ÇEVRESEL GÖSTERGELER 2006

(1)

ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI T.C. BAŞBAKANLIK TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU

ÇEVRESEL

GÖSTERGELER 2006

ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI T.C. BAŞBAKANLIK TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU

ÇEVRESEL

GÖSTERGELER 2006

ÇEVRESEL

GÖSTERGELER 2006

ÇEVRESEL

GÖSTERGELER 2006

ISBN 978-975-19-4074-2

TÜİK

ISBN 978-975-19-4074-2

TÜİK

TÜİK TÜİK

(2)

"KA"ßK"ß7A45ß152++ß DÅÅß152+1 DIA1N"ßBDDBD1ß1FAF4F

"KA"B"2

);BD"A)"2"A èùùÝ

TÜİK

(3)

"KA"B"2ß);BD"A)"2"ArßèùùÝ

ØáSáØá£ßð~Õßð~ßa¤ßØá~£¤~Õßm

¤ß!S}á}¨ß)Õêaê D~¤qßÈßÂã¸èÃß¸ùßùèß¸ãßß¸ùßùèß¸

(SòqßÈßÂã¸èÃß¸Üßùßãè NSó}ßØá~£¤~Õßm

ß!´~ÕßB~Õ¨Só~ß¤~á¨~Ø

D~¤qßÈßÂã¸èÃßèßãßèãßß¸ùßùß®Ýßß¸ùßùèß

(SòqßÈßÂã¸èÃß¸ÜßßÝ NSó}ßm~Õ~ßó´~¤£ßØ±Õê¤SÕ}}÷ßm

*SðSßØáSáØá£¤~ÕßDS£}¨}

D~¤qßÈßÂã¸èÃß¸ùßùèß¸®

(SòqßÈßÂã¸èÃßèßÝßÜè "!ßð~ß?¤S¤S¨Sß)~~¤ß4íuíÕ¤íí

~ðÕ~ß"ðSá~Õß!SÕ~ßS£S¤}}

D~¤qßÈßÂã¸èÃßèùÜßÝãßÝ¸

(SòqßÈßÂã¸èÃßèùÜßÝ¸ß¸

á~Õ~á

ááÀqÞÞñññÅáê£Å±ðÅáÕ

ááÀqÞÞñññÅk~ðÕ~±Õ¨SÅ±ðÅáÕÞa~¤~¤~ÕÞkèùùÜÅÀu

"À±ØáS a¤_áê£Å±ðÅáÕ

ß NSó}ß5±ß +B5

ß ãùùß ®Ü®Ü¸®ùÜè

ß DÅÅßSaS£S¤}£

DíÕ£ó~ßØáSáØá£ß1êÕê¨ê

5~kSáa~óßSuÅß5±qß¸¸ßßßùÝ¸ùùß51AßÞßDIA1N"

êß óSó}}ß Ýß BSó}¤}ß (£Õß ð~ß BSSáß "Ø~Õ¤~Õß 1SêêÒSß ´Õ~ß ~Õß

S££}ßSaS£S¤}£ßDíÕ£ó~ßØáSáØá£ß1êÕê¨êßS£S¤}}ÒSßSááÕÅß)~Õm~£ß ð~óSßáí÷~¤ß£¤~ÕßáSÕS}uSß÷Ø÷ßm±S¤á}¤S¨S÷ßð~ßuS}á}¤S¨S÷Å

DíÕ£ó~ßØáSáØá£ß1êÕê¨êß4SáaSSØ}rß£SÕS

"ó¤í¤ßèùùÜ

4DqßèùùÜùÝèÜßßÜùßu~á

(4)

Çevresel Göstergeler, 2006 III Doç. Dr. Ömer DEMİR

Başkan Türkiye İstatistik Kurumu

Önsöz

g16g=

dHYUH NDYUDPÕ JQP]GH IL]LNL EL\RORMLN HNRQRPLN VRV\DO YH NOWUHO GH÷HUOHULQ EWQ RODUDN DOJÕODQPD\D EDúODQPÕúWÕU %X JHOLúPH\L EHOLUOH\HQ HQ |QHPOL IDNW|U VRV\DO YH HNRQRPLN NDONÕQPDQÕQ JHUoHNOHúPHVL LoLQ X\JXODQDQ SROLWLNDODUÕQ oHYUH

]HULQGH KÕ]OÕ YH JHUL G|QOPH] ELU WDKULS PHNDQL]PDVÕ ROPD WHKOLNHVLGLU %X JHUoH÷LQ DQODúÕOPDVÕ JHOHQHNVHO NDONÕQPD VÕQÕUVÕ]

ND\QDN NXOODQPD DQOD\ÕúÕQÕQ \HULQH VUGUOHELOLU YH GHQJHOL NDONÕQPDPRGHOOHULNXOODQPDJHUH÷LQLRUWD\DoÕNDUPÕúWÕU

\ÕOÕQGD G]HQOHQHQ %LUOHúPLú 0LOOHWOHU 6WRFNKROP dHYUH .RQIHUDQVÕ VRQUDVÕQGD 7UNL\H¶GH GH oHYUH NRQXVXQGD XOXVDO SROLWLNDODUÕQ JHOLúWLULOPHVL JHUH÷L GDKD QHW J|UOHUHN KHGHIOHU ROXúWXUXOPXúWXU

7UNL\H &XPKXUL\HWL $QD\DVDVÕQGD KHUNHVLQ VD÷OÕNOÕ YH GHQJHOL ELU oHYUHGH \DúDPD KDNNÕQD VDKLS ROGX÷X oHYUH\L JHOLúWLUPHQLQ oHYUH VD÷OÕ÷ÕQÕ NRUXPDQÕQ YH oHYUH NLUOLOL÷LQL

|QOHPHQLQ GHYOHWLQ YH YDWDQGDúODUÕQ |GHYL ROGX÷X EHOLUWLOPHNWHGLU

$% PNWHVHEDWÕQÕQ VWOHQLOPHVLQH LOLúNLQ XOXVDO SURJUDPÕQ

\ÕOÕQGD RQD\ODQDUDN \UUO÷H JLUPHVL LOH Lo KXNXND DNWDUÕOPDVÕ YH

$%PHY]XDWÕQDE\N|OoGHX\XPVD÷ODQPDVÕKHGHIOHQPHNWHGLU

%X \D\ÕQ 7UNL\H¶GH oHYUH LOH VHNW|UOHU DUDVÕQGDNL LOLúNL\L

\DQVÕWPDN oHYUH\H EDVNÕ \DSDQ ED]Õ IDDOL\HWOHULQ ]DPDQ VHULVLQGH J|]OHQHELOPHVL DPDFÕ LOH KD]ÕUODQPÕúWÕU .LWDSWD \HU DODQ J|VWHUJHOHU GR÷DO HNRQRPLN VRV\DO YH NOWUHO \DúDP ]HULQGH HWNLOHULRODQNRQXEDúOÕ÷ÕYHDOWEDúOÕNWD\HUDOPDNWDGÕU

%X \D\ÕQÕQ NDUDU DOÕFÕODU DUDúWÕUPDFÕODU YH GL÷HU LVWDWLVWLN NXOODQÕFÕODUÕLoLQ\DUDUOÕRODFD÷ÕGúQOPHNWHGLU

2VPDQ7h=h1'Ro'UgPHU'(0ø5 d('YH3ODQODPD*HQHO0GU%DúNDQ

dHYUH YH 2UPDQ %DNDQOÕ÷Õ 7UNL\H øVWDWLVWLN .XUXPX Prof. Dr. Hasan Zuhuri SARIKAYA

