ULUSLARARASI
• • •
BEDIUZZAMAN SEMPOZYUMU-III
20. Asırda İslâm Düşüncesinin Yeniden Yapılanması ve
Bediüzzaman Said Nursî
İlmi H eyet
Prof. Dr. Nevzat Yalçıntaş, Prof. Dr. İbrahim Canan,
Prof. Dr.Suat Yıldırım, Prof. Dr. Ahm et Akgündüz, Prof. Dr.Faris Kaya
Yaym a H azırlayan M ehm et Pakşu
T ercü m eler A r a p ç a
Veli Sırım , Abdülaziz Hatip, Kenan Demirtaş İ n g i l i z c e
Metin Karabaşoğlu A l m a n c a Nuriye Uşşak
Dizgi Nesil Basım Yayın
5 5 1 3 2 2 5
B ask ı, Cilt:
Nesil Matbaacılık A .Ş.
5 5 1 3 2 2 7
ISBN 9 7 5 - 4 0 8 - 2 7 1 - 5
©
Bu eserin yayın hakkı Nesil Basım Yayın A .Ş .'y e aittir.
♦
Sanayi Cad. Bilge Sk.N o; 2 Yenibsona / İSTAN BU L Tel: (0 2 1 2 ) 5 5 1 3 2 2 5 pbx
MODERN ÇAĞDA CIHAD:
BEDİÜZZAMAN SAİD NURSÎ’NİN CİHAD YORUMU
ŞÜKRAN VAHİDE
G i r i ş
B ed iü z z a m a n S a id N u rsî’nin cih a d y oru m u n u e le a lm a y a b a ş la m a d a n ö n c e , g e nel o la ra k cih ad k av ram ıy la ilgili bir-iki h u su su h a tırla tm a k ta y a ra r g ö rü y o ru m . İlki, cih ad a Is lâ m ’da ta n ın a n ö n em li y erd ir; H z. M u h am m ed (a ,s .m .) o n u “y ü c e İs lâ m ’ın z irv e s i” 1 o la ra k ta rif etm iştir. V e k en d isin e “A llah y olu n d a c ih a d ”a eşit b irşey v arsa bu n u n n e okluğu so ru ld u ğ u n d a, şu c e v a b ı v erm iştir: “[O n a e şit o larak ] y a p a b ile c e ğiniz h içb ir şe y y o k tu r ,”2
H a tırd a tu tu lm ası g e r e k e n d iğ er bir h u su s, o n u n g e n iş an lam ıd ır. Z a m a n z a m a n on u tarif için kullanılan "k âfire karşı kutsal s a v a ş ” tanım ıy la sınırlı o lm a k ta n ö te , c e h - d e tm e k , ç a b a la m a k , o la n c a k uvvetini sa rfe tm e k , vey a o la b ild iğ in c e g a y r e t e tm e k an la m la rın a g e le n ‘c e h e d e ’ k ö k ü n d en tü retilen cih a d terim i, g e n iş bir a n la m dizisini içerir.
ŞÜKRAN VAHİDE (A r a ş tn m a c ı-Y a z a r )
1 9 4 8 yılında İngiltere'nin Lancashire şehrinde dünyaya geldi. Durham Üniversitesi Ş a rk i
yat Fakültesi Türk ve Fars Edebiyatı bölümünden 1 9 8 0 ’de mezun oldu. Alman Oryantalist Prof.
Dr. Paul Luftün nezaretinde 15. yüzyıl ediplerinden Herallı Hüseyin Vâiz Kâşifi’nin eserleri üze
rinde doktora çalışması yaptı.
1 9 8 1 'de Risale-i Nur Külliyatının İngilizce tercümelerini okuduktan sonra Müslüman oldu.
Türkiye’de ikamet etmekte olan Şükran Vahide, Risale-i Nur konusunda araştırmalar yapm akta
dır.
Başta S ö z le r , M ektu bat ve L e m ’alar olmak üzere birçok risaleyi İngilizceye tercüm e etti.
1. İslâm , Bati ue Biz
2. T h e A u th o r o f th e Risale-i N ur B ed iü z z a m a n S a id N ursî (Risale-i N ur M ü ellifi B ed iü z z a - m an S aid Nursî) (Şükran Vahide imzasıyla).
1 İbn Kayyım e l-C e v2İyye, Zâ d ü 'l-M e âd (T ü rkçe ’ye çev. Özen vd.), İstanbul, İklim Y ayınları 1989, iii, 121.
2 Kütüb-i Sitte (T ü rkçe'ye çev. ve şerheden İbrahim C anan), A nkara, Akçağ Y ayınları 1988, v, 26.
M eselâ , Z âd ü 'l-M ead adlı e se r d e cih ad b a şlıca d ört “a d ım " v ey a “a ş a m a ”yı ih ti
va ed e r şek ild e ta n ım lan ır; n e fs e k arşı, şe y ta n a k arşı, in a n çsız la ra k arşı, ve m ü n a fık lara k arşı cih a d . B u n la rd a n ilki d e d ö rt “a ş a m a ” ihtiva e tm e k te d ir: n e fs e h a k dini Ö ğ retm ey e ça lışm a k ; İkincisi, fiiliyatta bu bilgiye uygun b içim d e y a şa m a y a ça lışm a k ; ü çü n cü sü , bu nu d iğ er in s a n la ra ö ğ r e tm e y e ça lışm a k ; ve d örd ü n cü sü , s a ir insanları A lla h 'ın d in in e d a v et e d e rk e n ızd ırap v e rici zorlu k v e e z iy e tle rle k a rş ıla ş tığ ın d a sabırlı o lm a k ve s e b a t e tm ek tir. Ş e y ta n la cihad iki “a ş a m a "y ı içerir: ilk o la ra k , ş e y tan ın insanın k alb in e ek tiğ i, im an la ilgili şü p h e to h u m la rın ı u zak laştırm ay a ça lışm a k ; v e İkincisi, şe y ta n ın telk in ettiğ i süflî arzu lard an v a z g e ç m e y e ça lışm a k tır. B u cih ad - ların İk incisi in san ı sa b ır ve s e b a ta e riştirirk e n , İlki, y an i n e fisle cih ad " s a ğ la m ve k esin bir im a n ” kazan d ırır. Ü çü n cü v e d örd ü n cü tem el " a ş a m a d a r a , y an i in a n çsız la r ve m ü n afık larla cih a d a g e lin c e , bu ikisi d e d ört “a ş a m a ”yı için d e barın d ırır: k alb ile cih ad , dil ile cih a d , m alıyla (sahip olduğu şey lerle) cih a d , ve h a y a tı ile cih a d . İn a n ç sızlara k arşı cihad kılıçla, yani ce b irle , kuvvetle olduğu h ald e, m ü n afık lara karşı cih ad dil ile yapılır— dil ile; y an i, delil, bu rh an , ve ik n a yoluyla.
Y in e aynı e se r d e , so n üç “a ş a m a ”yı ihtiva ed en so n bir “a ş a m a ” o la ra k , z a lim le re , b id ’a tç ile r e ve fâ sık la ra k arşı cih ad ı e k le n ir: e ğ e r biri kuvvet ve ik tid ar sa h ib i ise kuvvet ile; kuvvet ve iktid ar sah ib i d eğ ilse diliyle; ve bu da m ü m kü n d e ğ ilse k a l
b e n o n la ra k arşı çık ıp , o n la ra k arşı m ü ca h e d e e tm e k d u ru m u n d a d ır.3
D iğ e r âlim ler cih ad ı “İs lâ m ’ın em irlerin i ö ğ re n m e k , b a ş k a la rın a ö ğ r e tm e k , g e r e k şa h sî ve g e re k so sy a l h a y a tta o n la rı ta tb ik e tm e k ve b a şk a la rın ı da b ö y le y a p m a y a teşvik e tm e k , sa ir in san ları İslâ m 'a d avet e tm e k , bütün bu nların icrası e sn a sın d a o r ta y a çık a n tü m e n g e lle ri, yani h e m şa h sî d üzeyd eki, h e m de için d e b u lu n u lan t o p lum içersin d ek i, ve de on u n d ışın d an çık an en g elleri b e rta ra f e tm e k için şuurlu, faal ve d a im î bir g a y r e t ” o la r a k ta rif e tm iş le r d ir.4 V e c ih a d ın a m a c ı şu şe k ild e ta rif ed ilm iştir: “A lla h ’ın d in in e yardım e tm e k ve O n u n sözünü y ü ce ltm e k (i’lâ-yı K e ljm e - tu lla h )"3 ve “küfrü m ağlu p e d e re k hakkı h ü k ü m ferm a k ılm a k .”6
H ic r e tte n ve A lla h ’ın kuvvete kuvvetle karşılık v e rm e iz n in d e n 7 ö n c e M e k k e ’ d e v a h y o iıın a n â y e tle r, P e y g a m b e r ’e (a. s. m .) şö y lesi e m irle r y ü k le m e k te d ir; “O h a ld e k âfirlere b o y u n e ğ m e , ve o n la ra karşı [K u r’ân] ile büyük bir cih ad la [cih âclen k eb îrâ]
m ü c a h e d e e t . ” 8 B u ây et bir y an d an “dil” ile cih ad ın , y ani İslâm 'ı ve A lla h ’ın sö zü n ü ilim , delil ve te fe k k ü rî (en teliek tü ei) ça lışm a la r İle y ü c e ltm e n in ö n e m in i; ve d iğ e r t a ra fta n , c ih a d m ş a rtla ra m u vafık bir b içim d e , için d e bu lun ulan d u ru m u n g e re k le rin i k arşıla y a ca k bir tarzd a y ap ılm ası g e re k tiğ in i g ö sterir.
C ih ad ın g en iş a n la m ın ı v e İslâm a çısın d a n taşıd ığ ı ö n e m i bu şek ild e g ö s te rd ik te n s o n r a , bu te b liğ , cih a d ın İslâ m î litera tü rü n d eğ işik tü rle rin d e ta n ım la n d ığ ı ü z ere o n u n d a h a ileri m ü z a k e re sin e g irişm e k te n ziyade, B ed iü z z a m a n S a id N u rsî'n in cih ad y oru m u n u ve n ü m u n e-i im tisal hü k m ü nd ek i tatb ik a tın ı m ü z a k e re e d e c e ğ iz .
116 ■ U LU S LA R A R A S I B E D İÜ Z Z A M A N S E M P O Z Y U M U - III
3 Z â d ü ’l-M eâd, iii, 24-5; 198.
4 lslâm A n siklo p ed isi— "C ihad" (Ahm et Özei), İstanbul, Türkiye D iyanet V a kfı 1993, vii, 530-1.
