BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ KOORDİNASYON BİRİMİ KOORDİNATÖRLÜĞÜNE
Proje No: 09B3330003
Proje Yöneticisi: Prof. Dr. Yaşar Bilge
Proje Konusu: Kişisel Gelişimi Etkileyen Unsurların Antropometrik ve Radyolojik Değerlendirilmesi
Yukarıda bilgileri yazılı olan alt yapı projemin kesin raporunun e-kütüphanede yayınlanmasını;
İstiyorum İstemiyorum X
02…/07./2012 Prof. Dr. Yaşar Bilge
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ
BİLİMSEL ARAŞTIRMA ALTYAPI PROJESİ
KESİN RAPORU
Kişisel Gelişimi Etkileyen Unsurların Antropometrik ve Radyolojik Değerlendirilmesi
Proje Yürütücüsü Prof. Dr. Yaşar Bilge
Proje Numarası 09B3330003
Başlama Tarihi 01.02.2009
Bitiş Tarihi 01.02.2012
Rapor Tarihi 02.07.2012
Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Ankara – 2012
KİŞİSEL GELİŞİMİ ETKİLEYEN UNSURLARIN ANTROPOMETRİK VE RADYOLOJİK DEĞERLENDİRİLMESİ
Özet: Amaç ve Kapsam: Genetik ve çevresel faktörlerin de etkisiyle her toplumun kendine özgü antropometrik değerleri ve büyüme kriterleri bulunmaktadır. Büyüme ve gelişme konusu antropoloji, spor bilimleri, beslenme ve diyetetik, ergonomi, ortopedi, pediatri, ortodonti gibi birçok farklı disiplinin çalışma ve ilgi alanına girmektedir. Erişkin olmayan bireylerde iskelet yaşı ve iskelet olgunluk evrelerinin belirlenmesinde genel olarak el-bilek radyografileri ile diş sürme zamanlarından faydalanılmaktadır. Çalışmamızın amacı erişkin insanların antropometrik ölçümlerini saptamak, bu değerlerin geçerlik ve güvenilirliklerini test etmektir.
Materyal ve Yöntem: Proje kapsamında, Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Ortodonti Anabilim Dalında tedavi görmekte olan 13-16 yaş arası 400 kız ve 400 erkek çocuğun antropometrik ölçüleri alınmıştır. Ayrıca Anabilim Dalının arşivinden de faydalanılarak 200 kız ve 200 erkek çocuğa ait el-bilek radyografileri seçilmiş ve bunlar Epson Expression 10000 röntgen tarayıcı kullanılarak bilgisayar ortamına aktarılmıştır.
Anthropometric Standardization Reference Maunal’de (Lohman, Roche ve Martorell, 1988) belirtilen teknikler doğrultusunda antropometrik ölçüler alınmıştır. Analiz ve Bulgular:
Erkek çocuklara ait kraniyofasiyal değerler (mm olarak baş uzunluğu, baş genişliği, yüz genişliği, çene genişliği ortalamaları); Kız çocuklara ait kraniyofasiyal değerler (mm olarak baş uzunluğu, baş genişliği, yüz genişliği, çene genişliği ortalamaları); Erkek çocuklara ait boy, büst, tüm kol, alt bacak uzunluklarının ortalamaları (mm olarak); Kız çocuklara ait boy, büst, tüm kol, alt bacak uzunluklarının ortalamaları (mm olarak), Erkek çocuklara ait ağırlık değerleri (gr olarak), üst kol, alt taraf, el uzunluklarının ortalamaları (mm olarak); Kız çocuklara ait ağırlık değerleri (gr olarak), üst kol, alt taraf, el uzunluklarının ortalamaları (mm olarak) ölçülerek değerler tablo halinde verilmiştir. Sonuç ve Öneriler: El bilek radyografileri verileri yaş tayini için literatürle uyumlu olması yanı sıra toplumumuza özgü özellikler de içermektedir. Antropometrik ölçümlerde ise puberte dönemine ait verilerin toplumumuza özgü ölçümler olduğu dikkate alındığında bu tür araştırmaların sayısının artmasına ihtiyaç duyulduğu belirtilebilir.
