16 Mart:Bir facia-bir hatıra

16 MART

O

Bir facia - Bir hatıra

Yz&n:

SALÂH ADDIN GÜNGÖR

D em liye 16/3/336 Ankarada M ustafa Kem al Paşa

Hazretlerine

B u sabah, Şehzadebaştndaki mızıka karakolunu ingilizler basıp oradaki asker­ lerle İngilizler müsademe ederek, neti - cede, şimdi Istanbulu işgal altına alıyor­ lar. Berayı malûmat maruzdur.»

Manastırlı H am di

Türkün mukaddes kitabına geçen İs- tanbulun işgali bahsinde Atatürk hatıra­ larına şöyle devam buyururlar:

« B u esnada efendiler, H arbiye tel - gr af hanesinden memur A li, malûmat vermeğe başladı: «Sabah, İngilizler ba - sarak, altı şehid ve on beş kadar da mec­ ruh oldu. Simdi Ingiliz askerleri dolaşı - yor. Simdi, işle İngiliz askerleri nezarete giriyorlar. İşle İçeri giriyorlar. N izam iye kapışma. Teli kes. İngilizler, buradadır!»

Tekrar Manastırlı H am di Efendi bi­ zi buldu:

«P a şa H azretleri,

H arbiye telgrafhanesini de Ingiliz bahriye askeri işgal edip teli katettiği gi­ bi, bir taraftan Tophaneyi işgal ediyor - Ur. Bir taraftan zırhlılardan asker ihraç olunuyor. V aziyet vahamet kesbediyor efendim. Sabahki müsademede 6 şeiıid 15 mecruhumuz vardır. Paşa hazretleri.. Emri devletlerine muntazırım.»

16 mart 336 Hamdi

Eğer, 16 mart faciası filme alınmış olsaydı, bu heyecanlı tel yazılan ka­ dar ancak müessir olur, ve o günkü millî ıstırabı ifadede ancak, bu kadar kudret gösterebilirdi. H iç unutamam:

16 mart gününün sabahı, erkenden matbaaya geliyordum. Birisi kolumdan çekti. Sonra kulağıma eğilerek bana du­ varda yazılı bir kâğıdı gösterdi:

— Oku, şunu.. — N e var?

— İstanbul, işgal edilmiş...

— Zaten işgal edilmiş değil miydi? — Evet amma bu filî işgal.. Sen o- kul

Duvarda çakılı kâğıd, işgal kuvvetleri kumandanlığının beyannamesi idi ve «tebliği resmî» firması altında şöyle baş­ lıyordu :

«B eş buçuk sene evvel, memaliki O s- maniyenin mukadderatını her nasılsa elde etmiş olan İttihad ve Terakki Cemi­ yetinin rüesası, Alm an telkinatma kapı - larak devlet ve milleti Osmaniyeyi H ar­ bi Umumiye iştirak ettirdiler... Bu hak - sız ve meş’um siyasetin neticesi... »

V e birçok gizli tehdidler savrulduktan sonra:

— İşgal muvakkattir, deniliyordu, düveli itilâfiyenin niyeti Türkleri Dersa- adetten - acaba hangi saadet dolu diyar­ dan bahsediyordu? - mahrum etmemek - tir. Fakat maazallahütealâ ( ! ) taşrada iğtişaşı umumî, veya kıtaliâm gibi vukuat zuhur ederse, bu kararın tadili muhte - meldir.»

Beyanname, aklı sıra öğüdlerine de - vam ederek, «D evleti Osmaniye enka - zindan yeni bir Türkiye ( ! ) ihdası için, 6on bir ümidi, cinnetlerile ( ! ) mahvetmek istiyenlerin iğfalâtma kapılmamağı» tav­ siye ediyordu.

Bir milletin ayaklanmasını, «delilik» diye tavsif eden bu herzenameyi duvar - dan koparıp avuçlarımız içinde parçala - mak için ikimiz de dişlerimizi sıkmış ve yüreklerimizde, esir bir millet halinde yaşamanın derin ve köklü sızısını duyarak ayrılmıştık. M atbaaya geldiğim zaman, herkesi telâş içinde buldum. Tahrir mü­ dürü A bidin Daver, bana:

— İlk iş olarak, hemen Beyazıda koş! dedi, H arbiye Nezaretini işgal ediyor - la r...