5 Elmalı!ı M. Hamdl Yazır, H ak Dini Kur’an Dili, İstanbul, Zam an/Azim t.y., ii, 167; iv, 347.
6 Hak Dini, ii, 153.
7 K u ra n , el-H acc, 22:39.
8 Kur'an, e!-Furkan, 25:52.
ŞÜ KRAN V A H İD E m 117
B e d iü z z a m a n S a id N u r s î’nin c ih a d y o ru m u
B ed iü z z a m a n S a id N u rsî’nin cih a d y oru m u n u a ra ştırırk e n g ö z e ç a rp a n bir h u su s, on u n h ay atı b o y u n ca , g e r e k E sk i S a id , g e re k Y e n i S a id o la ra k k o n u y a d air f ik ir le rin de serg iled iğ i d evam lılıktır. B u , g e r e k dış d ünyad aki, g e re k k en d i iç d ü n y asın d ak i büyük d eğ işim lerin , h a y a tın ın bu iki a n a d ö n e m i ara sın d a y a şa n m ış o lm a sın d a n d o layı çarp ıcıd ır.
Eski S a id d ö n e m i, O sm a n lı İm p a ra to rlu ğ u n u n , İs lâ m ’ın h e n ü z “bu d ev letin m â- b ih i’l-h ay atı (hayat se b e b i), ve d in i”^ old uğu so n on y ılların ı, B e d iü z z a m a n ’m g e n ç liğin den B irin ci D ü n y a S a v a şın ın so n u n a kadarki d ö n e m i k a p sa r.
S a v a ş ta y a ş a n a n y en ilg iy e im p a ra to rlu ğ u n çö k ü şü , ve tak ip e d e n y ıllard a, Eski S a id ile o n u n p ek ç o k v e m ü tead d it te ş e b b ü s le rin e tez a t teşkil e d e r b içim d e İçtim a î h a y a tın tüm c ih e tle rin d e n ta m a m e n ç e k ile n Y e n i S a id ’İn o rta y a çıkışı eşlik etti. B u hu su siyet T ü rk iy e ’n in yeni lid erleri B a tılıla şm a yolu n u tutup B e d iü z z a m a n h a y a tın ın sü rg ü n d ö n e m in i y a şa m a y a b ağ lad ığ ın d a d a h a da kuvvetlend irildi. (S ö z d e) d ev letin esası olduğu h a ld e , laik lik p e r d e s i a ltın d a , İslâm a rtık h a y a tın tüm v e ç h e le r in d e n sistem atik bir şek ild e k o p a rılm a k ta y d ı. Y in e d e, şa rtla rd a k i, ve B e d iü z z a m a n ’ın h a yat ta rz ı ile m ü c a h e d e ve fa a liy e tle r in in ta b ia tın d a k i a p a ç ık fark lılık la ra r a ğ m e n , o n u n fik irlerin d e sayısız b e n z erlik ve süreklilik n o k ta s ı bu lu n m ak tad ır. O k a d a r ki, o n u n cihad y oru m u k em a lin i ve ta m ifad esin i R isa le -i N ur ve Y e n i S a id ’in m ü c a d e lesi ile bulduğu h ald e, o n u n k on u y la ilgili o la ra k d ah a ö n c e k i d ö n e m d e k i g ö rü şü n ü ve ta tb ik a tın ı a n a h a tla rıy ia o rta y a k o y m a k ta y a ra r var.
E sk i S a i d ’in c ih a d g ö r ü ş ü v e ta tb ik a tı
B e d iü z z a m a n ’m cih ad y o ru m u n u şe k ille n d iren ilk ö n e m li fa k tö r m o d e rn ç a ğ ın bilim ve “m e d e n iy e t" ça ğ ı olu şuyla İlişkilidir. O şö y le y azm ak tad ır:
“Zaman-ı sâlifde, yani galebe-i vahşet vaktinde âlemde hüküm ferma vahşetin mahsulü ve tedenni ve inkırazın mahkûmu olan kuvvet ve cebrin saltanatı idi...
Tasallut-u medeniyetin zamanında âlemin hükümranı ilim ve m arifettir." Ve keza:
"Elbette nev’-i beşer, âhir vakitte ulûm ve fünûna dökülecektir. Bütün kuvvetini ilimden alacaktır. Hüküm ve kuvvet ise, ilmin eline geçecektir." ^1
İlim ve aklın h ü k ü m fe rm a oluşu vak ıasıy la a tb a şı g id en hu su s ise, y in e B e d iü z z a m a n ’m işa re t ettiğ i ü zere, şudur: “H a tta in sa n la r, ... e n k e sk in silah ın ı c e z â le t-i b e y a n d a n ... a l a c a k t ı r ." 12 Y a n i, b ilim v e te k n o lo jid e k i g e liş m e le r le , in s a n ın t e rakkisiyle, ve bu nların so n u cu o la ra k kitle iletişim i ça ğ ın ın o rtay a çıkışıyla birlikte, in sa n la r kend i fik irlerin i b a şk a la rın a b e la g a t ve ikna yoluyla kabul e ttirm e y e ç a lış a c a k lard ır. B u y ü zd en , h a y a tın tüm v e ç h e le rin e , h a k ve bâtıl, im an ve k üfür a rasın d ak i m ü ca d e le y e nüfuz e d e r h a le g e le n kitle iletişim a ra çla rı, k a lb lerin ve ak ılların m ü b a- rez esin in , y ek d iğ erin i ikna m ü ca d e le sin in , fikirler ve m e d e n iy e tle r arasın d ak i sa v a şın e n birinci alanı olacaktır-—-veya, diyebiliriz ki, olm ak tad ır. A rtık ö n celik li o la n , m ad d î
^B e d iü zza m a n Said-i K ürdî'nin Fihriste-i M akâsıdı, V olkan, No. 84, Âsâr-ı Bedt’iye içinde, t.y,, 375.
^ Â s â r - ı B e d iîye, 351-2; D ivan-ı Harb-i Örfî, İstanbul, Sözler Yayınevi 1975, 63.
1 ^ Bediüzzam an Said Nursî, Sözler, İstanbul, Sözler Y. 1980, 246.
118 ■ U LU S LA R A R A S I B E D İÜ Z Z A M A N S E M P O Z Y U M U - III
cih ad d an ziyade, kültürel ve e k o n o m ik sav aştır. H alih azırd a bu h u su sî şa rtla r altınd a ve bir dizi c e p h e d e d ev a m e tm e k te d ir.
E ski S a id ’in cihad an lay ışın ı şek ille n d iren ikinci fak tö r, ilkiyle ilişkili bir fa k tö r o la rak , İslâm d ü n y asın ın B a tıd a k i bilim sel ile rle m e düzeyi ile aynı çizg id e bir ile rle m e g e rç e k le ş tire m e m e s i, v e bu yü zd en te k n o lo ji v e tera k k i a la n ın d a g e ri k alm ış o lm a sıdır. İslâm d ü n y a sın a , g e le n e k s e l d ü şm an ı ta ra fın d a n b o y u n eğ ciiriim esin e yol a ç m asın ın y a ra şıra , bu , K u r’â r i ı v e İs lâ m ’ın e sa s la rın ı, b ilh a s sa m a te ry a list fe ls e fe n in yükselişiyle birlik te, h ü cu m a a çık bir v aziy ette b ırak m ıştır,
İlm î C ih ad
(C ih â d -ı İlm î)B u b a k ım d a n , o n u n , g e n ç liğ in d e B e d iü z z a m a n ü z e rin d e e n ziy ad e te s ir icra e d e n h u su sların b a şın d a g örü y oru z. B u d uru m , o n u n k en d isin i y en i bir m ü c a h e d e biçim i d oğ ru ltu su n d a h a z ırla m a sın a yol a ç a c a k tır. K u r’â n ’ı o n a ârız o la n te h d it ve sald ırılara k arşı sa v u n m a n iy eti, o n d o k u zu n cu yüzyıldan y irm in ci yüzyıla g e ç iş e s n a sın d a, İngiliz d ev let ad am ı G la d sto n e ta ra fın d a n K u r ’â n ’a y ö n e ltile n a ç ık teh d itleri ö ğ ren d iğ in d e billu rlaşacaktır. B u olay , o n u n için bir tür d ö n ü m n o k ta sıd ır, v e o n u n h a y a tın ı ve ilm ini K u r’â n ’ı sa v u n m a y a a d a m a s ın a n e d e n o lm u ş tu r .13 Ş u z a m a n a g elin d iğ in d e, o g e le n e k s e l d in î ilim lere ek o la ra k , m o d e rn fiziksel ve m a te m a tik s e l bilim lerin p ek ç o ğ u n a v âk ıf olm u ştu . B irin ci D ü nya S a v a şın ın b a şla rın d a g ö rm ü ş o l
duğu r ü y a 14 gibi d eğ işik o la y la r, o n u n K u r’â n ’ın i ’cazm ı ve m u ciz e o lu şu n u : y an i, o n u n A llah K elâ m ı ve in sa n ın a h la k e n , ru h e n ve m a d d e te n hak ik i te ra k k isin in k a y n ağ ı old uğun u isb at e tm e k ararın ı g ü çlen d irm iştir.
B ed iü z z a m a n erk en bir y a şta n itib aren kend isini bu İlmî cih ad a hazırladı. N ite k im ,
“r e s m î- b iy o g r a f i s i n d e b e lirtild iğ in e g ö r e , h e n ü z o n a itı-o n s e k iz y a şla rın d a (yan i, 1 S 9 2 - 4 yılları civarın da) B itlis ’te y a şa r k e n İslâm î ilim lerin te m e l k a y n a k la rın ı y o ğ u n bir şek ild e ç ç a lış m a sm m a m a c ı [B a tı bilim ve fe ls e fe si, ve de tera k k i ad ın a g irişilen h ü c ü m la rın s e b e p old uğu] “İslâ m h a k k ın d a k i şü p h e ve d e s is e le r e c e v a p v e r - m e k 'd i .15 D a h a so n ra V a n ’d a, o sıra la r D o ğ u illerin d ek i din âlim leri için d e e ş in e ra stla n m a z bir b içim d e, m o d e rn ilim ler ü zerin d e çalıştı v e vukufiyet k azan d ı, çü nkü k en d isin d e “bu asırd a, esk i tarz ilm -i k elâ m ın İslâm dini h a k k ın d a o rta y a atılm ış b u lu n an şü p h e le ri b e rta r a f e tm e d e y etersiz kaldığı k a n a a ti h asıl o lm u ş ”tu. D iğ e r bir d eyişle, o n u n ilm î cih a d ın ın h e d e fle rin d e n biri ilm -i k elâ m ın b ir te c d id e tâ b i tutul- m astych.
B e d iü z z a m a n bu y ö n d ek i ç a b a la r ın ı yalnız ilim tah sil e tm e k le sın ırla n d ırm a d ı.