Abstract
ANTHROPOMETRİC AND RADİOLOGİCAL EVALUATION FACTORS
AFFECTING THE DEVELOPMENT OF PERSONAL
Purpose and Scope: The influence of genetic and environmental factors and growth criteria for anthropometric values of each society is unique. Growth and development of the anthropology, sports science, nutrition and dietetics, ergonomics, orthopedics, pediatrics, orthodontics, such as the scope of work and many different disciplines. Determination of skeletal age and skeletal maturity stages of immature individuals in general, the times of hand-wrist radiographs of the teeth with riding in use. Anthropometric measurements of adult humans to determine the purpose of this study, is to test the validity and reliability of these values. Material and Methods: Within the project, Ankara University Faculty of Dentistry, who had been treated at the Department of Orthodontics, 400 girls and 400 boys between the ages of 13-16 were the anthropometric measurements. Also benefiting from the archives of the department of 200 female and 200 male children and they are selected hand-wrist radiographs using the Epson Expression 10 000 X-ray scanner to computer. Anthropometric Standardization Reference Maunal'de (Lohman, Roche, and Martorell, 1988), anthropometric measurements were taken in accordance with the techniques described. Analysis and Results:
Male children with craniofacial the values (in mm head length, head width, face width, jaw width of the mean) of the Daughters of craniofacial values (in mm head length, head width, face width, jaw width of the mean); height of boys, bust, all arm, lower leg length averages (in mm); girl on the child-sized, bust, all the arms, mean lower leg length (mm), male children, the weight values (in grams), upper arm the lower side, the mean hand lengths (in mm); girl of the weight values to children (in grams), upper arm, lower side, the mean hand lengths (in millimeters), measured values are given in the table. Conclusions and Recommendations:
Hand wrist radiographs to be compatible with the literature data, as well as for age determination also includes community-specific features. Anthropometric measurements, data from the period of puberty, considering that there are community-specific measurements are needed to increase the number of such studies can be specified.
II. Amaç ve Kapsam
Genetik ve çevresel faktörlerin de etkisiyle her toplumun kendine özgü antropometrik değerleri ve büyüme kriterleri bulunmaktadır. İnsan yaşamının her aşamasında bir değişim vardır, hiçbir dönemde sabitlik söz konusu değildir. Ortalama olarak ömrümüzün üçte biri büyüme evresiyle geçer. Büyüme ve gelişme konusu antropoloji, spor bilimleri, beslenme ve diyetetik, ergonomi, ortopedi, pediatri, ortodonti gibi birçok farklı disiplinin çalışma ve ilgi alanına girmektedir. Büyüme ve gelişme dönemlerinde gözlenen toplumsal ve bireysel varyasyonlar yüzünden kronolojik yaşın bilindiği durumlarda bile biyolojik yani fizyolojik yaşın tam olarak belirlenmesi için çeşitli göstergelere ihtiyaç duyulmaktadır.
İnsan hayatının yaklaşık ilk 22 yılında somatik gelişim ağırlık ve boydaki artışlarla uyumlu olarak değişmektedir. Sekonder cinsiyet karakterlerinin belirlemeye başlaması seksüel gelişim için karakteristiktir. Bu iki indikatörün bireylerin olgunluk evresini belirlemedeki kullanımı sınırlıdır. Bireylerin boy artışlarının kayıtlarla takip edilmesi veya pubertenin göstergesi olan cinsiyet karakterlerinin incelenmesiyle matürasyonun belirlenmesi ortodontik klinik pratikte, pediatrik klinik pratikte veya adli tıp pratiğinde yararlı olmakta ve bunların diğer bulgularla desteklenmesi gerekmektedir.
Erişkin olmayan bireylerde iskelet yaşı ve iskelet olgunluk evrelerinin belirlenmesinde genel olarak el-bilek radyografileri ile diş sürme zamanlarından faydalanılmaktadır. Greulich ve Pyle 1959 yılında, Taner ve arkadaşları 1975 yılında el-bilek kemiklerinden yaş tayini konusuyla ilgili birer atlas hazırlamışlardır. El-bilek radyografileri ile saptanan iskelet yaşı ve iskelet olgunluk evrelerinin, baş ve yüz kemiklerindeki büyüme ve puberte sırasındaki boy artışları ile önemli korelasyonlar gösterdiği bir çok çalışma ile de gösterilmiştir (Nanda, 1955;
Bambha, 1961; Hunter, 1966; Björk, 1972; Fishman, 1982; Silveir ve ark. 1992). Gürsel (1977)’in, Koç ve arkadaşlarının (2001) çalışmaları, dünya genelinde kullanılan Greulich Pyle atlasında toplumumuza yönelik bir takım değişiklikler yapılması gerektiğini ortaya koymuştur.
