Metokarbamol ve Parasetamo! İçeren Tabletlerde Spektrofotometrik Miktar Tayini

(1)

\.

FABAD Farm.Bil.Der.

15, 223-230, 1990

FABAD J.Pharm.Sci.

15, 223-230, 1990

Metokarbamol ve Parasetamo! İçeren Tabletlerde Spektrofotometrik Miktar Tayini

Çahşmalan

Okan ATAY(*) M. Tevfik ORBEY(**)

Özet: Bu çalışmada miyorölaksan-analjezik amaçla kullanılan metokarbamol-parasetamol tabletlerinde, hiçbir ayırma işlemi yapılmaksızın

direkt spektrofotometrik yöntemlerle kantitatif miktar tayini çalışmaları yapılmıştır. Uygulanan Vierordt yönteminde, parasetamol ve metokarbamo/'ün spektrofotometrik analizi için sıra ile 245 ve 277 nm.'den; absorbans oranları,

yönteminde ise, 245-225 nm.'den izosbestik nokta olarak da 217 nm.'deki absorbans degerlerinden yararlanılmıştır. Her iki yöntemde uygun konsantrasyon

aralıgının parasematol için 2-15 µg!ml ve metokarbamol için 6-20 µg/ml. oldugu

saptanmıştır. Her iki yöntemin de kolay, çabuk, tekrarlanabilir ve duyarlılık açısından uygun yöntemler olduğu ve tablet örneklerinin rutin miktar tayinlerinde

ku!lanılabi/ecegi saptanmıştır.

Quantitative Analysis of Methocarbamol and Paracetamol Containing Tabiets By Spec!rophotometric Methods

Summary: Quantitative analysis of methocarbamo/ and paracetam.ol containing tablets utilized far myorelaxant and analgesic purposes, were performed by spectrophotometric methods withouı any separation processes.

Spectrophotometric analysis of paracetamol and methocarbamol have been performed at 245-277 nm. by Vierordt method and at 245-225 nm. with 217 nm.

as isosbestic point by the absorbance ratio method. The convenient concentration rangesfor paracetamol and methocarbamol were determined to be 2-15 µg!ml. and 6-20 µg!ml, respectively in both of the methods.

Both of the methods were found to be reproducible and easily applicable and alsa due to its high accuracy, it is concluded that, the methods could be applied for routine tablet analysis.

Keywords: Mcthocarbamol, paracetamol, Vicrordt method, absorbance ratio method.

Başvuru Tarihi : 5.2. 1990 Kabul Tarihi : 21.3.1990

(*) G.Ü. Eczacılık Fakültesi, Farmasötik Kimya ABD, Ankara (**) G.Ü. Eczacılık Fakültesi, Analitik Kimya ABD, Ankara.

(2)

224

'GİRİŞ

'[\if

etokarbamol ve paracetamol

J!VU

içeren ilaçlar özellikle çizgili adele spazmların çözülmesinde analjezik ve miyorelaksan özelliklerinden do-

layı sıklıkla kullanılırlar. Yapılan lite- ratür incelemesinde metokarbamol ve paracetarnol'ün biyolojik sıvılarda sap-

tanması ile ilgili yüksek performanslı

ince tabaka kromatografisiC1l, kolori- metri<Zl, türev spektrofotometrisiC3,4l, gaz-sıvı kromatografisi<5l, NMR spek- trofotometrisi<6l, ve yüksek basınçlı sıvı koromatografisiC⁷.s,⁹,ıoı yöntem- leri ile yapılan çalışmalara rast-

lanmıştır.

USP XXJ(ll), metokarbamol ve paracetarnol-aspirin, paracetamol - klo- roksazon monografilerinde yüksek

basınçlı sıvı kromatografisi yöntemleri önermektedir. Yapılan literatür incelemesinde metokarbamol-paracetamol içeren ilaç kombinasyonu için önerilen herhangi bir yönteme rastlanmamışlır.

Bu çalışmada metokarbamol- paracetarnol karışımında ve piyasadan

sağlanan tablet örneklerinde iki değişik

spektrofolometrik yöntem uygulan- mışlır. Bunlardan birifil Vierordt(l2) yöntemi, diğeri ise Pemarowski(l3) ta-

rafından önerilen abSorbans oranlan yöntemidir. Vierordt yöntemi ile fe- nolftalein-aloe<14l içeren tablet örnek- lerinin miktar tayini çalışması

ATAY ve ORBEY

yapılmış, absorbans oranları yöntemi ile tarafımızdan aspirin-kafeinC15), iso- propilfenazon-kafein(l6l, thiamin HCl- pridoksin HCJ(l7) kombinasyonlarında kantitatif tayinler yapılmıştır.