O n u n bu d ö n e m b o y u n ca e n faal b içim d e p e ş in e düştüğü p r o je , k en d isin in eğ itim refo rm u y la ve k ısm e n g e le n e k s e l ve m o d e rn ilim ler ö ğ r e tim in in m e z c e d ilm e s iy le ilgili fik irle rin in u y g u la m a s a h a s ın a a k ta rıla c a ğ ı D o ğ u Ü n iv e r s ite s i, M e d r e s e tü ’z- Z eh ra p ro jesiy d i.
13Bediüzzam an Said Nursî, Sikken Tasdik-i Gaybî, İstanbul. Sinan Matbaası 1960, 76.
14Bediüzzam an Said Nursî, M ektûbat, İstanbul, Sözler Yayınevi 1981, 343.
15Rlsale-i N ur Külliyatı M üellifi, Bediüzzam an Said Nursî, Hayatı, M esleki, Tercüm e-ı Hâil (T a rihçe ), S ö zle r Y ayınevi 1976, 43.
ŞÜ K R A N VAH İD E ■ 119
M e d e n iy e t v e cih arî
B u ça lışm a la r sa y e s in d e B e d iü z z a m a n ’ın u la şm a k isted iği h e d e f, o n u n d â v a sın ın , m erk ezin i teşk il ed en İslâm î m e d e n iy e tin y en id en tesisiy d i. Ç ü n k ü , o n u n n a z a rın d a , İslâm hak ik i m ed e n iy e tin k ay n ağ ıy d ı; bu yüzden İslâm d ü ny ası a n c a k İslâ m î b ir ç e r ç e v e iç e risin d e g e r ç e k t e n te ra k k i e d e b ilir, ve a n c a k bu şe k ild e h a k e ttiğ i h â k im m evk iin i y e n id e n k azan ab ilird i. B u n d a n d a ö te si, bir bü tün o la ra k in san lık a n c a k İs
lâm v e de İslâm î m e d e n iy e tin te sisi sa y esin d e sü kun ve huzur bulabilirdi.
B ilim se! ile rlem ey i y an lış bir şek ild e A v ru p a ’n ın B a tı d ü şü n ce ve m e d e n iy e tin e k ay n ak lık e d e n a ç ık a s k e r î ve İktisadî ü stü n lü ğ ü n e h a m le d e n T ü rk d ev let a d a m la rı, b ilh assa T a n z im a t’la birlik te, İs lâ m ’d an u zak laşm ay a ve h a y a tın b irço k ala n ın d a B atılı m o d e lle ri b e n im s e m e y e b a ş la m ış la rd ı; d iğ e r b ir ifa d ey le B a tılıla ş(tır)m a sü recin i başlatm ışlard ı. B u n u n la birlikte,, B e d iü z z a m a n 'ın savu nd uğu , B a tıd a n bilim ve t e k n o loji gibi “fayd alı ş e y le r ”i a lm a k ta n ziy ad e, o n la r “sey y iatları ve s e f a h e tle r i” aldılar,
“ve d ini rü şv et v erip d ü n y ay ı d a k a z a n a m a d ıla r .” 16 N iy et h iç şü p h e siz O sm a n lı im p a ra to rlu ğ u n u g ü çle n d irm e k ve çö k ü şü d u rd u rm ak o ls a da, bu e s e f v erici h a r e k etlerin so n u ç la n ço ğ u kez n iy etin ta m a k sin e O sm a n h n m yalnız İktisadî a ç ıd a n ve m ad d î a la n la rd a d eğ il, fik ren de A v ru p a ’y a tâ b iiy e tin i a rttırm a y a h iz m e t e d iy o rd u . A v ru p a ’nın e tk isin e a ç ık h a le g elm iş bu lu n an O sm a n lıla r ara sın d a İslâm itikad ım y i
tirm e te h lik e si b a ş g ö ste rm işti; b ö y le leri, İslâm d ü şm an larım izley erek , İs lâ m ’ın bilim ve te ra k k iy e en g el old uğu ve O sm a n h n ın çö k ü şü n ü n d e s e b e b in i teşkil ettiğ i k a n a a tin e vardılar.
B u yüzden, B e d iü z z a m a n ’ın ç a b a s ı g e r ç e k te ta m te rs in in d oğ ru old u ğ u n u g ö s te rm e k ti. M e d e n iy e t “H ıristiy an lığ ın m a lı” o lm a d ığ ı17 g ibi, İslâm “bütün k e m â lâ tm ü s ta d ıd ır... ve h a k ik i bir m e d e n iy e tle ve m ü sb e t ve d o ğ ru f e n le r le te ç h iz e d il
m iş tir ;” 18 İslâm terak k iy i teşvik e d e r ve m ed en iy etin tüm g e re k le rin i ihtiva e d e r . 19 B u s e b e p te n d ir ki, B e d iü z z a m a n ’ın ta rih i şah it g ö s te r e r e k sık sık işa re t ettiğ i g ib i, M ü slü m an iar d in le rin e sarıld ık ları d e r e c e d e m e d e n iy e t n o k ta s ın d a m e s a fe k a te tm iş ve te r a k k i g ö s te r m iş le r d ir ; ve d in le rin d e g e v şe k lik g ö s te r d ik le r i h e r z a m a n d a , g e rile m iş ve m a ğ lu b iy ete d u çar olm u şlard ır. S a ir d in lerin m e n su p la n için ise, bu nu n zıddı d o ğ ru d u r.20
G e r e k e sk i d ö n e m b o y u n c a ve g e r e k C u m h u riy e t d ö n e m in d e , B e d iü z z a m a n , bu n o k ta la n g ö s te r m e k için B a tı m e d e n iy e ti ile İslâm î m e d e n iy e t a ra s ın d a b irç o k m u k a y e se d e bu lu n m u ştu r. İkisi a ra s ın d a k i te m e l fark , B a tı m e d e n iy e ti Y u n a n ve R o m a fe ls e fe s in in p re n s ip le rin e d a y a lıy k en , İslâ m î m e d e n iy e tin İlâhî v a h y e d a y a n dığı v a k ıa sın d a n çık a r. B a tı m e d e n iy e tin in bir v ech i h ak ik i İsev îlik ten uzak bir b i
çim d e zuhur e tm iş o ld u ğ u n d a n , m e d e n iy e tin se y y ia tı ve k ö tü lü kleri o n u n fayd alı v e ç h e le r in e g a le b e e tm e k te d ir. B a tı m e d e n iy e tin in ta tb ik a lan ı bulduğu h e r y e rd e h ü küm sü rm e y e b a ş la y a n ve o n u n çö k ü şü n e zem in h azırlay an s e fa h e t ve şe h v e t ile
1 6 Bedtü2zam an Said Nursî, Hutbe-i Şâm iye, İstanbul, Sinan M atbaası 1960, 31.
17bkz. Bediüzzam an Said Nursî, Sünûhat, S ö zler Yayınevi 1977, 60-1; Mektûbat, 445, l a Hutbe-i Şâm iye, 29.
19Bediüzzam an'm Fihriste-i M akâsıdı, Volkan, No. 83, Âsâr-ı B e d riye 'd e s. 373.
20 bkz. H uibe-i Şâm iye, 18-29; Bediüzzam an Said N ursî, M ünâzarat, S özler Y ayınevi 1977, 38; Sünühat, 36.
120 S U LU S L A R A R A S I B E D İÜ ZZA M A N S E M P O Z Y U M U - İli
so sy a l ve e k o n o m ik a d a letsizlik , e n so n u n d a o n u n p a r ç a la n m a s ın a y o l a ç a c a k ve İslâm î m ed e n iy e tin te sisin e vesile o la c a k t ır ,81
B u olg u lar ışığ ın d a, B ed iü z z a m a n cih a d ın h e d e fle rin d e n biri v e tü m in a n a n la rın ü z erin e farz o la n “i’lâ-yı K e lîm e tu lla h "ın bu a sırd a “m a d d e te n te ra k k iy e m ü te v a k k ıf” old u ğ u n u sö y le r; i’lâ-yı K e lim e tu lla h “m e d e n iy e t-i h a k ik iy e y e g irm e k le m ü m - k ü n ”d ü r... “İstik b ald e, silah, kılınç y e rin e ; hakiki m e d e n iy e t ve m ad d î tera k k i ve h ak ve h a k k a n iy etin m a n e v î k ılın d a n d o şm a n la rı m ağ lu p edip d a ğ ıta c a k .” 22
B u n d a n da ö te , B e d iü z z a m a n ’ın n azarın d a, bu asırd a M ü slü m an ların asıl d ü şm an ı
“h a r iç te k i” d ü şm an d eğildir. A sıl d ü şm an — İs lâ m ’ın an titezi olan-— “c e h a le t, z a ru re t, ih tila f” üçlüsüdür. İslâm d ü n y asın ın ç ö k m e s in e s e b e p o la n , ve M ü slü m an ları i ’lâ-yı K elim etu lla h g ö rev in i ifa d a n a lık o y a n , bu “a m a n s ız ” d ü şm a n la r ile o n la rın s o n u ç la r ıd ır ,23 B u n u Ö zetleyen b ir p a s a jı, B e d iü z z a m a n 'm o d ev ird ek i g a z e te m a k a le le rin d en b irin d e buluyoruz;
“Her bir mü’min iîâ-yı Kelimetullah ile mükelleftir. Bu zamanda en büyük sebebi maddeten terakki etmektir. Zira, ecnebiler fünıın ve sanayi silahıyle bi2i istibdada manevîleri altında eziyorlar. Biz de, fen ve san ’at şifahiyle i’lâ-yı Kelimetullahın en müthiş düşmanı olan cehil ve fakr ve ihtilâf-ı efkâra cihad edeceğiz. Amma d - had-ı haricîyi şeriat-ı garramn berahin-i kâtıasının elmas kılmçiarma havale ed e
ceğiz. Zira medenilere galebe çalmak ikna iledir, söz anlamayan vahşiler gibi i c bar ile değildir.“24
E sk i S a i d ’e g ö r e h a r ic î c ih a d
Y u k arıd ak i c ü m le le r B e d iü z z a m a n ’m m o d ern d ünyad a h a r ic î cih a d ın ideal o la ra k nasıl bir b içim a lm ası g e re k tiğ i k on u su n d ak i d ü şü n celerin i ö z e tle m e k te d ir . E sk id e n , O rta Ç a ğ la rd a , M ü slü m an lar o za m a n ın b arbarlık , ta a ssu p ve sald ırg an lığ ı k a rşısın d a kılıç sa v u rm ay a m e c b u r k a lm ışla rd ı. F a k a t, “[bu] z a m a n -ı m e d e n iy e tte , e c n e b ile r m e d e n î ve kuvvetli o ld u k la rın d a n ... din n o k ta - i n a z a rın d a n m e d e n île re g a le b e ç a l m ak ikna iledir. İcb a r ile d eğildir. V e İslâm iyet! m ah b û b v e ulvî old u ğ u n u e v â m ir in e im tisâ len e f'â l ve a h lâ k ile g ö s te r m e k ile d ir.”25
B u y ü zd en , İslâm ah lâk ın ı b e n im s e m e k ve u ygu layıp , b ö y le c e o n u n ulvî ve s e v ilm ey e d e ğ e r k a ra k te rin i g ö s te r m e k , te ra k k in in ö n e m li bir u n su ru o lu şu n u n y a n ın d a, “i ’lâ-yı K e lim e tu lla h ”ın da ö n e m li bir unsu rud ur, ve B e d iü z z a m a n ’m yazd ığı ü zere, in san ların k itleler h alin d e İs lâ m ’a g irm e le rin e vesile o la ca k tır;
“Eğer biz ahlâk-ı İsiâmiyenin ve hakaik-ı imâniyenin kemâlâtmı e f’alirnizie izhar etsek, sair dinlerin tabileri elbette cemaatlerle İslâmiyete girecekler; belki küre-i arzırı bazı kıt’aiarı ve devletleri de İslâmiyete dehalet edecekler.’’25
2 1 bkz. Bediüzzam an Said Nursî, M uhâkem at, Sö2İer Yayınevi 1977, 37-8. İkisi arasında m ukayese için, bkz.