Adli tıp uygulamalarında, adli diş hekimliğinde ve adli antropolojide erişkin olmayan bireylerin kalıntılarından kimliklendirmede yapmadaki önemli zorluklardan birisi yaşlandırma sorunudur. Ceza sorumluluğu, cinsel saldırı sonrası failin veya mağdurun yaşının belirlenmesi gibi Türk Ceza Kanunu’nda önemli yeri olan “biyolojik yaş” tespiti için iskelet olgunluk dönemlerinin değerlendirilmesi ve iskelet yaşının saptanması çok önemlidir. Türk Ceza Kanunu’na göre belirli bir yaşın altında işlenen suçların cezalarında indirim söz konusudur (Bilge, 2008). Projemiz, toplumumuz için büyüme ve gelişme dönemine ait antropometrik
verileri belirlemeyi, iskelet yaşı tayininde kullanılan kriterleri test etmeyi, geliştirmeyi ve güvenilir indikatörleri saptamayı amaçlamıştır.
III. Materyal ve Yöntem
Proje kapsamında, Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Ortodonti Anabilim Dalında tedavi görmekte olan 13-16 yaş arası 400 kız ve 400 erkek çocuğun antropometrik ölçüleri alınmıştır. Ayrıca Anabilim Dalının arşivinden de faydalanılarak 200 kız ve 200 erkek çocuğa ait el-bilek radyografileri seçilmiş ve bunlar Epson Expression 10000 röntgen tarayıcı kullanılarak bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Bu radyografiler üzerinde Nemoceph NX ortodonti yazılım programının yardımıyla el kemiklerinin ölçüm işlemleri devam edilmektedir.
Antropometrik ölçüler Anthropometric Standardization Reference Maunal’de (Lohman, Roche ve Martorell, 1988) belirtilen teknikler doğrultusunda alınmıştır. Proje kapsamında alınan antropometrik ölçüler şunlardır:
Boy Uzunluğu:
Antropometri ile alınır. Ölçü iki kişi tarafından alınmalıdır. Baş frankfurt düzleminde, omuzlar serbest, sırt düz tutulmalıdır. Ölçü alan kişilerden biri parmaklarıyla bireyin mastoid ve elmacık çıkıntılarından tutarak hafifçe yukarı çeker. Bu sırada denek topuklarını yerden kaldırmamalıdır. Bireyin başı antropometerinin horizontal koluna dik iken değer okunur.
Vücut Ağırlığı:
Baskül ile alınır. Baskülün 100 gr’a duyarlı olması uygundur. Ölçü sırasında baskül düz ve sert bir zemine konulmalıdır. Bireyin üzerinde kıyafetler mümkün olduğunca az olmalıdır, ayakkabısız bir şekilde basküle dengeli bir şekilde basmalıdır. Ölçüm sırasında birey dik durmalı, karşıya bakmalı, ayakları hariç hiçbir yerle temas halinde bulunmamalıdır.
Alttaraf Uzunluğu:
İliospinal yükseklik olarak da adlandırılan bu ölçü antropometri ile alınır. Birey boy ölçüsünde olduğu gibi durarak yan döner. Ölçü alan kişi, deneğin sol yan tarafında durarak bireyin kalça kemiği (ilium) üzerindeki iliospinal noktasını (spina iliaca anterior superior) antropometrinin horizontal kolunu tutan eliyle bularak ölçüyü alır.
Alt Bacak Uzunluğu:
Ölçü antropometre ile alınır, tibianın proksimal-lateral ucundaki tibiale noktası kullanılır. Birey boy ölçüsünde olduğu gibi durarak yan döner. Ölçü alan kişi, deneğin sol yan tarafında durarak bireyin altbacağını yerden tibialeye kadar olan aralık ölçülür.