Kestirme olsun diye, Çarşının arkasın­ daki sokaklardan geçerek Beyazıda çıktım. H arbiye Nezaretinin önü bir b ö ­ lük kadar düşman askerile sarılmıştı. Baş­

larında bulunan zabitlerden biri, yolumu kesti: Geri çekilmeğe mecbur oldum.

Biraz sonra da H arbiye Nezaretinin işgaline başlandı. İstilâ kuvvetlerinden ayrılan kıt’ alar, mızıka çalarak ağır ağır cümle kapısından içeri girdiler. Çok geç­ meden, biz de arkalarından sokulduk. Hatırımda kalmışsa, o günler içinde H a r­ biye Nezaretini Mersinli Cemal Paşa işgal ediyordu.

V aziyet hakkında malûmat almak is - tediğimizi, odacı ile kendisine bildirdik. Bizi yanma çağırdı:

— N e istiyorsunuz?..

— İşgalin mahiyetini öğrenebilir mi­ yiz? dedik.

Cevab verdi:

— Onu, ben biliyor muyum ki, size anlatayım? V e perdeyi aralıyarak avluyu baştanbaşa dolduran yabancı askerleri işaret etti:

— M ağlûb bir milletin, işgal altına alınmış payitahtında, ordusuz bir H arbi­ ye Nazırına, vaziyet hakkında sual so­ rulur m u?..

Boynumuzu bükerek dışarı çıktık. Düşman zabitleri, yüksek sesle konuşarak^ koridorlarda dolaşıyorlardı. M atbaay.' dönünce, gazete sahibinin beni çağırdı - ğım söylediler. Odasına girdim.'

Ben Mehmedlerle konuşurken, Kenan

-- --- — - - da, hiçbir pozu kaçırmıyor, durmadan

Şehzadebaşı vak asını haber aî ı - makines|ni işletiyordu.

. H11TA ’ n « „ »T1 II

Ertesi gunu, yazısını yazıp 1 alha Beye verdim. Kenan da fotoğrafları tes­ lim etti. Sonradan, ortaya çıkan 16 mart şehidlerinin fotoğraflarından çoğu, öyle sanırım ki, Kenanm aldığı resimlerdir. nız, değil m i? diye sordu.

— Evet dedim, altı neferimizi şehid etmişler.

Gamlı yüzünde, küçük bir ümid dal­ gası dolaştı:

— Size bir vazife vereceğim.. Şimdi­ lik gazeteye geçebilecek işlerden değil amma, ileride lâzım olur.. Belki, bir gün gelir, koyarız!

V e ilâve etti:

— Fotoğrafçı «K en an » la birlikte -şimdi öğretmendir- Gümüşsüyü hastane­ sine gideceksiniz. Şehzade karakolunda yaralananları oraya getirmişler. Kenan, fotoğraflarını alacak, siz de kendileıile görüşeceksiniz!..

Fotoğrafçı Kenan, o tarihte, gazete fotoğrafçıları içinde zekâsı, atılganlığı ile tanınmış kıymetli bir elemandı. Talha Beyin orzusunu söyler söylem ez:

— Dur, öyleyse., dedi, makinemi ala­ yım !..

İşimiz, pek tehlikesiz sayılamasa bile, bütün tehlikeli işler gibi, zevkli idi. T a k ­ simin arka sokaklarından dolaşarak, düş­ man neferlerine rasladıkça, fotoğraf ma­ kinesini paltolarımızın içine saklıyarak, Gümüşsüyü hastanesinin önüne geldik, hastane, henüz işgal altında değildi.

Kolaylıkla içeri girdik. Şimdi aradan 17 sene geçtiği için, koğuşta, birer birer konuştuğum Mehmedciklerin isimlerini hatırlıyamıyorum.

