope 1991, Martin 1992,) baz alırken, diğer bir grup sadece hedef avı değerlendirmeye almıştır (Saila 1983, Fisher 1992, Alverson 1994).
Bu terimlerin yazardan yazara, ülkeden ülkeye ya da zaman içinde değişen içerikleri sorunun net bir biçimde ortaya konmasını güçleştirmektedir. Bu nedenle öncelikle konuyla ilgili kavramlara, araştırıcıların çoğunlukla benimsediği şekilde açıklık kazandırılması gerekmektedir (Saila 1983, Fisher 1992, Alverson 1994) (Çizelge 2.1).
Çizelge 2.1. Balıkçılıkta hedeflenmeden avlanan türler ile ilgili kavramlar (Saila 1983, Fisher 1992, Alverson 1994).
Total Av Bir av operasyonunda avlanan tüm türler ve türler topluluğu
Hedef Av Belirli bir balıkçılıkta öncelikle aranan, hedeflenen tür veya türler topluluğu
Tesadüfi Av Hedeflenmeden avlanan bireyler içinde denize dökülmeyen kısım
Iskarta Av Ekonomik, yasal veya kişisel nedenlerle denize dökülen kısım Hedeflenmeyen Av Tesadüfi av ile ıskarta avın toplamı
Tesadüfi Av Oranı Tesadüfi avın hedeflenen ava oranı Iskarta Oranı Iskarta avın hedeflenen ava oranı Hedeflenmeyen Av
Oranı Hedeflenmeyen avın hedeflenen ava oranı
Iskarta Mortalitesi Oranı Avlanma veya nakil esnasında ıskarta olan avın oranı
Yasak Tür Avcılığı yasak olan ve yasalar gereği denize dökülmesi zorunlu olan tüm türler
Yüksek Değer
Avcılık kotalarının uygulandığı balıkçılık yönetim sistemlerinde, pazarlanabilir olmakla beraber, aynı türün daha büyük ve değerli bireylerini alıkoymak maksadıyla ıskarta edilen su ürünleri
Iskarta Kotası Belirli bir av aracında avlanmasına izin verilen ıskarta türlerin miktarı
Görülmeyen Balıkçılık Mortalitesi
Yakalanan avda görülemeyen, ancak balıkçılıktan kaynaklanan ölümler (Örneğin, ağdan geçen, olta iğnesinden kurtulan balıkların ölümü, hayalet avcılık vb.)
Kara Balık Bildirilmeyen av
Gri Balık Tür veya bölge itibarı ile yanlış beyan edilen av
Hedeflenmeden avlanan türler sorunu, her av aracı, balıkçılık ya da habitat için kendine özgü özelliklere sahip olmakla birlikte, bazı ortak karakteristikleri de paylaştıkları bilinmektedir. Bu türler ile ilgili ortaya çıkan biyolojik, ekonomik ve sosyo-politik etkilerle ilgili sorunların çözülmesi veya en aza indirilmesi bakımından alınması gereken önlemlerin belirlenmesi gerekmektedir (Hanna 1990).
Gray (2002), Güney Galler haliçlerinde yaptığı çalışmada, ticaretle uğraşan balıkçıların, Güney Galler haliçlerinde kış ayları olan Haziran, Temmuz ve Ağustos boyunca geceleri olmak kaydıyla solungaç balık ağı yerleştirmelerine izin verildiğini bildirmiştir.
Bilim adamları 1999 kış balık mevsimi boyunca 6 haliçte gerçekleştirilen 55 balıkçılık seferinden elde edilen ve ıskarta edilen balıkları numune olarak seçmişler, yakalanan balıklar arasında toplam 69 balık türü ve 3 omurgasız türünün bulunduğunu gözlemlemişler ve avlanan bu balıklardan 38 türün balıkçılar tarafından muhafaza edildiğini, 64 türün ıskarta edildiğini tespit etmişlerdir. Iskarta edilen balıklar arasında ticari değeri az olan türlerin yanında, ticari ve rekreasyonel değeri olan balık türlerinin gençlerinin de bulunduğunu gözlemlemişlerdir. Iskarta edilen balıkların, ağırlığa göre toplam yakalanan balıkların % 19’unu ve sayıya göre % 33’ünü oluşturduğunu ve ağlar sudan çıkarıldığında balıkların çoğunun (% 82’den fazlası) yaşamakta olduğunu bildirmişlerdir (Gray 2002). Bu araştırmada yakalanan 8783 adet bireyden, 1386 adet yakalanan Mugil cephalus’un toplam avdaki oranı % 15,8, ıskarta oranı % 2,5, toplam ıskartadaki oranı % 1,2, canlı kurtulan ıskarta oranı ise % 82,6 olduğu, yakalanan 69 adet Dicotylichihys punctulatus’un toplam avdaki oranı % 0,8, ıskarta oranı % 100, toplam ıskartadaki oranı % 2,4 ve canlı kurtulan ıskarta oranının % 100 olduğu, yakalanan 2071 adet Girella tricuspidata’nın toplam avdaki oranı % 23,6, ıskarta oranı
% 41,4, toplam ıskartadaki oranı % 29,3 ve canlı kurtulan ıskarta oranı % 98,1 olduğu, 36 adet yakalanan Aptychotrema rostrata’nın toplam avdaki oranının % 0,4, ıskarta oranının % 94,4, toplam ıskartadaki oranının % 1,2 ve canlı kurtulan ıskarta oranının % 100 olduğunu bildirmişlerdir (Gray 2002).
Dünyada soyu tükenmekte olan memeli deniz hayvanı Vaquita (Phocoena sinus), küçük ağ gözü açıklığına sahip solungaç ağları ile yakalanmaktadır. Tesadüfi yakalanmanın boyutları ve sebeplerini araştırmak için D’agrosa vd Ocak 1993’ten Ocak 1995’e kadar Kaliforniya Körfezi’nin yukarı bölgelerindeki balıkçılık faaliyetleri ve tesadüfi Vaquita ölüm oranlarını gözlemlemişler, solungaç ağları gibi ağlarla avcılıkta, aralarında ağ gözü açıklığı, ağın suda kaldığı süre ve coğrafi bölgenin de bulunduğu faktörlerden hiçbirisinin vaquitanın tesadüfi ölüm oranına tek başına etkili olmadığını saptamışlardır (D’agrosa 2000).