Müsteşar

Çevre ve Orman Bakanlığı

(5)

Çevresel Göstergeler, 2006 İçindekiler

Sayfa

Önsöz III

1. Tarm ve Çevre 1

1.1 Balkçlk 1

1.2 Kiúi Baúna Tarm Alan 2

1.3 Organik Tarm 3

2. øklim De÷iúikli÷i 4

2.1 Ortalama Scaklk 4

2.2 Seragaz Emisyonlar 5

2.3 Sektörlere Göre Toplam Seragaz Emisyonlar 6

3. Hava Kalitesi 7

3.1 Seçilen øllerde Yllk Ortalama Partiküler Madde

(Duman) Konsantrasyonu 7

3.2 Seçilen øllerde Yllk Ortalama Kükürtdioksit (SO2)

Konsantrasyonu 8

4. Su-Atksu 9

4.1 Sektörlere Göre Kaynaklardan Çekilen Su Miktar 9 4.2 Belediyelerde øçme ve Kullanma Suyu Kaynaklar 10 4.3 Atksu Artma Tesisine Ba÷l Belediye Nüfusunun

Toplam Belediye Nüfusu øçindeki Yüzdesi 11

5. Atk 12

5.1 Belediyeler Tarafndan Toplanan Kat Atklarn Bertaraf 12 5.2 Düzenli Depolama Tesisine Getirilen Atk Miktarnn

At÷n Tipine Göre Da÷lm, 2005 13

5.3 Tehlikeli Atk Yönetimi 14

5.4 ømalat Sanayinde Sanayi Grubuna Göre Kat Atk

Oluúumu 15

øçindekiler

(6)

Çevresel Göstergeler, 2006

I

Sayfa

6. Çevresel Harcamalar 16

6.1 Kamu Sektörü Çevresel Harcamalar 16

7. Arazi Kullanm 17

7.1 Orman Varl÷ 17

8. Enerji 18

8.1 Kaynaklarna Göre Birincil Enerji Üretimi 18 8.2 Sektörlere Göre Toplam Enerji Tüketimi 19 8.3 Ulaútrma øçin Yllk Enerji Tüketimi 20

9. Ulaútrma 21

9.1 Yol A÷ Yo÷unlu÷u 21

9.2 Yolcu Taúmacl÷ 22

10. Biyoçeúitlilik 23

10.1 Korunan Alanlar 23

11. Genel østatistikler 24

11.1 Nüfus Artú Hz 24

12. Tanmlar 25

Simge ve Ksaltmalar

tep Ton eúde÷er petrol ha hektar

… Bilgi elde edilememiútir.

İçindekiler

Sayfa

6. Çevresel Harcamalar 16

6.1 Kamu Sektörü Çevresel Harcamalar 16

7. Arazi Kullanm 17

7.1 Orman Varl÷ 17

8. Enerji 18

8.1 Kaynaklarna Göre Birincil Enerji Üretimi 18 8.2 Sektörlere Göre Toplam Enerji Tüketimi 19 8.3 Ulaútrma øçin Yllk Enerji Tüketimi 20

9. Ulaútrma 21

9.1 Yol A÷ Yo÷unlu÷u 21

9.2 Yolcu Taúmacl÷ 22

10. Biyoçeúitlilik 23

10.1 Korunan Alanlar 23

11. Genel østatistikler 24

11.1 Nüfus Artú Hz 24

12. Tanmlar 25

Simge ve Ksaltmalar

tep Ton eúde÷er petrol ha hektar

… Bilgi elde edilememiútir.

(7)

Çevresel Göstergeler, 2006 (Bin ton) 1995 1996 1997 1998 1999 2000

Toplam 650 549 499 545 637 583

Deniz avcl÷ 583 474 404 433 524 461

øçsu avcl÷ 45 42 50 55 50 43

Yetiútiricilik ürünleri 22 33 45 57 63 79

2001 2002 2003 2004 2005 2006

Toplam 594 628 588 645 544 662

Deniz avcl÷ 484 523 463 505 380 489

øçsu avcl÷ 43 44 45 46 46 44

Yetiútiricilik ürünleri 67 61 80 94 118 129

Kaynak: TÜøK

Üç taraf denizlerle çevrili Türkiye'de toplam 8 333 km ky úeridi, 24 milyon ha deniz alan ve 1 milyon ha içsu (do÷al göl, baraj gölü ve nehir) alan bulunmaktadr. Balkçl÷mz avclk karakterli olup, 2006 ylnda üretimin yaklaúk %74'ü denizlerden avclk yolu ile gerçekleútirilmiútir. Son 10 ylda önemli geliúme gösteren yetiútiricili÷in pay ise 2006 ylnda %19 olmuútur. Yetiútiricilik deniz ve içsularda a÷ ve kafeslerde, karada ise havuzlarda gerçekleútirilmektedir.

Deniz ve içsularda balkçl÷ etkileyen önemli unsurlardan biri de kirliliktir. Su canllarnn üreme ve beslenme ortamlarna olumsuz etki yapan kirlili÷in balkçl÷mz etkilememesi için; deniz ve içsularmza atk sularn artlmadan verilmemesi ve deniz araçlarndan kaynaklanan kirlili÷in ve yanlú avlanmadan kaynaklanan olumsuz etkilerin önlenmesine yönelik tedbirler alnmaktadr.

Tarım ve Çevre

(8)

Çevresel Göstergeler, 2006 2

1990 1992 1994 1996 1998

Kiúi baúna tarm alan (ha) 0.75 0.69 0.66 0.63 0.61 Toplam tarm alan⁽¹⁾

(ha x1000) 42 033 39 953 40 049 39 364 39 344

Yl ortas nüfus projeksiyonu

(1000) 56 098 58 248 60 417 62 667 65 001

2000 2002 2004 2005 2006

Kiúi baúna tarm alan (ha) 0.58 0.59 0.58 0.57 0.55 Toplam tarm alan⁽¹⁾

(ha x1000) 38 757 41 196 41 210 41 223 40 459

Yl ortas nüfus projeksiyonu

(1000) 67 420 69 302 71 152 72 065 72 974

Kaynak: TÜøK

Yine bu dönemde nüfus artú ve tarm alanlarnda azalma nedeniyle kiúi baúna tarma elveriúli alan 1990 ylnda 0.75 kiúi/ha iken 2006 ylnda 0.55 kiúi/ha'a gerilemiútir.

(1) 1995 ylndan itibaren sadece meyve ve zeytin kapl alanlar verilmiú olup da÷nk a÷açlarn kaplad÷ alan dahil edilmemiútir.

Ülkemizde 1990-2005 döneminde nüfus %28 orannda yaklaúk 16 milyon kiúi artmútr. Bu dönemde; ülkemizdeki ekonomik geliúmeye paralel olarak sanayileúme, kentleúme, yanlú arazi kullanm

nedeniyle ekilebilir tarm alan 810 000 ha azalmútr.

(9)

2000 2005 2006 2013

(Hedef) Organik tarm alanlarnn

toplam tarm alan içerisindeki

oran (%) 0.1 0.4 0.4 3

Organik tarm yaplan araziler 2006 ylnda %7.4 orannda azalrken, verimlili÷in artmas sonucunda %7.1 orannda ürün artú olmuútur.

