A R T T I R M A ve EKSİLTME K A N U N U B U G U N K U İHTİYAÇLARI K A R Ş I L A M A Ğ A KAFİ MIDIR?
Yazan: Y. Mimar Naci MELTEM
(Geçen sayıdan d e v a m )
Münakaşa v e ihale Kanununun inşaata ait hü-kümlerinin bu günkü ihtiyaçları tam olarak karşılı-yamamasının sebeplerini evvelce gözden geçirmiş ve mevzuun ele alınması lüzumunu işaret etmiş-tik. Tabiî ahval v e şartlar değişince bu şartların tev-lit ettiği ihtiyaçlara göre konmuş olan hükümlerin de halen yerinde olup olmadığını tekrar tetkik ederek bu günkü şartara uymıyanları tâdil etmek cihetine gitmek faideli olacağından burada muhtelif eksilt-me usullerini gözden geçireceğiz:
1 — H a l e n m e r ' î ol a n k o n u n a g ö r e e k s i l t m e u s u l ü : Şartnameye gö-re aranılan şeraiti haiz olanlardan en aşağı fiyat tek-lifini yapanı kabulden başka çare yoktur. Menfaati hazine düsturu bunu icabettirir. Arttırma ve eksilt-mede hangi usul takibedilirse edilsin en müsait fiyatı veren talibi bulmak gaye olduğundan o ihti-yacın müsait fiyatı hangi fiyat olacaktır.
En müsait fiyat aranırken taliplerin münhası-ran rekabet saikası ile gayri kabili icra denecek şe-kilde çok ucuz fiyat vermek, ve talibi ağır ceza şartlarının ve bunları ademi icradan mütevellit malî mes'uliyetler altında ezmek gayesi de şüphesi* takip edilmemiştir.
Devlet veya bu kanuna tâbi diğer dairelerin her hangi bir ihtiyacı temin edilmek istenirken esas gaye fiyatta aldanmamaktır.
Sermayenin namuskâr bir surette kullanılma-sından doğacak mutedil bir kârın müteahhide temin edeceği menfaati devlet, arttırma ve eksiltme usul-lerinin tatbiki ile sıfıra indirmeği istihdaf eden bir düşünce dar ve mahdut bir görüşün ifadesidir.
Kanunda prensip olan nokta işi ciddî, namus' kâr ve kanatkâr ellere tevdi eylemektir.
Fiyat meselesi ticarî ve iktisadî şartlara tâbi olan mühim bir mevzudur.
Arz v e talep kanununun icapları, iç ve dış pi-yasalar, vergi v e gümrük kanunlarında v e döviz kayıtlarında devletçe ittihaz edilen her türlü ted-birler v e yapılan tadiller fiyata daimî surette mües sir olan âmiller arasındadır.
Bu itibarla her an kabili tatbik vasatî bir fiyat tesbit etmeğe ve daireleri ve vasatî fiyatlarla mu kayese yapmak imkânlarını vaz eylemeye ihtimal yoktur.
2 M ü t e h a v v i l f i y a t ü z e -r i n d e n e k s i l t m e u s u l ü : Malzeme fiyatlarının istikrarsız olduğu zamanlarda mukavele-leleıde malzeme ve işçilik fiyatlarının muayyen müddetlerde meselâ her iki ayda bir piyasaya görs tâdil edilebileceği, kararlaştırılırsa, bu tarzda veri len işlerde idare ve müteahhitlerin zararları önlen-miş olabilir. Bu usulün tatbikatında bir çok müşkü-lâtın zuhur edebileceği ve halen mer'î kanunların buna müsait olmadığı ileri sürülebilir.
işçilik = I; Malzeme = M; Müteferrik mas-raflar = M.M. Müteahhit kârı = K ile gösterile cek olursa her hangi bir imalâtın fiyatı F==I + M + M.M-|~K formülü ile hülâsa edilir.
Vahit fiyatların böyle üç had halinde göste-rilmesi bilhassa malzeme fiyatlarının bariz temev-vüçler gösterdiği buhranlı zamanlarda münasip olur. Evvelce kararlaştırılmış her hangi bir program da-hilinde yekdiğerine bağlı surette iktisadî mevzu ların halli sırasında dun fiyat ile zaman mefhumu-nu lâyikiyle ayırdetmek gerektir.
Hizmete açılacak bir tesisin muayyen vaktine nazaran geçikmesi para ile ölçülemiyecek ihtilâflara sebep olabilir.
Ciddiyeti ile tanınmış firmalarla bağlanmak şaıtile bu tarzda yapılan ihalelerin, tarafların iyi niyeti oldukça menfi netice vermesi için hiç bir se-bep yoktur.
