Spektrofotometrik Miktar Tayini

F ABAD Farm. Bil. Der.

13, 500 -508, 1988

FABAD J. Pharm. Sel.

13, 500 - 508, 1988

lzopropilfenazon-Kafein _İçeren Analjezik _İlaçlarda Absorbans

Oranlan Yöntemi _İle

Spektrofotometrik Miktar Tayini

Calısmaları , ,

Okan ATAY(*) Fatma GÜMÜŞ (*)

Özet ; Bu çalışmada izopropilfenazon ve kafein içeren analjezik ilaçlarda, herhangi bir ayırma işlemi yapılmaksızın doğrudan spektrofotom·etriık yöntemle miktar tayinleri yapılmıştır. Çalışmada

absorbans _oranları yöntem.i kullanılmıştır. İzopropillienazon i·çin 240

nın, kafein için 272 nm ve ıizosbestik nokta için 267.3 nm de saptanan absorbans değerlerinden ve bunların oranlarından yararlanılmıştır. Et- ken maddelerin kantitatif tayinlerinde yararlanılan regresyon denk- lemleri oluşturulmuştur. Tarafımızdan hazırlanan standart ·karışım­

larla, yöntemin duyarlılığı ve tekrarlanabilirliği saptanmış ve metod piyasada bulunan izopropilfenazon -t- kafein ·karışımlarına uygulan-

mıştır. Çalışmada en uygun konsantrasyon aralığının kafein .için 2-10 µg/rnl, izopropilfenazon için 1-20 µg/ınl olduğu saptanmıştır. Piyasa

örnekler~ ile yapılan çalışmalarda draje üretiminde kullanılan eksipi- yan maddelerin yöntemi !etkilemediği saptanmıştır.

(*} 'Gaziı Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, Farmasötik Kimya Anabilim

Dalı, Etiler. ANKARA Teslim Tarihr : ?5/11/1987

Yayına Kabul Tarihi : 28/3/1988

SPECTROl'HOTOMETRIC ANALYSIS OF

ANAI.GESIC DRUGS CONTAINING ISOPROPYI.PHENAZONE- CAFFEINE BY ABSORBANCE RATIO METHOD

Summary : In this sludy, quantitative determinaiton of analgesic drugs containing i'sopropylphenazone and caffeine was perfonn·ed by dire-et spectrophotometric method wilhout isolation. Absorbance ratio method was used ıin thıe study. The absorbance values measured for isopropylphenazone at 240 nın, for caffeine at 272 nm, for isosıbestic

point at 267.3 nrn and the ratio of the absorbance values of these were used. Regression equations vvhich it is benıefited at quant-itative det-erminations of aotive compounds '\>Vere formed. The S'ensi;tiv,ity and the reproducibihty of the m·ethod werıe determined by usıing the standard mixtures prepared by us and '!he method 'was applied to c.omrnercially available isopropylphenazone and caffeine combinations. It was deter- mined that most sui.tablJe concentratiıon intervals ·were 2-10 µg/ml for caffeine, 1-20 µg/rnl for isopropylphıenazone and the ·exipians \vas present in commercial drages didn't influenced the method.

GİRİŞ

Özellrikle arninopirinin kemik

iliği ~nhilbisyonu ve kan tablosu üzerinJe olan olumsuz etkileri be- lirlenip analje·zik ilaç kombinas-

yonlarından çıkartılması ve Türki.

ye'de kullanımının yasaklanmasın.

dan sonra, yine pirazolon grubu

taşıyan izopropiılfenazon, ağrı kesi-

eıi kombinasyonlar:da kafein ve

diğer analjeziık ·maddelıerle ·birlikte kombine halde sıklıkla kullanıl­

maktadır.

Yapılan literatür incelemesin- de, izopropilfenazon ve kafein mik- tar .tayini ıçın, spektrofotomet- r1k (1_3), kolorimetrik (4), derivatif spektrofotometrik (5,) kolon kro- matografisi (6), yüksek basınçlı

sıvı kromatografisi (7-10) yöntem- lerinden yararlanıldığı gözlenmiş­

tir.