Perez ve Warlich (2004), fenerbalığı, yengeç, köpek balığı ve vatozların bol yakalanması solungaç ağının avlama etkinliğinin oldukça hareketli dip balıklarıyla esas olarak ilişkili olduğunu bildirmişlerdir. Iskarta olarak pelajik ve demarsal balıklar, kıkırdaklı balıklar, bentik invertebratlar kolayca yakalanabilmelerine rağmen, tamamen su altındaki ağlara daha az yakalanırlar. Yunuslar, kaplumbağalar ve kuşların daha nadir ve muhtemelen ağ atılırken yüzey sularında yakalandığını bildirmişlerdir.
Revill ve Holst (2004)’de Kuzey denizi kahverengi karides avcılığında küçük kahverengi karidesin ıskarta edilmesinin oldukça büyük değerde olduğunu (yıllık 27.000 ton veya 75 milyar birey) bildirmişlerdir ve yaptıkları çalışmada farklı trol modifikasyonlarının, küçük karides ıskartasını azaltmadaki etkinliği araştırmışlardır.
Tamsett vd (1999), İngiltere açıklarında yürüttükleri çalışmada, ıskarta uygulamalarını gemide örneklenmesin de iki metod ile karşılaştırmışlardır. Bu çalışmada av aracı trol ve esas av mezgit ve bakalarya balığı idi. Pazarlanan av kadar, ıskarta balıkların miktarı da ölçülmüş ve ıskarta avın gemide örneklenmesi metodları ile paralel olarak yürütülmüştür. İki metod kullanılarak tahmin edilen ıskarta miktarları ile ölçülen miktarları karşılaştırmışlardır.
Sanchez vd (2004) Kuzeybatı Akdeniz’de dip trolü ile yürüttükleri bir çalışmada, 1995- 1996 yıllarında ticari trollerin bordunda toplanan verilerin karaya çıkarılan ve ıskarta edilenlerin kompozisyonu incelenmiştir. Trolün ıskartası toplam yakalanan biyomasın
ortalama üçte biriydi ve ticari değeri olan türlerin ıskartaları daha azdı. 115 tür karaya çıkarılırken, 309 tür ıskarta edildi. Iskartalar, sadece ağırlık olarak değil sayı olarak da çok değişkendi. Ticari fraksiyonlar arasında 71’i balık, 20’si mollusk ve 24’ü crustacea idi. Iskarta edilen avın 135 türü balık (73’ü her zaman ıskarta), 60 türü crustacea (40 türü her zaman ıskarta), 44 türü mollusk (37’si her zaman ıskarta) ve 70 tür ise diğer invertebratlar (67’si her zaman ıskarta) dan oluştuğunu bildirmişlerdir.
Solungaç ağı gibi sabit av araçlarında kral yengecinin (Paralithodes camtschaticus) yan ürün olarak yakalanması, Kuzey Norveç’te balıkçıların büyüyen bir problemidir. Büyük miktarda yan ürün olan kral yengeçleri, balıkçılara ekstra bir işe neden olmakta ve ağlara ve avlarına zarar vermektedir. Mezgit (Gadus morhua) solungaç ağı avcılığında problem, deniz dibinin üzerinde yüzen solungaç ağı dizayn edilerek çözülebilmektedir.
Yaklaşık deniz dibinden 0,5 m yukarıda olan bu ağlarla birlikte ekstra yüzdürücüler kullanılarak yengeç avlama oranı azaltılmıştır ( Goday vd 2003 ).
Machias vd (2004) yürüttükleri çalışmada, bireylerin % 50’sinin ıskarta edildiği boyu (discard boyu olarak tanımlanmakta), lojistik regresyon kullanılarak 29 tür için tahmin etmişlerdir. Ayrıca bireylerin % 25 ve % 75’inin yakalandığı boylarda tahmin edilmiştir. Iskarta boyunun, ıskarta çalışırken, en küçük avlanabilir boy ile ilişkili ıskarta işlemini incelemek ve alanlar arasındaki farklılıkları karşılaştırmak için, iyi bir ölçü olduğunu göstermişlerdir.
Dünya genelinde deniz kuşları balıkçı ağlarına takılarak boğulmaktadır (Croxall vd 1984, Bakken ve Falk 1998). Kuşların, ticari balıkçılık faaliyetlerinde hedef dışı avı, petrol kirliliği ve mevcut av türlerinin ticari balıkçılık faaliyetleri sonucu yok edilmesi, deniz kuşu ölümleri ile ilgili olarak insanlardan kaynaklanan en büyük faktörler olarak kabul edilmektedir (Furness ve Aintey 1984, Stempniewicz 1994).
3. MATERYAL VE YÖNTEM
3.1. Materyal
3.1.1. Araştırma yeri
Araştırma yeri, Adana ili Yumurtalık İlçesi kıyısal avlanma bölgesidir. Gerekli ölçüm ve kayıtlar Yumurtalık balıkçı barınağında tutulmuştur ( Şekil 3.1.-3.2.).
Şekil 3.1. Çalışmanın yapıldığı Yumurtalık bölgesi
Yumurtalık Koyu, İskenderun Körfezi’nin kuzey batısında yer almaktadır. Koy, maksimum 15 m ve ortalama 5 m sığlıktadır. Yaklaşık alanı 70 km2’dir. Yumurtalık Koyu’nun iç kısmı çok sığdır ve birkaç küçük lagün, dar geçitlerle bağlanmıştır. Tabanı çamur ve siltlerle örtülüdür (Avşar 1999).
Şekil 3.2. Balıkçı barınağındaki tekneler
3.1.2. Araştırma materyali
Araştırma materyalini Adana İli Yumurtalık İlçesinde fanyalı ağlar ile avcılıkta, hedef tür olarak yakalanan karides türleri (Penaeidae sp.) ile hedef olmayan diğer canlı türleri oluşturmaktadır ( Şekil 3.3.-3.4.).
Şekil 3.3. Fanyalı ağlar ile yakalanan karidesler a. Penaeus semisulcatus, b.
Penaeus japonicus, c. Penaeus semisulcatus
Şekil 3.4. Yan ürün olarak yakalanan balık türleri a. Sparus sp., b. Sparus sp., c.
Atherina boyeri
3.1.3 Ağ materyali
Araştırmada değerlendirilecek ağ materyali bölgede yaygın olarak kullanılan karides ağıdır. Karides ağı, sık dokunmuş fanyalı dip ağıdır. Genellikle 20-24 mm tor ağ gözü açıklığında ve 100-120 mm fanya göz açıklığında donatılırlar. Yaklaşık derinliği 1 m ve uzunluğu 100 m’den oluşur. Multifilament naylon ağ ipinden dokunmuş ağlar, karides ağında kullanılır ( Şekil 3.5.).