3 — M ü s a b a k a u s u l ü i l e m ü -n a k a ş a s i s t e m i : İ-nşaat, i-nsa-nları-n zihni ve fikrî çalışmaları ve makine v e âlat kullana rak malzemeyi kıymetlendirmeleri sayesinde vücu-de gelir, insanlar daima ileriye doğru bakmakla be-raber terakki adımları esnasında etraflarınada bak • maları çok faydalıdır.
Memleketimizde şimdiye kadar hiç tatbik e-dilememiş olan bu usul muayyen bir inşaatın yalnız esasları verilmek üzere en iktisadî, bediî v e teknik itibariyle de en yüksek alanını intihap etmek imkâ' nını elde etmek için kullanılır. Ancak bu sayede teknik ve iktisadî bakımdan yekdiğerini tamamla-yan proje elde edilebilir. Bilhassa teknik kabiliyet ve ihtisasa ihtiyaç gösteren işlerde müsabaka usulü-nün intihap edilmesi çok iyi neticeler verebilir.
Bu sistem üzerine yapılacak müsabakalarda mukavele projesi evvelâ kat'î olarak hazırlanmış olmalıdır. Bilâhare mukaveleye konacak inşaat şart-ları, v e hususiyetleri tercih edilen projeye göre fark-lı olabilir.
Müsabaka usulü ile yapılacak münakaşalar için teşekkül eden münakaşa komisyonları yapılan teklifler için üç nokta nazarı itibara alırlar.
1 — Projeye teknik bakımdan verilecek not, 2 —Projeyi teklif eden müteahhide, taahhüdü yerine getirmesi bakımından verilecek not.
3 — Projenin maliyet fiyatı.
Birinciyi ( a ) , ikinciyi ( b ) , üçüncüyü de ( c ) ile gösterecek olursak asgarî — ye tekabül
a X b
eden teklif teknik ve iktisadî bakımdan tercih edilir. Projeye teknik bakımdan verilecek notta proje-yi yapanın şöhret v e hususiyeti nazarı itibara alınmaz. Taahhüdü yerine getirmesi bakımından verilecek not da, bu müteahhidin mümasil inşaatta gösterdiği başa-rı ile vasıta v e usuller göz önünde bulundurulur.
3 — H a k i k î f i y a t u s u l ü : Umumiyet itibariyle piyasalarda istikrar bulun-madığı zamanlarda çok düşük veyahut mâkul olma-dığı anlaşılan çok yüksek fiyatlarla iş yaptırmağa mecbur kalmamak, müteahhitlerin işini kendilerine ihalesini temin için çok dûn fiyatlar teklifine tevessül
etmelerini önlemek, v e müteahhitlerin her ne suretle
olursa olsun anlaşmalarına mâni olmak için aşağıda izah edilen hal tarzına baş vurulur.
İdare, daha evvel yaptırılmış benzer inşaat göz "nünde tutularak tayin edilen hakikî fiyata nazarar biri bundan yüzde on fazla biri de yüzde on dûn ol-mak üzere iki fiyat tesbit eder.
Bu fiyatlar idarenin fiyatları olarak kapalı bir zarfa konur. İhale dosyasındaki keşifte idare tarafın-dan vahidi fiyatlar yazılmaz.
İşlerin evsafı ve miktarı gösterilmek üzere veri-len keşiflere müteahhitler, teklif edecekleri vahidi fi-yatları yazmak suretiyle, elde edeceği keşif hülâsa-sını bildirirler Münakaşada zarflar açılır.
Zarflardan çıkan teklifler arasında ancak yuka-rıda söylendiği veçhile tesbit edilen azamî v e asgarî bedeller arasındaki teklifler muhafaza edilir. Diğerle-ri reddedilir. Kabul edilen teklifler ile idarenin tes-bit ettiği azamî ve asgarî tutarların vasatisi alınarak bu vasatinin üstündeki en yakın teklifi yapana inşaat ihale edilir.
Münakaşa v e ihale Kanununa bağlı olan maliye-ciler bunun mahzurlu olduğunu ileri sürerler. İtiraz şu noktadadır. Hakikî fiyatı 2 4 0 kuruş olan bu imalât-ta idarenin tesbit ettiği azamî v e asgarî bedeller 2 6 4 v e 2 1 6 olduğu 2 4 0 v e 2 3 0 olmak üzere iki teklif kar-şısında kalınırsa bunların vasatisi 237.5 olduğuna gö-re iş idagö-renin vasatisinin üstündeki en yakın olan 2 4 0 teklif edene ihale edilecektir. Bu netice en dûn fiyat teklifi olan 2 3 0 teklif yapmış olana işin ihalesine gö-türen eksiltme usulüne nazaran zararlı gibi görülürse de dûn fiyatla yaptırılacak işlerin mahzurlarına na-zaran daha az zararlı olur.
B İ ' B L İ O G R A F I :
