DurnluprnarUniversitesi FenBilimlcriEnstitlistlDergisi Arahk2004 I"2"34

(1)

Durnluprnar Universitesi

Arahk 2004

Fen Bilimlcri Enstitlistl Dergisi

TEKiRDAG VE <;EVRESiNDEKi AKTARLARDA SATILAN BAZI BiTKiLER VE TIBBi KULLANIM OZELLiKLERi

I" 2" 3 4

H. MAL YER , S. OZ AYDIN, G. TUMEN , S. ER

Ozet

Bu cahsmada Tekirdag ve yakm cevresindek! aktarlar ile u~ koy .halkmdan elde edilen bilgiler dogrultusunda tedavi' amaciyla siklrkla

kullarulan ve yabani olarak yetisen bazi bitkilerin hangileri oldugu ve bu bitkilerin hangi arnaclarla nasil kullaruldrgi belirlenmistir. En cok kullamrna sahip olan 40 bitki secilmis ve tur teshisleri belirlenerek nbbi kullarurn ozellikleri yoresel olarak arasnnlnusnr.

1. Giri~

Dunya iizerinde 750.000-1.000.000 arasmda bitki tiiriiniin bulundugu tahmin edilmektedir. Bunlardan 500.000 kadan tammlamp isirnlendirilebilmistir. Her YII 2000 kadar yeni tohumlu bitki turu tammlamp isimlendirilmektedir [1]. insanlar bu bitkilerden cok eski donemlerden beri besin olarak, boya elde etmek, sus bitkisi ve tedavi amaciyla yaralanrmslardirl.Z]. Tedavi arnaciyla kullamlan bitkilerin miktan antik cagdan itibaren devarnh bir artis gostermektedir. 19. Yuzyihn baslannda bilinen tibbi bitki miktan 13.000'e ulasrmstir [3].

Ulkemiz bulundugu bolge nedeniyle zengin bir tloraya sahiptir. Tiirkiye'de 11014 taksonun yayrhs gosterdigi rapor edilmektedir 4]. Bunlann yaklasik 500 kadan nbbi amacla kullamlmaktadir [5]. ila~ sanayiinin vazgecilmez bir parcasi olan yabani btkilerin, yoresel isimlerinin, hangi hastahga iyi geldiginin, hangi amaclarla kullarnldigmm bilinmesi ilac sanayisinin gelisirni acismdan onemlidir.

Tiirk halkirun kirsal kesimde yasayanlan yabani bitkileri kendileri toplayip gecmisten siiregelen bilgileri 1~lgmda kullanmaktadirlar. Ulkemizde son yillarda yapilan etnobotanik cahsmalarla kullamlan tiirlerin envanterleri crkarrlmaktadrr [6- 9]. Aynca tibbi bitkilere diger bir ulasrna yolu aktarlardir. Uzun yillardrr ullamlarak test edilrnis olan, yabani bitkilerin kullamm bilgilerinin, halktan ve bunu i~ edinmis kisilerden derlenmesi onernlidir, Halk sagliguu direk olarak ilgilendiren bu bilgiler var olan Iiteratiir bilgileriyle karsilastmlabilir.

2. Materyal-Metod

Bu cahsmada tedavi arnacryla sikhkla kullanilan, yabani olarak yetisen bitkilerin hangileri oldugu ve bu bitkilerin hangi amaclarla nasi I kullaruldrgi Tekirdag ve Anahtar kelimeler: Gonad, Sudak, fag Asidi

(2)

DPO Fen Bilimleri Enstitusu

7. Sayi Arahk 2004

Tekirdag ve Cevresindeki Aktarlarda Satilan Bazt Bitkiler ve Tibbi Kullarum Ozellikleri

. H.Malyer &S.OzAydin G.Ttimen &S.Er yakm cevresindeki aktarlar ile ii~ koy halkindan elde edilen bilgiler dogrultusunda belirlenrnistir. En cok kullaruma sahip olan 40 bitki secilerek tibbi kullarum ozellikleri arastmlrmstrr. Kullarulan bu bitkilerin tur teshisleri, aktarlardan alman ve gerektiginde araziden toplanan omekler iizerinden tarafirmzdan yapilrmsnr. Tablo l ' deki Iistede bitkinin latince adr, familyasi, yoresel ad! veya adlan, bitkinin kullamldigi kisimlan, kullaruhs arnact ve bilgi ahnan kaynaklar verilrnistir. Siralama latince bitki ad! goz onune almarak yaprlnusur. Tablo l ' de numaralarla belirtilen bilgi kaynaklanmn isimleri asagida verilmistir.