Şekil 3.5. Avcılıkta kullanılan fanyalı ağlar
3.2. Yöntem
3.2.1. Örnekleme
2004 yılı Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında karides ağları ile yakalanan su ürünlerinden hedef tür olan karidesler ile hedef olarak avlanılmayan ya da balıkçılar tarafından ıskarta olarak ayrılan türlerin ayrı gruplar olarak değerlendirilerek, sayıları, boyları ve ağırlıklarından oluşan av kayıtları 15 günlük periyotlarla 6 ay boyunca avcılık sonrası balıkçı barınaklarına gidilerek kaydedilmiştir.
3.2.2. Yakalanan su ürünlerinin ağırlık ölçümü
Karides ağları ile yakalanan su ürünleri 0.02 g hassasiyetli dijital terazi ile ölçülmüştür.
Karides ağları ile yakalanan su ürünlerinden hedef tür olan karideslerin ölçümü, avlandıkları gün yöredeki tüccarlara satılmadan önce balıkçı barınaklarında, yan ürün ve ıskarta av olarak balıkçılar tarafından ayrılan balık türleri ise balıkçıların tekneleri ve ağları ile ilgilendikleri süre içerisinde gerçekleştirilmiştir.
3.2.3. Yakalanan su ürünlerinin boy ölçümü
Karides ağları ile yakalanan balık türleri, aynı gün balıkçı barınaklarında toplam ve standart boy uzunlukları (cm) tespit edilmiştir.
3.2.4. Hedef av, yan ürün ve ıskarta av oranının tahmini
Hedef av, yan ürün ve ıskarta av oranının tahmini aynı eşitliği ile hesaplanmıştır (Matsuoka 1999 Sparre ve Venema 1998).
rh = Dh / C
(burada Dh, hedef av miktarı (g), C, toplam av (g) ve rh ise hedef av oranını göstermektedir) formülü ile hesaplanacaktır.
ry = Dy / C
(burada Dy, yan ürün av miktarı (g), C, toplam av (g) ve ry ise yan ürün oranını göstermektedir) formülü ile hesaplanacaktır.
RI= DI/ C
(burada DI, ıskarta av miktarı (g), C, toplam av (g) ve rI ise ıskarta av oranını göstermektedir) formülü ile hesaplanacaktır.
3.2.5. Birim güç başına düşen hedef av miktarı (g)
Hedef av miktarının (g), av gücüne (kullanılan fanyalı ağ sayısı) oranlanması ile hesaplanacaktır (Matsuoka 1999).
3.2.6. Birim güç başına düşen yan ürün miktarı (g)
Yan ürün miktarının (g), av gücüne (kullanılan fanyalı ağ sayısı) oranlanması ile hesaplanacaktır (Matsuoka 1999).
3.2.7. Birim güç başına düşen ıskarta av miktarı (g)
Toplam ıskarta av miktarının (g), av gücüne (kullanılan fanyalı ağ sayısı) oranlanması ile hesaplanacaktır (Matsuoka 1999).
3.2.8. Hedef avın, boy ve ağırlık frekans dağılımı
Hedef avı oluşturan karides türlerine ait boy ve ağırlık değerleri, her bir karides türü için boy ve ağırlık frekans dağılımı belirlenmiştir.
3.3. İstatistik Analizler
Elde edilen verilerin değerlendirilmesinde kullanılacak hesaplamalar Düzgüneş vd.’nin (1983) belirttiği esaslara göre yapılmış ve verilerin değerlendirilmesinde istatistiki analizlerden; varyans analizi (ANOVA), Kolmogorov-Smirnov, Kruskal-Wallis Testi, istatistiki paket programlardan ise SPSS kullanılmıştır.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI
Yumurtalık ilçesinde araştırma dönemi boyunca yapılan araştırmalar ve ölçümlerin incelenmesi sonucunda, karides avcılığında yakalanan su ürünleri, hedef av, yan ürün ve ıskarta av olmak üzere üç ayrı grup altında değerlendirilmiştir.
Araştırma dönemi boyunca örnekleme için balıkçılar tarafından kullanılan ağ materyal sayıları aylara göre çizelge 4.1 de verilmiştir.
Çizelge 4.1. Adana Yumurtalık’ta 2004 yılı Nisan-Eylül ayları arasında yapılan karides örneklemesinde kullanılan ağ materyali miktarları
Aylar Kullanılan fanyalı ağ sayısı
(posta) Toplam uzunluk ( m)
Nisan 70 7000
Mayıs 50 5000
Haziran 42 4200
Temmuz 88 8800
Ağustos 48 4800
Eylül 48 4800
4.1. Hedef Türler
Çalışma dönemi boyunca örnekleme yapılan tüm balıkçı avlarında hedef tür olan karidese ilişkin av örneklerinin ölçümleri yapılarak (Çizelge 4.2) gerekli analizler yapılmıştır. Hedef tür olarak yakalanan karides türleri ve latince adları sırası ile kuruma karides (Penaeus japonicus), oluklu karides (Penaeus kerathurus) ve yeşil kaplan karidesinden (Penaeus semisulcatus) oluşmuştur (Anonymous 1980).
Çizelge 4.2. Örneklenen karides türlerinin ağırlık ve boy değerleri
KARİDES TÜRLERİ AĞIRLIK BOY UZUNLUĞU
Kuruma karides (Penaeus japonicus)
n (sayı) : 479
Ortalama (g) : 44,84±1,4 Ortalama (cm) : 16,8±0,2 Min-Max : 11,12-95,14 Min-Max : 10,6-22,0 Yeşil Kaplan karides
(Penaeus semisulcatus)
n (sayı) : 487
Ortalama (g) : 26,19±1,42 Ortalama (cm) : 13,57±0,21 Min-Max : 10,04-88,12 Min-Max : 10,1-20,8 Oluklu karides
(Penaeus kerathurus)
n (sayı) : 51
Ortalama (g) : 38,21±3,5 Ortalama (cm) : 16,42±0,6 Min-Max : 14,56-56,24 Min-Max : 11,3-18,4
Çizelge 4.2 incelendiğinde toplam 1017 adet yakalanan hedef avın, 479 adedini kuruma karides, 487 adedini yeşil kaplan karides ve 51 adedini de oluklu karides oluşturmaktadır. Kuruma karideslerde ortalama ağırlık 44,84±1,4 g, ortalama boy uzunluğu16,8±0,2 cm, yeşil kaplan karideslerde ortalama ağırlık 26,19±1,42 g, ortalama boy uzunluğu 13,57±0,21 cm, oluklu karideslerde ise ortalama ağırlık 38,21±3,5 g, ortalama boy uzunluğu ise 16,42±0,6 cm olduğu gözlenmiştir.
