10 Aral›k 2005 B‹L‹MveTEKN‹K
B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
Yengeç Bulutsusu’nun
Tozu Al›nm›fl!
Patlayan y›ld›zlar›n evreni giderek daha toz-lu yapt›¤› biliniyor. Örne¤in 18 y›l önce Sa-manyolu’nun uydu gökadalar›ndan Büyük Magellan Bulutu’nda meydana gelen SN 1987A adl› süpernova patlamas›ndan
sonra 600 gün boyunca patlama art›klar› toz oluflturmufltu. Bir mikron (milimetrenin bin-de biri) boyutlar›ndaki bu toz zerrecikleri, patlayan y›ld›z›n uzaya f›rlatt›¤› elementlerin yo¤uflmas›ndan meydana geliyor. Örne¤in, karbon gibi elementlerin ilk önce yo¤uflup topaklanmas› gerekiyor. Oysa, 1054 y›l›nda meydana geldi¤i belirlenen bir süpernovan›n
art›¤› olan Yengeç Bulutsusu’nu gözlemle-yen gökbilimciler, toplam 1 Günefl kütlesi kadar olmas› gereken bu ince tozu göremi-yorlar. Araflt›rmac›lara göre olas› aç›klama, patlaman›n meydana getirdi¤i flok dalgas›-n›n, bu ince tozu önüne kat›p süpürdü¤ü.
Astronomy, Ekim 2005
Chandra X-›fl›n› Uzay Teleskopu’yla yap›lan gözlemler, Samanyolu’nun merkezindeki dev kütleli karadeli¤in çok yak›nlar›nda büyük kütleli genç y›ld›zlardan oluflan bir kufla¤›n varl›¤›n› ortaya koydu. Dev y›ld›zlardan oluflan halka, 2,6 milyon Günefl kütlesindeki karadeli-¤in olaya ufkuna 1 ›fl›ky›l›ndan daha yak›n. Bulgu, dev kütleli karadeliklerin ve gökada merkezlerinin dinami¤i konusundaki klasik modelleri zorlar nitelikte. Çünkü, dev karadeli-¤in güçlü çekim kuvvetinin, y›ld›zlar›n içinde olufltu¤u büyük gaz bulutunu parçalamas› ve y›ld›z oluflumuna olanak tan›mamas› gerekir.
Almanya’n›n Garching kentindeki Max Planck Fizik Enstitüsü’nden Sergei Nayakshin ve Ras-hid Sunyaev, olguyu aç›klamak için iki alter-natif senaryo üzerinde durmufllar. Birinci se-naryoda y›ld›zlar, karadeli¤in çevresinde dola-nan yo¤un bir gaz bulutu içinde do¤uyorlar ve diskin büyük kütlesi, karadeli¤in çekim et-kilerini dengeleyerek y›ld›zlar›n oluflmas›na olanak sa¤l›yor. ‹kinci senaryodaysa y›ld›zlar karadeli¤in uzaklar›nda bir küme içinde olufl-tuktan sonra karadeli¤in çekimiyle yak›nlara göç ediyorlar. Araflt›rmac›lar, göç senaryosunu s›namak için dev karadelik yak›nlar›ndaki
y›l-d›z nüfusunu, Orion Bulutsusu’ndaki hareketli y›ld›z oluflum bölgesiyle karfl›laflt›rm›fllar. Mo-dellere göre, belirlenen say›da büyük kütleli y›ld›z oluflabilmesi için bölgede 1 milyon ka-dar da Günefl benzeri küçük y›ld›z oluflmas› gerekiyor. Oysa Karadelik yak›nlar›ndaki kü-mede yaln›zca 10.000 kadar küçük kütleli y›l-d›z›n varl›¤› sa¤tanm›fl. Bu durumda araflt›r-mac›lar› vard›¤› sonu›ç, göç senaryosunun ge-çersiz oldu¤u, ve gökada merkezlerindeki olaylar›n, modellerde öngörülenlerden daha karmafl›k oldu¤u.
NASA Bas›n Bülteni, 13 Ekim 2005