Organik tarmdaki geliúmelere paralel olarak 2007-2013 yllarn

kapsayan 9. Kalknma Plannda organik tarm alannn toplam tarm alan içerisindeki orannn %3’e çkarlmas

hedeflenmektedir.

Kaynak: Tarm ve Köyiúleri Bakanl÷

Türkiye'de küçük ve parçal tarm iúletmeleri yaygn olup organik tarmda üretici örgütlenmesi teúvik edilmektedir.

Son yllarda, organik ürünlere olan talebin artmas sonucunda organik tarma a÷rlk verilmektedir. 2005 ylnda organik tarmla u÷raúan 9 368 adet iúletme tarafndan 175 032 ha alanda 288 981 ton organik tarm ürünü üretilmiú ve 4 693 adet iúletme organik tarma geçiú sürecini yaúamútr.

2006 ylnda 5 602 üretici 30 657 ha alanda geçiú sürecinde yer almú, 8 654 üretici ise 162 131 ha alanda organik tarm yaparak 309 521 ton organik ürün üretmiútir.

(10)

(11)

(12)

(13)

(14)

1990 2000 2002 2004 2005

Toplam 170.1 280.0 270.6 296.6 312.4

CO2 139.6 223.8 216.4 241.9 256.3

CH4 29.2 49.3 46.9 46.3 49.4

N20 1.3 5.7 5.4 5.5 3.4

HFCs 0.0 0.8 1.4 2.2 2.4

SF6 0.0 0.3 0.5 0.7 0.9

Kaynak: TÜøK

SF6 ve HFC’lerin sanayide kullanmna ba÷l emisyonu, bu gazlarn ülke içerisinde üretimi olmad÷ndan, sadece ithal edilen miktarlara ba÷ldr.

Ülkemizde Montreal Protokolü kapsamnda CFC'lerin yerine kullanlan HFC’ler, sadece HFC-134 a’nn buzdolab ve klima üretiminde kullanm ile snrldr.

HFC’lerin genel F gazlar içerisindeki pay %76'dr (øklim De÷iúikli÷i Birinci Ulusal Bildirimi, Çevre ve Orman Bakanl÷, Ocak 2007).

(Milyon ton CO2 eúde÷eri)

Türkiye'de nüfus artú ve sanayileúme sonucunda, 1990-2005 yllar arasnda sera gaz emisyonlar artmútr.

Arazi kullanm ve arazi kullanm de÷iúikli÷i ile ormanclk (LULUCF) dúndaki toplam sera gaz emisyonu 1990-2005 yllar arasnda 170.1 milyon ton CO2 eúde÷erinden 312.4 milyon ton CO2eúde÷erine yükselmiútir. Di÷er taraftan;

ormanlar ve di÷er a÷açl biyokütle tarafndan tutulan CO2oran devaml bir artú göstermiútir. Oluúan toplam CO2emisyonunun 69.5 milyon ton kadar

ormanlarn oluúturdu÷u bu yutak alanlar tarafndan tutulmaktadr.

2005 ylnda CO2emisyonunun yaklaúk %92’si yaktlardan, CH4emisyonunun

%60’ atk bertarafndan ve %32’si tarmsal faaliyetlerden, N20 emisyonunun ise %51’i endüstriyel proseslerden kaynaklanmaktadr. Nüfusu yo÷un úehirlerdeki düzenli depolama alanlarnn artmas sonucunda CH4emisyon e÷ilimi daha istikrarl bir hale gelmiútir.

İklim Değişikliği

(15)

1990 1992 1994 1996 1998

Toplam 170 194 200 242 257

Enerji 132 144 149 179 191

Endüstriyel prosesler 13 17 17 22 23

Tarm 18 19 18 18 17

Atk 6 13 17 23 27

1990 'a göre artú (%) - 14 18 42 51

2000 2002 2003 2004 2005

Toplam 280 271 286 297 312

Enerji 213 204 218 227 241

Endüstriyel prosesler 22 23 24 26 25

Tarm 16 15 15 15 16

Atk 29 28 29 28 30

1990 'a göre artú (%) 65 59 68 74 84

Kaynak: TÜøK

(Milyon ton CO2 eúde÷eri)

1990-2005 yllar arasnda enerji sektöründen kaynaklanan sera gaz emisyonlar

132 milyon ton CO2eúde÷erinden 241 milyon ton CO2eúde÷erine yükselmiútir.

Bütün dünyada oldu÷u gibi Türkiye'de de sera gaz emisyonu kaynaklar

içerisinde en büyük pay enerji sektörüne ait olup, 2005 yl emisyonlarnda CO2 eúde÷eri olarak en büyük pay %77 ile enerji sektörü oluútururken, ikinci sray

%10 ile kat atk bertaraf ve üçüncü sray da %8 ile endüstriyel prosesler almaktadr.

Enerji sektöründen kaynaklanan emisyon miktarlar incelendi÷inde, 1990-2005 yllar aras farkllklar görülmekle birlikte, bir artú e÷iliminin oldu÷u tespit edilmiútir.

İklim Değişikliği

(16)

1991 1992 1993 1994 1995 1996

Ankara 83 ... 80 61 57 62

Bursa 107 78 79 60 40 28

Antalya 72 66 89 56 52 55

1997 1998 1999 2000 2001

Ankara 54 49 59 57 44

Bursa 27 30 41 47 39

Antalya 59 65 80 71 62

2002 2003 2004 2005 2006

Ankara 68 56 47 50 ...

Bursa 58 54 49 43 48

Antalya 61 56 52 54 43

Kaynak: TÜøK

Bursa ilinde yllk ortalama PM konsantrasyonu azalma e÷ilimi göstermiútir. 1991 ylnda yllk ortalama PM konsantrasyonu 107 µg/m³ile en yüksek de÷erini gösterirken, 2006 ylnda sadece 48 µg/m³ olmuútur.

Antalya ilinde 1999 ylnda 80 µg/m³ de÷erine ulaúan PM konsantrasyonu, bu yldan itibaren düzenli bir úekilde azalmú ve 2006 ylnda en düúük konsantrasyon de÷eri olan 43 µg/m³’e kadar düúmüútür.

(µg/m³)

"Seçilen illerde yllk ortalama partiküler madde (duman) konsantrasyonu" ve "Seçilen illerde yllk ortalama kükürtdioksit (SO2) konsantrasyonu" bölümlerinde;

Ankara, nüfusun önemli bir bölümünün yo÷unlaút÷ bir úehir olmas, Bursa, bir sanayi úehri olmas, Antalya ise ileri düzeyde konut ve hizmet sektörüne sahip ve orta düzeyde kirli bir úehir olmas nedeniyle örnek olarak seçilmiútir.

Ankara ilinde yllk ortalama PM için ölçülen en yüksek konsantrasyon de÷eri 1991 ylnda 83 µg/m³ olarak gerçekleúirken, en düúük konsantrasyon de÷eri ise 2001 ylnda 44 µg/m³olarak belirlenmiútir.

Bir önceki yla göre en yüksek de÷iúim oran ise %55 orannda artúla 2002 ylnda gözlenmiútir.

Hava Kalitesi

1991 1992 1993 1994 1995 1996

Ankara 125 ... 72 56 55 46

Bursa 240 181 133 86 53 55

Antalya 38 42 52 26 36 40

1997 1998 1999 2000 2001

Ankara 42 36 38 47 30

Bursa 70 61 74 62 61

Antalya 44 49 54 49 45

2002 2003 2004 2005 2006

Ankara 42 38 30 30 ...