İzopropilfenazon-kafein iç.eren piyasa örrıeklerinin ,kanti-tatif ta- yd.ni için uygulanan absor:bans oran-

ları yöntem,inin teorisini matema_

tiksel olarak ilk defa Pernarow_

ski (11) ortaya koymuştur. Aynı

yöntem :kullanılarak, tetrasiklinin bozunma üriinleri olan anhidro- tetrasiklin , epianhidrotetrasiklinin

rn~ktar tayini aynı araştırıcı tara-

fından yapılmıştır (12). Kombine sülfamitle:rin miktar tayini (13),

arn·inopirin-dietilbarbitüriık asit ka-

rışımlarının miktar tayini (14) ab- sorbans oranları metodu ile yapıl­

mıştır.

501

MATERYAL ve YÖNTEM : Spektrofotometre-Shimadzu UV-120

Sp\ektrofotometre-Shinıadzu

UV-160 (Kaydedicfö)

Metanol, I-ICI Merek kali ~esin­

de olup, iozpropilfenazon ve kafein Refik Saydam Hıfzısıhha Merkez

Başkanlığından temin edilmiştir.

STOK İZOPROPİLFENAZON ÇÖZELTİSİ (ÇÖZELTİ P) : 25.00 mg izopropilfenazon 25 mi metanolde çözülür. Bu çözelti- den 5 ml alınır.

50 mi ye 0.1 N HCI ,;Je

tamamlanır (100 .µg/ml).

STOK KAFEİN ÇÖZELTİSİ (ÇÖZELTİ K) :

25.00 mg kafein 25 mi metanol- de çözülür. Bu çözeltiden 5 ml. alı­

nrr. 50 mi ye 0.1 N HCl ile tamam-

lanır (100 µg/ml).

Regresoyn denklemi çalışma..

sında Çözelti P ve Çözelti K'dan Taiblo l'de gösterilen mi,ktarlarda

karıştırılıp çözeltin~n hacmi 0.1 N HC! ile 50 ml ye tamamlanır. Elde edilen farklı oranlardaki standarf

karışımların 240, 272 ve 267.3 nm deki absorbans .dJeğerleri saptanır.

NUMUNENİN HAZIRLANMA- SI :

20 ·draje 0.1 mg duyarlılıkta tartılır. Toz edilir. Homojen bir toz karışımı elde edilinceye kadar

karıştırılır. Toz karışımından

draje ortalama ağırlığına eşdeğer

toz tartılır. 20 mI metanol ile man- yetik karıştırıcıda 30 daki¹ka karış._

tırılır. Süzülür. Süzüntü 50 ml ye 0.1 N HCI ile tamamlanır. Bu çö- zeltiden 0.1 N HCl ile çeşitli dilüs- yonlar yapılarak kafein için 1.25-4

·ı,__ı.g/ml, izopropilfenazon için 8.75- 28 µg/ml konsantrasyon aralığında

numune çözeltHeri hazırlanır.

HESAPLAMA:

Uygun konsantrasyon aralığı­

na ge tirüen numıune çözeltisinin 240, 272, 267.3 nm deki absorbans değerleri ölçülür. İzopropilfenazon için 240/267.3, kafein için 272/267.3 absorbans oranları, denklemde ·Q değeri olarak kullanılır. (a) ve (b)

değerleri etfoen maddenin .regresyon denkleminde bulunan eğim ve ke-

sişim değerleri·clir. A₁₅₀ 267.3 nmde ölçülen absorıbans değeri, a₁₅₀ ise 267.3 nm dekd_ absorbtivite değeri­

dir. Bu çalış.matla absorbtivite

değeri 26.6 bulunmuştur.

B.ilinen bu değerler denklemde yerine konularak (x) = Etkıen mad- denin karışımdaki mi!ktarı mg/ml cinsinden bulunur.

BULGULAR:

Uygulanan ıyöntemde izopropil- fenazon için 240 nm, :kafein ıçı·n

272 nm deki 0.1 N HCI içindeki maksimum absorbans değerlerin­

den yararlanılmıştır. İzosbestik

nokta ise 267.3 nm olarak saptan-

mıştır Şekil (1).