Hedef tür olarak yakalanan karides türlerinin, aylara göre ağırlık ve boy dağılımları açısından analiz edilip, araştırma dönemini oluşturan Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos ve Eylül ayları arasındaki farklılıklar istatistiki olarak karşılaştırıldığında, bazı aylar arasında farklılıklar olduğu ve bu farklılıkların istatistiki açıdan önemli (P< 0,05), bazı aylar arasındaki farklılığın ise istatistiki açıdan önemsiz (P> 0,05) olduğu tespit edilmiştir.
Kuruma karides türüne ilişkin ağırlık ve boy değerleri istatistiki olarak incelendiğinde, kuruma karideslerin aylara ilişkin ortalama ağırlıklar arasındaki farklılığın istatistiki açıdan önemli olmadığı (P> 0,05) gözlenmiştir.
Yeşil kaplan karides türüne ilişkin veriler istatistiki olarak incelendiğinde, Ağustos- Eylül aylarına ait yeşil kaplan karideslerin ağırlık özellikleri diğer tüm aylara göre farklılık göstermiş ve bu farklılık istatistiki açıdan önemli (P< 0,05) bulunmuştur.
Oluklu karides türüne ilişkin veriler istatistiki olarak incelendiğinde, oluklu karideslerin aylara göre ortalama ağırlıklar arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz (P> 0,05) olduğu bulunmuştur.
4.1.1. Hedef türlerin aylara göre av miktarları (g)
Araştırma dönemi olan Nisan-Eylül 2004 ayları arasında, karides türlerinin aylara göre av miktarları Çizelge 4.3’de verilmiştir.
Çizelge 4.3. Adana Yumurtalık yöresinde 2004 yılı Nisan-Eylül ayları arasında avlanan karides türlerinin aylara göre av miktarları (g)
Aylar Kuruma
karides
Yeşil kaplan
karides Oluklu karides
Toplam karides av miktarı (g)
Nisan 5853,08 1712,52 0 7565,6
Mayıs 4558,92 990,78 0 5549,7
Haziran 4812,22 646,78 0 5459
Temmuz 6072,64 1329,92 0 7402,56
Ağustos 0 3556,08 997,94 4554,02
Eylül 0 4308,38 759,68 5068,06
Toplam 21296,86 12544,46 1757,62 35598,94
Çizelge 4.3 incelendiğinde kuruma karideslerin en fazla Nisan ve Temmuz aylarında yakalandığı, yeşil kaplan karideslerin Ağustos ve Eylül aylarında, oluklu karideslerin ise sadece Ağustos ve Eylül aylarında yakalandığı görülmektedir. Hedef tür olan karides, araştırma döneminde toplam 35598,94 g yakalanmıştır.
4.1.2. Hedef türlerin aylara göre birim güç başına düşen av miktarları (g)
Hedef tür olarak yakalanan ve örneklemesi yapılan karideslerin, türlerine göre birim güç başına (100 m) düşen av miktarları Çizelge 4.4 de verilmiştir.
Çizelge 4.4. Adana Yumurtalık yöresinde 2004 yılı Nisan-Eylül ayları arasında avlanan karides türlerinin aylara göre birim güç (100 m) başına düşen av miktarları (g)
Aylar Kuruma karides Yeşil kaplan
karides Oluklu karides
Birim güç başına düşen toplam karides
av miktarı (g)
Nisan 83,62 24,46 0 108,08
Mayıs 91,18 19,82 0 110,99
Haziran 114,58 15,40 0 129,98
Temmuz 69,01 15,11 0 84,12
Ağustos 0 74,09 20,79 94,88
Eylül 0 89,76 15,83 105,58
Ortalama 89,59±30,27 39,77±34,84 18,31±31,51 105,61±16,29
Çizelge 4.4 incelendiğinde, ortalama olarak birim güç başına düşen kuruma karides miktarı 89,59±30,27 g, yeşil kaplan karides 39,77±34,84 g ve oluklu karides 18,31±31,51 g olarak hesaplanmıştır.
Çizelge 4.4. incelendiğinde, hedef tür olan karideslerin aylara göre birim güç başına düşen av miktarlarının en fazla Haziran ayında (129,98 g) olduğu, en az av miktarının ise Temmuz ayına ait (84,12 g) olduğu gözlenmiştir.
Araştırma dönemi boyunca ortalama olarak birim güç başına düşen karides av miktarı ise 105,61±16,29 g olarak hesaplanmıştır.
4.1.3. Hedef tür av oranı
Araştırma dönemi boyunca, hedef tür olarak avlanılan karides türlerinin toplam sayıları ve ağırlıkları ile toplam av içindeki sayı ve ağırlık yüzdeleri Çizelge 4.7.’de verilmiştir.
Çizelge 4.5. Hedef tür olarak yakalanan karides türlerinin miktar (adet) ve ağırlıkları (g)
Tür Miktar (Adet) Toplam ava
oranı (% ) Ağırlık (g) Toplam ava oranı (% )
Kuruma Karides 479 13,64 21296,86 11,94
Yeşil Kaplan Karides 487 13,86 12544,46 7,02
Oluklu Karides 51 1,45 1757,62 0,98
Toplam 1017 28,95 35598,94 19,93
Çizelge 4.5 incelendiğinde, hedef avı oluşturan karides türlerinden yeşil kaplan karides toplam av içinde sayı oranı olarak en fazla yüzdeye sahipken (% 13,86), kuruma karides türü toplam av içinde en fazla ağırlık oranına sahip karides türü olmuştur (%
11,94).
4.1.4. Hedef Türlerde Ağırlık-Frekans Dağılımı
Hedef tür olarak yakalanan karideslerin, türlere göre ağırlık-frekans dağılımları incelenmiştir. Buna göre; İncelenen kuruma karides türlerinin vücut ağırlıkları 11,2 g ile 95,14 g arasında değişim göstermektedir. Şekil 4.1. incelendiğinde, 50 ile 60 g arasındaki benekli karideslerin en fazla yakalandığı (% 28,63), % 2,32’lik kısmın 10 ile 20 g arasındaki karideslerin oluşturduğu görülmektedir.
Hedef tür olarak örneklenen oluklu karides türü ise 14,6 g ile 56,24 g arasında dağılım göstermiştir. Bu türün % 32,61’i ile 40 ile 50 g arasındaki bireylerden oluşurken, 10-20 g arasındaki bireyler % 4,35 oranında yakalanmıştır (Şekil 4.2).
Yakalanan yeşil kaplan karides türü 10,4 g ile 88,12 g arasında değişim göstermektedir.