Sünûhat, 43-6; Sözler, 119-120, 379-382, 664-6; Bediüzzam an Said Nursî, İşâ râ tıi'l-İ'ca z, S ö zle r Y a yın e vi 1978, 47-9.
2 2 Hutbe-i Şâm iye, 30.
2 3 R eddü’i-Evham , Volkan, No. 91, Âsâr-ı B e d iiye , 38i; Hutbe-i Şâm iye, 86.
2 4 H akikat, Volkan, No. 70, Âsâr-ı B e d i’iye içinde 368; Hutbe-i Şâm iye, 78; Divan-ı Harb-i Örtî, 49.
2 3 R eddü1-Evham , Volkan, No. 91, Âsâr-ı B e d iiy e içinde 381-2.
2 5 H u tb e -l Şâmiye, 20.
ŞÜ KRAN VAH İD E ■ 121
S o n n o k ta , h a r ic î cih a d a d air bu id eal g ö rü şü d olayısıyla özel bir ö n e m t a ş ım a k tad ır. Y u k arıd a belirtildiği gibi, B e d iü z z a m a n k esinlikle in san lığ ın a n c a k h a k din olan İslâ m 'la hu zur ve sü kûn b u la ca ğ ı ve ev re n se l b a rışın a n c a k İslâm iy e t s a y e s in d e g e r
ç e k le ş e c e ğ i k a n a a tin d e y d i. B u id d iasın ı d e s te k le y e c e k b irç o k delil İleri sü rd ü ve sayısız v esilelerle bu n u te k rarlad ı. K ısa c a s ı, o bu asırda in san lığ ın bir ta ra fta bilim sel ile rle m e le r, ve d iğ er ta ra fta sa v a ş ve b e n z eri d eh şe tli o la y la r sa y e s in d e “u y a n m ış ” old u ğ u n u b e lirtm iş tir. K e n d is in e v erilm iş sın ırsız k a b iliy et ve la tife ie ri a n la d ık ta n s o n r a , in sa n a rtık d in siz y a şa y a m a z ; h a y a tın ın g e r ç e k a m a c ın ı b u lm a y a m e c b u r d u r .27
E sk i S a i d ’in m a d d î cih a d ı
Y u k a rıd a b elirtilen h u su slard an d olay ı, B e d iü z z a m a n ’m h e r h a lü k â rd a m ad d î c i
h a d a k arşı çıktığı d ü şü n ü lm em elid ir. Ş a r tla r g e re k tird iğ in d e , y a n i, h a r ic î bir t e c a vüzle k arşılaşıld ığ ın d a, B e d iü z z a m a n ü lk esin in sa v u n m a sın d a e n k a h r a m a n s a v a ş ç ı
lard an biri k on u m u n d ay d ı. H ay a tın ın ilk d ö n e m in in a z ım sa n m a y a c a k b ir b ö lü m ü sa vaş m e y d a n la rın d a g e ç ti. B ü y ü k bir ih tim alle 1 9 1 3 't e B a lk a n sa v a ş m a k a t ılm ış ,28 B ir in c i D ü n y a S a v a ş ı çık tığ ın d a cih a d fetv a sın ın h a z ırla n m a sın d a y ard ım ı o lm u ş ve 1 9 1 5 ilk b ah arın d a d en izaltıy la K u zey A frik a 'y a g id e re k cih a d ila n ın ın y ay ılm asıy la ilgili teh lik eli g ö r e v e yard ım e tm iş t ir .29 V e E n v e r P a ş a ’nm em irle riy le d oğ u A n a d o lu ’da kurduğu m ilis birliği, K e ç e K ü lahlılar, o k ad ar ce su r ve etkili sa v a şçıla rd ır ki, E rm e n i T a ş n a k ih tilâlcilerin in v e R u sla rın korku lu rü y ası olm u şlard ır. B e d iü z z a m a n R u sla ra karşı bu ö n e m li h iz m etin d en dolayı bir h a rp m ad aly asıy la da ö d ü llen d irilm iş
tir.
B e lirtilm e s i g e r e k e n bir h u su s, b u n u n la b irlik te , B e d iü z z a m a n ’ın R u s işg a lin e karşı bu cih ad d a b u lu n u rk en k alem in i bir ta ra fa a tm a m ış olm asıd ır. A ğ ır R us b o m b ard ım an ı a ltın d a bile s ip e r le r e g irm e y e ten ezzü l e tm e y e n B e d iü z z a m a n , at sırlın d a y k en y an ın d ak i k âtib e d ikte e ttire r e k , K u r 'â n ’m n azm ın d ak i m u ciz eleri, d iğ e r bir d eyişle “i ’ca z -ı K u r’â n ”ı açık la m a y ı sü rd ü rm ü ştü r. B a ş k a h e rh a n g i b irşey clen ziy ad e bu hu su s, İş â râ tü ’l-E caz ad ını verd iği e s e r e yazdığı ö n sö z d e k en d isin in b e lirttiğ i g ibi, on u n ilm î cih ad ı n e k ad ar acil ve elzem bir vazife o la ra k g örd ü ğü n ü n is b a tıd ır.3 0
Ski ö n e m li n o k ta — S iy a s î m ü c a d e le v e k a m u d ü z e n in e d a ir G e r e k E sk i S a id d ö n e m in d e , g e r e k Y e n i S a id o la ra k C u m h u riy et id aresi e s n a sın d a, y a p tık la rın ın ta m tersiy le su çla n m ış o lm a k , B e d iü z z a m a n ’m kad eriyd i. İlk d ö n e m d e “h a lk a m al olm u ş b ir ş a h s iy e t” olduğu ve k am u h a y a tın ın İslâm d â v a sın a ve O sm a n h im p a ra to rlu ğ u n a h izm et e d e c e ğ in e inan d ığ ı ala n la rın a faal b içim d e k atılm ış bu lunduğu h a ld e , d o ğ ru d an siy a se te g irm e k te n k a çın m ıştı. S iy a s î m ü ca d ele y i g e re k bu z a m a n d a , g e r e k so n r a sın d a c ih a d ın u ygu n bir b içim i o la ra k d ü şü n m ü y ord u . S i
2 7 bkz. H utbe-i Şâm tye, 20-8; 32-7; M ünâzarat, 37-8.
no
bkz, Şükran Vahide, The Auttıor of the R isale-i Nur, B e d iüzzam an Said Nursi, İstanbul, S ö zle r P u b lic a - tions 1992, 111-3; 115 dn. 23.
nn^ 3 bkz. N. Şahiner, B ilinm eyen T a ra fla rıyle B e d iüzzam an Said Nursî, İstanbul, Yeni Asya Y ayınları, b eşinci başkı 1976, 148-53; N urs Yolu, Yeni Asya Y ayınları 1977, 137-40, Cemal Kutay'dan naklen.
3 0 İş â râ tü ’l-i'ca z, 7-8,
122 m U LU S L A R A R A S I B E D İÜ ZZA M A N S E M P O Z Y U M U - III
y a se tle ilgili tüm a lâ k a sı, İslâm î p re n sip le ri iktid ar m evk iin d e o la n la rın d ik k a tin e ar- z e d e re k , v ey a o lay ların a k ışın ı İslâm î k a n a lla ra y ö n e ltm e n in y o lların ı a r a y a ra k s iy a seti d in e h iz m etk â r k ılm a m ak sad ın ı güdüyordu. B u m e s e le , a şa ğ ıd a d a h a g e n iş bir b içim d e e le alınm ıştır. O , h ay atın ın ilk d ö n e m i b o y u n ca ak tif b içim d e ta k ip e ttiğ i ve öm rü n ü n so n o n se n e sin d e te k ra r sö zü n ü ettiğ i b ir dâvâ o la n ittih ad -ı İslâm m e s e lesin d e bile, d a h a 1 9 1 1 ’de İleride g e rç e k le ş e c e ğ in i sezin led iğ i İslâm d ev letleri f e d e ra sy o n u ( c e m â h ir -i m ü tte fik a -i İslâm iye) ve İs lâ m ’ın m ü stak b el h â k im iy eti h a k k ın d a k o n u şu rk en , h e m e n c e c ik şunu ek lem iştir:
“Sakın kardaşlanm! Tevehhüm, tahayyül etmeyiniz ki, ben bu sözlerimle siya
setle iştigal için himmetinizi tahrik ediyorum. Hâşâ! Hakikat-ı İslâmiye bütün si - yasatın fevkiudedir. Bütün siyasetler ona hizmetkâr olabilir, Hiçbir siyasetin haddi değil ki, İslâmiyeti kendine âlet etsin.” 31
İttihad-ı M u h am m ed i C e m iy e ti ad ın a yazdığı h ald e, aşağ ıd ak i sö zleri, o n u n kendi g örü şü n ü d e a çık la y a n sö z le r o la ra k m ü talaa edebiliriz:
“Mesleğimiz sırf ahlâkî ve dinî[dirj... Cemiyetimizin meşrebi beyne’l-İslâm m u
habbetin m ânâsına muhabbet ve husûmetin medlulüne husûmettir. Ve mesleği ahlâk-ı Ahmediyye ile tahallûk ve sünne-i Nebeviyyeyi ihya etmektir. Ve rehberi şeriat-ı garra ve seyfi berâhîn-i kâtıa ve maksadı i’Iâ-yı Keiimetuiîahtır."32
“İttihad'ın,.. mesleği de kendi nefsiyle cihâck ekber ve başkalarını da irşaddır.