0~500

(H/OJl.,J.) 21i0nm

ı, 1 •

f~\ )Eİzopropilfenazon

" 272 nm

~ein ~'\,

..._____, '

+ 0. 0 0 il !---~---'---""'---' N M 200.0 20.G(HM/OJl,J.) 340.0

Şekil 1 :

İzosbestiJk nokta aynı kon- santrasyondaki izopropilfenazon ve kaflein çözeltilerinin aynı abso:rbans

değe-rin¹:iı gösterdiği dalga boyudur

(Spektrumların kesjşrim noktası).

Regresyon denklemlerinin he-

saplanmasında karışım içindeki konsantrasyonu tarafımızdan bili- nen bi¹r .dizi standart çözelti hazır­

lanmıştır.

(x) = Bağımsız değişken ola- rak, tayini yapılacak etken madde

miktarının, kanşımdak.i toplam et-

kıen madde miktarına oranları,

(y) = Bağımlı değiŞ'ken olarak, maddenin kendıisine ait maksimum

aıbsorbans değerjnin izosbestik noktadaki absorıbans değerime ora-

nı alınmıştır. Bulunan x ve y de-

ğerlerinden yararlanılarak. en kü- çük kareler yöntemi ile izopropil- fenazon ve kafein için ayn ayn reg- resyon denkle·mleri hesaplanmıştır.

Regresyon clen'klemi için hazır­

lanan standart çözelti karışımları ıile ilgili değerlJer T:ıblo l'de, bulu- nan sonuçlar Tablo 2'de verilmiş­

tir.

Uygulanan tekniğin tekrarlana-

bilirliğini ve duyarlılığını saptamak için farklı konsantrasyonlarda izo_

propilfenazon ve kafein ,içeren stan- dart karışımlara uygulanmış ve ay-

rıca piyasa eczanelerinden temin edilen analjeZJik ilaç örneklerine tatbik edilmiştir.

Kan tita tiıf çalışmada aşağıdaki

denklemlerden yararlanılmıştır.

c, (µ.g/ml) - - - x - - - b

Burada :

Cx : Karışımdaki etken madde

miktarı

503

"'

'.<'. 1AIILO 1 :

• Karışundaki Miktar Karışımdaki Miktar

Karışımdaki Oranlar Absorbans Oranları

mi µg/ml

İzopropipfenazon Kafein

İzopropilfenazon Kafein İzopropilfenazon Kafein İzopropilfenazon Kafein

ÇömltiP ÇözeltiK 240/267.3 272/26'/.3

1 8 2 16 4 0.8000 0.2000 l.3893 0.9446

2 8 l 16 2 0.8888 0.1111 1.5643 0.9142

3 6 2 12 4 0.7500 0.2500 1.2942 0.9670

4 6 1 12 2 0.8572 0.1428 1.4915 0.9269

5 5 1 10 2 0.8333 0.1666 1.4470 0.9315

* Bu sütunda verilen miktarda Stok P ve K çözel¹tileni 0.1 N HCl ile 50 ınI ye tamamlanır.

TABLO : 2

Eğim (a)

Kesişim (b)

Korelasyon Katsayısı (r) Determinasyon Katsayısı (r2) Regresyon Denklemi

İzopropilfenazon Kafein

1.4101 0.3760

0.2718 0.8722

0.9961 0.9964

0.9924 0.9928

y = 0.2718

+

=

+

Q : *Absorbans oranı

*Bu değer izopropilfenazon için 240/267.3 nm, kafein için 272/267.3 nm aıbsorbans oranlarıdır.

a : Regresyon doğrusunun eğimi

b Regresyon doğrusunun kesişim değeri (inter- septi)

A₁₅₀ İzosbe·stik noktada sap- tanan absorıbans değeri a**ıso İzosb!estik noktada sap_

rtanan absorbtivite de-

ğeli

Tablo 3 :

Karışımdaki Değerler (µg/ml) Kafein İzopropilfenazon

1.5 12

2 14

2.5 15

3 15

3.25 19.5

**Farklı konsantras.yonlarda

hazırlanan standart çözelti karışım­

larının izosbestik noktadaki (267.3 nm) aıbso:r:bans değecinin, karışı~

mırı toplam ·konsantrasyonuna bö- lümü ıi~e bulunan değerlerin orta-

lamasıdır. Bu çalışmada a₁₅₀ ^: 26.6 olarak bulunmuştur.