Bursa 65 84 97 73 57

Antalya 44 40 38 40 35

Kaynak: TÜøK

(µg/m³)

Ankara ilinde yllk SO2konsantrasyonu 1991-2005 yllar arasnda azalma e÷ilimi göstermiútir. 1991 ylnda 125 µg/m³olan konsantrasyon de÷eri 2005 ylnda 30 µg/m³olarak ölçülmüú olup bu de÷er 1991 ylna göre %76 orannda azalma göstermiútir.

Bursa ilinde yllk SO2konsantrasyonu 1991-2005 yllar arasnda yine azalma göstermiú olup, 1991 ylnda 240 µg/m³ olan SO2 konsantrasyonu 2006 ylnda 57 µg/m³olarak ölçülmüú ve 1991 yl

de÷erine göre %76 orannda azalma gerçekleúmiútir.

Antalya ilinde yllk SO2konsantrasyonu 1991'de 38 µg/m³olarak ölçülürken 2006 ylnda 35 µg/m³olarak gözlenmiú ve 1991-2006 yllar

arasnda Antalya ilinin SO2konsantrasyon de÷erinde %8 orannda bir azalma gözlenmiútir.

(17)

1991 1992 1993 1994 1995 1996

Ankara 125 ... 72 56 55 46

Bursa 240 181 133 86 53 55

Antalya 38 42 52 26 36 40

1997 1998 1999 2000 2001

Ankara 42 36 38 47 30

Bursa 70 61 74 62 61

Antalya 44 49 54 49 45

2002 2003 2004 2005 2006

Ankara 42 38 30 30 ...

Bursa 65 84 97 73 57

Antalya 44 40 38 40 35

Kaynak: TÜøK

(µg/m³)

Ankara ilinde yllk SO2 konsantrasyonu 1991-2005 yllar arasnda azalma e÷ilimi göstermiútir. 1991 ylnda 125 µg/m³olan konsantrasyon de÷eri 2005 ylnda 30 µg/m³olarak ölçülmüú olup bu de÷er 1991 ylna göre %76 orannda azalma göstermiútir.

Antalya ilinde yllk SO2 konsantrasyonu 1991'de 38 µg/m³ olarak ölçülürken 2006 ylnda 35 µg/m³olarak gözlenmiú ve 1991-2006 yllar

arasnda Antalya ilinin SO2konsantrasyon de÷erinde %8 orannda bir azalma gözlenmiútir.

Hava Kalitesi

1991 1992 1993 1994 1995 1996

Ankara 125 ... 72 56 55 46

Bursa 240 181 133 86 53 55

Antalya 38 42 52 26 36 40

1997 1998 1999 2000 2001

Ankara 42 36 38 47 30

Bursa 70 61 74 62 61

Antalya 44 49 54 49 45

2002 2003 2004 2005 2006

Ankara 42 38 30 30 ...

Bursa 65 84 97 73 57

Antalya 44 40 38 40 35

Kaynak: TÜøK

(µg/m³)

Ankara ilinde yllk SO₂konsantrasyonu 1991-2005 yllar arasnda azalma e÷ilimi göstermiútir. 1991 ylnda 125 µg/m³olan konsantrasyon de÷eri 2005 ylnda 30 µg/m³olarak ölçülmüú olup bu de÷er 1991 ylna göre %76 orannda azalma göstermiútir.

Antalya ilinde yllk SO2konsantrasyonu 1991'de 38 µg/m³olarak ölçülürken 2006 ylnda 35 µg/m³olarak gözlenmiú ve 1991-2006 yllar

arasnda Antalya ilinin SO₂konsantrasyon de÷erinde %8 orannda bir azalma gözlenmiútir.

(18)

1994 1995 1996 1997 1998

Belediye 3 235 3 725 3 931 4 073 4 168

ømalat sanayi 1 387 1 394 1 535 1 563 ...

Enerji üretimi 784 1 811 1 946 2 659 2 693

2000 2001 2002 2003 2004

Belediye ... 4 664 4 815 4 920 4 956

ømalat sanayi 1 470 ... ... ... 1 224

Enerji üretimi 1 900 2 386 2 405 2 205 2 581

(Milyon m³)

Kaynak: TÜøK

Türkiye'nin su tüketimi, nüfus artú, ekonomik büyüme ve hayat standardndaki geliúmeye ba÷l olarak artmaktadr.

2004 ylnda sektörlere göre kaynaklardan çekilen suyun da÷lmna bakld÷nda %57 ile belediyeler birinci srada gelmekte iken, enerji sektörü %29'luk, imalat sanayi sektörü ise

%14'lük bir payla bu rakam izlemektedir. 1994-2004 yllar

arasnda artan nüfusa ve hayat standartlarna ba÷l olarak belediyelerin su çekim miktarnda yaklaúk %53’lük bir artú gözlenmiú, ayn dönemde enerji sektöründeki yatrm artú

nedeniyle, bu sektörün su çekim miktar yaklaúk 2.3 katna çkmútr.

Su - Atıksu

(19)

2004 yl Belediye øçme ve Kullanma Suyu østatistikleri Anketi sonuçlarna göre anket uygulanan 3 213 belediyeden 3 159' unda içme ve kullanma suyu úebekesi ile hizmet verildi÷i tespit edilmiútir. 2004 ylnda içme ve kullanma suyu úebekesi ile da÷tlmak üzere %40.1’i barajlardan, %27.8'i kuyulardan,

%27.5'i kaynaklardan, %2.9'u akarsulardan, %1.8'i göl - göletlerden olmak üzere toplam 4.96 milyar m³ su çekilmiútir.

Çekilen suyun 2.08 milyar m³'ü içme ve kullanma suyu artma tesislerinde artlmútr. Artlan içme ve kullanma suyunun

%4.8'ine fiziksel, %95.2'sine ise konvansiyonel artma uygulanmútr.

Su - Atıksu

(20)

1994 1998 2001 2002 2003 2004 Atksu Artma

Tesisine Ba÷l

Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusu øçindeki Yüzdesi

13 22 35 35 38 45

2004 yl verilerine göre Türkiye’de ikincil ve ileri artm yapan 137 artma tesisi bulunmaktadr. "Avrupa Birli÷i Kentsel Atksu Direktifi"

gereklerinin yerine getirilmesi için nüfusu 2 000 'den büyük yerleúim yerleri için çeúitli kapasitede yaklaúk 2 942 adet yeni artma tesisinin yaplmas gerekmektedir. Yine ayn úekilde 2002 ylnda Türkiye’nin kanalizasyon úebekesinin 65 535 km oldu÷undan yola çklarak, mevcut duruma göre 2022 ylnda bu rakamn 85 200 km olmas

gerekmektedir.

(%)

Kaynak: TÜøK

Belediye Atksu Temel Göstergelerine göre 1994-2004 döneminde, ülke genelinde atksu artma tesisine ba÷l nüfus oran yaklaúk 3.5 katna çkmútr.

Türkiye østatistik Kurumu’nun 2004 yl Belediye Kanalizasyon østatistikleri Anketi sonuçlarna göre; anket uygulanan 3 213 belediyeden 2 226'snda kanalizasyon úebekesi ile hizmet verildi÷i tespit edilmiútir. Kanalizasyon úebekesi ile toplanan 2.92 milyar m³ atksuyun 1.90 milyar m³'ü artma tesislerinde artlmútr. Artlan atksuyun %56.3'üne biyolojik, %31.5'ine fiziksel ve %12.2'sine geliúmiú artma uygulanmútr.