Ayak Uzunluğu:
Ölçü padometre ile alınır. Birey, ayağını yere tam basacak şekilde bir sandalyede oturur. Bireyin tırnak uzunluğu dikkate alınmaksızın topuktaki acropodion noktası ile en uzun ayak parmağının pterion noktası arası mesafe ölçülür.
Büst Yüksekliği:
Ölçü antropometre ile alınır. Birey bir masaya oturarak ayaklarını sarkıtır. Diz arkaları ile masa arasında 2-3 parmak mesafe olmalıdır. Ölçünün tıpkı boy uzunluğunda olduğu gibi iki kişi tarafından alınması gerekir. Bir kişi bireyin sırt ve göğüs kısmını tutarak, dik olmasını sağlar, ikinci kişi boy uzunluğunda olduğu gibi mastoid’den çekme uygularken ikinci kişi ölçüyü alır.
Tüm Kol Uzunluğu:
Birey sol kolunu hafifçe öne ve yana gelecek şekilde uzatır. Ölçüyü alan kişi antropometreyi bireyin koluna paralel tutacak şekilde bir ucunu acromion noktasına koyarken antropometrenin diğer ucunu da en uzun parmağın ucuna getirerek ölçüyü alır.
Üst Kol Uzunluğu:
Bir önceki ölçüye göre birey kolunu dirsekten bükerek göğüs önünde tutar. Ölçüyü alan kişi antropometreyi kola paralel tutar, acromion ile radiusun olecranon kısmındaki dış-üst sınırı (radiale) arasını ölçer.
Ön Kol Uzunluğu:
Birey bir önceki ölçüde olduğu pozisyondadır. Ölçüyü alan kişi radiale ile stylion noktası arasındaki mesafeyi ölçer.
El Uzunluğu:
Kılavuzlu kumpas ile ölçülür. Birey sol elinin ayası ve kolu masanın üzerine gelecek şekilde kolunu uzatır. Ölçüyü alan kişi stylion noktası ile en uzun parmağın en uç noktası arasını ölçer.
Baş Uzunluğu:
Birey bir sandalyede dik olarak oturmaktadır. Ölçüyü alan kişi bireyin yan tarafında durarak küçük çap pergeliyle glabella ile opisthocranion noktaları arasını ölçer.
Baş Genişliği:
Birey baş uzunluğundaki pozisyonundadır. Ölçüyü alan kişi bireyin arkasında durarak küçük çap pergeli ile parietal üzerinde daireler çizerek en geniş ölçüyü arar. Ölçü euryon noktaları arasındaki uzaklıktır.
Yüz Genişliği:
Birey sandalyede oturmaktadır. Ölçüyü alan kişi bireyin önünde durarak küçüp çap pergeli ile zygomatic kemiğin yanlara doğru en çıkıntılı noktaları arasını (zygomatic noktaları arasını) ölçer.
Çene Genişliği:
Birey ve ölçüyü alan kişi yüz genişliğinde olduğu pozisyondadır. Alt çenenin yanlara doğru en çıkıntılı yerleri olan gonion noktaları arası ölçülür.
Yüz Uzunluğu:
Birey sandalyede oturmaktadır. Önünde duran bir kişi kılavuzlu kumpas ile nasion ve gnathion noktaları arasını ölçer.
Üst Yüz Uzunluğu:
Birey sandalyededir, ölçüyü alan kişi önünde durarak kılavuzlu kumpas ile nasion ve stomion noktaları arasını ölçer.
Kulak Uzunluğu:
Birey sandalyededir, ölçüyü alan kişi önünde durarak kılavuzlu kumpas ile kulağa bir baskı uygulamadan superaurale ile subaurale noktalarının (kulağın en üst ve en alt noktaları) arasını ölçer.
III. Analiz ve Bulgular
El-bilek radyografileri üzerinden el kemiklerine ait ölçülerin alınmasına devam edilmektedir. Antropometrik ölçülerin bilgisayar ortamına aktarımı tamamlanmıştır. Bu verileri ait bilimsel yayın hazırlığı devam etmektedir. Bazı antropometrik ölçülere ait ham veriler Tablo 1-6 arasında verilmiştir.