Vierordt yöntemi ile yapılan çalışmada metokarbamol ve paracetamol için sıra ile 277 ve 245 nm. deki maksimum absorbsiyon değerlerinden,

aynca her iki etken madde için anılan

dalga boylarında saptanan (A

\J'

değerlerinden yararlanılmıştır (Şekil 1 ve 2). Absorbans oranları yönteminde ise metokarbamol ve paracetamol için

sıra ile 225 ve 24 5 nm .deki absorbans

değerleri, izosbestik nokta olarak da 217 nm, kullanılmıştır.

MATERYAL VE YÖNTEM

Çalışmalarda Shimadzu UV-120 model spektrofotomctre kullanılmıştır.

Kullanılan çözücüler Merek A.G.

kökenli olup, analitik kalitededir.

Standart karışımlar için kullanılan

parasetamol ve metokarbamol Doğu İlaç Fabrikası - lST ANBUL'dan, piya- sa örnekleri ise serbest eczanelerden

sağlanmıştır.

Standart Kalibrasyon

Çalışmaları:

Stok parasetarnol Çözeltisi (Çöz-p):

100 mg. paracetamol 100 mi. metanolde çözülür. Bu çözeltiden 10 mi.

alınarak 0,1 N HCL ile 100 mi. 'ye ta-

mamlanır (lOOµg/ml).

(*) 100 mi. de lg. etken maddenin 1 cm. lik ışık )'olunda gösterdiği absorbans değeridir.

,

(3)

Tablo 1: Absorbans Oranlar ve Vierordt Yöntemlerinde Kullanılan Çözeltilerin Stok Çözeltilerinden Hareketle

Hazırlanmasına Ait Değerler

Karışımdaki miktar (ml) Karışımdaki miktar µg/ml Kanşımdaki oran

Parasetamol Metokarbamol Parasetamol Metokarbamol Parasetamol

1

Metokarbamol Çözelti P Çözelti M

2 8 4 16 0,2 0,3

3 7 6 14 0,3 0,7

4 6 8 12 0,4 0,6

5 5 10 10 0,5 0,5

6 4 12 8 0,6

o

^0,4

7 3 14 6 0,7 0,3

* Bu sütunda verilen miktarlarda stok P ve M çözeltileri O, iN HCI ile 50 mi ye tamamlanır.

~

_<

"'

o

JJ

~ ro

~

"'

(4)

226

Stok metokarbamol Çözeltisi (Çöz- m):

100 mg. metokarbamol 100 ml.

metanolde çözülür. Bu çözeltiden 10 mi. alınarak 0,1 N HCl ile 100 ml.'ye

tamamlanır (100 'tg/ml).

Numunenin Hazırlanması:

20 tablet duyarlı biçimde tartılır.

Toz edilir. Halojen bir toz karışım elde edilinceye kadar karıştırılır. 1/4 tablet

ağırlığına eşdeğer tablet tozu duyarlı

biçimde tartılır. Bir beher içinde 30 mi. metana! ile manyetik karıştırıcıda yanın saat karıştırılır. $üzüntüden 10 mi. alınır, 0,1 N HCl ile 100 ml.'ye

tamamlanır. Bu çözeltiden hareket ede-

ATAY ve ORBEY

rck parasetamol için 2-15 µg/ml., mct- okarbamol için 6-20 µg/ml. konsantrasyon aralığında olacak biçimde Ol N HCI ile dilüsyonlar yapılır.

Hesaplama:

Vierordt Yöntemi:

Bu yöntemle yapılan çalışmada

önce parasetamol ve metokarbamolün 245 ve 277 nm.'deki (A \ cm.)

değerleri saptanmıştır. Ayrıca Tablo-

! 'de gösterilen standart karışımların anılan dalga boylarındaki absorbanslan

bulunmuştur. Bulunan değerler de Tablo 2'dc gösterilmiştir.

Tablo 2:

622

Pt a b

168 88 99,5 0.270 1,085

Bırrada:

a

1 =Parasctamolün245 .nm.'dcki A\ cm.) değeri.

a2 = Parasetamolün 277 nm.'deki A; cm.) değeri.

Pı = Metokarbarnolün 245 nm.'deki A; cm.) değeri.

Pz

= Metokarbamolün 277 nm.'deki A; cm.) değeri.

A1 = 245 nm.de saptanan toplam absorbars.

Az= 277 om.de saptanan toplam absorbans

C<z

Pz

^Az

a- l;>. m dır.

C<ı Pı Aı

m

0,576

Yukarıdaki değerler aşağıdaki formüllerde kullanılarak parasetamol ve metokarbamol miktar tayinine geçirilir.