Su - Atıksu

(21)

2

2001 2002 2003 2004

Toplam 25 134 25 373 26 118 25 014

Kompostlaútrma 218 383 326 351

Düzenli depolama 8 304 7 047 7 432 7 002

Vahúi depolama 16 167 17 525 17 873 17 405

Di÷er 445 417 487 256

2004-2006 döneminde ilk aúamada 10 adet "entegre kat atk bertaraf tesisi"nin yapmna baúlanmú, yine bu dönem içerisinde 4 adet kat atk depolama tesisi iúletmeye açlmú, 25 adet tesisin inúasna baúlanmútr. ønúaat devam eden tesislerin tamamlanmas ile 46 adet kat atk düzenli depolama tesisi 611 belediyeye ve 34 milyon nüfusa hizmet verecektir.

(Bin ton)

Kaynak: TÜøK

2004 yl “Belediye Kat Atk Temel Göstergeleri”ne göre; anket uygulanan 3 213 belediyeden 3 028' inde kat atk hizmeti verildi÷i belirlenmiú olup, kat atk hizmeti verilen belediyelerde yaklaúk 25.01 milyon ton kat atk toplanmú ve kiúi baú ortalama kat atk miktar günlük 1.31 kg olarak belirlenmiútir.

2004 ylnda belediyeler tarafndan toplanan kat atklarn %70’i vahúi depolama, %28’i düzenli depolama, %1’i kompostlaútrma,

%1’i ise di÷er yöntemler kullanlarak bertaraf edilmiútir.

Atık

(22)

Atık Türleri (%)

Evsel ve benzeri atklar 96.02

Karúk ve ayrútrlamayan atklar 1.86

Endüstriyel atksu artma tesisi ve

su hazrlama üniteleri 0.5

Kimyasal atklar 0.41

Di÷er 1.21

Kaynak: TÜøK

Belediyeler tarafndan ya da belediyeler adna toplanan kat

atklarn bertaraf kompostlaútrma, düzenli ya da vahúi depolama yöntemleri ile gerçekleútirilmektedir. Ülkemizde kat atklarn bertaraf için yeterli sayda düzenli depolama ve kompost tesisi bulunmamas nedeniyle en büyük pay vahúi depolama tutmaktadr. Bununla birlikte düzenli kat atk depolama tesisi says hzla artmaktadr.

Atık

(23)

Türkiye'de 2004 ylnda 1 196 000 ton tehlikeli atk üretilmiútir.

Üretilen tehlikeli at÷n %6's at÷n üretildi÷i tesis bünyesinde,

%21'i tesis dúnda geri kazanlmú ve %73'ü bertaraf edilmiútir.

Türkiye’de tehlikeli atklarn yaklarak ya da düzenli depolanarak bertaraf edildi÷i tek tesis; øzmit Büyükúehir Belediyesi’ne ait endüstriyel ve evsel kat atk düzenli depolama tesisi ile klinik ve tehlikeli atk yakma ve enerji üretim tesisidir. Bu tesisin yakma kapasitesi 35 000 ton/yl, depolama kapasitesi 790 000 m^3'tür.

Tesisin kapasitesi oluúan tehlikeli at÷n bertarafnda yetersiz kalmaktadr.

Tehlikeli at÷n bertaraf için Marmara Bölgesi'nin Trakya kesiminde 1 adet, Ege Bölgesi'nde 1 adet, Akdeniz Bölgesi'nde 1 adet ve øç Anadolu Bölgesi'nde 1 adet yakma ve depolama tesislerinin kurulmas öngörülmektedir.

Atık

(24)

Sanayi Grubu

Toplam 17 497

Ana metal sanayi 7 765

Gda ürünleri ve içecek imalat 3 512

Metalik olmayan di÷er mineral ürünleri imalat 1 693

Kimyasal madde ürünleri imalat 1 496

Di÷er 3 031

(Bin ton)

Kaynak: TÜøK

"ømalat Sanayi Atk østatistikleri" sonuçlarna göre, 2004 ylnda oluúan endüstriyel kat at÷n en büyük bölümü %44 ile ana metal sanayinden kaynaklanmaktadr. Bu sektörü srasyla %20 ile gda sektörü izlemekte ve daha düúük oranlarla di÷er sektörler takip etmektedir.

Atık

(25)

6

Kamu sektörü çevresel

harcamaları 2003 2004 2005⁽¹⁾

Kamu sektörü toplam çevresel

harcamalar 3 969 546 785 4 715 950 128 5 437 161 814 Kamu sektörü

çevresel cari

harcamalar 2 430 926 442 2 924 502 420 3 399 936 921 Kamu sektörü

çevresel yatrm

harcamalar 1 538 620 343 1 791 447 708 2 037 224 893 (Milyon TL)

Kaynak: TÜøK

2005 yl itibariyle kamu sektörü toplam çevresel harcamalar

5 437 161 814 YTL olup, bunun %62.53'ünü cari harcamalar,

%37.47'sini de yatrm harcamalar oluúturmaktadr. Kamu sektörü çevresel yatrm harcamalarnn gayri safi yurtiçi hasla içindeki pay ise 2003 ylnda binde 4.28, 2004 ylnda binde 4.16, 2005 ylnda ise binde 4.18 olarak gerçekleúmiútir.

(1) 2005 yl haracamalar, YTL olarak verilmiútir.

Çevresel Harcamalar

(26)

(ha) Orman alanı

1963 20 199 296

1972 20 199 296

1997 20 703 122

2004 21 188 747

Kaynak: Çevre ve Orman Bakanl÷

2004 ylnda; ülke genelinin %27.2'si olarak tespit edilmiútir.

Son 30 ylda ormanlk alanda yaklaúk 990 bin ha'lk artú oldu÷u tespit edilmiútir.

Türkiye’de yaklaúk 21.2 milyon ha ormanlk alann %99’unun mülkiyeti devlete aittir. Türkiye’deki ormanlk alanlarn yars (10 567 milyon ha) bozulmuú (verimsiz) a÷açlk arazilerden oluúmaktadr. Di÷er taraftan ormanlarn üçte birinin a÷aç yo÷unlu÷u azdr. 1972-2004 yllar arasndaki 32 yllk dönemde ormanlk alanlar %5’lik bir artú gösterirken, büyüyen a÷aç hacmi %35’lik bir artú göstermiútir.

Meúe, kzlçam, karaçam, kayn, sarçam, köknar, ardç, sedir, ladin, kzla÷aç, kestane Türkiye'de en yo÷un görülen a÷aç türleridir.

Ormanlarmzn büyüklü÷ü ve de÷iúimleri bakmndan bugüne kadar gerçekleútirilen orman envanter de÷erlendirme sonuçlarna göre genel ormanlk sahamzn büyüklü÷ü;

1963-1972 yllar arasnda; ülke genelinin % 26.1'i, 1997 ylnda; ülke genelinin %26.6's,

Arazi Kullanımı

(27)

Türkiye'de temel enerji kaynaklar 1970'lerde odun, bitki ve hayvan artklar, petrol ve kömür iken 1976'da do÷al gaz kullanlmaya baúlanmú, güneú enerjisi 1987'den, rüzgar enerjisi ise 1998'den itibaren enerji kaynaklar içerisinde saylmaya baúlanmútr.

Son yllarda hayvan ve bitki artklar, odun ve petrol kullanlarak üretilen enerji miktarnda azalma gözlenirken, do÷algaz ve güneú enerjisi kullanm artmútr.

