İSG Kanunu Uygulamalarının İş Kazalarında Azalma Üzerinde Etkisi: İmalat Firmaları Üzerinde Bir
Araştırma
Metin BAYRAM1, M. Cahid ÜNĞAN2
Özet
Bu çalışmanın amacı, yaklaşık dört yıldır Türkiye’de yürürlükte olan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kanunu hükümlerinin uygulanması için işverenler tarafından yapılan uyum harcamalarının iş kazalarında bir azalma sağlayıp sağlamadığını ortaya koymaktır. Bu amaçla Türkiye’de tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta faaliyet gösteren 144 imalat işletmesinden anket yoluyla veri toplanmıştır. Toplanan veriler, NACE Kodlarına göre tanımlayıcı istatistiksel teknikler kullanılarak karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Bulgular, ankete katılan firmaların İSG Kanunu yükümlülüklerini tam sağlayacak kadar hatta az da olsa ötesinde İSG kanunu uyum harcaması yaptıklarını ortaya koymaktadır. NACE kodları göz önüne alındığında en çok uyum harcamasını deri-tekstil, kimyasal ürünler ve elektrikli teçhizat imalatı sektöründeki firmaların yaptıkları; en az uyum harcamasını ise gıda ürünleri ve makine-ekipman sektöründeki firmaların yaptıkları bulunmuştur. NACE kodları göz önüne alındığında kaza sıklık ve ağırlık oranlarında en çok iyileşme deri-tekstil ve elektrikli teçhizat imali sektörlerinde, ölümcül iş kazası sayısında en çok iyileşme cam-seramik, kimyasal ürünler ve metal imalatı sektörlerinde bulunmuştur. Bu araştırmanın bir sonucu olarak, işverenlerin iş kazası olmadan önce İSG önlemleri için harcama yapmasına yönelik proaktif (önleyici) anlayışla hazırlanan 6331 sayılı İSG Kanunu uygulamalarının iş kazalarını azalttığına dair yeterli kanıtlar sağlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: 6331 Sayılı İSG Kanunu, İSG Kanunu Uyum Maliyetleri, İSG Performansı
The impact of OHS Law Code No. 6331 on Reducing Occupational Accident: a Survey Research on Manufacturing Firm
Abstract
The purpose of this study is to investigate whether compliance expenditures made by employers for the implementation of the provisions of the OHS Law Code No. 6331, which has been in effect for about four years in Turkey, have resulted in a reduction in work accidents. For this purpose, data were collected through questionnaires from 144 manufacturing operations operating in “dangerous” and “very dangerous” class in Turkey. The data were analyzed comparatively using descriptive statistical techniques according to the NACE Codes. Findings reveal that the participants have a compliance expenditure in the OHS law even though it is a little bit beyond the legal requirements. Considering the NACE codes, companies in the leather-textile, chemical products and electrical equipment manufacturing industries are found to spend the most money on the compliance while firms in the food products and machinery equipment sector made the least expenditure. When the NACE codes are taken into account, the greatest improvement in accident frequency and weight ratios was in the glass-ceramics, chemical products, and metal manufacturing sectors, while the biggest improvement in the number of fatal work accidents was seen in the leather-textile and electrical equipment manufacturing industries. As a result of this research, sufficient evidence has been provided that
1 Sakarya Üniversitesi, metinbayram@sakarya.edu.tr
2 Sakarya Üniversitesi, ungan@sakarya.edu.tr
the work of the OHS Law Code No. 6331, which is prepared with a preventive approach to employers' spending for OHS measures before a work accident, reduces work accidents.
Keywords: SME OHS Law Code No. 6331 OHS Law Compliance Costs OHS Performance
Giriş
İş güvenliği kültürünün geliştirilmesinden ve işyerlerinde İSG’nin sağlanmasından üçlü yapı olarak isimlendirilen devlet, işveren ve çalışanlar sorumludur. Devletin başlıca görevleri; iş barışını sağlamak, ilgili mevzuatı hazırlamak, gönüllü katılımı desteklemek, denetim yapmak, eğitim olanağı sağlamak, teknik destek sağlamak ve danışmanlık yapmaktır (Kırtaş, 2014).