Tarafımızdan hazırlanan stan- dart karışımlarla ilgiH çalışmalar

Tablo 3, piyasa örnekleri ile yapılan çalışmaların sonuçları Tablo 4'de

verilmiştir.

Bulunan Değerler (µg/ml) Kafein İzopropilfenazon

1.46 12.05

2.15 13.90

2.30 14.85

3.15 15.00

3.10 20.70

Her standart çalışma içiın 3 ıayn çalışma yapılmış, bulunan değerle­

nin ortalaması verilmiştir.

SOl\lUÇ ve TARTIŞMA : Pi'Yasadan temin edilen draje tipinde örneklerle yapılan çalış­

mada, Nişasta, Laktoz, Talk, Mag- nezyum Stearart, tatlandırıcı olara:k

kullanılan sakkaroz ve kullanılan

boya maddel¹erinin metodu etkile_

mediği gözlenmiştir.

Yapılan çalışmada saptanan

doğrusallığın kafein için 2-10 µg/

ml izopropilfenazon iç:in 1-20 µg/

ml aralığında uygun olduğn sap.

tanmıştır.

Absorıbans oranlan yöntemin_

den yararlanılarak yapılan spekro- fotometnik çalışmalarda maddele_

ri·n karışım içindeki oranı önemli

olmaktadır. Piyasa örneklerinin

505

Tablo 4 :

I Nolu Örnek (Draje)

İzopropilfenazon 175 mg

Kafein 25 mg

Bulunan Değerler (mg) İzopropilfenazon

176.70 175.00 173.90 170.70 172.95

Kafein 24.65 28.02 26.75 24.95 27.85 - - - · - - - - ORTALAMA

Standart Sapma

Variıasyon Katsayı·sı

0ıo 95 Olasılıklı Güven Aralığı t = 0.05

Il Nolu Örnek (Draje)

İzopropilfenazon 200 mg

Kafeiın 25 mg

ORTALAMA Standart Sapma

Variasyon Katsayısı

oıo 95 Ola·sılıklı Güven Aralığı

t = 0.05

formülleri incelendiğinde iZO-

propHfenazon : Kafein oranının

7 : 1 ve 8 : 1 olduğu görül-

m·eıktedıi.r. Bu oran rteorik olarak

abso:rıbans oranları yöntemi uygu-

lamalarında mı:iktarı az olan etken madde için bazı dezavantajlar ge-

173.85 2.01 1.155

171.55-176.15

205.20 198.75 201.30 200.70 203.42 201.87 2.23 1.10

199.3-204.43

26.40 1.41 5.35

24.82-28.06

26.75 26.02 26.90 24.15 27.35 26.23 1.126 4.293

23.7-26.3

tirm·esine rağmen, yapılan çalış­

mada kafein için, duyarlı ve rtekrar- lanaibili:r ve kabul hudutları ~çinde

sonuçlar alınmıştır.

Yöntem 'izopropi1fenazon

+

çözünme (dissoluı.ion) profilinin Çl-

kartılmasında, medium (ortam) (O.iN HC!) içinde çözünen ve çok

düşük konsantrasyondaki etken maddelerin aynı anda diDekt tayini için de kullanılabilecek duyarlılık­

ta olduğu düşünülmektedir.

SONUÇ:

İzopropilfenazon, :kafein içeren analjezik :kombıinasyonlarda hiç bir

ayırma ,işlemi yapılmaksızın uygu- lanabilecek, kolay, hızlı ve duyarlı

bir miktar tayirıiı yöntemi· olarak önerilmektedir.