Örneklenen yeşil kaplan karidesinin % 41,96’sını 10-20 g arasındaki bireyler oluştururken, % 35,07’sin 20-30 g, % 6,47’sini 40-50 g ve % 1,46’sını ise 70 ile 100 g arasındaki bireyler oluşturmaktadır (Şekil 4.3).
Kuruma Karides
0 5 10 15 20 25 30 35
10 20 30 40 50 60 70-100
Vücut Ağırlığı ( g )
%
Şekil 4.1. Kuruma karidesin ağırlık-yüzde dağılımı
Yeşil kaplan Karides
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
10 20 30 40 50 60 70-100
Vücut Ağırlığı (g)
%
Şekil 4.2. Yeşil Kaplan karidesin ağırlık-yüzde dağılımı
Oluklu Karides
0 5 10 15 20 25 30 35
10 20 30 40 50
Vücut Ağırlığı ( g )
%
Şekil 4.3. Oluklu karidesin ağırlık-yüzde dağılımı
4.1.5. Hedef türlerde boy-frekans dağılımı
Hedef tür olarak yakalanan karideslerin, türlere göre boy-frekans dağılımları incelenmiştir. Buna göre; Örneklemesi yapılan kuruma karides türünün toplam boyları 10,6 cm ile 22,0 cm arasında değişmektedir. Örneklenen benekli karideslerde 17-18 cm (% 25,89) arasındaki bireylerin en çok yakalandığı, en az yakalananların ise 11-12 cm (
% 0,84) boya sahip bireylerden oluştuğu gözlenmektedir (Şekil 4.4).
Oluklu karideslerin boyları incelendiğinde, boylarının 11,3 cm ile 18,4 cm arasında olduğu görülmüştür. 18 ile 19 cm arasındaki uzunluğa sahip bireyler % 21,74 ile en fazla yakalanan boy sınıfı iken, 11 ile 12 cm uzunluğa sahip karideslerin ise en az yakalananlar ( % 2,17) olduğu saptanmıştır (Şekil 4.5).
Yeşil kaplan karides türünün boy uzunlukları incelendiğinde, boylarının 10,1 cm ile 20,8 cm arasında değiştiği görülmektedir. 13 ile 14 cm arasındaki bireyler en fazla (%
28,60) yakalanırken, 12-13 cm arasındaki bireyler de bunları izlemiştir (% 24,01). 20- 21 cm boylarındaki bireyler ise en az (% 0,42) yakalanmıştır. (Şekil 4.6).
Kuruma Karides
0 5 10 15 20 25 30
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
Boy Uzunluğu (cm)
%
Oluklu Karides
0 5 10 15 20 25
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Boy Uzunluğu (cm)
%
Şekil 4.5. Oluklu karidesin boy uzunluğu-yüzde dağılımı
Yeşil Kaplan Karides
0 5 10 15 20 25 30 35
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Boy Uzunluğu (cm)
%
Şekil 4.6. Yeşil kaplan karidesin boy uzunluğu-yüzde dağılımı
4.2. Yan Ürün
Araştırma periyodu boyunca fanyalı ağlar ile yapılan karides avcılığında, hedef türün dışında ekonomik olarak gelir getirebilecek diğer canlı türlerinin de hedeflenmeden yakalandığı gözlenmiştir. Araştırma dönemi olan Nisan-Eylül 2004 ayları arasında yan ürün olarak yakalanan su ürünleri, Dil balığı (Solea solea), Kırlangıç balığı (Trigla lucerna), Sübye (Sepia officinalis), Gümüş balığı (Atherina boyeri), Çipura (Sparus auratus), İzmarit balığı (Maena smaris), Lahos (Epinephelus aeneus), Barbunya (Mullus barbatus), Ahtapot (Octopus vulgaris), Sargoz (Diplodus sargos), Mercan balığı (Pagellus erythrinus) ve Mırmır balığı (Pagellus mormyrus) dır.
4.2.1. Yan ürün olarak yakalanan türlerin aylara göre av miktarları (g)
Araştırma dönemi olan Nisan-Eylül 2004 ayları arasında, yan ürün olarak yakalanan balık türlerinin aylara göre av miktarları (g) Çizelge 4.6’da verilmiştir.
Çizelge 4.6 incelendiğinde, yan ürün olarak yakalanan balık türlerinin en fazla Nisan ayında yakalandığı (22248,06 g), en az yakalanan dönemin ise Eylül ayı olduğu (6846,32 g) görülmektedir.
Yan ürün olarak yakalanan su ürünlerinin türlere göre 53,76 g ile 28055,92 g arasında değişim gösterdiği ve araştırma periyodu boyunca en fazla yakalanan balık türünün 28055,92 g ile kırlangıç balığı olduğu, en az yakalanan balık türünün ise 53,76 g ile mırmır balığı olduğu görülmektedir
Yine Çizelge 4.6 incelendiğinde, Nisan-Eylül ayları arasında yan ürün olarak yakalanan balık türlerinin toplam ağırlığı 71747 g olduğu görülmektedir.
Çizelge 4.6. Adana Yumurtalık yöresinde 2004 yılı Nisan-Eylül aylarında karides avcılığında, yan ürün olarak yakalanan su ürünlerinin türlere ve aylara göre av miktarlarının (g) dağılımı
AYLAR DİL KIRLANGIÇ SÜBYE GÜMÜŞ ÇİPURA İZMARİT LAHOS BARBUNYA AHTAPOT SARGOZ MERCAN MIRMIR
TOPLAM AV MİKTAR (G)
NİSAN 7114,46 9315,84 3946,5 266,04 292,7 78,64 1168 65,88 0 0 0 0 22248,06
MAYIS 3522,56 5988,72 527 327,58 223,54 124 0 168,04 0 0 0 0 10881,44
HAZİRAN 4011,26 6765,44 0 125,66 43,24 23,74 0 171,2 0 0 0 0 11140,54
TEMMUZ 5903,04 5985,92 586,46 105,5 172,86 271,6 0 57,86 600 0 0 0 13683,24
AĞUSTOS 953,16 0 1402,74 0 0 329 0 548,24 0 3714,26 0 0 6947,4
EYLÜL 1459,92 0 1036,9 570,86 0 0 0 467,28 0 2930,18 327,42 53,76 6846,32
TOPLAM 22964,4 28055,92 7499,6 1395,64 732,34 826,98 1168 1478,5 600 6644,44 327,42 53,76 71747
4.2.2. Yan ürün olarak yakalanan türlerin aylara göre birim güç başına düşen av miktarları (g)
Araştırma dönemi olan Nisan-Eylül 2004 ayları arasında, yan ürün olarak yakalanan balık türlerinin aylara göre birim güç başına düsen av miktarları (g) Çizelge 4.7’de verilmiştir.