İşverenin başlıca görevleri; devlet tarafından yapılan kanuni düzenlemelere uygun hareket etmek, çalışanların sağlık ve güvenliğinin sağlanması hususunda her türlü tedbiri almak, risk değerlendirmesi yaparak kabul edilemez riskleri ortadan kaldırmak, çalışanları yasal haklar ile işyerindeki tehlike ve riskler konusunda eğitmek ve bilgilendirmek, acil durumlara karşı önceden hazırlıklı olunması için gerekli tedbirleri almak, İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi (İSGB), İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu, Sivil Savunma Uzmanlığı ve itfaiye teşkilatı vb. İSG örgütlenmesini sağlamak, İSG profesyonelleri (İş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi, işyeri hemşiresi vb.) ile çalışmak, İSG konusunda teknolojik gelişmeleri ve yenilikleri takip etmek ve alt işveren ve diğer ilgili işverenlerle işbirliği yapmaktır (Resmi Gazete, 2012a).
Çalışanların başlıca görevleri ise; işveren tarafından alınan sağlık ve güvenlik tedbirlerine uymak, işveren tarafından konulan sağlık ve güvenlik kurallarına uygun hareket etmek, çalışırken başkasının hayatını tehlikeye atmamak, işveren tarafından düzenlenen İSG eğitimi, acil durum tatbikatları, risk değerlendirmesi ve sağlık gözetimi vb. çalışmalara aktif katılım sağlamak, yakın ve ciddi tehlike durumlarını işverene bildirmek, işyerindeki alet, makine ve malzemeyi doğru kullanmak, iş kazası ve meslek hastalığı vakalarını ilgili amirlerine bildirmek ve kuruluşu denetlemeye gelen kurumlar tarafından istenildiğinde bilgi vermektir (Resmi Gazete, 2012a).
İSG alanında gelişmelere bağlı olarak gelişmiş ülkeler başta olmak üzere çalışma hayatını düzenleyen yasalardan ayrı bağımsız İSG yasaları yürürlüğe konulmuştur. Ülkemizde ise bağımsız bir İSG yasası olmaksızın yıllardır İSG alanında çok çeşitli ve kapsamlı düzenlemeler yapılmış, ancak İSG ile ilgili faaliyetler dağınık, koordinasyon ve eleman yetersizliği gibi olumsuz koşullar nedeniyle iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesinde bir türlü istenilen düzeye ulaşılamamıştır (Yılmaz, 2009; Bayram, 2016).
Ülkemizde yürürlükten kalkan 1475 sayılı İş Kanunu işçi sağlığını temel almışken, halen yürürlükte olan 4857 sayılı İş Kanunu iş sağlığını hareket noktası kabul etmiştir. Gelişmiş ülkelerde olduğu gibi yürürlükte olan 4857 sayılı İş Kanun'un öngördüğü düzenlemeleri daha da genişleten ve yüksek
Avrupa Birliği standartlarını öngören ülkemizin ilk bağımsız 6331 İSG Kanunu 2012 yılında yayınlanmıştır. Kuralcı bir yaklaşım yerine önleyici yaklaşım esas alınarak hazırlanan bu yasa sadece işçinin sağlığını değil, işten kaynaklanan tehlike ve riskleri merkeze alarak çalışanın yanı sıra işyerinin ve çevrenin de sağlıklı olmasını amaçlamıştır (Şen, 2015).
Bu çalışmanın amacı, yaklaşık dört yıldır Türkiye’de yürürlükte olan 6331 sayılı İSG Kanunu hükümlerinin uygulanması için işverenler tarafından yapılan uyum harcamalarının iş kazalarında bir azalma sağlayıp sağlamadığını ortaya koymaktır. İnşaat, kauçuk, plastik ve kimyasal ürünler, makine- ekipman imalatı ve metal sektörü vb. imalat firmalarının geçmiş yıllardaki İSG performanslarının kötü olduğundan araştırmanın hedef kitlesi olarak, Türkiye’de tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde faaliyet gösteren imalat firmaları tercih edilmiştir.
