234 MİMAR
İstinat dıvarı hesabatı
Mühendis Halil G. S. Akademisi Beton vc mukavemet Muallimi
Delkütemas : Şekil 1 de görüldüğü üzere ulki bir müstevi üzerine istinat eden «Q» vez- nini haiz lıir cismin ıııüstevii mezkûr üzerinde kaydıı-ılabilmesi için muayyen bir «P» kuvveti- nin ufkan tatbiki iktiza eyler.
Bu hadisenin böyle olduğunu tecrübe ile görebiliriz. «P» kuvvetin n miktarı da şöyle bu- lunabilir. Cisme bir iplik bağlanır, ipliğin ucu dahi müstevii ufkiye raptedilmiş bulunan bir makaradan geçer. Makara dahi gayet kolaylıkla dönebilir, ipliğin diğer ucu da bir kefeyi ihtiva eder. Kefenin içine yavaş yavaş tara konulur.
Ve vezni «Q» olan cisim harekete gelinceye ka- dar tara ilâvesine devam olunur.
Hareket başlayınca — kefenin kendi vezni + kefeye konulan tara mecmuu matlûp « P » kuvvetini verir.
Eğer cismin bu vaziyette yani henüz ha- rekele gelmiş iken muvazenette durması iktiza etse « P » kuvvetinden gayri bir ikinci «R» kuv- vetinin daha tatbiki icap ederki bu sonuncunun
«P» kuvveli ile muvazenet ihdas etmesi lâzım gelir.
İşte bu suretle delkedeıı iki cisıııiıı temas satıhlarında zerrelerin birbiri içine geçmesinden husule gelen bu mukavim kuvvete « d e l k k u v - veti» Iieibung tesmiye olunur. Ve « R » harfi ile gösterilir.
Eger cismin sıkleti başka bir «Q» veznine iblâğ edilirse bu takdirde aynı cismi ufkan ha- reket âttirebilmek için hiç şüphesiz bir diğer
«P» kuvvetinin tatbiki icabeder.
Tecrübe bunu göstermiştir ki her iki de- fada kefeye konulan P ve P , vezinleri cismin Q, Qı ve/.inlerile mütenasiptir: Bu takdirde
İşbu nisbetler ise bir kilogram veznindeki cisimleri aynî şerait dahilinde ulkan sürükliye- bilmek için icabeden kuvvetlerdir.
işte bu harici kısmetine « e m s a l i d e l k » P
tesmiye olunurki şekil 2 de görüldüğü üzeze
* zaviyesinin mümasmdan ibarettir.
Emsali delki «f» harfi ile göstereceğiz bu takdirde tgcp = f münasebetini yazabilriz. Cismin vezni sureti umumiyede « N » k logram olsa ve delk emsalide «f» olduğuna göre lıusele gelecek mecmu delk kuvveti de «R» ile gösterilirse
R = N f münâsebeti yazılabilir.
Meselâ tecrübe vasıtasile bir cisim için çp = 26° 40' bulunsa emsali delk dahi f = tgcp = tg 26° 40' 'bulunur. Eğer N nazımı kuvveti de 2000k|{ bulunsa bu takdiree delk kuvveti R = M f = 2000k|! X 0,50 == 1000k« bu- lunur.
Atideki kazayayı tecrübenin verdiği" neta- yicc nazaran kabul edeceğiz.
1 — Delk kuvveti, delkedeıı satıhların ara- sındaki «N» nazımı kuvvetine tabidir.
2 — Delk kuvveti, delkedeıı satıhların te- mas satıhlarının miktarına gayrı tâb-dir.
3 — Delk kuvveti, temas eden 'satıhların cinsine ve ratıp veya kuru olmalarına da tâbidir.
S a t h ı m a i l ü z e r i n d e h a r e k e t : Eğer bir cisim, bir sathı mail üzerine ko- nulursa ve sathı mailin de meyli « x » ile göste- terilirse cismin; sathı ıııail üzerinde kendi keıı-
MİMAR 235 dine kavabilmesi için ««» zaviyesinin bir mik-
tar muayyene baliğ olması iktiza eder. (Şekil 3) İşte cismin kaymaya başladığı anda teşek- kül eden «cp zaviyesine kayma zaviyesi veyahut meyli tabii zaviyesi tesmiye olunur.
delke müsavi olduğunu ve tabiri diğerle t g 9 = f bulunduğunu isbat etmek kolaydır.