KAYNAKLAR

1. Machec, G., Lorenz, F., «Indi- rect Spectrophotometri:c Analy-

·sis of M-ixtures of Two and Mo- re Substances«, Sci Pharm. 34 (3), 213-31, 1966.

2. Pfandl, A., <{'Quantitati:ve Analy- sis of Pharmaceutical Prıepara­

tlons ·Containing Analgesıic and

A_ntıipiretiıc Agents», Deut.

Apoth. Ztg. 108 (17), 568-71, 1968.

3. Settler, H., <1Spectrophotom·et- ric Determination of Drugs in Pharmaceutical Preparations», Phann. Ztg. 114 (43), 1605-9, 1969. Ref. C.A. : 72, 1970, 47411 m.

4. Peterkova, M. Matousova, O.

and Kakaç, B., «Determination of Propyphenazone, Paraoeta- mol, Caffeine and Codeinedilıid­

rogen phosphate in the presıen­

ce of each other in the compo- und Analgesıic Agent», Cesk.

Farın. 30 (8), 270-3, 1981. Ref.

C. A. : 96, 1982, 91727p

5. VergJeichik, E. N., Saushkina, A. S., Liaillota, T. T. and RaimO- va, L. S., «Quantitative Analy- sis of Caffieine - Na - benzoate Tablets by Derivative Spectrop-

ıhotom·etry», Fannatsiya (35) (5), 43-7, 1986, Ref. C. A. : 105, 1986, 23542!.

6. Pollino, G., «Determination of Phenacetine Caffeine and Aoethylsalicylic acidJe !İn a Mix- ture Using Column Chromatog- raphy», Bol!. Chim. Fann. I!I, 57-63, 1972.

7. Lai, J.S., Wang, D. P., «Study on the Assay of Components im Compound Isopropylphenazone Preparation», Tai - Wan Yao Hsuch Tsa Chih, 31 (1), 1-8, 1979, Ref. C. A. : 93, 1979, 54066q.

8. Mamolo, M.G., Vio, L. and Mau- rioh, V., {<Simultaneous ·Quan-

,titatıion of Paracetamol, Caf- feine and Propylphenazone ıby

HPLC», J. Pharm. Biomed. Anal., 3 (2), 157-64, 1985.

9. Mamolo, M. ¹G., Vio, L. and

Mauııich, V., «I-IPLC Cromatog- raphic Analysis of Paracetamol.

Caffeine and Acethylsalicylic acide in Tablets», Farmaco [Prat.], 40 (4), 111-23, 1985.

10. Gurtoo, I:-I.L., «Determinaiion of Total Salisilate _ phenacetine and on Total N-acethyl-p-ami- nophenol and Caffeine rin Bio- 507

logical Saınples and Analgesic Formulations>>, J. Phann. Sci., 62, 383-7, 1973.

11.. Pernarowski, M., Kneveıil, A. M.

and Christian, J.E., «Applicati- on of Absorbancy to the Analy_

sis of Pharmaceuticals. Theory of the Analysis of Binary Mix- tures», J. Pharm. Sel., 50 (Il), 943-57, 1961.

12. Pcmarowski, M., Seari, R. O.

and Naylor, J., «Analysis of Tet- racycline I-ICl in Presence of Anhydrotetracycline and Epi-

anlıydrotetracyclineı>, J. Pharm.

Sci., 58 (4), 470-73, 1969.

13. Wahbi, A. A., Abdine., H., Ko- rany, M., and El - Yazbi, F., ((Spectrophotemetric Analysis of Binary Mixture of Sulphona-

midsı>, J. Ass. of Anal. Clı2m.

62 (!), 67-70, 1979.

14. Hu, Y., Yang, Q. and Dong, S.,

«Application of Dual WaveLenglt Spectrophotom-etry and Absor- bance Ratio Method in Analysis of Compound Preparations. IV.

Determination of Am·idopyrine and Barbital in Amidopyrine - Barbital Injection)), Nanjing Ya oxueyuan Xuebao, 20 (3), 4-8, 1982, Ref. C. A. : 99, 1983, 93842h