1. 6331 Sayılı İSG Kanunu
Halen yürürlükte olan ve Türkiye’nin ilk bağımsız İSG kanunu olan 6331 sayılı kanun önleyici yaklaşım ve üçlü yapı esas alınarak hazırlanmıştır. Kuralcı bir yaklaşım yerine önleyici yaklaşım esas alınarak hazırlanan bu yasa sadece işçinin sağlığını değil, işten kaynaklanan tehlike ve riskleri merkeze alarak çalışanın yanı sıra işyerinin ve çevrenin de sağlıklı olmasını amaçlamaktadır.
Önleyici (proaktif) yaklaşım ile hazırlanan 6331 sayılı İSG Kanunu işverenlere; İSG profesyonelleri ile çalışılması, çalışanların eğitilmesi, çalışanların toplu korunması, kişisel koruyucu donanım (KKD), iş güvenliği işaret ve levhaları, iş ortamı gözetimi vb. dış hizmet alımı ve yangın ve acil durum yönetimi konularında yükümlülükler yüklemekte ve bu yükümlülükler işverene maliyeti olarak yansımaktadır. İş sağlığı ve güvenliği yasası küçük büyük demeden tüm işletmeleri kapsadığından, işverenlere ciddi maliyetler doğurmaktadır. Küçük işletmelerin bu maliyetlere katlanması güç olduğundan yasa koyucu işverenin İSG konularını kendisinin öğrenip bu görevi üstlenmesine izin vermektedir. Tabidir ki bu öğrenmek de işveren için bir maliyet unsuru olacaktır.
Ülkemizdeki İSG mevzuatı, yürürlükte olan 6331 sayılı temel yasa ve bu yasaya uygun olarak çıkarılan çok sayıda yönetmelikten oluşmaktadır. Bu yönetmeliklerden araştırmamız kapsamına giren ve en önemlileri diyebileceklerimiz aşağıda verilmiştir;
- İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği (Resmi Gazete, 2012b),
- İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği (Resmi Gazete, 2012c),
- Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete, 2013a),
- İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete, 2013b),
- Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete, 2013c),
- İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete, 2013d),
- Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği (Resmi Gazete, 2013e), - İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri
Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete, 2013f), - İlk Yardım Yönetmeliği (Resmi Gazete, 2015),
- İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analiz Laboratuvarları Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete, 2017).
2. Veri Toplama, Yöntem ve Analiz 2.1. Veri Toplama ve Yöntem
Söz konusu firmaların yasal şartları karşılamak üzere ne ölçüde uyum maliyeti harcaması yaptıklarını ve buna karşılık son üç yıl içinde İSG performansında iyileşme (iş kazalarında azalma) sağlayıp sağlamadıklarını ölçmek üzere, veri toplama aracı olarak anket tekniği kullanılmıştır. Yazarlar tarafından tasarlanan anket formu firmaların kurumsal e-posta adreslerine elektronik ortamında ulaştırılmak suretiyle katılımcılardan verilerin toplanması sağlanmıştır. Araştırma için farklı NACE kodu ve büyüklükte olan imalat 144 firmadan veri toplanmıştır. Toplanan veriler tanımlayıcı istatistiksel teknikler kullanılarak analiz edilmiştir.
Firmaların İSG’den sorumlu yöneticileri tarafından cevaplanacak şekilde tasarlanan anket formu üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde firmaların demografik özellikleri, ikinci bölümünde ise İSG Kanunu uyum maliyetleri ve üçüncü bölümde İSG performansı ile ilgili sorular sorulmaktadır. Bu kapsamda “İSG Kanunu Uyum Maliyeti” ölçeği ile ilgili yedi ve “İSG performansı” ölçeği ile ilgili dört sorudan oluşmaktadır.
a. İSG Kanunu Uyum Maliyetleri Ölçeği
Tablo 1.’de değişkenleri verilen İSG Kanunu Uyum Maliyeti ölçeği yazarlar tarafından geliştirilmiştir. İSG Kanunu uyum maliyetlerini ölçmek üzere, 5’li Likert tekniği (“1= Hiç harcama yapılmaz”, “2=İSG maliyet unsuru olarak gözetilerek az harcama yapılır”, “3= İSG Kanununu minimum sağlayacak kadar harcama yapılır”, “4= İSG Kanununu yükümlülüklerini tam sağlayacak kadar harcama yapılır” ve “5= Yasal şartların da ötesinde sıfır iş kazası hedefini sağlayacak kadar harcama yapılır”) kullanılmıştır.