Y alnız içlerinde karayağız bir er var­ dı ki; heybetli duruşile üzerimde tarif e- dilmez bir tesir yapmıştı.

Bu M ehm ede sormuştum:

— Nasıl oldu, babacan.. A n lat baka­ lım..

Geçirdiği kanlı macera, sözünü etme­ ğe değmez bir işmiş gibi, yatağının içinde yüzünü buruşturmuştu:

— Olanı biteni hep biliyonuz a.. G e ­ ne de soruyonuz!

— Senin ağzından da dinlemek iste -dik!..

H a fifçe, sargılı kolunun üstüne yas - lanarak:

— Ben uyhudaydım! diye başladı: gecenin bi vahtinde (vaktinde) uyan - dım.. V a y , be! Tüfekler vızıl vızıl atili­ yi...

Hemence, galhtım.. Duvardaki mav - zere sarıldım.. O ara, ötekiler de uyandı­ lar. Ben, üstüme doğru gelen garaltıva bi gurşun çaldım.. D azlak gibi yere yu­ varlandı. Derken, bi gurşun, bi gurşun daha!.. Kime çaldım ise, önümde yığıla galiyi..

Derkene, efendim... golumda bi ısı - cahlık duydum... Gayri ondan ötesiniy çaktı! bilemeyon efendi!..

Dün, 16 martın canlı şahidi; İnhisar­ lar İdaresinin K araağaç fabrikası me­ murlarından M ehm ed Çavuşla konuş­ tum. M ehm ed Çavuş, karargâhın nasıl basıldığım bana şöyle anlattı:

— Şehzadebaşındaki Letafet apartı- mam, o tarihlerde onuncu Kafkas fırka­ sı karargâhı idi. Fırkanın kumandanı da miralay Kemal Sami Beydi (K em aled - din Sami P a şa ).

15 mart günü; akşam geç vakte ka - dar, miralay İbrahim ( o zaman yüzba - şı) ve diğer bazı zatlarla birlikte, Leta - fet apartmanındaki karargâhta toplan - mıştık. Karaağacdaki tapa fabrikasın - dan A nadoluya kaçırmak üzere tedarik ettiğimiz cepanelerin tecrübesi yapılıyor­ du. Cepaneleri tetkik eden komisyon, bi­ raz evvel dağılmıştı. Ceblerimizde bom ­ balarla karargâhtan çıktık. İbrahim B ey­ le, Şehzadebaşma doğru yürürken, bizim polis memurlarından biri, gizlice yanı - miza sokularak:

— Haberiniz var mı? diye sordu, İn­ gilizler, Letafet apartmanını basıyorlar! Hemen, tersyüzüne döndük ve kınlan kapıdan paldır küldür içeri girdik. D üş­ man, durmadan, uyuyan askerlerimiz ü- zerine ateş ediyordu. İbrahim B ey, ba - girdi:

— Boş geçirecek vaktimiz y ok ! B om balarm ız zaten hazırdı. Hemen pencerelere koştuk ve oradan ateş e - den düşman askerlerinin üzerine, iki­ şer üçer el bombası fırlattık. Bu umma - dıklan bomba yağmuru, müstevlileri şa­ şırtmıştı. Aralarında panik başgöstermek- te gecikmedi. Darmadağın oldular. Biz de bu fırsattan istifade ederek, şehid askerlerimizden üç kişiyi sallasırt ettik, Eyübe götürerek hazırlattığımız mezar­ lara, kanlı elbiselerile gömdük.

Birkaç gün sonra, İngilizler, beni tev­ kif ettiler. Fakat, millî davaya hizmet ettiğimi tevsik edemeyince serbest bırak­ tılar.»

• • • • • • « • • « t

18 mart kurtuluş tarihimizin sayılı fır­ tınalarından biriydi.

Atatürkün güneş dehası, talihimizi ör­ ten kara bulutları dağıtmamış olsaydı, bu sayılı fırtına; 33 6 yılı 16 martını takib e- den 16 martlar, Türk milletini, bir sarı yaprak gibi ayaklar altına serilmiş bula

-SALÂHADD1N GÜNGÖR

İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi