İLKÖĞRETİM 5. SINIFLAR İÇİN

(1)

İLKÖĞRETİM 5. SINIFLAR İÇİN

(2)

•SU HALDEN HALE GİRER

İŞTE YAĞMURUN OLUŞMASI!

Yağmurun oluşmasında 2 işlem gerçekleşiyor. Yoğunlaşma ve buharlaşma. Güneş ışığının etkisi ile her gün yüz binlerce metreküp su buharlaşarak atmosfere doğru yükseliyor. Ve yükseldikçe soğumaya başlıyor. Öyle biran geliyor ki su buharı işinin çok düşük olduğu bir bölgeye geliyor.

Soğuk hava katmanına rastlayan buhar tanecikleri havadaki toz parçacıklarına tutunarak su damlaları haline dönüşüyor. Bunlar birleşerek bulutları oluşturuyor. Bu su damlacıklarının yeryüzüne düşmesi yani yağmur oluşturması için belirli bir

büyüklüğe gelmesi gerekiyor. Bu da yüz binlerce su damlacığının birleşmesi anlamına geliyor. Yeterli büyüklüğe ulaşınca yerçekiminin etkisiyle yere düşmeye başlıyor.

Bütün bu anlattığımız işlemler ise ortalama 8 gün sürüyor.

Sizlere bir soru; yağan yağmurun süresi neye bağlı? Bir bulutun yarısı yağmur olarak yağar bu da tahminen 30 dakika sürer. Ama bulutlar devamlı oluşursa yağmur

günlerce yağar.

Peki hava kapalı olduğu halde bazen yağmur yağmaz bunun sebebi ise; su damlalarının sıcak ve kuru bir hava katmanından geçiyor olmasıdır. Burada su damlaları yeniden buharlaşır ve yağmur oluşmaz.

Hiç dikkatinizi çekti mi bilmiyorum, sağanak yağmur yağarken ilk taneler her zaman daha iridir. Bunun sebebi de yağmur damlalarının yeryüzüne inerken soğuk ve nemli hava ile karşılaşmasıdır. Soğuk ve nemli katmandan geçen damlalar buharlaşmadan yeryüzüne inerler. Bu sırada hacim yönünden büyüdükleri gibi havanın nemini de aldıkları için daha da büyürler. Ve sağanak yağmurda ilk taneler daha büyük olur.

Arkadan gelen damlalar ise nemi azalmış bir katmandan geçtikleri için ilk tanelerden daha küçüktür.

CAHİT BORAN FEN VE TEKNOLOJİ

(3)

Güneş, merkezinde meydana gelen patlamalar sonucunda büyük miktarlarda enerji üretir. Ürettiği enerjinin büyük bir kısmı uzayda kaybolur. Bu enerjinin çok az bir bölümü ısı ve ışık olarak Dünya’ya gelir. Güneş Dünya’mızdaki hayatın devamını sağlar. Işığı,bitkilerin

besin ve oksijen oluşturmasını sağlar. Isısı atmosferi ısıtır, buharlaşma ve yoğunlaşmayı sağlar.

•Yeryüzündeki bir çok enerjinin kaynağıdır.Güneş ışınları, yeryüzündeki suları ısıtır ve buharlaştırır. Su buharları yoğunlaşarak yağmur, kar,dolu olarak tekrar yeryüzüne iner. Akarsuları oluşturur. Güneş enerjisini

elektrik enerjisine çeviren piller yapılmıştır. Bu piller, hesap makinesi ve saat gibi araçlarda kullanılır. Bitkiler enerjisini üretmek için güneş enerjisinden yararlanır.

(4)

•Güneş enerjisi, güneş panelleri

yardımıyla toplanarak ısıya dönüştürülür ve bu yolla sıcak su sağlanıp konutlar

ısıtılır ve sıcak su ihtiyaçları karşılanır.

Yakıt olarak kullanılan odun, kömür ve petrolden elde edilen ısı enerjisinin

kaynağı da Güneş’tir.

•Isınan hava genleşir ve yükselir. Sıcak ve soğuk havanın yer değiştirmesiyle rüzgâr oluşur. Rüzgâr gücü ile elektrik

üretilir. Bunu sağlayan güneş enerjisidir.

(5)

ISI VE SICAKLIK FARKLIDIR…

•Sıcaklık duyularla algılanmakta ve genellikle “sıcak” ve “soğuk”

kavramlarıyla ifade

edilmektedir.

(6)

•Sıcak ve soğuk iki cisim birbirine temas ettiğinde, sıcak olan soğur, soğuk olan da ısınır. Belirli bir süre temas halinde

kaldıklarında ise aynı sıcaklığa gelir. Sıcaklık ısı geçişine neden olan bir etkendir

(7)

•Sıcaklık termometre ile ölçülür.

•Sıcaklık birimi derece santigrattır.

•Enerji türü değildir

(8)

• Isı, belirli sıcaklıktaki bir

cisimden, daha düşük sıcaklıktaki bir cisme, sıcaklık farkı nedeniyle

geçen enerjidir.

• Yani, sıcak bir cisimden daha soğuk bir cisme aktarılan bir iç

enerjidir. Isı daima sıcak

cisimlerden soğuk cisimlere akar.

(9)

1. Isı bir enerji türüdür.

2. Isı birimi kalori veya joule’dir.

3. Isı kalorimetre ile

ölçülür.