Tablo 1. İSG kanunu uyum maliyetleri ölçeği değişkenleri UYUM_1- İSG Personeli için yapılan harcamalar
UYUM _2- Çalışanların İSG Eğitimi için yapılan harcamaları UYUM _3- Çalışanların Toplu Korunması için yapılan harcamalar UYUM _4- KKD ve diğer İş Güvenliği Ekipmanlarına yapılan harcamalar UYUM _5- İş Güvenliği işaret ve levhaları için yapılan harcamalar UYUM _6- Dış hizmet alımı harcamaları
UYUM _7- Yangın ve Acil Durum yönetimi için yapılan harcamalar b. İSG Performansı
Bu araştırmada, Kaza Sıklık Oranı, Kaza Ağırlık Oranı, Ölümcül / Uzuv Kayıplı İş Kazası Sayısı ve İş kazaları sebebiyle Makine, Ekipman ve Binalarda oluşan Maddi Zarar olmak üzere dört değişkenden oluşan ve Bayram (2016) tarafından geliştirilen İSG performansı ölçeği kullanılmıştır. Bu ölçeği ölçmek üzere 5’li Likert tekniği (“1= Kesinlikle Katılmıyorum”, “…. “5= Kesinlikle Katılıyorum”) kullanılmıştır. İSG performansı ölçeğinin değişkenleri Tablo 2.’de verilmektedir.
Tablo 2. İSG Performansı ölçeği değişkenleri PERF_1 Kaza Sıklık Oranı iyileşti.
PERF_2 Kaza Ağırlık Oranı iyileşti.
PERF_3 Ölümcül / Uzuv Kayıplı İş Kazası Sayısı azaldı.
PERF_4 İş kazası sebebiyle makine, ekipman ve binalarda oluşan Maddi Zarar azaldı
3. Bulgular
Bulgular; (1) demografik bulgular, (2) İSG kanunu uyum maliyetleri tanımlayıcı istatistik bulguları ve (3) İSG performansı tanımlayıcı istatistik bulguları olmak üzere üç başlık altında ele alınacaktır.
3.1. Demografik bulgular
Ankete katılan firma yöneticilerinin dağılımı, anketimize iş güvenliği uzmanı
%39, İSG yöneticisi ile genel müdür %16, insan kaynakları müdürü ile kalite müdürü (%9) ve diğer %16 olarak gerçekleşmiştir. Ankete katılan imalat firmaları % 46’sı OHSAS 18001 belgesine sahip olduklarını, %50’si de İSG için önceden ayrı bütçe kalemi oluşturduklarını beyan etmişlerdir. Katılımcı firmaların NACE kodlarına göre dağılımı ise Tablo 3.’teki gibi gerçekleşmiştir.
Tablo 3. Katılımcı firmaların NACE kodlarına göre dağılımı
Sektör Adı (NACE Kodu) Adet Oran (%)
Metal Sanayi (24, 25) 45 32
Makine - Ekipman, (28) 28 20
Gıda Ürünleri İmalatı 14 10
Kauçuk ve Plastik (20; 22) 13 9
Elektrikli Teçhizat (27) 10 7
Cam, Seramik (23) 8 6
Kimyasal Ürünler 7 5
İnşaat (41, 42) 7 5
Tekstil ve Deri (14, 15, 16) 6 4
Mobilya (31) 6 4
Diğer İmalatçılar (31; 84) 7 5
TOPLAM 144 100
3.2. İSG kanunu uyum maliyetleri ölçeği tanımlayıcı istatistiki bulguları İSG Kanunu Uyum Maliyetleri ölçeği için tüm katılımcı firmalardan toplanan veriler ışığında Tablo 4.’te verilen bulgulara ulaşılmıştır.
Tablo 4. İSG Kanunu Uyum Maliyetleri Tanımlayıcı İstatistik Sonuçları
Değişkenler TÜMÜNDE
N Ort.
UYUM_1 İSG Personeli için yapılan uyum harcamaları 144 4,12 UYUM_2 Çalışanların İSG Eğitimi için yapılan uyum
harcamaları
144 4,01
UYUM_3 Çalışanların Toplu Korunması için yapılan uyum harcamaları
144 3,92
UYUM_4 KKD ve diğer İş Güvenliği Ekipmanlarına yapılan uyum harcamaları
144 4,30
UYUM_5 İş Güvenliği işaret ve levhaları için yapılan uyum harcamaları
144 4,23
UYUM_6 Dış hizmet alımı için yapılan uyum harcamaları 144 4,22 UYUM_7 Yangın ve Acil Durum yönetimi için yapılan uyum
harcamaları
144 4,08
UYUM_ORT 144 4,13
Bu bulgular; ankete katılım sağlanan tüm imalat firmalarımızın “Çalışanların toplu korunması için yapılan uyum harcamaları” haricinde kalan tüm değişkenlerde İSG Kanunu yükümlülüklerini tam yerine getirecek kadar”
uyum harcaması yaptıklarını ortaya koymaktadır. Bu bulgular, Türkiye’de faaliyet gösteren imalat firmalarımızın sadece İSG Kanunu hükümlerine
uymayı yeterli bulmadığı ve kısmen sıfır iş kazasını da hedeflediklerini göstermektedir.
Bulgular OHSAS 18001 belgesi olan/olmayan ayrımına göre değerlendirildiğinde, Tablo 5.’te verilen verilere ulaşılmıştır. Bu bulgular OHSAS 18001 Belgeli imalat firmalarımızın yasal şartların ötesine çıkarak sıfır iş kazası hedefini sağlayacak kadar İSG önleme harcaması yaptıklarını ortaya koymaktadır. OHSAS 18001 Belgeli olmayan imalat firmalarımızın ise sadece İSG kanununu yükümlülüklerini yerine getirmeyi yeterli gördükleri bulgusuna ulaşılmaktadır.
Tablo 5. OHSAS 18001 Belgeli Olan/Olmayan Ayrımına Göre İSG Kanunu Uyum Maliyetleri Tanımlayıcı İstatistik Sonuçları
Değişkenler
OHSAS 18001 Belgesi Olan
OHSAS 18001 Belgesi Olmayan
N Ort. N Ort.
UYUM_1 66 4,39 78 3,88
UYUM_2 66 4,35 78 3,72
UYUM_3 66 4,11 78 3,76
UYUM_4 66 4,52 78 4,12
UYUM_5 66 4,48 78 4,01
UYUM_6 66 4,41 78 4,06
UYUM_7 66 4,35 78 3,86
UYUM_ORT 66 4,45 78 3,98
Bulgular İSG için ayrı bütçe ayırıyor musunuz? sorusuna göre değerlendirildiğinde, Tablo 6.’da verilen verilere ulaşılmıştır. Bulgular, İSG için önceden ayrı bütçe kalemi tahsis eden firmaların diğerlerine nazaran genelde ve ayrı ayrı olmak üzere tüm değişkenlerde daha fazla İSG için mali kaynak tahsis ettiklerini göstermektedir.
NACE kodları dağılımına göre katılımcılardan gelen cevaplar değerlendirildiğinde, Tablo 7.’de verilen bulgulara ulaşılmıştır. NACE kodları dağılımına göre Türkiye’de faaliyet gösteren imalat firmalarından gıda sektörü haricinde kalan tüm sektörlerde İSG Kanunu yükümlülüklerini tam uyum sağlayacak kadar uyum harcama yaptıkları bulunmuştur. En az uyum harcamasını gıda ürünleri ve makine-ekipman imalatı firmalarının ve en fazla uyum harcamasını ise elektrikli teçhizat, kauçuk-plastik-kimyasal ürünler imalatı ve metal sanayi firmalarını yaptıkları bulunmuştur.
Tablo 6. İSG için ayrı bütçe ayırıyor musunuz? Sorusuna Göre İSG Kanunu Uyum Maliyetleri Tanımlayıcı İstatistik Sonuçları
Değişkenler EVET
(N=72)
HAYIR (N=72)
UYUM_1 4,18 4,06
UYUM_2 4,11 3,90
UYUM_3 4,08 3,75
UYUM_4 4,42 4,18
UYUM_5 4,33 4,13
UYUM_6 4,32 4,13
UYUM_7 4,18 3,99
UYUM_ORT 4,30 4,09
Tablo 7. NACE Kodları Dağılımına Göre İSG Kanunu Uyum Maliyetleri Tanımlayıcı İstatistik Sonuçları
Değişken Cam- Seramik
Deri- Tekstil
Elk.
Teçhizat Gıda Kauçuk Kimya.
Ürün Makine
Ekipm. Metal Mobilya Diğer İmalat. TÜMÜ
Katılım. Say. 8 6 10 14 13 7 28 45 6 7 144
UYUM_1 4,13 4,67 4,20 3,43 4,15 4,43 3,96 4,27 4,00 4,29 4,12 UYUM_2 4,00 4,50 4,30 3,50 4,08 4,14 3,75 4,11 3,67 4,57 4,01 UYUM_4 4,25 4,33 4,20 3,43 4,08 4,29 3,57 3,91 3,67 4,14 3,92 UYUM_5 4,63 4,67 4,30 3,79 4,46 4,43 3,71 4,42 4,00 4,71 4,30 UYUM_6 4,13 4,67 4,20 3,71 4,38 4,43 4,04 4,44 4,00 4,43 4,23 UYUM_7 4,00 4,67 4,10 3,79 4,23 4,43 3,96 4,42 4,33 4,57 4,22 UYUM_8 4,13 4,50 4,30 3,71 4,15 4,14 3,96 4,20 4,33 4,29 4,08 UYUM_ORT 4,18 4,57 4,23 3.62 4,22 4,33 3,89 4,25 4,00 4,48 4,13
3.3. İSG performansı ölçeği tanımlayıcı istatistik bulguları
İSG performansı ölçeği için katılımcı firmalardan toplanan veriler ışığında Tablo 8.’da verilen bulgulara ulaşılmıştır.
Tablo 8 İSG Performansı Ölçeği Tanımlayıcı İstatistik Sonuçları
Değişkenler TÜMÜNDE
N Ort.
PERF_1 Kaza Sıklık Oranı iyileşti. 144 3,97
PERF_2 Kaza Ağırlık Oranı iyileşti. 144 3,92
PERF_3 Ölümcül / Uzuv Kayıplı İş Kazası Sayısı azaldı. 144 4,11 PERF_4 İş kazası sebebiyle makine, ekipman ve binalarda oluşan Maddi
Zarar azaldı 144 3,81
PERF_ORT 144 3,95
Bulgular, son üç yıl içinde gerçekleştirilen İSG Kanunu uygulamaları nedeniyle imalat firmalarımızın İSG performansında değişken ve ölçek bazında iyileşme sağladıklarını göstermektedir.
OHSAS belgeli olan/olmayan ayrımına göre katılımcı firmaların İSG performansları değerlendirildiğinde Tablo 9.’da verilen bulgulara ulaşılmıştır.
Bu bulgular, yasal şartlara uyum sağlanmasının dışında ayrıca OHSAS 18001 Belgesine sahip olunmasının İSG performansına az da olsa bir katkı sağladığını, ancak bu katkının bahsetmeye değecek kadar olmadığını göstermektedir.
“İSG için ayrı bütçe yapılıyor mu” sorusuyla ilgili Tablo 10.’da verilen bulgulara ulaşılmıştır. Elde ettiğimiz bulgular, İSG için önceden ayrı bir bütçe kalemi tahsis eden imalat firmalarının İSG performansında daha fazla iyileşme sağladıklarını ortaya koymaktadır.
Tablo 9. OHSAS 18001 Belgeli Olan/Olmayan Ayrımına Göre İSG Performansı Tanımlayıcı İstatistik Sonuçları
Değişkenler
OHSAS 18001 Belgesi Olan
N=66
OHSAS 18001 Belgesi Olmayan
N=78 5li Likert Ort. 5li Likert Ort.