Aı b-m

Parasetarnol c(mg/100 ml) -

e<ıxl0-3 x b-a

Metokarbarnol c(mg/100 mi) ^Az

b(m-a) x

Pzx10-3 m(b-a)

(5)

ABSORBANS ORANLARI

YÖNTEMİ

Bu yöntemde parasetamol için -245 nm. ve metokarbamol için 225 nm. ve izosbestik nokta olarak 217 nm.'deki saptanan absorbans değerlerinden yarar-

lanılmıştır.

Tablo 1 'de verilen konsantrasyon- larda hazırlanan standart karışımlardan

hareket ederek en küçük kareler yöntemi ile her iki etken madde için regresyon denklemleri oluştnrulmuş

tur. Bulunan değerler Tablo 3'de veril-

miştir:

Standart karışımlarla yapılan çalışmalar Tablo 4'de, piyasa örnekleri ile yapılan çalışmalar Tablo 5'de veril-

miştir.

Tablo3:

Parasetamol Metokarbamol

Eğim (a) 1.62 -0,167

Kesişim (b) 0,348 1,20

Korelasyon Katsayısı (r) 0,999 0,996

Determinasyon Katsayısı (r2) 0,998. 0,991

y=b+ax y = 0,348 + l,62x y = 1,20 - 0,167x

Etken maddelerin konsantrasyonları aşağıdaki formüllerden yararlanılarak

bulunur:

Parasetamol:

Q-b Ai,o

C(µg/ml.) = - - - - x - - - x J03

a aiso

Burada

Q = Parasetamol'un 245 nm.'deki absorbansının 217 nm(izosbestik nokta)'daki absorbansına oranı.

= Regresyon doğrusunun eğimi.

= Regresyon doğrusunun kesişim değeri.

= lzosbestik noktadaki absorbans değeri.

aiw = lzosbestik noktada ölçülen absorbtivitc değeri (Bu çalışmada 29,2 olarak

bulunmuştur).

Metokarbarnol:

C(µg/ml.) = - - - c Q-b a

Burada, c =Hesaplanan parasetamol (µg/ml) değeridir

(6)

228

Konulan Değerler

(µg/ml)

Parasetamol Metokarbamol

4 16

6 14

8 12

10 10

12 8

14 6

Piyasa _Örneği 300 mg Parasetamol 375 mg Metokarbamol

ORTALAMA X STANDART SAPMA VARYASYON .KATSAYISI

% 95 Olasılık Güven aralığı ı = 0,05

ATAY ve ORBEY

Tablo 4:

Bulunan Değerler

(µg/ml)

Vierordt Metodu Absorbans Oranları

Metodu

Parasetamol Metokarbamol Parasetamol Metokarbamol

·.

3,94 16,0 4,00 16,3

5,85 · 13,6 5,80 13,9

8,05 12,0 8,10 12,2

9,90 9,75 9,00 10,6

11,9 7,68 12,2 8,50

14,1 5,76 14,0 6,40

Tablo 5:

Vierordt Metodu Absorbans Oranları Metodu Parasetamol Metokarbamol Parasetamol Metokarbamol

304 382 300 378

296 373 307 382

301 376 293 391

293 284 296 294

297 380 298 402

293 377 299 389

5 7 5 9

1,59 1,90 1,84 2,43

292-304 368-386, 292-306 378-401

(7)

SONUÇ VE TARTIŞMA

Önerilen her iki spektrofotometrik yöntem de, herhangi bir ayınna işlemi yapmaksızın, korııbinasyonda yer alan iki etken maddenin kantitatif

değerlendinnesine imkan vennektedir.

Uygulanan yöntemlerin yaygın kul-

lanılan cihazlarla (UY Spektrofotome- tre) yapılması, analiz için gerekli de- taya ve pahalı cihaz ve aksesuara ihtiyaç göstennemesi, kolay, hızlı ve

duyarlı olması önemli avantajlar olarak görülmektedir.

Tarafımızdan hazırlanan standart

karışımlar ve piyasa örnekleri ile yapı

lan çalışmalar, yöntemlerin doğruluk

ve tekrar edilebilirlik açısından oldukça iyi olduğunu göstermektedir. Piyasa örnekleri ile yapılan çalışmada analiz sonuçlan, USP XXI'de her iki etken maddenin tablet formları için verilen kabul hudutları içinde bulunmuştur.

Piyasa örneklerinde yapılan çalışmada

tablet üretiminde kullanılan yardımcı

maddelerin 'nişasta, talk, laktoz, mag- nezyum stereat vb.) yöntemi etkileme-

diği gözlenmiştir.

Yapılan çalışmada uygun konsantrasyon aralığının parasetamol için 2- 15 µg/ml, metokarbamol için·6-20 µg/

mi. olduğu görülmüştür.