Çizelge 4.7’de yan ürün olarak yakalanan balık türlerinin, birim güç başına düşen av miktarları incelendiğinde, birim güç başına en fazla Nisan ayında av yakalandığı (317,83 g), en az yakalanan dönemin ise Eylül ayı olduğu (142,63 g) görülmektedir.
Türlerin birim güç başına düşen ortalama av miktarları 1,12 g ile 120,48 g arasında değişim gösterdiği ve araştırma periyodu boyunca birim güç başına en fazla yakalanan balık türünün kırlangıç balığı (120,48 g) olduğu, en az yakalanan balık türünün ise 1,12 g ile mırmır balığı olduğu görülmektedir
Yine Çizelge 4.7 incelendiğinde, Nisan-Eylül ayları arasında yan ürün olarak yakalanan balık türlerinin birim güç başına düşen av miktarı ortalama 207,26±76,34 g olduğu görülmektedir.
Çizelge 4.7. Adana Yumurtalık yöresinde 2004 yılı Nisan-Eylül aylarında karides avcılığında, yan ürün olarak yakalanan su ürünlerinin türlere ve aylara göre birim güç başına düşen av miktarları (g)
AYLAR DİL KIRLANGIÇ SÜBYE GÜMÜŞ ÇİPURA İZMARİT LAHOS BARBUNYA AHTAPOT SARGOZ MERCAN MIRMIR
TOPLAM AV MİKTAR
(g)
NİSAN 101,64 133,08 56,38 3,80 4,18 1,12 16,69 0,94 0,00 0,00 0,00 0,00 317,83
MAYIS 70,45 119,77 10,54 6,55 4,47 2,48 0,00 3,36 0,00 0,00 0,00 0,00 217,63
HAZİRAN 95,51 161,08 0,00 2,99 1,03 0,57 0,00 4,08 0,00 0,00 0,00 0,00 265,25
TEMMUZ 67,08 68,02 6,66 1,20 1,96 3,09 0,00 0,66 6,82 0,00 0,00 0,00 155,49
AĞUSTOS 19,86 0,00 29,22 0,00 0,00 6,85 0,00 11,42 0,00 77,38 0,00 0,00 144,74
EYLÜL 30,42 0,00 21,60 11,89 0,00 0,00 0,00 9,74 0,00 61,05 6,82 1,12 142,63
ORTALAMA 64,12±34,92 120,48±62,02 24,88±24,51 5,28±5,17 2,91±2,67 2,82±3,06 16,69 5,03±4,75 26,82 69,21±103,75 6,82 1,12 207,26±76,34
4.2.3. Yan ürün av oranı
Araştırma dönemi boyunca, yan ürün olarak avlanılan balık türlerinin toplam miktarları ile toplam ağırlıkları ve toplam av içindeki sayı ve ağırlık yüzdeleri Çizelge 4.8.’de verilmiştir.
Çizelge 4.8. Yan ürün olarak yakalanan su ürünlerinin miktar (adet) ve ağırlıkları (g)
Tür Miktar
(adet)
Toplam ava
Oranı (% ) Ağırlık (g) Toplam ava oranı (% )
KEMİKLİ BALIKLAR
Dil 401 11,41 22964,4 12,86
Kırlangıç 557 15,86 28055,92 15,71
Gümüş 28 0,80 1395,64 0,78
Sarı çipura 12 0,34 732,34 0,41
İzmarit 32 0,91 826,98 0,46
Lahos 2 0,06 1168 0,65
Barbunya 36 1,02 1478,5 0,83
Sargoz 106 3,02 6644,44 3,72
Mercan 5 0,14 327,42 0,18
Mırmır 1 0,03 53,76 0,03
KAFADAN BACAKLILAR
Sübye 126 3,59 7499,6 4,20
Ahtapot 1 0,03 600 0,34
TOPLAM 1307 37,21 71747 40,17
Çizelge 4.8. incelendiğinde, araştırma periyodu boyunca, hem miktar hem de ağırlık olarak en fazla yakalanan balık türünün kırlangıç balığı olduğu görülmektedir. Ahtapot, lahos gibi türlerde nadir olarak fanyalı ağlara takıldıkları görülmektedir.
4.3. Iskarta Av
Adana ili Yumurtalık ilçesinde, fanyalı ağlar ile yapılan karides avcılığında hedef tür ile ekonomik olarak değerlendirilebilen ve hedeflenmeden avlanılan türler (yan ürün) yanında, yöredeki balıkçılar ve balıkçılık faaliyetleri açısından ekonomik değeri olmayan ve balıkçılar tarafından denize dökülmesi söz konusu olan canlı türlerinin de (ıskarta av) yakalandığı gözlenmiştir. Araştırma periyodu süresince bütün dönemlerde ıskarta av olarak ayrılan balık ve diğer canlı türleri, Gümüş balığı (Atherina boyeri), İzmarit balığı (Maena smaris), Sardalya (Sardina pilchardus), Köpek balığı (Mustelus mustelus), İstavrit balığı (Trachurus trachurus), Vatoz (Dasyatis pastinaca), Elektrik balığı (Torpedo marmorata), Mercan balığı (Pagellus erythrinus) ve Pisi balığı (Pleuronectes platessa) dır.
4.3.1. Iskarta av olarak yakalanan balık ve diğer canlı türlerinin, türlere ve aylara göre av miktarları (g)
Araştırma dönemi olan Nisan-Eylül 2004 ayları arasında, ıskarta av olarak yakalanan balık türlerinin aylara göre av miktarları (g) Çizelge 4.9’da verilmiştir.
Çizelge 4.9 incelendiğinde, ıskarta av olarak yakalanan su ürünlerinin en fazla Eylül ayında yakalandığı (24470,24 g), en az yakalanan dönemin ise Haziran ayı olduğu (4064,46 g) görülmektedir.
Iskarta av olarak yakalanan su ürünleri türlere göre 21,20 g ile 34016,82 g arasında değişim göstermektedir. mavi yengeç 34016,82 g ile en fazla yakalanan canlı türü iken, en az yakalanan canlı türünün ise 21,20 g ile istavrit balığı olduğu görülmektedir
Yine Çizelge 4.9 incelendiğinde, Nisan-Eylül ayları arasında ıskarta av olarak yakalanan su ürünlerinin toplam ağırlığı 71242,64 g olduğu görülmektedir.