Enerji

(28)

Toplam enerji

tüketimi Konut Sanayi Ulaútrma

1970 18 871 8 656 4 122 3 208

1975 27 437 11 099 6 286 5 148

1980 31 973 12 833 7 955 5 230

1985 39 399 14 438 9 779 6 195

1990 52 987 15 358 14 542 8 723

1995 63 678 17 596 17 372 11 066

2000 80 500 20 058 24 501 12 008

2002 78 331 18 463 24 782 11 405

2004 87 818 20 952 28 789 13 775

Tarm

Enerji

dú Çevrim sektörü

1970 510 344 2 031

1975 695 517 3 693

1980 963 527 4 465

1985 1 506 812 6 669

1990 1 956 1 031 11 377

1995 2 555 1 386 13 703

2000 3 073 1 915 18 945

2002 3 030 1 806 18 845

2004 3 314 2 174 18 814

Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl÷

(Milyon TEP)

1970-2004 yllar arasnda tüm sektörlerde enerji tüketimi artmútr. Enerji tüketimi konutlarda nüfusa ba÷l olarak düzenli artmakta, sanayi ve ulaútrma sektörlerinde ise yatrmlardaki artú ve ekonomik geliúmeye paralel olarak yüksek seviyelere çkmaktadr.

Artan elektrik ihtiyac ile birlikte çevrim sektöründe enerji tüketimi katlanarak artú göstermektedir. Sektörler açsndan enerji tüketimine bakld÷nda en yüksek tüketim seviyesi sanayi sektöründe gözlenmektedir.

Enerji

(tep)

1990 2000 2001 2002 2003 2004

Toplam 8 291 759 11 271 291 11 271 490 10 736 589 11 669 649 12 992 129 Demiryolu 187 062 200 000 165 000 172 000 177 000 177 000 Denizyolu 159 376 195 000 250 000 256 800 278 300 383 300 Havayolu 292 223 970 991 1 055 046 340 695 850 483 1 526 855 Karayolu 7 653 098 9 905 300 9 801 444 9 967 094 10 363 866 10 904 974

Bununla birlikte, 2003 ve 2004 yllarnda sa÷lanan vergi indirimi ile, yaklaúk olarak 320 000 adet eski aracn trafikten çekilmesi sonucunda CO₂emisyon oranlarnda %4.9’luk azalma elde edilmiútir.

Kaynak: Ulaútrma Bakanl÷

Ulaútrma sektöründe kullanlan enerji, sektörün geliúimine paralel olarak de÷iúmektedir. Karayolu a÷ndaki geliúmeyle yurtiçi ulaúmda karayolu, di÷er ulaútrma sistemlerine göre daha fazla tercih edilmektedir.

2004 ylnda ulaútrma sektöründe tüketilen enerjinin; %83.90' karayolu,

%11.75'i havayolu, %2.95'i denizyolu ve %1.36's demiryolu ulaúmnda kullanlmútr.

øklim De÷iúikli÷i Birinci Ulusal Bildirimi'ne göre; ulaútrma sektöründe, 2004 ylnda karayolu taúmacl÷na ba÷l CO2emisyonlarnn, toplam CO2emisyonlar

içindeki oran %84 olmuútur. Bunu sivil havaclk (%12), denizyolu (%3) ve demiryolu (%1) kaynakl emisyonlar izlemektedir. Karayolu taúmacl÷

sektöründe yeni teknoloji ile üretilen motorlar ve alternatif yakt kaynaklarnn kullanlmas sonucu tüketilen enerjinin daha etkin olmas, araç baúna km’de ortaya çkan emisyonlar düúürmüútür. 1990-2004 yllar arasnda araç baúna km’de ortaya çkan CO₂ emisyonlarndaki toplam düúüú %8.7’dir.

(29)

(tep)

1990 2000 2001 2002 2003 2004

Toplam 8 291 759 11 271 291 11 271 490 10 736 589 11 669 649 12 992 129 Demiryolu 187 062 200 000 165 000 172 000 177 000 177 000 Denizyolu 159 376 195 000 250 000 256 800 278 300 383 300 Havayolu 292 223 970 991 1 055 046 340 695 850 483 1 526 855 Karayolu 7 653 098 9 905 300 9 801 444 9 967 094 10 363 866 10 904 974

Bununla birlikte, 2003 ve 2004 yllarnda sa÷lanan vergi indirimi ile, yaklaúk olarak 320 000 adet eski aracn trafikten çekilmesi sonucunda CO₂emisyon oranlarnda %4.9’luk azalma elde edilmiútir.

Ulaútrma sektöründe kullanlan enerji, sektörün geliúimine paralel olarak de÷iúmektedir. Karayolu a÷ndaki geliúmeyle yurtiçi ulaúmda karayolu, di÷er ulaútrma sistemlerine göre daha fazla tercih edilmektedir.

2004 ylnda ulaútrma sektöründe tüketilen enerjinin; %83.90' karayolu,

%11.75'i havayolu, %2.95'i denizyolu ve %1.36's demiryolu ulaúmnda kullanlmútr.

øklim De÷iúikli÷i Birinci Ulusal Bildirimi'ne göre; ulaútrma sektöründe, 2004 ylnda karayolu taúmacl÷na ba÷l CO2emisyonlarnn, toplam CO2emisyonlar

içindeki oran %84 olmuútur. Bunu sivil havaclk (%12), denizyolu (%3) ve demiryolu (%1) kaynakl emisyonlar izlemektedir. Karayolu taúmacl÷

sektöründe yeni teknoloji ile üretilen motorlar ve alternatif yakt kaynaklarnn kullanlmas sonucu tüketilen enerjinin daha etkin olmas, araç baúna km’de ortaya çkan emisyonlar düúürmüútür. 1990-2004 yllar arasnda araç baúna km’de ortaya çkan CO2 emisyonlarndaki toplam düúüú %8.7’dir.

Enerji

(30)

km

Yllar 1990 1994 1998 2002 2006

Toplam 59 409 60 999 62 611 63 219 63 751 Devlet yollar 31 149 31 389 31 345 31 318 31 335 øl yollar 27 979 28 443 29 540 30 050 30 429

Oto yollar 281 1 167 1 726 1 851 1 987

Kaynak: Bayndrlk ve øskan Bakanl÷

1950'li yllardan sonra yük taúmacl÷nda demiryollar, yolcu taúmacl÷nda ise karayollar kullanm artmútr.

Karayolu a÷nn uzunlu÷u 1990 ylnda 59 409 km olup, 2006 ylnda % 7.3 orannda artúla 63 751 km'ye ulaúmútr.

1990-2006 döneminde il yollar ve otoyol uzunluklarnda önemli geliúmeler gözlenmiútir. 1990 ylnda 281 km olan otoyol a÷, 2006 ylnda 6.9 kat artarak 1 987 km'ye, il yollar % 8.8 orannda artúla 30 429 km'ye ulaúmútr.

Ulaştırma

(31)

(Kiúi)

Karayolu Demiryolu Havayolu

2001 45 217 449 24 423 000 ...