PERF_1 3,97 3,96
PERF_2 3,98 3,87
PERF_3 4,11 4,11
PERF_4 3,89 3,73
PERF_ORT 3,99 3,92
NACE kodları dağılımına göre katılımcılardan gelen cevaplar değerlendirildiğinde, Tablo 11.’de verilen bulgulara ulaşılmıştır. Türkiye’de faaliyet gösteren imalat firmalarında NACE kodlarına göre dağılım dikkate alındığında, 6331 sayılı kanun yürürlüğe girdikten sonra son üç yıl içinde tüm sektörlerde İSG Performansında iyileşme sağlandığı bulunmuştur. İSG performansında en az iyileşme sağlanan sektörler; gıda ürünleri, kauçuk- plastik ürünler ve Makine-ekipman imalatı iken, en fazla iyileşme yaşanan sektörler: Deri-tekstil ürünleri, elektrikli teçhizat ve diğer imalat sektörü olmuştur.
Tablo 10. İSG için ayrı bütçe ayırıyor musunuz? Sorusuna Göre İSG Performansı Tanımlayıcı İstatistik Sonuçları
Değişkenler EVET
(N=72)
HAYIR (N=72)
PERF_1 4,13 3,81
PERF_2 4,07 3,78
PERF_3 4,19 4,03
PERF_4 3,94 3,67
PERF_ORT 4,08 3,82
NACE kodları dağılımına göre katılımcılardan gelen cevaplar değerlendirildiğinde, Tablo 11.’de verilen bulgulara ulaşılmıştır. Türkiye’de
faaliyet gösteren imalat firmalarında NACE kodlarına göre dağılım dikkate alındığında, 6331 sayılı kanun yürürlüğe girdikten sonra son üç yıl içinde tüm sektörlerde İSG Performansında iyileşme sağlandığı bulunmuştur. İSG performansında en az iyileşme sağlanan sektörler; gıda ürünleri, kauçuk- plastik ürünler ve Makine-ekipman imalatı iken, en fazla iyileşme yaşanan sektörler: Deri-tekstil ürünleri, elektrikli teçhizat ve diğer imalat sektörü olmuştur.
Tablo 11. NACE Kodları Dağılımına Göre İSG Performansı Tanımlayıcı İstatistik Sonuçları
Değişken Cam- Seramik
Deri- Tekstil
Elk.
Teçhizat Gıda Kauçuk Kimya.
Ürün Makine
Ekipm. Metal Mobilya Diğer İmalat. TÜMÜ
Katılım. Say. 8 6 10 14 13 7 28 45 6 7 144
PERF_1 3,75 4,33 4,20 3,71 3,69 3,86 3,93 4,00 4,00 4,57 3,97 PERF_2 3,75 4,17 4,10 3,71 3,77 4,14 3,89 3,93 3,83 4,29 3,92 PERF_3 4,25 4,17 4,10 3,93 3,85 4,29 3,96 4,22 4,00 4,57 4,11 PERF_4 4,00 4,33 4,10 3,57 3,38 3,86 3,61 3,91 3,67 4,14 3,81 PERF_ORT 3,94 4,25 4,13 3,73 3,67 4,04 3,85 4,02 3,88 4,39 3,95
Sonuçlar
Bu çalışmanın en önemli sonucu olarak; tehlikeli ve çok tehlikeli işlerin yapıldığı imalat sektörü firmalarının İSG Kanununu tam sağlayacak kadar İSG yatırımı yaptıkları ve bunun karşılığında iş kazalarında ve iş kazası sonucu ortaya çıkan maddi zararlarda azalma sağladıkları ortaya konulmuştur.
Proaktif yaklaşımın gereği olarak İSG tehlike ve risklerini önlemek amacıyla önceden ayrı bütçe kalemi tahsis etmenin imalat firmalarının İSG performansının iyileşmesinde (iş kazalarının azaltılmasında) önemli bir avantaj sağlayacakları sonucuna ulaşılmıştır.
Bu araştırmanın diğer bir önemli sonucu olarak; yasa hükümlerine ilaveten OHSAS 18001 İSG yönetim sistemi şartlarına uyan imalat firmalarının İSG performansında az da olsa ilave iyileşme sağladıkları ortaya konulmuştur.
Gıda ürünleri imalatı sektörü; yasal şartlara uyum sağlanması hususunda gerekli yatırımları yapmadıkları ortaya konulmuştur.