Uygulanan iki spektrofotometrik yöntemin kendi aralarında karşılaştırıl

ması yapıldığında, metokarbamol yönünden Vierordt yönteminin tercih edilmesi uygun görülmektedir. Absor- bans oranları yönteminde metokarba- molün değerlendirilmesinde maksi-

mum absorbans noktası olarak 225 nm., izobestik nokta olarak 217 nm.'den yararlanılmıştır. Bu

ili

absorbans noktasının' birbirine oldukça

yakın olması nedeni ile, özellikle me- tokarbamolün düşük olduğu· standart karışımlarda doğruluk azalmaktadır.

Vierordı yöntemi için böyle bir durum.

söz konusu değildir.

Sonuç

Uygulanan her iki yöntemin metokarbamol-parasetamol içeren tabletle- rin rutin kantitatif analizlerinde, aynca dissolüsyon deneyinde her iki etken maddenin çözünme profilinin saptan-

masında alternatif bir yöntem olarak uygulanabilecek kolay, hızlı, duyarlı

ve d<?ğru yöntemler olabileceği düşünülmektedir.

KAYNAKLAR

1. Kosmeas, N., Clere, J.T., : Schnelle DC Methode zur Simul- tanen quantitativen bestemmung von Paracetamol, Koffein, Phenobarbital und Propylphena- zon Plasma, Pharma. Acta Helv., 64, 2-7, 1989.

2. Keller,E,: Resorcinol-sulphuric acid: A suitable reagent for phar- maceutical analysis, Duetsch.

Apoth. Zeitg., 125, 818-819, Apr. 1985.

3. Tabias,D.Y.,: First-derivative speetrophotometrie detennination of acetaminophen and sodium sa- licylate in tablets, J .Assoc.

Off.Anal.Chem., 66, 1450-1454, Nov.1983.

(8)

230

4. Kcirny,M.A., Bedair,M., Mah- goub,H., El Sayed,M.A.,:Sccond- dcrivative spectrophotometric de- tcrmination of paracctamol and phenacetin in presence of their dcgradation products, J.Assoc.Off.

Anal.Chem., 69, 608-611, 1986.

5. Sane,R.T., Samant,R.S., Nay- ak,V.G.,: Gas chromatographic determination of methocarbamol from pharmaccutical preparations, Indian Drugs, 24, 196-98, Jan.1987.

6. Hussain,S., Hasan.S.J., Kifaya- tullah,M., Rao,R.N.,: Assay of asetaminophen in tablcts by pro- ton mağnctic rcsonance spcctros- copy, Indian Drugs, 23, 702-707, Sep.1989.

7. Gilpin,R.K., Gaudct,M.H.,: Rap- id high pcrformance liquid chromatographic determination of ace-.

ıaminophen in dosage from using a totally aqueous mobile phasc, J.Chromatogr., 248, 160-164, 1982.

8. Carnavale,L.,: Simultaneous determination of acetaminophen, quaiphenesin, pseudoephedrin, pholcodine and parabcn preserva- ti ves in cough mixture by HPCL, J.Pharm.Sci., 72, 196-198, 1983.

9. SA' Sa,S., Rashid,A., Jalal,I.,:

Simultaneous Determination of acctaminophen and dextropropox- yphen napsylate in pharmaccutical preparations by reverse-phase

ATAY ve ORBEY

HPCL, Talanta, 31, 397-99, May 1984.

10. Das Gupta, V., Hclbc, A.R.,:

Quantitation of acetaminophen, chlorphcniramin maleate dextro- metrophan HBr and phenylpropa- nolamine HCl in combination using HPLC, J.Pharm.Sci., 73, 1553-1556, Nov.1984.

11. U.S. Pharmacopeia XXI. 12-601 Twinbrook Parkway Rockville MDX 20852, 1985.

12. Heilmayer,A.,: Spectrophotome- try in Medicine, Adam Bilger Ltd. Lonctori, 1943.

13. Pernarowski,M., Kneveil,A.M., Christian,J.E., J.Pharm.Sci., 50, 943-957, 1961.

14. El-Sayed,L., Ellaithy,M.M., Be- bawy,L., Amer,M.M.,: A spectrophotometric and polarographic . dctcrmination of mixturcs of phe-

nolphthalein and aloin, Scienta Pharmaccutica, 54, 95-103, 1986.

15. Atay, O., Gümüş, F.,: lsopropil- fcnazon-kafein içeren analjezik ilaçlarda absorbans oranları yönte- mi ile Spektrofotometrik miktar tayini çalışmaları, FABAD Farın.

Bil.Dr., 13, 500-508, 1988.

16. Atay,O., Çakır, B.,: Spectropho- tometric Quantitative Dctermina- tions of thiaminc HCl and Pri- doxine HCl in vitamin combina- tions using absorbance ratio met- hod,J.Fac.Pharm.Gazi, 147-156, 1988.