2002 39 523 389 24 465 000 8 500 839

2003 58 572 333 27 471 000 9 128 124

2004 57 991 878 26 166 000 14 438 292

2005 67 535 424 23 811 000 20 502 516

2006 ... 24 030 000 28 799 878

Ülkemizdeki nüfus artú ve yeni otoyollarn yapm ile 2001-2005 yllar arasnda karayolu ulaúmnda %33 orannda artú gözlenmektedir. Karayolu ulaúmndaki bu artúa karúlk demiryolu ulaúmnda %2.01’lik bir düúüú gözlenmektedir. Havayolu taúmacl÷nda ise 2004 ylndan itibaren yolcu saysnda yüksek oranda artú gözlenmiútir.

Ulaştırma

(32)

(ha)

Korunan alanlar 2002 2003 2004 2005 2006 Milli park 691 722 691 722 802 082 828 699 856 518

Tabiat park 69 551 69 551 69 551 72 315 72 912

Tabiat koruma

alan 84 230 84 230 84 230 81 861 64 352

Tabiat ant 464 5 284 5 284 5 284 5 894

Yaban hayat

geliútirme sahalar 1 667 534 1 667 534 1 667 534 1 227 179 1 227 179 Kaynak: Çevre ve Orman Bakanl÷

Türkiye, endemik türlerin zenginli÷i açsndan dünyada önemli bir yere sahiptir. Endemik bitki says 3 925 olarak belirlenmiútir. Bu say

Türkiye'deki bütün bitki türlerinin %34'üne karúlk gelmektedir. Avrupa ktasnda bulunan bitki türlerinin %75'i Türkiye'de yetiúmektedir (Ulusal Biyolojik Çeúitlilik Stratejisi ve Eylem Plan, Çevre ve Orman Bakanl÷, Do÷a Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlü÷ü, 2007). Türkiye'de 12 adet Ramsar alan (0.2 milyon ha) ve 123 adet Uluslararas Öneme Sahip Sulak Alan (2 milyon ha) bulunmaktadr.

Biyoçeşitlilik

(33)

(%)

1990 1992 1994 1996 1998

Nüfus Artú

Hz 1.99 1.92 1.85 1.83 1.76

2000 2002 2004 2006

Nüfus Artú

Hz 1.41 1.35 1.29 1.24

Kaynak: TÜøK

2000 yl Genel Nüfus Saym sonuçlarna göre Türkiye'nin toplam nüfusu 67 803 927, úehir (il ve ilçe merkezlerinin) nüfusu 44 006 274, köy nüfusu ise 23 797 653' tür. 1927 ylnda yaklaúk 13 milyon 600 bin olan nüfus, 73 ylda beú kat artú göstermiútir.

1927-1950 döneminde úehir nüfusu oran önemli bir de÷iúim göstermemiú, ancak 1950 ylndan sonra hzla artmú olup, nüfus artú hz 1990-2000 döneminde úehirlerde binde 26.8 iken köylerde binde 4.2 olarak gerçekleúmiútir.

Genel İstatistikler

(34)

12. Tanmlar 1. Tarm ve Çevre

1.1 Balkçlk

Her yl denizlerde avcl÷ yaplan balklar ve di÷er deniz ürünlerini (kabuklu ve yumuúakçalar), iç sularda avlanan tatl su ürünleri ile yetiútiricilik ürünleri olmak üzere üretilen balk miktarn gösterir.

Üretime iliúkin veri, yakaland÷ zamanki a÷rl÷ olan canl a÷rlk ile ifade edilir.

Bu gösterge kapsamnda balk türleri için bir ayrútrma yaplmayacaktr.

1.2 Kiúi Baúna Tarm Alan

Toplam tarm alannn toplam nüfusa oran olarak hesaplanr.

“Ekilebilir arazi” geçici bitkilere tahsis edilmiú (çift bitkili alanlar sadece bir defa saylr) ekilip biçilen ve otlatmaya yarayan geçici otlaklar, pazar ve mutfak bahçesi arazileri ve geçici nadasa (beú yldan az) braklmú arazilerdir. Toprak iúlemedeki de÷iúikliklerden kaynaklanan terkedilmiú araziler dahil de÷ildir.

Toplam nüfus, n ylnda ülkede yaúamakta olan tahmini nüfustur.

1.3 Organik Tarm

Organik tarm yöntemleri uygulanan alanlarn toplam tarm alan

içerisindeki paynn yllara göre izlenmesidir.

2. øklim De÷iúikli÷i 2.1 Ortalama Scaklk Artú

Ortalama yüzey scaklk de÷iúimlerinin zaman serisi içerisinde belirtilmesi ve karúlaútrlmasdr.

Tanımlar

(35)

2.2 Sera Gaz Emisyonlar (milyon ton CO₂ eúde÷eri) Enerji, endüstriyel prosesler, tarmsal faaliyetler ve atk bertarafndan kaynaklanan emisyonlar, do÷rudan sera gazlar olan karbon dioksit (CO2), nitroz oksit (N2O), metan (CH4 ) hidroflorokarbonlar (HFCs) ve kükürt hekzaflorid (SF6) ile dolayl

sera gazlar emisyonlarn kapsamaktadr. Ulusal Sera gaz

Emisyonlar 1996 Hükümetleraras øklim De÷iúikli÷i Paneli (IPCC) Rehberi kullanlarak hesaplanmútr.

CH4,N2O ve F gaz emisyonlar, küresel snma potansiyeli (GWP) katsays olarak, CO2eúde÷eri ile ifade edilmektedir.

2.3 Sektörlere Göre Toplam Sera Gaz Emisyonlar

Farkl sektörlerden kaynaklanan sera gaz emisyonlarnn CO2

eúde÷eri olarak miktarn ifade etmektedir.

3. Hava Kalitesi

3.1 Seçilen øllerde Yllk Ortalama Partiküler Madde Konsantrasyonu

Bu gösterge; havadaki PM konsantrasyon miktarn göstermektedir.

Partiküler maddeler, gaz halindeki emisyonlarn kimyasal dönüúümü ve y÷n halinde úekillenmesi ile oluúur. 5-10 mikrometre çapl

partiküler, asl partiküler madde olarak tanmlanr. Genel olarak heterojen karúmlar içerir ve karakteristikleri bir yerden bir baúka yere önemli ölçüde farkllk gösterir.

3.2 Seçilen øllerde Yllk Ortalama Kükürtdioksit Konsantrasyonu

Bu gösterge; havadaki SO2 konsantrasyon miktarn

göstermektedir. SO2 yaktlarn do÷al olarak yapsnda bulunan kükürt bileúiklerinin yanma esnasnda aç÷a çkmasyla oluúan kirletici, bo÷ucu, renksiz ve asidik gazdr.

4. Su-Atksu

4.1 Sektörlere Göre Kaynaklardan Çekilen Su Miktar

Bu gösterge belediye, imalat sanayi ve enerji üretimi olmak üzere sektörel bazda kaynaklardan çekilen toplam su miktarn gösterir.

Tanımlar

(36)

4.2 Belediyelerde øçme ve Kullanma Suyu Kaynaklar

øçme ve kullanma suyu temin edilen baraj, kuyu, do÷al kaynak, göl ve göletlerden çekilen suyun kaynaklarna göre da÷lmnn yüzdesini ifade etmektedir.

4.3 Atksu Artma Tesisine Ba÷l Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusu øçindeki Yüzdesi

Bu gösterge atksu artma tesisine ba÷l belediye nüfusunun toplam belediye nüfusu içindeki yüzde orann ifade eder. Bu de÷erler baúka insan eúde÷erleri atamak yerine gerçek kiúi says

dikkate alnarak yüzdelik oran ile hesaplanr.