Cemiyetin yüzde doksandokuz himmeti siyasetin gayrı ahlâk vesaire gibi makâ- sıd-ı meşruaya m atuftur...’’ 33
B e d iü z z a m a n ’ın g e r e k M eşru tiy et d ö n e m in d e , g e r e k C u m h u riy et id aresi altın d a m a h k e m e le r ta ra fın d a n y an lış bir b içim d e su ç la n m a sın a yol a ç a n — v e o n u n cih a d an lay ışın ın m e rk e z î bir u n su run u o lu ştu ran — ikin ci bir n o k ta d ahilî d ü zen in ve k am u g ü v en liğ in in m u h a fa z a sı m e se le sid ir. B u m e se le d e a şa ğ ıd a d a h a ay rın tılı b ir b i çim d e m ü z a k ere ed ilecek tir. B u ra d a y aln ızca B e d iü z z a m a n ’ın a y a k la n m a ç ık a rm a k la su ç la n a n İttih a d -ı M u h a m m e d i C e m iy e tin e d ah il o ld u ğ u b a h a n e s iy le 3 1 M a rt V a k ’asın ı ta k ip e d e n g ü n lerd e tu tu k lan d ığ ı h a ld e , o n u n g e r ç e k te g a z e te m a k a le le ri ve şa h sî b e y a n a tla r v asıtasıy la isy an ed en ask erlerin e n az sek iz tab u ru n u su b ay ların a itaat e tm e y e ve k ışla la rın a d ö n m e y e ik n a e ttiğ in i, ve b ö y le c e a y a k la n m a n ın b a s t ı
r ılm a s ın a y a rd ım c ı o ld u ğ u n u b e li r t e c e ğ i z ,34 D a h a s ı, bu h u su sa v erd iğ i b ü y ü k ö n e m d e n d o lay ı, nü fuzunu ve ş ö h r e tin i k u llan arak ve g ü çlü h ita b e t k ab iliy e tin i d e d e v re y e s o k a r a k , B e d iü z z a m a n bu k a rm a k a rış ık d ö n e m d e b ir ç o k k ez g a le y a n a g elm iş in sa n la rı y atıştırm ıştır. Ö rn e k o la ra k , A vustu rya m alların ı b o y k o t e sn a sın d a K ürt h am a lla rın m itingi, Ş e h z a d e b a şı'n d a k i F e ra h S in e m a s ın d a M izan cı M urad B e y in k o n fera n sı e sn a sın d a çık a n k a rg a şa , 1 9 0 9 Ş u b a t ’m da B e y a z ıt’ta m e d re s e ta le b e le r i
n in m itingi zik red ileb ilir.35
31 Hutbe-i Şâm iye, 49-50.
n p
B e d lü zza m a n în Fihriste-i M akâsıdı, Volkan, No, 84, Â s â r-ı B e d iîye içinde 386.
3 3 Reddü1-Evham , Volkan, No, 90, Â s â r-ı B e d i’iye içinde 381; H u tb e -i Şâm iye, 85.
34 bkz, Divan-î Harb-i Örfî, 22-5.
^ T h e A uttıor of the R isale-i Nur, Bediüzzam an Said Nursi, 68-71.
ŞÜ KR AN V A H İD E ■ 123
B i r ö z e t
B u b ak ım d an , e ğ e r B e d iü z z a m a n ’m h ay atın ın bu ilk d ö n e m in d e cih a d h ak k ın d ak i fikirlerin in bir ö zetin i y a p a c a k o lu rsak , diyebiliriz ki, bir dizi “m ad d î cih ad " a e m salsiz bir k a h ra m a n lık se rg ile y e re k katılm ış olduğu h ald e, o n u n n azarın d a m o d e rn çağ d ak i asıl ve e n te m e l m ü ca d e le — P e y g a m b e r ’in (a ,s.m .) S ü n n e tin in ve İslâm ah lâ k ın ın ih y a sı ile b irlik te— ilim , te ra k k i v e m e d e n iy e te d air olan ıd ır, İslâm d ü n y asın ın B a tıy a k arşı n is b e te n g erik alm ışh ğ ım n asıl se b e b i o la n “c e h a le t, z aru ret, ve d ah ild e ih tila f”a k arşı sa v a ş m a k , o n u n n a z a rın d a cih ad k a p sa m ın d a y er a la n e n ö n e m li bir husustu, B u y ü zd en, B e d iü z z a m a n ’m m ü c a h e d e s in in büyük bir bö lüm ü, o d a k n o k ta s ın d a dinî ve m o d e rn ilim lerin birlik te d e rs v e rilm e si ve m e z c e d ilm e si ç a b a s ın ın y er ald ığ ı, eğ itim ve de eğ itim re fo rm u y la ilgiliydi.
B e d iü z z a m a n İslâm d ü şm a n la rın ın s u ç la m a la rın a zıt o la ra k , İs lâ m 'ın “fü n u n u n seyyidi ve m ürşid i, ve u lü m -u h a k ik iy e n in reis v e p e d e r i”36 ve hak ik i m e d e n iy e tin k a y n a ğ ı old u ğ u n u v u rg u lam ıştır. H a lb u k i, B a tı m e d e n iy e ti, İlâhi v ah iy y e rin e fe l
s e fe n in çü rü k esa sla rı ü zerin e kuruldu ğund an, bilim , sa n a y i ve te k n o lo ji n o k tasın d ak i şu an k i ü stü nlü ğ ü ne ra ğ m e n , e n so n u n d a “p a r ç a la n a c a k ,” ve insanlık k itleler h alin d e İs lâ m ’a g ire ce k tir.
İslâm tera k k iy i teşv ik ve m e d e n iy e tin tüm e s a s la r ın ı ihtiva e ttiğ in d e n , b ilim ve te k n o lo jid e k i ü stü nlüğü yle B a tın ın İslâm â le m in e k en d isin e tâbi k o n u m u n d a tuttu ğu bir v a sa tta , M ü slü m an ların asıl v azifesi tera k k i v e m ad d î k a lk ın m a için ça lışm a k tır.
İçin d e bulunulan ça ğ d a , “i ’lâ-yı K e lim e tu lla h ” bu şek ild e olur.
İslâm î ve m o d e rn ilim leri b iraray a g e tirm e k , İslâm î ilim lerin bilgi ala n ın d a k i m o d e rn g e liş m e le r ışğ m d a y e n id e n fo rm ü le e d ilm esin i d e m ü m k ü n k ıla ca k tı, B e d iü z - z a m a rim bu so n alan d ak i ça b a la rın ın b azı m ey v eleri, k en d i sö zleriy le, K u r’â n î t e fs i
rin e s a s la r ın ı te s is için y a z d ığ ı37 M u h â k e m a t, ve y u k a rıd a b e lirtile n , K u r 'â n ’ın n azm ın d ak i m u cizeliğ i a ç ık la m a sın a e k o la ra k , İslâm î v e m o d e rn bilgiyi bir n e b z e bi
ra ra y a g e tir e n İş â râ tü ’l-İ'ca z gibi o rijin a l e se rle rin d e k o ru n m u ştu r.
B u n u n la b irlik te, g e r e k ilm î, g e r e k d iğ er a la n la rd a k i bü tü n bu ç a b a la r ın a ve c e h d in e ra ğ m e n , E sk i S a id d ö n e m i b o y u n c a , B e d iü z z a m a n aslın d a — İş â r â tiiT İ'c a z istisn a o lm ak la b e ra b e r— bu g e n ç lik z a m a n ın ın “ç o k ald atıcı a rız a la n y ü z ü n d e n ,” o n - d ok u zu n cu a sırd a n y irm in ci a sra g e ç iş h e n g â m ın d a K u r’â n ’ın ve İslâm d ü n y asın ın k arşı k arşıy a old uğu te h d itle ri ö ğ r e n m e s i ü z erin e verd iği k a ra ra b in a e n “m ü rş id ”i olan K u r 'a r iın m u cizeliğ in i g ö s te r m e ve ilm ini “[onun] h a k ik a tla rm ı is b a t” için k u l
la n m a v azife sin i ta m o la ra k d e ru h te etm iş d e ğ ild ir,38 B u vazifeyi Y e n i S a id ü st
le n e c e k tir.
B u b a k ım d a n , İs lâ m ’ın h âk im old uğu O sm a n lı im p a ra to rlu ğ u d ö n e m in d e , B e d i üzzam an “ilm î cih a d 'h n ı m a d d e te n te ra k k i ve kültürel ve e k o n o m ik k a lk ın m a y a hız v e rm e a m a c ı g ü d e re k y e rin e g e tirm iştir. F a k a t, C u m h u riy e t kurulup bir d ü n y ev i
le ş m e v e B a tılıla ş m a p o litik a s ı b e n im s e n d ik te n s o n r a , tü m m e s a is in i T ü r k iy e ’nin M ü slü m an h alk ın ın d o ğ ru d an h ü cu m a m aru z katan d in î İn a n c ın ı k u rta rm a ve g ü ç-
3 6 M uhâkem at, 8.
3 7 Bediü2zam an Said Nursî, Şualar, İstanbul, Çeltut M atbaası 1960, 152; M uhâkem at, 153, 33Slkke-i Tasdik-I G aybî, 76.
124 m U LU S LA R A R A S I B E D İÜ ZZA M A N S E M P O Z Y U M U - II!
lendim ne n o k ta s ın d a y o ğ u n la ştırm ıştır. B e d iü z z a m a n 'm bu iki d ö n e m d e k i ç a b a la r ın d aki zah iri fark lılık lara ra ğ m e n , b irç o k sü rek lilik n o k ta sı v ard ır, ve b u n la r B e d iü z z a m a n ün cih a d ın ın h a y a tın ın o tu z b eş yıl sü re n ik in ci d ö n e m in d e g ö ste rd iğ i çizg i o r ta y a k on d u ğ u n d a açık lık k a z a n a ca k tır. Ş im d i bunu g ö s te r m e y e ça lışa c a ğ ız .
Y e n i S a id
1 9 2 3 ’te C u m h u riy e tin ku ru lm asıy la birlik te, İs lâ m ’a m u h alif u n su rlar h â k im iy et k azan d ılar, v e d ev let ik tid arın ı g id e re k a rta n bir şek ild e y a b a n c ı bir “g a y ri-İs lâ m î”
sistem i T ü rk iy e 'n in M ü slüm an to p lu m u n a zorla b e n im s e tm e k için k u llan d ılar. D e ğ i
şik B atılı ülkelerin h ü k ü m et ve id are y ap ısın ı b e n im s e y e r e k , p o zitiv ist fe ls e fe y e d a
y alı, B a tı-tip i “m o d e rn " bir “laik " d ev let h a lin e g e lm e y i h e d e fle d ile r. B a tı kültürü ve h ay at tarzı T ü r k iy e ’de h ay at tarzı h alin e g eld ik çe, B a tın ın m a te ry a list fe ls e fe s in in p re n sip leri h a y a tın te m e li y a p ılacak tı. K ıs a c a s ı, m a tery a list fe ls e fe İslâm d in in in y e rini alacak tı.