l-Sokullu Baharat ve Aktariye Liileburgaz- Tekirdag 2- Tekirdag Aktariye Tekirdag- Tekirdag

3-Bibercioglu Baharat, Liileburgaz- Tekirdag 4-Sabahat Sahin, Pasakoy Sihiyesi, Corlu-Tekirdag

5- Yasam: Edirne-Corlu Misir Carsisi Dogal Bitkiler ve Urtmleri, Corlu-Tekirdag 6-Bedriye Gokdurnan, Pmarbasi- Tekirdag

7-Bahar Er, Pasakoy, Corlu-Tekirdag

3.

Bulgular

Arastirma bolgesinden toplanan 32 farkh familyaya ait 40 tiir ve bu tiirlere ait bilgiler Tablo l ' de verilrnistir,

4.

Sonne- Tarnsma

Tekirdag ve cevresindeki aktarlarda bulunan ve halk ilaci olarak kullarulan bitkiler latince isimlerinin alfabetik sirasma gore yazilrms ve bunlar hakkmda bilgiler verilrnistir. Halk ilaci olarak kullarulan . bitkilere degisik yoresel isimler verilmektedir. Tablo l ' de yoresel isimleri ile birlikte bilimsel isimleri de verilmistir.

Bitkilerin degisik kisimlan en cok cozelti hazirlanarak kullarulmaktadir, Cozelti hazirlama da en cok kullamlan yontem, infuzyon ve dekoksiyondur. Diger bir yontern de bitkilerin lapa haline getirilerek kullamlmasidir. Cozelti veya lapa hazirlamrken tek bir bitki veya kisrmlan kullarulabildigi gibi birkac bitki beraberce de kullamlmaktadir.

Tekirdag ve cevresindeki aktarlarda sattlan 32 familyaya ait 40 turun kullarum alanlan daha onceki bazi cahsmalarla karsilasnnldiginda bazi tiirlerin; Juglans regia, Juniperus oxycedrus, Lavandula stoechas, Plantago media, Polygala vulgaris, Raphanus raphanistrum, Salvadora persica, Sarcopoterium spinosum kayitlarma rastlanmarmstir [2]. Cahsilan 28 turun kullarum alanlan Iiteratiir bilgileri ile paralellik gostermektedir [2,5,6]. Ancak Alpinia officinarum Fumaria officinalis Juniperus oxycedrus Malva Sylvestris Melissa officinalis Nerium oleander Pitnpinella anisu.n Plantago media Raphanus raphanistrum Salvia officinalis Teucrium chamaedrys Viola tricolor tiirlerinin literatiirde belirtilen kullarnm sekillerinden farkh kullarurnlan da belirlenrnistir [2,5,6].

(3)

DPO Fen Bilimleri EnstitUsU

7. Sayi Arahk 2004

Tekirdag ve Cevrcsindeki Aktarlarda Satilan Bazt Bitkiler ve Tibbi Kullarum Ozellikleri

H.Malyer & S.Oz Aydin G.TUmen & S.Er

2-Q _&-^::. ^~.~_=<'3; _:;.^:l> ^."_'3;-;:;-^:l>

" "

^:l>^;:;

"

^:::

s

~ ~ s "

~.

"

~. ::.

S· ~: s

^<>::^'<

~~ g: "

^::. ^{::. ::.} ^::::

2-

;:

:: _{s· ~} ...

^::: _;:

§ ^::::

s

^:::;.

'"

o

-03 o

~.

Co>

ro

s.:

^:l>

_"

^-l^~:

." _~

^:::.-^;::.;

^»

" ^e-

".

^::.

;:;

(j "Il

0 ^Co>

3

~

-00 '<

~. ^Co>

Sro

c;:J ;><:c;:J»(j

-<

'"

^'" ^£; :><':;::. ^0'

0.. ::s V> cr ^t.) ..,

ro ~ ~ ~ ::s

~

3 - 3 :"-0

a

0,< ..(") o· ro

»

Co> ;:)' F ;.1

~

^ro ^ro

e-

~.

2.