5. Atk

5.1 Belediyeler Tarafndan Toplanan Kat Atklarn Bertaraf

Bu gösterge belediyeler tarafndan ya da adna toplanan atk miktarn ve bertaraf yöntemlerini kiúi baúna kg olarak ifade etmektedir. Belediye atklar, belediyeler tarafndan ya da belediyeler adna toplanan atklardr. Bu atklarn temel ksm

hanelerden kaynaklanan atklardr. Ayrca alm-satm ve ticaret kuruluúlar, ofis binalar, kurum ve küçük iúyerleri atklarn da kapsamaktadr. Bertaraf yöntemleri; kompostlaútrma, düzenli depolama, vahúi depolama ve di÷erleri biçiminde snflandrlmútr.

5.2 Düzenli Depolama Tesisine Getirilen Atk Miktarnn At÷n Tipine Göre Da÷lm

Bu gösterge evsel ve benzeri atklar, karúk ve ayrútrlmayan atklar, endüstriyel atksu artma tesisi ve su hazrlama üniteleri çamurlar, kimyasal atklar gibi düzenli depolama tesisine getirilen atk miktarlarnn yüzdesini ifade etmektedir.

5.3 Tehlikeli Atk Yönetimi

Bu gösterge, tehlikeli atklarn ulusal bazda geri kazanm ve bertaraf yöntemlerini yüzde olarak ifade etmektedir.

Tanımlar

(37)

5.4 ømalat Sanayinde Sanayi Grubuna Göre Kat Atk Oluúumu

Sektörlere göre; ana-metal sanayi, gda ürünleri ve içecek imalat, metalik olmayan di÷er mineral madde imalat, kimyasal madde ürünleri imalat ve di÷erleri olmak üzere yllk toplam atk üretim miktarn ifade etmektedir.

6. Çevresel Harcamalar

6.1 Kamu Sektörü Çevresel Harcamalar

Çevre koruma harcamalar; üretim süreçleri ile mal ve hizmetlerin tüketiminden kaynaklanan kirlili÷in önlenmesi, azaltlmas ve giderilmesi amaçl faaliyetler için yaplan harcamalardr. Kamu sektöründe, yönetim, izleme ve mevzuat uygulamalar için yaplan harcamalar da dahildir. Çevre koruma harcamalarnn kapsamn

tanmlamak için, Birleúmiú Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu ve Avrupa østatistik Ofisi tarafndan hazrlanan Çevre Koruma Faaliyetleri Snflamas (CEPA) kullanlmaktadr.

Kamu sektörü çevresel harcamalar: kamu kuruluúlar, il özel idareleri ve belediyelere ait çevresel harcamalar kapsamaktadr.

7. Arazi Kullanm

7.1 Orman Varl÷

Bu gösterge do÷al ve ekilmiú ormanlarn yüzeyi ve bu yüzeyin zamanla de÷iúimi ile iliúkilidir. Orman, a÷aç tepe çatlarnn alannn

%10'unu kaplad÷ alanlar olarak tanmlanmútr.

Ayrca, FAO tarafndan önerilen “orman” ve “di÷er a÷açlk alanlar”

tanmlar ülkeye göre farkllk göstermektedir.

8. Enerji

8.1 Kaynaklarna Göre Birincil Enerji Üretimi

Enerji üretiminde kullanlan kaynaklarn petrol eúde÷er birimi cinsinden ifadesidir.

Enerji üretiminde kullanlan do÷algaz, kömür, petrol, nükleer, hidrolik ve di÷er kaynaklarn ülkenin yllk üretiminde yüzde olarak kullanm oranlardr

Tanımlar

(38)

8.2 Sektörlere Göre Toplam Enerji Tüketimi

Bu gösterge konut , sanayi, ulaútrma, tarm, enerji dú ve çevrim sektörü için toplam enerji tüketimini ton ham petrol eúde÷eri ile gösterir.

8.3 Ulaútrma øçin Yllk Enerji Tüketimi

Bu gösterge ulaútrma sektörü için yllk toplam enerji tüketimini gösterir. Enerji tüketimi Mtep (milyon ton ham eúde÷er petrol) ile gösterilir.

9. Ulaútrma

9.1 Yol A÷ Yo÷unlu÷u (Km/Km²)

Bu gösterge bir ülkedeki toplam yol uzunlu÷unun (otoyollar, anayollar veya ulusal yollar, ikincil ve bölgesel yollar ve di÷er yollar) ülkenin toplam alanna oran olarak tanmlanr.

9.2 Yolcu Taúmacl÷

Bu gösterge bir ülke içindeki üç ulaútrma türü üzerinden kiúi baúna yolculuk da÷lm yüzdelerini gösterir. Ulaútrma türleri:

Karayollar (kamu ve özel), Demiryollar, Havayolu (iç uçuúlar) olarak ayrlr.

10. Biyoçeúitlilik 10.1 Korunan Alanlar

Milli park, tabiat park, tabiat koruma alan toplam yüzey alan

miktarnn zaman serisinde karúlaútrlmasdr.

Milli Park: Bilimsel ve estetik bakmdan, milli ve milletleraras

ender bulunan tabii ve kültürel kaynak de÷erleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarna sahip tabiat parçalarn ifade eder.

Tanımlar

(39)

0

Tabiat Park: Bitki örtüsü ve yaban hayat özelli÷ine sahip manzara bütünlü÷ü içinde halkn dinlenme ve e÷lenmesine uygun tabiat parçalarn ifade eder.

Tabiat Ant: Tabiat ve tabiat olaylarnn meydana getirdi÷i özelliklere ve bilimsel de÷erlere sahip ve milli park esaslar

dahilinde korunan tabiat parçalarn ifade eder.

Tabiat Koruma Alan: Bilim ve e÷itim bakmndan önem taúyan nadir, tehlikeye maruz veya kaybolmaya yüz tutmuú ekosistemler, türler ve tabii olaylarn meydana getirdi÷i seçkin örnekleri içeren ve mutlaka korunmas gerekli olup, sadece bilim ve e÷itim amacyla kullanlmak üzere ayrlmú tabiat parçalarn ifade eder.

Yaban Hayat Geliútirme Sahas: Av ve yaban hayvanlarnn ve yaban hayatnn korundu÷u, geliútirildi÷i, av hayvanlarnn yerleútirildi÷i, yaúama ortamn iyileútirici tedbirlerin alnd÷ ve gerekti÷inde özel avlanma plan çerçevesinde avlanmann yaplabildi÷i sahalardr.

11. Genel

11.1 Nüfus Artú Hz

Belirli bir dönemde veya ylda nüfus büyüklü÷ünün ortalama yllk artúdr. Yllk olarak her 1000 nüfus için artan nüfus olarak ifade edilir.

Nüfus artú hz; ulusal nüfus projeksiyonlarndan elde edilen bir göstergedir. Nüfus projeksiyonlar, kuúak bileúenler yöntemine dayal olarak hesaplanmaktadr. Kuúaklar bileúenler yöntemi, do÷urganlk, ölümlülük ve göç bileúenlerine göre, ayn yaú grubundaki kuúaklarn yaúam boyu izlenmesi esasna dayanr.

Kuúaklar beú yllk do÷um kuúaklardr (yaú kuúaklar). Bileúenler ise do÷umlar, ölümler ve göçlerdir. Projeksiyonlar beú yllk dönemler halinde yaplmaktadr. Her dönem bir önceki dönemden ba÷mszdr. Bileúenlerle ilgili varsaymlar beú yllk dönem süresince sabittir.

Tanımlar