Tablo 1: Erkek çocuklara ait kraniyofasiyal değerler (mm olarak baş uzunluğu, baş genişliği, yüz genişliği, çene genişliği ortalamaları)
Yaş N bas uzun bas gen yüz gen çene gen 16 yaş 100 193,29 150,65 119,35 101,72 15 yaş 100 174,14 145,76 117,16 99,29 14 yaş 100 172,93 143,8 116,98 99,94 13 yaş 100 172,71 147,66 114,41 98,71
Tablo 2: Kız çocuklara ait kraniyofasiyal değerler (mm olarak baş uzunluğu, baş genişliği, yüz genişliği, çene genişliği ortalamaları)
Yaş N bas uzun bas gen yüz gen çene gen 16 yaş 100 172,11 141,75 118,17 99,46 15 yaş 100 170,4 142,53 116,4 98,9 14 yaş 100 170,14 140,27 114,6 97,5 13 yaş 100 169,26 139,2 111,09 96,49
Tablo 3: Erkek çocuklara ait boy, büst, tüm kol, alt bacak uzunluklarının ortalamaları (mm olarak)
Yaş Boy uzn Büst uzn Tümkol uzn
Altbacak uzn 16 1723,73 846,94 703,2 423,59 15 1686,73 827,33 692,01 409,37 14 1628,32 815,8 680,63 382,99 13 1559,88 790,57 642,45 358,77
Tablo 4: Kız çocuklara ait boy, büst, tüm kol, alt bacak uzunluklarının ortalamaları (mm olarak)
Yaş Boy uzn Büst uzn Tümkol uzn Altbacak uzn
16 1608,25 823,42 659,61 437,54
15 1607,02 815,22 664,85 394,3
14 1598,18 835,46 667,29 362,56
13 1556,73 805,28 646,45 353,5
Tablo 5: Erkek çocuklara ait ağırlık değerleri (gr olarak), üst kol, alt taraf, el uzunluklarının ortalamaları (mm olarak)
Yaş Ağırlık Üstkol uzn
Alttaraf
uzn El uzn 16 644,25 315,89 1000,35 196,59 15 585,67 303,85 960,91 202,07 14 529,54 294,72 908,31 196,6 13 482,72 273,45 865,38 183,26
Tablo 6: Kız çocuklara ait ağırlık değerleri (gr olarak), üst kol, alt taraf, el uzunluklarının ortalamaları (mm olarak)
Yaş Ağırlık Üstkol uzn Alttaraf uzn El uzn
16 563,4 296,6 935,53 183,74
15 547,78 295,39 921,29 189,51
14 535,5 282,82 899,52 186,5
13 460,58 275,36 868,18 182,27
IV. Sonuç ve Öneriler
Projemiz kapsamında ölçülmek üzere bilgisayar ortamına aktarılan el-bilek radyografileri üzerinden el kemiklerine ait ölçülerin alınmasına devam edilmektedir. El kemiklerine ait ölçülerden yaş tayinine ilişkin yerli literatürde tespit ettiğimiz herhangi bir çalışma bulunmazken uluslar arası literatürde de sınırlı sayıda araştırmanın gerçekleştirildiği görülmüştür. Hâlihazırda ölçümü devam eden çalışmamıza ait erken veriler Kimura’nın (1976), Plato ve arkadaşlarının (1984), Odita ve arkadaşlarının (1991) çalışmaları ile karşılaştırıldığında verilerimizin bu çalışmalardaki sonuçlara benzer fakat yine de toplumumuza özgü olduğu anlaşılmaktadır.
Büyüme ve gelişme döneminde bireylerin vücutları şekillenirken maksimum sınırları belirleyen gen özelliklerinin yanı sıra içinde yaşadıkları coğrafyanın, iklimin, beslenme alışkanlıklarının da yapılanmadaki etkisi büyüktür, genetik etkinin yanı sıra çevresel etmenlerin etkileri de yadsınamaz. Ayrıca yapılan çalışmalar, farklı sosyoekonomik seviyedeki bireyler arasında farklılıkların bulunduğuna işaret etmektedir (Akın ve Sağır, 2000; Bielicki 1986).