B u şe k ild e , in k â ra ve m a te r y a liz m e k arşı y ü rü tü len m ü c a h e d e n in e n Ö nem li c e p h e s i k o n u m u n d a k i T ü rk iy e , bu m ü c a d e le d e ç a ğ d a ş d ü n y a n ın t a r a f ın a iltih a k e d e r bir d u ru m a d ü şü rü lm ü ştü r. S a n k i d ö rt asırd ır h ila fe tin m e rk e z i o la n , “İslâm â le m in in b a y ra k ta rlığ ın ı y a p a n ” ve o n u n m ad d î c ih a d ın a ö n d erlik e d e n o değildir, V aziy et o m erk ez d ed ir ki, B e d iü z z a m a n ’in kend isi, bir dizi v esiley le, d e fa a tle ‘im a n ı k u rta rm a k ve K u r’â n ’a h iz m e t için , M e k k e ’de o lsa m d a b u ray a g e lm e k lâ z ım d ı"39 d em iştir.
B e d iü z z a m a n ’m bu g e liş m e le r e m u k a b e le s in i in c e le r k e n , bu m u k a b eley i ay d ın latm ad a y ard ım cı o la c a k iki n o k ta g ö z e ç a rp a r. B u n la rın ilki o n u n Y e n i S a id 'e d ö n ü şm esiy le birlikte K u r ’â n ’ı “y e g â n e ü sta d ı" o la ra k kabul e tm iş olm asıdır-, b u n d an so n ra k i tüm ça lışm a sı ve tefek k ü rü , İlham ını d oğ ru d an d oğ ru ya K u r’â n ’d an alm ıştır.
E k o la ra k , b a ş ın d a n itib a re n , B e d iü z z a m a n T ü r k iy e ’n in y e n i lid e rle rin in k a ra r kıldıkları y olu , ve o n la rla s iy a se t d a ire sin d e m ü ca d e le e d ile m e y e c e ğ in i a n la m ıştır,
“R e s m î" b iy o g ra fisin e b ak ılırsa, o n la rın tem sil ettiğ i d in sizliğ e g a le b e ç a lm a n ın a n c a k “m a n e v î kıhnç h ü k m ü n d ek i i ’ca z -ı K u r’â n n u rlarıy la” o la c a ğ ım id rak e tm iş tir.40 B u y ü zd en , s o s y a l ve s iy a s î h a y a tta n ta m a m e n ç e k ilm iş , v e 1 9 2 5 ’te sü rg ü n e g ö n d e rild iğ in d e , ilh am ın ı d o ğ ru d a n d o ğ ru y a K u r ’â n ’d a n a la r a k im a n ın e s a s la r ın ı isbat ed en risa leler y azm ay a b aşlam ıştır. Ç ü n k ü , İslâm â le m in in y ak alan d ığ ı illetlerin n e d enli ciddi bir m a h iy e t arz e ttiğ in i g ö s te r e n , h ilâfet m e rk e z i o la g e lm iş bir y erd e İslâ m ’a m uh alif bir rejim ku ru lm asına kapı a ç a n çökü ş hali, İs lâ m ’ın e n te m e l [im anî]
e sa s la rın ın ta m ir, tecd id ve y en id en yap ılan d ırılm asın ı ica b ettirm iştir.
“M a n e v î c i h a d ”
B e d iü z z a m a n giriştiği bu m ü ca d ele y i “m a n e v î c ih a d " ve “m ü sb e t h a r e k e t" diye isim len d irm iştir— ki, bu na “m ad d î-o lm ay an c ih a d ," “söz ile c ih a d " gibi ifa d e le rle de ta n ım la m a k m ü m kü n d ü r. H a d ise le r bu c ih a d ın n e d enli m u vafık old u ğ u n u is b a tla - m ışü r. B ö y le c e , yalnız im a n ın tecd id in i g e rç e k le ştirm e k le k a lın m a m ış; o n u n sü rek li
" B e d iü z z a m a n Said Nursî, Em irdağ Lahikası, İstanbul, Sinan Matbaası 1959, i, 191.
40 Tarihçe, 131.
ŞÜKRAN V A H İD E ■ 125
b içim d e y ay ılm ası v e güç k a z a n m a sı d a b aşarılm ıştır. Ö y le ki, bu m ü ca d e le n in b a ş la m a sın d a n yirm i yıl s o n r a , 1 9 4 0 so n la rın d a , B e d iü z z a m a n R isa le -i N u r un “küfrün belini kırdığü’nı ve “dinsizliği zîrü zeb er e ttiğ i”ni iddia ed e b ilm iştir.41
D a h a da ö te si, so n yıllarda T ü r k iy e ’d e g ö z le m le n m e k te o la n İs lâ m ’ın u y an ışın ın te m e lin i teşk il e d e n ve o n u m üm kü n k ılan h u su s, şü p h esiz . R isaie-i N u r h a re k e ti ve o n u n başarılı “m ü sb e t h a r e k e t ” m eto d u d u r.
"M a n e v î c ih a d ” k a v ra m ın ı ta rif e d e n a n a h ta r bir b a h is. O n b irin c i Ş u a o la n M eyve R is a le s in in so n u n d a , O n b irin ci M e se le n in “H â ş iy e ”sinin bir “L a h ik a ”sı o la ra k y e r alm ak tad ır. B u b a h sin bir k ısm ı, aşa ğ ıy a alınm ıştır;
"L â ik râ h e f i ’d-dîni kad te b e y y e n e 'r -r ü ş 42 cü m lesi, m a k a m -ı cifrî v e e b c e d î ile bin üçyüz elli (1350) ta rih in e [R u m î ise 1 9 3 4 , H icrî ise 1 9 3 1 - 2 ] p a r m a k b a s a r ve m ân â-y ı işâ rî ile d er; G e rç i o ta rih te , dini d ü n y ad an te frik ile dinde ik râ h a ve icb a ra ve m ü c a h e d e -i d in iy ey e ve din için silah la cih ad a m uarız olan h ü rriy e t-i v icd an , h ü k ü m etlerd e bir k a n u n -u e sa s i, bir d ü stu r-u siy asî olu yo r v e h ü k ü m et, ‘la ik c u m h u ri
y et e d ö n er. F a k a t o n a m ukabil m a n e v î bir c ih a d -ı dinî, im a n -ı tah k ik i kılıncıyla o la c a k . Ç ü n k ü , d in d ek i rü şd -ü irşad ve h a k ve h a k ik a ti g ö z le re g ö s te r e c e k d e r e c e d e kuvvetli b ü rh an ları izh ar ed ip te b y în ve te b e y y ü n e d e n bir nur K u r’â n ’d a n ç ık a c a k d iye h a b e r v erip bir le m ’a-i i ’c a z g ö s te rir.
“H e m , tâ h âlid û n 43 k elim esin e k ad ar R isale-i N u r’daki bü tün m u v a z e n e le rin aslı, m e n b a ı o la ra k a y n e n o m u v a z e n e le r g ibi m ü k e rr e re n nu r ve zulü m at v e im a n ve k aran lık ları k a rşılaştırm asıy la gizli bir e m a re d ir ki, o ta rih te bu lun an cih ad -ı m a n e v î m ü b a r e z e s in d e bü y ü k bir k a h r a m a n ; N u r n â m ın d a R is a le -i N u r’d ur ki, d in d e bu lun an y üzer tılsım ları k e şfe d e n o n u n m a n ev î elm a s k ıh n cı, m ad d î k ılın çlara ih tiy a ç b ıra k m ıy o r.
“...V e bu sırr-ı azîm içindir ki; Risalen Nur şakirtleri dünya siyasetine ve c e re yanlarına ve maddî mücadelelerine karışmıyorlar ve ehemm iyet vermiyorlar ve tenezzül etmiyorlar ve hakikî şakirtleri en dehşetli bir hasm ına... hiddet değil, belki acıyor, şefkat ediyor, keşki kurtulsa idi diyerek ıslahına çalışır.”44
B u a ç ıd a n , B e d iü z z a m a n ’ın bu a srın ilk yılların da ifad e ettiğ i, “kuvvet ve c e b r ” d ev rin in m azid e kaldığı, şu ça ğ d a m ü ca d e le n in e s a s e n İlim, fen ve ik n a yoluyla ol
m ası g erek tiğ i şek lin d ek i g ö rü şlerin i dolaylı bir şek ild e y en id en d ile g e tird iğ in i g ö r ü rüz. B u ra d a , b u n u n la b irlik te, sö z k o n u su m ü ca d e le ta rz ın ı, bu g e liş m e n in ürünü o la n belirli p re n sip le rle ilişkilend irir ve bizatih i K u r’â n ’ın bunu im a e ttiğ in i sö y le r.
A ç ık ç a s ı, B e d iü z z a m a n “v icd a n ö z g ü rlü ğ ü ” gibi ilkeleri bilim ç a ğ ın ın — m o d e rn ç a ğ ın — zaru ri s o n u ç la n o la ra k g ö rü r ve d in î cih a d ın bu n a uygun bir b içim d e o lm a sı g e re k tiğ in i belirtir. V e K u r’â n b u n a işa re t ettiğ i gibi, b ö y le si b ir cih ad ı sü rd ü rec ek v a sıtaları te m in de e tm e k te d ir. D a h a sı, bö y lesi bir cih a d ın sa fiy e tin i k o ru m a k için, bu cih a d ın ta k ip ç ileri siy a sî v ey a m ad d î m ü c a d e le d e n u zak k a lm a k zo ru n d a d ırla r.
G a rip tir ki, d in e d air m e se le le rd e z o ra ve ic b a ra karşı o la n “vicd an ö zg ü rlü ğ ü ” gibi
41Ö rnek olarak, Em irdağ Lahikası, i, 66, 123, 151 4 2 2: 256.
4 3 2:257.
4 4 Şualar, 229.
g e n e l kabu l g ö rm ü ş ilk eleri b ö y le c e kabu l e d e n ve d in n a m ın a s iy a s î m ü c a d e le y e dahi karşı çık a n birinin— vicdan özg ü rlü ğ ü n ü n te m e l bir unsu ru old uğu— laik lik ilk e
sini ihlâl e tm e b a h a n e s iy le o tu z -b e ş yıl b o y u n ca sü rgün v e h a p isle rle eziy et e d ilm iş
tir,
“M an ev î cih a d " kavram ın ı d a h a iyi a n la m a k için, ilk o la ra k , y u k arıd a b e lirtile n iki te m e l “s ila h ”ım, “im an -ı tah k ik i" ile, “dinde bu lun an y ü zer tılsım ları k e şfe d e n , m addi kılm çlara ih tiyaç b ıra k m a y a n " R isale-i N u ru n “m a n ev î k ılın cı”nı in c e le y e c e ğ iz . İkinci ola ra k , d a h a ayrın tılı bir şek ild e, B e d iü z z a m a n ’ın s iy a s e te y ö n e lik ta v rın ı, ve g e re k o n u n , g e re k R isa le-i N ur ta le b e le rin in siy a se tle iştig ald en k a ç ın m a g e re k ç e le rin i ele ala ca ğ ız .