Çizelge 4.9. Adana Yumurtalık yöresinde 2004 yılı Nisan-Eylül aylarında karides avcılığında, ıskarta avın, türlere ve aylara göre av miktarlarının (g) dağılımı
AYLAR GÜMÜŞ İZMARİT SARDALYA KÖPEK
BALIĞI İSTAVRİT VATOZ ELEKTRİK MERCAN PİSİ KUPES ÇAT- ÇAT
KUM YENGECİ
MAVİ YENGEÇ
TOPLAM AV MİKTAR
(g)
NİSAN 0 178,16 201,24 875,32 21,2 3750 900 105,52 0 0 2518,84 1200,7 0 9750,98
MAYIS 0 101,2 0 1024,36 0 997,26 0 43,16 0 0 1891,44 1079,18 0 5136,6
HAZİRAN 0 129,34 0 0 0 700 0 0 49,62 0 2071,52 1113,98 0 4064,46
TEMMUZ 219,3 117,32 0 1769,46 0 4734,5 432 218,86 0 0 2523,58 1483,44 0 11498,46
AĞUSTOS 0 84,94 0 0 0 1281 529,24 0 0 0 1187,54 0 13239,18 16321,9
EYLÜL 0 52 0 900 0 707,32 384,92 0 0 162,64 1485,72 0 20777,64 24470,24
TOPLAM 219,30 662,96 201,24 4569,14 21,20 12170,08 2246,16 367,54 49,62 162,64 11678,64 4877,30 34016,82 71242,64
4.3.2. Iskarta av olarak yakalanan balık ve diğer canlı türlerinin aylara göre birim güç başına düşen av miktarları (g)
Araştırma dönemi olan Nisan-Eylül 2004 ayları arasında, ıskarta av olarak yakalanan su ürünlerinin aylara göre birim güç başına düsen av miktarları (g) Çizelge 4.10’da verilmiştir.
Çizelge 4.10 incelendiğinde, ıskarta av olarak yakalanan su ürünlerinin, birim güç başına düşen av miktarları incelendiğinde, birim güç başına en fazla av miktarının Eylül ayında yakalandığı (509,80 g), en az yakalanan dönemin ise Haziran ayı olduğu (96,77 g) görülmektedir.
Iskarta olarak ayrılan su ürünlerinin, birim güç başına düşen ortalama av miktarları 0,3 g ile 354,34 g arasında değişim gösterdiği ve araştırma periyodu boyunca birim güç başına en fazla yakalanan canlı türünün mavi yengeç (354,34 g) olduğu, en az yakalanan canlı türünün ise 0,3 g ile istavrit balığı olduğu görülmektedir.
Yine Çizelge 4.10 incelendiğinde, Nisan-Eylül ayları arasında ıskarta av olarak yakalanan su ürünlerinin birim güç başına düşen av miktarı ortalama 219,88±176,74 g olduğu görülmektedir.
Çizelge 4.10. Adana Yumurtalık yöresinde 2004 yılı Nisan-Eylül aylarında karides avcılığında, ıskarta avın türlere ve aylara göre birim güç başına düşen av miktarları (g)
AYLAR GÜMÜŞ İZMARİT SARDALYA KÖPEK
BALIĞI İSTAVRİT VATOZ ELEKTRİK MERCAN PİSİ KUPES ÇAT-ÇAT SARI KUM YENGECİ
MAVİ YENGEÇ
TOPLAM AV MİKTAR (g)
NİSAN 0 2,55 2,87 12,50 0,30 53,57 12,86 1,51 0 0 35,98 17,15 0 139,30
MAYIS 0 2,02 0 20,49 0 19,95 0 0,86 0 0 37,83 21,58 0 102,73
HAZİRAN 0 3,08 0 0 0 16,67 0 0 0 1,18 49,32 26,52 0 96,77
TEMMUZ 2,49 1,33 0 20,11 0 53,80 4,91 2,49 0 0 28,68 16,86 0 130,66
AĞUSTOS 0 1,77 0 0 0 26,69 11,03 0 0 0 24,74 0 275,82 340,04
EYLÜL 0 1,08 0 18,75 0 14,74 8,02 0 3,39 0 30,95 0 432,87 509,80
Ortalama 2,49 1,97±0,78 2,87 17,96±5,9 0,3 30,9±19 9,2±5,55 1,62±2,03 3,39 1,18 34,58±9,08 20,52±7,23 354,34±997,75 219,88±176,74
4.3.3. Iskarta av oranı
Araştırma dönemi boyunca, ıskarta olarak ayrılan su ürünlerinin toplam miktarları ve toplam ağırlıkları ile toplam av içindeki sayı ve ağırlık yüzdeleri Çizelge 4.11.’de verilmiştir.
Çizelge 4.11. Iskarta olarak ayrılan su ürünlerinin miktar (adet) ve ağırlıkları (g)
Tür Miktar
(adet)
Toplam ava
oranı (% ) Ağırlık (g) Toplam ava oranı (% )
KEMİKLİ BALIKLAR
Gümüş 4 0,11 219,3 0,12
İzmarit 41 1,17 662,96 0,37
Sardalya 2 0,06 201,24 0,11
İstavrit 1 0,03 21,2 0,01
Mercan 7 0,20 367,54 0,21
Pisi 2 0,06 49,62 0,03
Kupes 1 0,03 162,64 0,09
KIKIRDAKLI BALIKLAR
Köpek balığı 11 0,31 4569,14 2,56
Vatoz 27 0,77 12170,08 6,81
Elektrik 6 0,17 2246,16 1,26
KABUKLU SU ÜRÜNLERİ
Çat-çat 619 17,62 11678,64 6,54
Kum yengeci 309 8,80 4877,3 2,73
Mavi yengeç 159 4,53 34016,82 19,05
TOPLAM 1189 33,86 71242,64 39,89
Çizelge 4.11 incelendiğinde, ıskarta av olarak yakalanan su ürünleri arasında, yakalanan birey sayısı açısından en fazla yakalanan canlı türü çat-çat olmasına rağmen (619 birey), ağırlık olarak en fazla yakalanan canlı türü ise mavi yengeç olduğu (34016,82 g) görülmektedir.
4.4. Hedef Tür-Yan Ürün-Iskarta Av İlişkileri
Yumurtalık ilçesinde yapılan araştırmada hedef tür, yan ürün ve ıskarta olarak ayrılan su ürünleri, ağırlıklarına ve sayılarına göre birbirleri ile olan ilişkileri analiz edilmiş ve değerlendirilmiştir.
4.4.1. Hedef Tür-Yan Ürün ve Iskarta avın ağırlık olarak karşılaştırılması
Hedef tür olan karidesin avlanma miktarı ile yan ürün karşılaştırıldığında, bu iki grup arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemli (P< 0,05) bulunmuştur.