(10)

• Maddeler ısıtıldıkça genleşir, hacmi büyür. Bu duruma genleşme denir.Katılar, ısıtıldıklarında az genleşir.Sıvılar, ısıtıldıklarında katılardan fazla

genleşir.Gazlar, ısıtıldıklarında katılardan ve sıvılardan daha fazla genleşir.

(11)

BUHARLAŞMA

•Sıvı bir maddenin ısı enerjisi alarak gaz

haline gelmesine buharlaşma denir.

•Sıcaklık artarsa

buharlaşma hızlanır.

•Buharlaşma her

sıcaklıkta olur.

(12)

YOĞUNLAŞMA

•Gaz maddenin sıvı hale geçmesi olayına

yoğunlaşma denir.

•Su buharının, su damlacıklarına dönüşmesi.

•Yoğunlaşma da

buharlaşma gibi her sıcaklıkta olur.

(13)

ERİME

•Katı bir maddenin ısı enerjisi alarak sıvı

haline geçmesi olayına erime denir.

•Buzun erime sıcaklığı 0 C°.

•Demirin erime sıcaklığı 1540 C °.

•Her maddenin erime ve donma sıcaklığı

ayrıdır.

•Erime ve donma

olayları bitinceye kadar

sıcaklık sabit kalır.

(14)

DONMA

•Sıvı bir maddenin

yeterince soğutularak katı hale geçmesine donma denir.

•Suyun buz olması.

(15)

•Madde uzayda ya da boşlukta yer kaplayan ağırlığı ve hacmi olan , eni uzunu, genişliği yani bir şekli belli olmayan her şeydir . Bu maddeler sıvı olabilir , katı olabilir ve gaz olabilir ^.

•Katı maddeler sıvılar gibi akışkan değildir. Gazlar gibide uçucu değildir . Hiçbir madde birbirinin aynısı değildir . Hepsi birbirinden bir yönüyle ayrıdır. Biz bu madde

diğerinin aynı değildir.Ayrı maddelerdir diyoruz.

(16)

•Tuz ve şeker dış görünüş bakımından birbirine benzerler .İlk görünüşte karıştırırız bunları birbirinden ayırmada yanılırız . Fakat tatlarına baktığımızda birbirinin aynısı olmadığını görürüz . Bu özellikten dolayı şekeri çay

içmede tuzu yemekte kullanırız . Demek ki dış

görünüşleriyle maddeleri bazen birbirinden ayırmayabilir.

Bunları birbirinden ayırmak için diğer özelliklere de bakmak gerekir .

(17)

• Su ve gaz yağı renkleri aynıdır. Bu ikisini de birbirinden kolay kolay dış görünüşü bakımından ayıramayız . Ancak tatlarına bakarak ayırabiliriz. Renk maddeleri birbirinden ayırır . Biz buna ayırt edici özellik diyoruz . Hiçbir sıvı

aynı sıcaklık derecesinde kaynayamaz . Alkol 78°c de su ise100°c de kaynar . Öyleyse kaynama noktaları da ayırt edici özelliktir.

(18)

Bunlar Kısaca :

-- Kaynama Noktaları -- Erime Noktaları

-- Donma Noktaları

-- Renkleri ( bazılarında ) -- Yoğunlukları

-- Tatları

(19)

Kaynama hızlı buharlaşmadır . Sıvının içinden ve dışından olan buharlaşmadır.

a- Yeteri kadar ısıtılırsa her sıvı kaynatılabilir.

b- Her sıvı belirli bir sıcaklık derecesinde kaynar. Bu sıcaklık derecesine o sıvının kaynama noktası denir.

c- Her sıvının farklı bir kaynama noktası vardır.

Kaynama sıcaklığı sıvılar için ayırt edici bir özelliktir.

d- Sıvının hepsi buharlaşıncaya kadar sıcaklıkta bir artış olmaz.

e- Kaynama sıcaklığı maddenin miktarına bağlı değildir.

Deniz seviyesinde suyun kaynama noktası 100 alkolün kaynama noktası 78 eterinki 35 derecedir.

(20)

•Katı maddelerin ısı olarak sıvı hale geçmesine erime , bu olaya da erime olayı denir. Demir kaşık içindeki sıvı kalayı ateşten çekip soğumaya bıraksak biraz sonra katılaştığını ilk halini aldığını görürüz. Bu halde sıvı kalay için katılaştı deriz.

Maddeler erirken ısı alır soğurken ısı verir .

(21)

•

Erime ve donma maddelerde ayırt edici bir özelliktir. Çünkü hiçbir madde aynı sıcaklık derecesinde erimez. Aynı sıcaklık derecesinde de donmaz . Her maddenin kendine has erime ve donma sıcaklığı vardır. Maddelerin erimeye başladığı

sıcaklık derecesine erime sıcaklığı denir. Bir madde erime

sıcaklığında donar . Donma sıcaklığı da erimeye başlar.

(22)

YOĞUNLUK

•Maddenin 1 ml hacmindeki kütle miktarı yoğunluk ya da birim hacim kütle diye tanımlanır.Her maddenin yoğunluğu, 1ml hacmindeki kütlesi tartılarak bulunur.

•Suda yüzme – batmanın tek başına kütle ya da hacimle ilgisi yoktur. Her ikisi ile birden ilişkisi vardır.Cismin kütlesi büyük, hacmi küçük olursa

batar.Bir cismin suda batması için daha ağır olması önemli

değildir.Maddenin yoğun olması önemlidir.Suda batan madde, yüzen maddeden daha yoğundur.