“İm a n -ı T a h k ik i” kılıcı
H e rşe y d e n ö n c e , yukarıdaki zikredilm iş cih ad sın ıflan d ırm asın a g ö r e , o n ü ç cih ad
" a şa m a "sm cla n yalnız ikisinin kuvvet kullanm a an la m ın d a m add î cih ad ı içerd iğ in i b e lirtelim . C ih a d ın b a ş lıca a m a c ı “küfrü m ağ lu p ed ip h ak k ı h ü k ü m fe rm a k ılm a k " ve
“A lla h ’ın d in in e y ard ım ed ip O n u n sö zü n ü y ü c e lt m e k t ir . B u y ü zd en , za m a n ım ız ın bir din âlim in in b elirttiğ i gibi, “M ü şrik lere k a rş ı... sözle cih a d " d a n 45 h a d ise m u ta b ık o la ra k , cih a d ın ö n e m li bir şek li şudur: k ü fre k arşı, z a m a n ın ve y e rin g e re k tird iğ i ü z e re , h e r fırsa tta h e rh a n g i bir delil, b ü rh a n , isb at, m ü n a z a ra ve_ te b liğ b iç im in i, yazılı ve sözlü iletişim v asıtaların ı k u llanarak m ü cad ele e d ilm e si.40
B e d iü z z a m a n ’m sü rg ü n e g ö n d e r ilm e s i ü z e r in e y a z m a y a b a ş la d ığ ı r is a le le r in u m u m u n u ifad e e d e n R is a le - i N u r’a s a th î bir b ak ış b ile, o n u n T ü r k iy e ’d e d ev let zoru y la e m p o z e e d ilm e y e ç a lış ıla n d in sizliğ e, b id 'a tla r a , v e m a te r y a list fe ls e fe y e karşı b o y le si bir “s ö z le ” cih ad ı ta m an lam ıy la g e r ç e k le ş tir e c e k n ite lik le re sa h ip o l
duğunu g ö s te rir. V e bu n itelik ler, R isale-i N u r’u o k u y an ların , ç o k la rın ın te c rü b e e t tiğ i ü z e re , “im an -ı tah k ik î"y i k a z a n m a la rın a vesile o lm a k ta d ır.47
R isa le-i N u r’un bu h u su siy etleri için d e e n g ö z e ç a rp ıc ı o la n ı, o n u n n e r e d e y s e m ü n h asıran im a n h ak ik a tleri ve o n larla ilgili k o n u la ra d eğ in iy o r olm asıd ır. B u h a k i
k atlerin m âkul ve zorunlu old ukları, m a n tık î ve aklî d elillerle isb a t ve izah e d ilm e k tedir. R isa le-i N ur, bu nu n için , e n m ü p h em m e s e le le re bile a çık lık k a z a n d ıra n b e n z e tm e ve te m s ille r kullanır. B ü y ü k bir bölüm ü K u r ’â n , K u r’â n î h ik m e t ve K u r an m e d e n iy e ti ile B a tı fe ls e fe s i ve o n u n “s o n u ç la n ” v e B a tı m e d e n iy e ti a ra s ın d a k i g e n iş m u k a y e se le re dayalıdır; B a tı fe lse fe si ve o n u n İs lâ m ’a y ö n e lik h ü cu m ları re d d e d ilm e k te , K u r’â n 'ın in sa n lığ ın g e r ç e k m utluluk ve te ra k k is in i te m in e d e b ile c e k y e g â n e k a y n a k old uğu isb at ed ilm ek ted ir. R isa le-i N ur, aynı z a m a n d a , d in in h a k i
k atleri ile m o d e rn fiziksel bilim leri b iraray a g e tir m e k te ; o k a d a r ki, bu h a k ik a tle ri bilim in ışığınd a isb at e tm e k te d ir. B u husus, R isa le-i N u r’un “K u r 'â n ’ın m o d e rn ç a ğ a b ak an c ih e ti"n i te fs ir ve şe rh etm esiy le ilişkilidir. Ç ü nk ü , K u r’â n ’m in san ı k â in a tın iş
ley işin d e te c e llî e d e n İlâhî fiilleri te fe k k ü r e tm e y e y ö n e ltm e u su lü n d en ilh am a la ra k , kâinatı ve İlâh î İsim lerin (E s m â -i H ü sn a] o n d a k i te c e llile rin i te fe k k ü r ve te z e k k ü r 126 ■ U LU S LA R A R A S I B E D İÜ ZZA M A N S E M P O Z Y U M U - III
4 8 Ebû D âvûd, C ihad 18 (2504); Nesâî, C ihad 1 (6, 7), Kütüb-I S itte'den naklen, v, 67, 4 6 bkz. Kütüb-i Şilte, v, 67.
4 7 Meselâ, Bediüzzam an Said Nursî, Kastam onu Lahikası, İstanbul, Sinan M atbaası 1960, 84.
ŞÜ KRAN V A H İD E Ü 127
aracılığ ıy la, B e d iü z z a m a n h a k ik a te y en i ve d oğ ru d an b ir yol a çm ıştır. O n u n R is a le -i N ur ile g erçe k le ştird iğ i e n ö n e m li hu su s budur. A ynı z a m a n d a , m a te ry a list fe ls e fe - nin ü z e rin e d ay an d ığ ı k a v ram lar o la n “T a b ia t" v e “s e b e p -s o n u ç ilişkisi” e n a ç ık bi
çim d e çü rü tü le re k , m a te ry a list fe ls e fe y e c e v a p v e rilm e k te ve red d ed ilm ek ted ir.
B u m ü k e m m e l v e d in a m ik te fe k k ü r usulü, B e d iü z z a m a n ün ifad e le riy le , t a b ia tç ı- lığm ve d iğ er m a te ry a list fe ls e fe le r in k en d i bâtıl fik irlerin e te m e l o la ra k ald ıkları, ve b o y le c e “a ltın d a s a k la n m a k iste d ik le ri” y e rle rd e “en v â r-ı tevhid i g ö s te r iy o r .”48
B u n a ila v eten , yukarıda k a b a ta sla k a n latılan bu usul sa y e s in d e , R isa le-i N ur, cis- m ariî h a ş ir, k a d er, cü z 'î İrad e g ibi, d a h a ö n c e k i en bü yük â lim lerin b ile k a rşısın d a aczin i itiraf ettiği im a n î su alleri; ve k â in a tın d a im î teced d ü d ü , in sa n ın e n e s i, z e r r e le rin tahavvü lü gibi p e k ç o k sırrı k o la y c a kabul ed ileb ilir b ir d e r e c e y e g e tir e r e k isb at e d iy o r .49
K ıs a c a s ı, d iyebiliriz ki, R isa le-i N ur, y irm in ci yüzyıl in s a n ın a uygu n, o n u n h e m ak lın a, h e m de sair in ce ve d erin la tife le rin e h ita p e d e n , ve bu z am an d a in sa n ın ih tiy a çla rın a c e v a p v e re n bir d in y o ru m u su n u y o r. R is a le -i N u r’u n m e to d u n u ta k ıp e d e n le r için , im a n , sayısız y ak în d e re c e le ri aracılığ ıy la d a im a tera k k i e d e n , h a y a tî, d a im î bir sü re ç h a lin e g eliy o r.
B e d iü z z a m a n bö y lesi bir im an için, “g erçek liğ i ve g eçerliliğ i is b a tla n m ış ,” “teyid e d ilm iş” im a n y a h u t “ta h k ik e d e re k k esin lik k az a n d ırılm ış” vey a “a ra ş tır m a n ın s o nu cu o la n " im a n d iye de ta n ım la y a b ile ce ğ im iz “im a n -ı ta h k ik î” ifa d esin i k u llan ıy o r.
B u , “tak lid î im a n rin , yani k ö riik ö rü n e, m u ta a ssıb â n e in a n m a n ın zıddıdır.
G ünüm üz âlim leri, bu y ü zd en, B e d iü z z a m a n ’ın R isa le-i N u r’la k elâm ilm ini tecd id e ttiğ in i, on u g ü n ü n ih tiy a ç la rın a c e v a p v erir bir h a le g etird iğ in i b e lirtirler. B a ğ d a d Ü n iv ersitesin d e n P ro f. M u hsin A bd ü ih am id , b u nu nla ilgili o la ra k şu nları y azm ak tad ır:
“...Ü stad Nursî, Türkiye’de bu anlamda Kur'ânî bir ilm-i kelâmı icad etmiştir...
[O] ilm-i tevhidi, sadece seçkin bir kısım Ttalimlerin naklî ve aklî bir iman olarak an layabildiği miicerred fikri nazariyeleri, yaşanan bir hayat tarzı haline getirmeyi başardı. Yaşanan bir hayat tarzı haline gelen böyle bir imandan, akıl etkilenir, kalb ve ruh harekete gelir... Diğer bir ifadeyle ilm-i kelâm kuru felsefî ekolden açıkça etkilendiği için İçtimaî bir terbiye mektebi olmayı başaramamıştır. Bundan dolayı da, görüyoruz ki, son asırlarda Müslümanların mücerred mânâda Allah’a imanları, kendilerini ahlâk ve yaşayış bakımından dinlerinden uzaklaşma ve bu boşluğa düşme Felâketinden kurtaramamıştır... Nursî ümmetin bünyesine sı/.;:;
tehlikeli hastalığı teşhis etmeyi başardı. Arkasından da, halis bir Kur’ânî metodia onu tedavi etti. Bu meyanda, Tevhid inancını ihlas, istikamet, fedakârlık ve güzel ahlâkla dolu bir hayat tarzına dönüştürdü.,.”^ 1
4 ®Kastam onu Lahikası, 174-5.
49bkz. M ektuba!, 347.
5 0 bkz. Emirdağ Lahikası, i, 102-3.
C -j
M u hsin A b d ü ih a m id , T e fsir, Kelâm ve Fıkıh A çısın d a n B e d iü zza m an S aid N ursî ve R isa le -i Nur (T ü rkçe 'ye çev. A b d üla ziz H atip), İstanbul Yeni Asya G azetesi N eşriyat 1993, 82-3.