Hedef tür ile ıskarta olarak ayrılan av arasındaki farklılık değerlendirildiğinde, bu iki grup arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğu ve aradaki farkın istatistiki açıdan önemli (P < 0,05) olduğu bulunmuştur.
Yine yan ürün ile ıskarta olarak ayrılan avların arasındaki ilişkinin istatistiki açıdan önemli (P < 0,05) olduğu saptanmıştır.
Hedef tür, yan ürün ve ıskarta avın, araştırma dönemini oluşturan aylar içinde, ağırlık miktarları Çizelge 4.12’de, aylara göre toplam avdaki yüzde dağılımları ise Şekil 4.7’de verilmiştir.
Çizelge 4.12.’de hedef tür, yan ürün ve ıskarta avın, aylara göre av miktarları incelendiğinde, hedef türün en fazla yakalandığı dönemin Nisan dönemi olduğu, yan ürün olarak değerlendirilen su ürünlerinin en fazla yakalandığı dönemin yine Nisan dönemi olduğu, ıskarta av olarak ayrılan su ürünlerinin ise en fazla Eylül ayaında yakalandığı görülmektedir.
Şekil 4.7’de verilen ağırlık yüzdelerinde, hedef türün en fazla yüzdeye sahip olduğu döneminin Haziran dönemi, yan ürün olarak değerlendirilen su ürünlerinin Nisan dönemi, ıskarta av oranlarının en fazla yüzdeye sahip olduğu dönemin ise Eylül dönemi olduğu görülmektedir.
Çizelge 4.12. Yumurtalık yöresinde Nisan-Eylül 2004 aylarında yapılan karides avcılığında, hedef tür-yan ürün ve ıskarta av miktarları
Aylar Hedef Tür Yan Ürün Iskarta Av
Nisan 7565,60 22248,06 9750,98
Mayıs 5549,70 10881,44 5136,60
Haziran 5459,00 11140,54 4064,46
Temmuz 7402,56 13683,24 11498,46
Ağustos 4554,02 6947,40 16321,90
Eylül 5068,06 6846,32 24470,24
TOPLAM 35598,94 71747 71242,64
0 10 20 30 40 50 60 70
%
nisan mayıs haziran temmuz ağustos eylül
Aylar
Hedef Tür-Yan Ürün-Iskarta av
Hedef Tür Yan Ürün Iskarta Av
ağırlık yüzde grafiği
Şekil 4.7. Nisan-Eylül 2004 aylarında hedef tür-yan ürün ve ıskarta avın
4.4.2. Hedef Tür-Yan Ürün ve Iskarta avın miktarlarının karşılaştırılması
Araştırma periyodunun her döneminde avlanılan türlerin ağırlıkları ile beraber adet olarak miktarları ile ilgili kayıtlar tutulmuş ve hedef tür olan karides, Yan ürün olarak avlanılan ve ekonomik olarak değerlendirilebilen türler ile ıskarta olarak ayrılan türlerin birim güç başına düşen ortalama adet miktarları Çizelge 4.13’de sunulmuştur.
Çizelge 4.13. Yumurtalık yöresinde Nisan-Eylül 2004 aylarında yapılan karides avcılığında, hedef tür-yan ürün ve ıskarta avın, birim güç başına düşen av miktarı (adet)
DÖNEMLER HEDEF TÜR YAN ÜRÜN ISKARTA AV
NİSAN 3,14 5,59 3,49
MAYIS 3,28 3,84 3,78
HAZİRAN 3,29 4,98 4,60
TEMMUZ 2,48 2,78 2,74
AĞUSTOS 2,71 2,67 2,73
EYLÜL 3,06 2,96 3,98
ORTALAMA 2,99±0,34 3,8±1,29 3,55±0,77
Çizelge 4.13. incelendiğinde, hedef av olarak avlanan karidesin araştırma dönemi boyunca birim güç başına düşen ortalama adet miktarı 2,99±0,34 adet, yan ürün olarak değerlendirilen avların 3,8±1,29 adet ve ıskarta avların 3,8±1,29 adet olduğu hesaplanmıştır.
Hedef tür olan karidesin avlanma miktarı (adet) ile yan ürün karşılaştırıldığında bu iki grup arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemli (P < 0,05) bulunmuştur.
Hedef tür ile ıskarta olarak ayrılan avların adet olarak yakalanma miktarları arasındaki farklılık değerlendirildiğinde ise bu iki grup arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğu ve istatistiki açıdan önemli (P < 0,05) olduğu bulunmuştur.
Yine yan ürün olarak değerlendirilen avlar ile ıskarta olarak ayrılan avların yakalanan bireylerin sayı olarak değerlendirildiklerinde, arasındaki ilişkinin istatistiki açıdan önemli (P < 0,05) olduğu saptanmıştır.
Hedef tür, yan ürün ve ıskarta avın, araştırma dönemini oluşturan aylar içinde, yakalanan birey sayıları Çizelge 4.14’de, aylara göre toplam avdaki yüzde dağılımları ise Şekil 4.8’de verilmiştir.
Çizelge 4.14. Yumurtalık İlçesi’nde yapılan karides avcılığında, hedef tür-yan ürün ve ıskarta av miktarları (adet)
Aylar Hedef Tür Yan Ürün Iskarta Av
Nisan 220 391 244
Mayıs 164 192 189
Haziran 138 209 193
Temmuz 218 245 241
Ağustos 130 128 131
Eylül 147 142 191
TOPLAM 1017 1307 1189
Çizelge 4.14.’de hedef tür, yan ürün ve ıskarta avın, aylara göre yakalanan birey sayıları incelendiğinde, hedef tür, yan ürün ve ıskarta avın en fazla yakalandıkları dönemin Nisan dönemi olduğu görülmektedir.
Şekil 4.8.incelendiğinde, birey sayılarına ait yüzdeler açısından hedef türün en fazla yüzdeye sahip olduğu dönemin Ağustos dönemi, yan ürün olarak değerlendirilen su ürünlerinin Nisan dönemi, ıskarta av olarak ayrılan su ürünlerinin en fazla orana sahip olduğu dönemin ise Eylül dönemi olduğu görülmektedir.
0 10 20 30 40 50
%
nisan mayıs haziran temmuz ağustos eylül
Aylar
Hedef Tür-Yan Ürün-Iskarta Av
Hedef Tür Yan Ürün Iskarta Av
sayı yüzde grafiği
Şekil 4.8. Nisan-Eylül 2004 aylarında hedef tür-yan ürün ve ıskarta avın