(4)

DPU Fen Bilimleri Enstitusu

7. SaYI Arahk 2004

Tekirdag ve Cevresmdeki Aktarlarda Sanlan Bazi Bitkiler ve Tibbi Kullamrn Ozellikleri

1:l

Cl)

u

.:3

~

_::::s

u::::s U

'h

.2 c

o

.~

c:

.:3

~

2 U

CIl

_c

c:

~ " ^"E

-c

2 2 ^-'" c:

"

^B ^N ^u-

e

;: c: .s;

-a

" "

^Cl) ^....

'"

~ ~

U -c

~

Cl) Cl) Cl)

" " "

Cl) Cl) Cl)

u u u

" " "

u -0 ^V>

.;:_Cl) c: '"^Cl)

"

^5-

0-c-, bi> ::::s

::c

^....,^::::s ^U

<::

l::

s

^';:0

_~

^;...

~

.~

:::

~ ~

~

^""^e -.."1::

~

^.~

.s

^{.9-- ~}

1:;),.1:::':

"" ^s ^~

:?~

^.2; ^.::; ^:::

(5)

7. Sayi Arahk 2004

Tekirdag ve Cevresindeki Aktarlarda Saulan Bazi Bitkiler ve Tibbi Kullarurn Ozellikleri

.:::

'"

E

:s

"9

c:s 00

(5

B

.~

o U

r:::.s

.~

- -

^.;::

.l: ~

8 '

~~

OJ

'"

OJ

g

c»

g

-<

0-

.-

~

_:::;

E:s ..c:

.9

c:s 00

(5

OJ

"

OJg :;

uc :sc

'"

0:::

(6)

7. Sayi Aralik 2004

Tekirdag ve Cevresindeki Aktarlarda Satilan Bazt Bitkiler ve Tibbi Kullamm Ozellikleri

H.Malyer & S.Oz Aydin G.TUmcn &S.Er

r ~

~.

'< 0 ^<:T ^trl ^(.I)

!a :0<"

., ... _~

=OQ

~

^'"

., ...

~

_g:§.:

~

:! ^."

fl

^(JQ<

...

^:!.

_~

:0<"

'"

B

en

.. ^~:

.,

:0<" <

~

e; <:T ;:;

...

., _~ ...

⁰ ^e,

..

~

:s

~

^a,

:0<"

"" ~

., ~

^.

s·

_n'

B

^'<_:s

...

:0<"

.,

_e; :0<"

?

o - e;

~=- ^~

!i?-""

:0<"

~

E. <

en 0;

...

:0<"0

E.^(JQ<

~ g;

0;^C

c

:: 3" ...

3" .,

C :r

., ""

^!a

:0<" en

0; en

S.

Q.C

-'< ii<-

:'" C

[

~

_~. ^:s^Q.

to :0<"

(.I) E.

s

^0;

:;.

S

n

:!. .:;

..

^N

'"

>

:s

.,

en

o

?

trl:s

§.

:s OQ

o

C:s

'<

~

<

...

(7)

DPl) Fen Bilimleri Enstitilsil

7. Sayi Aralik 2004

Tekirdag ve Cevresindeki Aktarlarda Satilan Bazi Bitkiler ve Tibbi Kullarnrn Ozellikleri H.Malyer & S.Oz Aydin

G.Tilmen & S.Er

r:: :; ⁼ⁱ

~

N

.§ -g

^0v;

co0 .s E ~

... - ^... ^E'"

^::l^~ ^...

...

_'" ^::l ^r::

1:

~ _~

^E

~ g.§ e.~

^:.;;;

^... "

^ee

""

^.&> ^;S ^~ ^~ ^C'= ^~ ^QJ

... ^...

:::E -e :.:::.:::::E:>-:>- :.::

E

" ...

...

_u

.s

~

0-

"

U

(8)

7. Sayi Arahk 2004

Tekirdag ve Cevresindeki Aktarlarda Sattlan Bazt Bitkiler veTibbi Kullarnm Ozellikleri

H.Malyer &S.Oz Aydin G.TUmen&S.Er

-a

E .~

"

^E2

..,

>

(9)

S.KA YNAK<;A

[1] Stace, c.A., Plant Taxonomy and Biosystematics 7, London (1980).

[2] Hoppe, A., H., Drogenkunde, Handbuch der Pflanzlichen und Tierichen Rohstoffe, Cram, De Gruyter und Co., Hamburg (1958).