Bu çalışmadan elde edilen sonuçlardan bazı öneriler üretilmiştir. Bunlar şöyle sıralanabilir;
OHSAS belgeli firmalara yakın İSG performansında iyileşme sağlandığı bulgusundan hareketle; tüm imalat firmalarımızın 6331 sayılı yasa hükümlerini sıkı sıkıya uygulamaları,
İSG için önceden bütçe tahsis edilmesi hususu İSG performansında daha fazla iyileşmeye yol açtığı bulgusundan hareketle, imalat
firmalarımızın imkânları çerçevesinde işyeri tehlike ve risklerine karşı önceden tedbir almak amacıyla bütçelerine ayrı bir kalem koymaları,
Yasal şartlara uyum performansı kötü olan gıda ürünleri imalatı sektörü firmalarının; 6331 sayılı İSG hükümlerini tam sağlayacak ölçüde İSG önleme yatırımları yapmaları,
İşverenlerin kişisel korumayı sağlayan KKD’ler yerine İSG konusunda toplu korunma ve teknolojik yatırımlara daha fazla önem vermesi.
Porter (1991) risklerin önceden önlemesine yönelik yapılan yasal düzenlemelerin firmaları yeni teknolojiler geliştirmek konusunda harekete geçirdiği görüşünü savunmaktadır. Çünkü yeni teknolojiler firmaları çok daha ucuza yeni mevzuata uyum konusunda yardımcı olduğu, dolayısıyla firmaların büyümesini ve rekabet gücünü artırdığını düşünmektedir (Muñiz, 2009).
Referanslar
Bayram, M. (2016) "İş Kazası Maliyetlerine Etki Eden Faktörler Üzerine Bir Ampirik Araştırma" Sakarya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Endüstri Mühendisliği Ana Bilim Dalı Doktora Tezi.
Kırtaş, N. (2014) “İş Güvenliği Uzmanlığı Eğitim Kitabı” İstanbul, İkbal Matbaacılık.
Muñiz B. F. Montes-Peón, J. M. Vázquez-Ordás C. J. (2009) “Relation between occupational safety management and firm performance” Safety Science, Vol. 47, pp. 980–991.
Resmi Gazete (2012a) “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (6331 sayılı)” Resmi Gazete Yayın tarihi: 30.06.2012, Sayısı: 28339.
Resmi Gazete (2012b) “İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği”
Resmi Gazete Yayın tarihi: 29.12.2012, Sayısı: 28512.
Resmi Gazete (2012c) “İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği”
Resmi Gazete Yayın tarihi: 29.12.2012, Sayısı: 28512.
Resmi Gazete (2013a) “Çalışanların İSG eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” Resmi Gazete yayın tarihi: 15.05.2013, Sayısı:
28648.
Resmi Gazete (2013b) “İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik”
Resmi Gazete Yayın Tarihi: 18.06.2013, Sayısı: 28681.
Resmî Gazete (2013c) “Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik” Resmi Gazete Yayın tarihi:
2.07.2013, Sayısı: 28695.
Resmî Gazete (2013d) “İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik” Resmi Gazete Yayın Tarihi: 20.07.2013, Sayısı: 28713.
Resmî Gazete (2013e) “Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği” Resmi Gazete Yayın tarihi: 11.09.2013, Sayısı: 28762.
Resmî Gazete (2013f) “İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik” Resmi Gazete Yayın tarihi:
11/10/2013, Sayısı: 28792.
Resmi Gazete (2015) “İlk Yardım Yönetmeliği” Resmi Gazete yayın tarihi:
29.07.2015, Sayısı: 29429.
Resmi Gazete (2017) “İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analiz Laboratuvarları Hakkında Yönetmelik” Resmi Gazete yayın tarihi: 24.01.2017, Sayısı:
29958.
Şen, M. (2015) “İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramı Tarihsel Gelişimi ve Dayanakları” Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Vol. 4, No. 1: ss. 117–142.
Yılmaz, F. (2009) “Avrupa Birliği ve Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliği:
Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliği Kurullarının Etkinlik Düzeyinin Ölçülmesi” İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı, Doktora Tezi.