İmdi cismin « G » veznini biri satlıı ıııaile amut ve diğeri dahi nıümas olmak üzere iki mürekkebe ayıralım. Mürekkep n zımı «N» ile gösterildikte N = G. cos? bulunuı-ki cismin vezni dolayısile sathı mail üzerine icıa edilen tazyiki gösterir.
Cismi, sathı mai istikaıııetince aşağıya doğru sürükleyip götürmek isteyen kuvvete ge- lince anın dahi miktarı Z = G. siıı? dir.
Bü kuvvete mukabil dalıi « R » delk kuv- veti mavcuttur. Delk kuvveti ise cismin aşağıya doğru kaymasına mümanaat eder.
Bu manî kuvvet ise mlûııı olduğu üzere K = N.f dir.
K = N . ^ k u v v e t i ( Z ) den büyük olduğu ve tabiri diğeri^*N.f. > Z bulunduğu müd- detçe cismin satlu mail istikamvtince hareketi asla vaki olamaz.
Fakat N. f < Z bulundukça cisim dahi sathı mail istikametince aşağıya doğru kayar.
Eğer R = N. f = Z bulunursa nerede ise kay- ma keyfiyeti husule gelecek demektir. Bu vazi- yeti husule getirecek kadar sathı ıııaile meyil verilirse kayma keyfiyetinin önüne geçmek mümkün olamaz. En ufak bir kuvvet bile cismi, sathı mail üzerinde kaydırabilir. Cisim, muva- zenetiııin hnddilgûyesini bulmuştur.
İşte bunun içindir ki bu vaziyette teşekkül eden zaviyeye meyli tabii zaviyesi derler. Bunu
«fi» ile gösterelim. Şekil 4"
Bu zaviyenin tamamına da « Şev tabii»
zaviyesi derler. Şekil 5
imdi meyli tabii zaviyesi şekil 4 te görül- düğü üzere «B» ile gösterilirse
N' = G. cos p \
yi p ' p ( olduğu evvelce görülmüştür.
için R = N'. f — G. cos /3f == G. sin /? münasebe- tinin tiihakkuku icap edip bu münasebet dahi
«G> ile badelihtisar f. cos |î = sin |3 ve_ yalıut f = —— — = tg/î bulunması icap eyler.
cos /?
f = tg jî münasebatı ise meyli tabii zavi- yesinin mümasmın, emsali delke müsavi bulun- nıasi demektiıki isbatı matlûp olan kaziyeden ibarettir.
«f» ise evvelce görüldüğü üzere bir «<]>»
zaviyesinin mümasile gösterilirse <3> = [3 olacağı görülür. İşte bu «<I>» zaviyesine meyli tabii za- viyesi tesmiye edcceğiz.
Zirdeki cetvelde bazi cisimlerin «3> » zaviyelerde emsali delkler gösterilmiştir.
| Delk e d e n c i s i m l e r Temas eden satıhların hali « q>» f = t g c p
Ahşabın ahşap üzerinde
Kuru kuruya 32°. 00 0.62
Ahşabın ahşap üzerinde
Biraz ratıp olarak 2.8°. 00 0.54
Dövme demirin font üzerinde Kuru kuruya 11°. 00 0.19 Dövme demirin dövme demir
üzerinde Biraz ratıp olarak 7°. 00 0.13
Taşın taş üzerinde yahut
tuğla özerinde Taze lıar»; ile 28°. 00-36°. 00 0.53 - 0.73
Kfirgir dıvarın beton üzerinde 37°. 00 0.76
Kârğir diyarın temel zemini üzerinde
Kuru olarak 33°. 00 0.65
Kârğir diyarın temel zemini
üzerinde Kârğir diyarın temel zemini Vasat derecede nemli 24°. 00 0.45 üzerinde
Nemli, rutubetli 17°. 00 0.30
Demirin buz üzerinde 0.01
(3 M E Y L İ T A B t ı z A v ı y K j
Diğer cihetten mukavim delk kuvveti de R = N'. f = G,cas pf dir. R = Z' nü bulunmak