Araştırmamızda, 13-16 yaş aralığında yer alan kız çocuklarının baş uzunluğu ortalama olarak 170,48 mm olarak hesaplanmıştır. Duyar’ın (1992) çalışmasında bu ölçü 180,92 mm olarak bulunmuştur. Yine çalışmamızda kız çocuklarının baş genişliği ortalaması 140,94 mm olarak hesaplanırken Duyar’ın (1992) çalışmasında bu ölçü 147,23 mm olarak verilmiştir.
Araştırmamızda kız çocuklara ait yüz genişliği ölçüsü ortalama 115,07 mm, çene genişliği ölçüsü de ortalama 98,01 mm olarak hesaplanırken Duyar’ın (1998) çalışmasında yüz genişliği ortalaması 129,76 mm, çene genişliği 98,48 mm olarak verilmiştir.
Çalışmamızda yer alan, 13-16 yaş arası erkek çocukların ortalama baş uzunluğu 178,27 mm olarak bulunmuştur. Bu ölçü Duyar’ın (1992) çalışmasında 187,07 mm olarak, Akın’ın (2001) çalışmasında 178 mm olarak verilmiştir. Araştırmamızda erkek çocuklara ait baş genişliği ortalaması 146,97 mm olarak hesaplanırken aynı ölçü Duyar (1992) tarafından 152,15 mm, Akın (2001) tarafından 153,5 mm olarak bulunmuştur. Araştırmamızda erkek çocuklara ait ortalama yüz genişliği 116,98 mm ve çene genişliği ortalaması 99,92 mm olarak hesaplanırken bu ölçüler Duyar’ın (1998) çalışmasında 133,70 mm ve 103,13 mm olarak verilmiştir. Farklı araştırmacıların çalışmalarında gözlenen bu sonuçlar çeşitli vücut uzuvlarına ait ölçülerde giderek çeşitlenmektedir. Ülkemize ait büyüme ve gelişme kriterlerinin saptanmasına, puberte gelişiminin takibine ve ergenlik atılımı denilen döneme ait verilerin belirlenmesine de yönelik çalışmamız 2 yıl içerisinde, cross-sectional olarak, kısıtlı imkânlarla gerçekleştirilmiş ve 800 birey gibi mütevazı bir rakamla sonuçlandırılmıştır.
Özellikle puberte dönemine ait verilerin elde edilmesi için yurt genelinde örneklem sayısı yüksek, belli periyotlarla tekrarlanan ve hatta longitudinal olarak gerçekleştirilecek çalışmalara ihtiyaç olduğu aşikârdır.
V. Kaynaklar
Akın, G., Sağır, M., (2000), Kırsal Kesimde Yasayan Erkeklerde Şişmanlığı Etkileyen Etmenler, Mesleki Egitim Dergisi, 2(4): 1-13.
Akın, G., (2001), Kırsal Kesimde Yaşayan 4-20 Yaş Grubu Erkeklerin Antropometrik Ölçülerinin Tespiti ve Değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 41(1): 187-208.
Bambha, J.K., (1961), Longitudinal cephalometric roentgenographicstudy of the faceand craniumin relation body height, J Am Dent Assoc., 63:776-779.
Bielicki, T., (1986), Physical Growth as a Measure of The Economic Wellbeing of Populations: The Twentieth Century, Human Growth: A Comprehensive Treatise, Vol 3 (Falkner F, Taner JM, ed) New York, Plenum Pres, Pp: 283-305.
Bilge, Y., (2008), Adli Tıp, Üçbilek Matbaası, s: 16-18, Ankara.
Björk, A., (1972), Timing of interceptive orthodontic measures basedon stagesof maturation, Trans Eur.Orthod Soc. 48:61-74.
Duyar, İ., (1992), 12-17 Yaşlarındaki Türk Çocuklarının büyüme Standartları, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Antropoloji Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
Duyar, İ., (1998), Ergenlik Çağındaki Çocuklarda Yüz ve Alt Çene Büyümesi: Kesitsel Bir Araştırmanın Sonuçları, Türk Ortodonti Dergisi, 11:13-19.
Fishman, L.S., (1982), Radiographic evaluation of skeletal maturation, Angle Orthod. 52:88- 112.