[3] Dragendorff, G., Die Heilpflanzen Der Verschiedenen Volker Und Zeiten 2, Stuttgart (1898) (reprint Mtinchen 1967).

[4] Davis, P.H., flora of Turkey and The East Aegean Island Vol. 11, Edinburgh University Press, Edinburgh, (2000).

[5] Bay top, T., Ttirkiye' de Bitkiler ile Tedavi, istanbul Universitesi Yaymlan No:3255, Eczacihk Faktiltesi Yay., No: 40, istanbul, (1984).

[6] Ttimen, G. ve Sekendiz, A. Bahkesir ve Merkez koylerinde Halk ilaci olarak kullarulan bitkiler, Uludag Universitesi Arastirma Projesi No: 86-12 Bahkesir (1989).

[7] Sezik, E., et aI., "Tradional Medicine in Turkey 1. Folk Medicine in NE Anatolia" J. of Ethnopharmacology, 35:191-196 (1991).

[8] Honda, G., Takeda, Y., Tanaka, T., Takaishi, Y., Sezik, EiYesilada, E., A Report on Medicine and Medicinal Plants In Turkey (1994)., Faculty of Pharmaceutical Scienses, Kyoto University, Kyoto (1996).

[9] Honda, G., Yesilada, E., Tabata, M., Sezik, E., Fujita, T., Takeda, T., Takaishi, Y., Y., Tanaka, Traditional Medicine in Turkey VI Folk Medicine in West Anatolia: Afyon, Ktitahya, Denizli, Mugla, Aydin, Journal of Ethonopharmacology 53, 75-87 (1996).

[10] Tuzlaci, E. .Eryasar Aymaz, P., Turkish folk medicinal plants,

Part IV: Gonen (Bahkesir), Fitoterapia 72,323-343 (2001).

(10)

DPO Fen Bilimleri EnstitUsii

7. SaYI Arahk 2004

Tekirdag ve Cevresindeki Aktarlarda Satilan Bazi Bitkiler ve Tibbi Kullarum Ozellikleri

H.Malyer & S.Oz Aydin G.Tiimen & S.Er

ETHNOBOTANICS CARACTERISTICS OF PLANTS SOLD IN HERBALIST IN TEKIRDAG AND ITS SURROUNDINGS

I" 2'· 3 4

H. MAL YER , S. 02 AYDIN, G. TUMEN ,S. ER

Abstract Folk medicinal plants in sellers of medicinal herbs in Tekirdag and its surroundings were examined. Local names and usage of 40 species were determined.

Key Words: Ethnobotanic, Medicinal plants, Tekirdag

IUludag Universitesi Fen Ed. Fak. Botanik ABD Bursa, Ttirkiye malyer@uludag.edu.tr

2

Dahkesir Universitesi Necatibey Egitim Faktiltesi, Fen BiIgisi Ogrt.

ABD Bahkesir, Turkiye soz@balikesir.edu.tr

3Bahke<;ir Universitesi Fen Ed. Fak. Botanik ABD Bahkesir, Ttirkiye gtumen@balikesir.edu.tr

4

Uludag Universitesi Fen Ed. Fak. Botanik ABD Bursa,

Ttirkiye

DurnluprnarUniversitesi FenBilimlcriEnstitlistlDergisi Arahk2004 I"2"34

TEKiRDAG VE <;EVRESiNDEKi AKTARLARDA SATILAN BAZI BiTKiLER VE TIBBi KULLANIM OZELLiKLERi

H. MAL YER , S. OZ AYDIN, G. TUMEN , S. ER

3.

Sonne- Tarnsma

" "

"

s

~ ~ s "

"

S· ~: s

~~ g: "

2-

:: s· ~ ...

s

'"

o

s.:

"

." ~

»

" e-

".

~

-<

'"

~

a

~

e-

2.

~

.2 c

~

c

~ " "E

"

e

-a

" "

'"

~ ~

~

" " "

" " "

"

::c

s

~

~

~ ~

~

~

.s

"" s ~

:?~

'"

E

"9

B

r:::.s

- -

8 '

~~

'"

g

-<

~

"

'"

r ~

., ... ~

~

., ...

~

~

fl

...

~

B

:: _{s· ~} ...

_"

." _~

^»

" ^e-

_c

~ " ^"E

_~

"" ^s ^~

., ... _~

_~

.. ^~:

., _~ ...

~=- ^~

... - ^... ^E'"

~ _~

^... "

... ^...