128 m U LU S LA R A R A S I B E D İÜ Z Z A M A N S E M P O Z Y U M U - III
P r a tik m ü c a d e le
Z o rla b e n im s e tilm e k is te n e n küfür v e in k a rc ılığ a k arşı bu d in a m ik e n te lle k tü e l m ü ca d ele n in so n u cu , 1 9 2 0 ’lerin , 3 0 ‘ların ve 4 0 ’ian n d ü şm a n ca ve elv erişsiz ş a r tla rın d a N u r risa le le rin in y azılıp ç o ğ a ltıla ra k d a ğ ıtılm a sı şe k lin d e g e r ç e k le ş e n p ra tik m ü cad eleyd i. Ç ü nk ü , bu yılların büyük bir k esitin d e, dinî k o n u ların y azılm ası v e y a y ın la n m a sı k a n u n e n d eğil, fiiliyatta y asa k la n m ıştı. R is a le -i N ur, bu y ü zd en , B e d iü z - z a m a n 'm bir k âtib e d ikte e ttirm e si su retiyle d ağlard a ve kırsal k esim d e yazıldı. A ra b î a lfa b e n in kaldırılıp y a sa k la n m a sın d a n s o n r a o n la rı b a s tırm a im k ân ı k a lm a d ığ ın d a n , tü m n ü sh a la rın elle y azılarak ço ğ a ltılm a s ı g erek iy o rd u . B e d iü z z a m a n 'm b ö y le y a p m ay ıp c e s a r e t iste y e n b ir m a tb a a d a b a s tırm a te şe b b ü s ü n d e b u lu n an b azı ta le b e le ri, y e tk ilile rce tu tu k la n ıp h a p s e atıld ılar ve iş k e n c e y e tâ b i tutuldu lar. B u iş, k a ğ ıt ve m ü rek k ep gibi şey leri k o la y c a e d in m e k m ü m kü n o lm a d ığ ın d a n ; ve p e k ç o ğ u z e n gin o lm a y a n ta le b e le rin k en d i m a iş e t d ertlerin i ikinci p la n a atm a la rın ı zoru n lu k ıld ı
ğ ın d a n , bü y ü k bir fe d a k â rlık da g e re k tiriy o rd u . B e d iü z z a m a n , z a m a n z a m a n ,
“M a h şe rd e , [din için çalışan ] âlim lerin sa rf ettik leri m ü re k k e p şe h itle rin k an ıyla m u v a z e n e ed ilir; o k ıy m e tte o lu r” 52 h a d isin i z ik re d e re k , b u n u n büyük ö n e m in i v u r
g u la y a ra k ta le b e le r in i m ü te m a d iy e n bu “e n v â r -ı im a n iy e y i n e ş r e t m e m ü c a h e - d e si”n e teşv ik etti. O n ların d ikkatini, çalışm aların ın “sair e n büyük m e s e le le r d e n bile d ah a m ü h im ” 53 old u ğ u n a çe k ti.
B e d iü z z a m a n ’m h a r e k e ti y av aş y av aş bü y ü d ü k çe, bu h a r e k e t için e riş m e y e ç a lıştığı ay ırıcı bir h u su siy et,™ k en d isin i o n la rd a n biri o la ra k telak k i ettiğ i— R is a !e -i Nur ta le b e le ri a ra s ın d a bir “k o llek tif ş a h s iy e f'in (ş a h s -ı m an ev î) te şe k k ü l e tm e s iy d i. B u y üzd en ta le b e le rin e ih lâsı k a z a n m a ve şah s-ı m an ev în in “biz”ler için k en d i e n e le rin i fed a e tm e n o k ta sın d a büyük vurguda bu lu n m u ştu r, O n u n n a z a rın d a ,— e n a n iy e t asrı olan-— m o d e rn ç a ğ ın ş a r tla n , n e fis le b ö y le s i b ir cih a d ı (c ih a d -ı e k b e r) z o ru n lu k ılm ak tad ır; çü n k ü d a lâ le t ve k üfür g ü çle rin in şa h s-ı m a n e v î su re tin d e k i d e h ş e tli h ü cu m u n a karşı a n c a k bö y le bir ş a h s - ı m a n ev î b aşarıy la m ü ca h e d e e d e b ilir .54
“M a n e v î c i h a d ” v e B e d i ü z z a m a n ’m s i y a s e t e y ö n e lik ta v r ı B e d iü z z a m a n ’m “ m a n e v î c ih a d ”m ın te m e li v e h e d e fi, e n te m e l s e v iy e d e — y a n i im an n o k ta sın d a — bir tecd id ve y en id en y a p ıla n m a n ın tahak k u k u yd u . D a im a , b u nu n ö n e m ve lüzum itib a riy le d iğ er tü m m e s e le le r in ü stü n d e old u ğ u n u v u rg u la m ıştır.
B u “v a z ife ”yi â h irz a m a n b ağ lam ın d a ele alm ış, ve bu z a m a n d a M eh d i bile g e le c e k o lsa, d âvasın ı, h ilafet vey a ş e r ia t gibi ik in ci, ü çü n cü sırad a g e le n m e s e le le r y e rin e , bu m e s e le ü z e rin e b in a e d e c e ğ in i sö y lem iştir. A v am ın n a z a rın d a d iğ e r ikisi d a h a e h e m m iy e tli g ö rü n s e d e , bu b ö y le d ir .55 H â z ır z a m a n ın te ca v ü z ve sa ld ırıla rın a k arşı, d iğ er tü m m e s e le le r a n c a k ikinci d e r e c e d e ö n em lid irler ve h e p si im a n ın kur
tarılıp tecd id ed ilm esin e tabid irler.
5 2 Em irdağ Lahikası, i, 81; B e d iüzzam an Said Nursî, Lem 'alar, Sözler Yayınevi 1986, 161; K a stam onu L a hikası, 184. Hadis: G azali, ihyâ-i U lû m i'd -D în , i, 6; el-Münâvî, Feyzu'i-K adîr, vi, 4 66 ; el-A clûnî, Keşfu'î-H afâ, ii, 561; Suyûtî, C âm iu ’s-Sağîr, no: 10026.
5 3 Bediüzzam an Said Nursî, H izm et Rehberi, Sözler Yayınevi 1991, 170-2.
5 4 bkz. K astam onu Lahikası, 102, 135; L em ’alar, 146.
55bkz. Em irdağ Lahikası, i, 259-61; Kastam onu Lahikası, 57, 104.
ŞÜ KRAN V A H İD E ■ 129
Y u k arıd a açık lan d ığ ı ü zere, R isale-i N ur bu “m a n e v î c ih a d ”ı İfa e tm e k için K u r ’- â n ’d an “m a n e v î k ılın ç la r ” alm ış o ld u ğ u n d an , “m a d d î” m ü c a d e le y e g e r e k k a lm a m ıştır.
B u m e se le n in ö n e m in d e n dolayı, B e d iü z z a m a n ’m—- h a tta m âku l bir şek ild e d âv a
ların a y ard ım cı olab ild iğ i v e ş a r tla r m ü sait old uğu z a m a n b ile— siy a se tle iştig al e t
m ey ip t a m a m e n kayıtsız k alm ası hayli m e ra k k on u su old uğu için , B e d iü z z a m a n ’ın tav rın ın g e re k ç e le rin i, bu hu su sla ilgili so ru lara verd iği ce v a p la rd a n h a r e k e tle k ıs a c a ele ala ca ğ ız .
B irin cisi, in san ların ikna ed ilm esi ve h a k ik a te “g e lm e le r i” y a h u t “g e ri g e lm e le r i”
g e re k m e k te d ir; bu n o k ta d a siy a se t e k se riy a m en fi bir te s ir ta şım a k ta d ır:
“Bu zamanda ehl-i İslâm’ın en mühim tehlikesi fen ve felsefeden gelen bir dala - letle kaiblerin bozulması ve imanın zedelenmesidir. Bunun çare-i yegânesi nur
dur, nur göstermektir ki, kalbler ıslah olsun, imanlar kurtulsun. Eğer siyaset t o puzuyla hareket edilse, galebe çalınsa, o kâfirler münafık derecesine iner. M üna
fık, kâfirden daha fenadır. Demek, topuz böyle bir zamanda kalbi ıslah etmez. O vakit küfür kalbe girer, saklanır; nifaka inkılâb eder. Hem nur, hem topuz., ikisini, bu zamanda benim gibi bir âciz yapamaz. Onun için bütün kuvvetimle nura sarıl
maya mecbur olduğumdan, siyâset topuzu ne şekilde olursa olsun bakmamak lâ
zım geliyor.” 3(5
İk in cisi, “im a n h a k ik a tle ri” n e istism ar ed ilebilir, n e d e d eğ e rin d e n a şa ğ ı düşürtü- lebilir. B e d iü z z a m a n ’ın n a z a rın d a , im an h ak ik atleri ve o n la ra h iz m e t bu d ü n y ad ak i h e rşey in ü stü nd edir. K en d isi, bu dinî hak ik atlerin istism a rın a yol a ç a b ile c e k h e r f a a liy e tte n d ik k a tle k a ç ın m ış tır .5 7 O n la r h içb ir ş e y e — h u su sa n siy a sî a k ım la r a ve güçlere-— â le t ve tâ b i k ılın am azlar. B u yüzd en, “K u r’ân -ı H a k îm ’in h iz m e ti” R isa le-İ Nur ta le b e le rin in siy a se tle u ğ ra şm a sın ı “k a t’î bir su rette y asak e tm iş ”tir.-5 8
Ü ç ü n c ü o la ra k , B e d iü z z a m a n ’m s iy a s e tte n k a ç ın m a s ın ın e n ö n e m li g e r e k ç e s i, R is a le -i N u r m e sle ğ in in “e n bü yük k u v v eti”59 ve on u n “e s a s ı” o la n ih lastır. İh las, R is a le -i N u r ta le b e le rin in K u r ’â n ’a ve im a n a h iz m e t “v a z ife le ri”ni, s iy a s e te g irild i
ğ in d e n azik bir m e s e le h a lin e g e le n “v azife-i İlâh iy ey e k a rış m a d a n ,” v e a c e le y le h a rek et ed ip bu h izm etin m ey v elerin i şu d ü n y ad a y e m e y e k a lk ışm a d a n ifa e tm e le rin i g ere k tirir. B e d iü z z a m a n şö y le y azm ak tad ır:
"Cihad-ı maneviyenin en büyük şartı da; vazife-i İlâhiyeye karışmamaktır ki, [şöyle söylenebilir:] ‘Bizim vazifemiz hizmettir; netice Cenab-ı Hakka aittir. Biz vazifemizi yapmakla mükellefiz.’ ” 53
D ö rd ü n cü sü , ta ra fg irlik ve ih las m e se le sid ir. B e d iü z z a m a n , a y rıca şu nu s ö y le m e k te d ir:
“Mesleğimizin esası olan ihlas bizi [siyasetle uğraşmaktan] m en ’ediyor.
Çünki: Bu gaflet zamanında, hususan tarafgirane mefkureler sahibi, herşeyi kendi mesleğine âlet ederek, hatta dinini ve uhrevî harekâtını da, o dünyevî m es
5®Lem’a]ar, 99, A yrıca bkz, M ektûbat, 45-6.
57bkz, Em irdağ Lahikası, i, 266; Şualar, 281.
58bkz. Kastam onu Lahikası, 96, İ05,
^ K a s ta m o n u Lahikası, I07.
60Em irdağ Lahikası, ii, 213-4.