Greulich, W.W., Pyle S.I., (1959), Radiographic atlas of skeletal development of the hand and wrist, Pp. 1-256, Stanford University Press, California.
Gürsel, İ.M., (1977), Boy ve Ağırlık Artmaları ile Kemik Yaşı ve Kronolojik Yaş Arasındaki İlişkiler, Basılmamış Doktora Tezi, A.Ü.Diş.Hek.Fak, Diş-Çene-Yüz Ortopedisi Kürsüsü, Ankara.
Hunter, C.J., (1966), The corelationof facial growth with body height and skeletal maturation at adolescence, Angle Orthod. 6:44-54.
Kimura, K., (1976), Growth of the Second Metacarpal According to Chronological Age and Skeletal Maturation, The Anatomical Record, 184: 147-158.
Koç, A., Karaoğlanoğlu, M., Erdoğan, M., Kösecik, M., Cesur, (2001), Assessment of bone ages:is the Greulich-Pyle method sufficient for Turkish boys?, Pediatrics international, 43:662-665.
Lohman, T.G., Roche, A.F., Martorell, R., (1988), Anthropometric Standardization Reference Manuel, Human Kinetics Publication, U.S.A.
Nanda, R.S., (1955), The rates of growth of several facial components measured from serial cephalometric roentgenograms, Am J Orthod., 41:658-673.
Odita, J.C. et al., (1991), Normal Values for Metacarpal and Phalangeal Lengths, Skeletal Radiology, 20: 441-445.
Plato, C.C., et al., (1984), Cortical Bone Loss and Measurements of the Second Metacarpal Bone: II. Hypodense Bone in Postwar Guamanian Children, American Journal of Physical Anthropology, 63: 57-63.
Silveira, A.M., Fishman, L.S,, Subtelny, J.D., Kassebaum, D.K., (1992), Facial growth duringadolescence in early, averageand late maturers, Angle Orthod. 62:185-190.
Taner, J.M., Whitehouse, R.H., Marshall, W.A., et al., (1975), Assessment of Skeletal Maturity and Prediction of Adult Height (TW2 Method), Academic Pres, New York.
VI. Ekler
a) Mali Bilanço ve Açıklamaları
Hizmet Adet Gider Miktarı Nemoceph NX Programı 1 6.136 TL Epson Expression 10000 1 6.710 TL
Antropometre 1 484 TL
Büyük Çap Pergeli 1 490 TL
Küçük Çap Pergeli 1 449 TL
Padometre 1 260 TL
Kumpas (300mm) 1 124 TL
A4 Fotokopi Kağıdı 5 25 TL
Fotoğraf Kağıdı 50 40 TL
Sunum Dosyası 10 80 TL
Brother HL-2040 Drum 1 150 TL Lexmark X5250 renkli
kartuş 1 35 TL
Toplam 14.983 TL
Ayrıca çalışma sırasında araştırmacılara ait bir adet baskül, bir adet antropomete, bir adet büyük çap pergeli, bir adet küçük çap pergeli, padometre, büyük ve küçük digital kumpas kullanılmıştır.
b) Makine ve Teçhizatın Konumu ve İlerideki Kullanımına Dair Açıklamalar
Fabrika çıkışı hatalı olarak gelen ve proje sırasında arızalanan Epson Ekpression 10000 tamir ettirilmiştir. Bu tarayıcı ve Nemoceph NX programı ile antropometre aletleri ileride ortodonti anabilim dalı ile adli tıp anabilim dalında gerçekleştirilecek çalışmalarda ve hâlihazırda sürdürülen çalışmalarda ortak olarak kullanılacaktır.
c) Sunumlar
14-17 Ekim 2010 tarihlerinde gerçekleştirilen 9. Adli Bilimler kongresinde “13-15 Yaş Grubu Öğrencilerde Kulak Uzunluğu Ölçüleri” başlıklı tebliğ, 19-23 Haziran 2011 tarihinde gerçekleştirilen 87th Congress of European Orthodontic Society’de “AB/PP Angle Versus APDI: Tle Less Procedure, The Less Mistake” başlıklı tebliğ sunulmuştur.
d) Yayınlar
Projeye ait bilimsel yayın hazırlıkları devam etmektedir.
