Stres, Baş etme ve Sağlık:

Stres, Baş etme ve Sağlık:

Ruh- Beden İlişkisi

Doç. Dr. Gülbahar Baştuğ

İmmün Sistem

u  İmmün sistem deri, fagositler, lemfositler (T ve B hücreleri) ve makrofajlar gibi beyaz kan hücrelerinden oluşur. Fagositler ve lemfositler kemik iliğinde yapılan spasiyelleşmiş beyaz kan hücrelerinin iki türüdür. Lemfositler (T ve B hücreleri) gece gündüz savaşıp yabancı isJlacılara karşı bizi sağlıklı kılan askerlerdir. u  Makrofajlar leşçiler gibi vücuMa başıboş dolaşarak geriye ölü kalan anJjenleri ve ölü dokuları tahrip ederler. u  İmmün sistem otoimmün hastalıklar ve AIDS (acquired immune deficiency syndrome) gibi bozukluklar yoluyla tehlikeli olabilir. 2

Psikonöroimmünoloji

u  İmmün sistem ve merkezi sinir sistemi arasındaki ilişkinin çalışılmasıdır. Merkezi sinir sistemi duygularımız ve çevremize tepkilerimizin merkezidir. 3

Dr. Andrew Weil ve Dr. Deepak Chopra «zihnin» ciddi hastalıkları tedavi edebileceği fikrini ileri sürmektedirler. Fakat iddiaları bilimsel kanıtlarla desteklenmemektedir.

Psikonöroimmünoloji

Son bir yıl içinde yüksek düzeyde stres sizi grip virüsüne yakalanmaya yatkın hale geJrir. Stres sağlıkla ilişkili davranışlarımızı etkiler, fakat immün sistem üzerinde doğrudan etkisi yoktur. Alzheimer hastalığı olan birisine bakım verme, kan pıhSlaşmasında azalma ve yaralanmadan iyileşme yeteneğimizin azalması gibi bazı olumsuz sonuçlarla ilişkilidir. 5

u  Alzheimer hastalığı olan kişilere

bakım verenler yüksek düzeyde stres yaşarlar, depresyon

geliştirme riskleri artmıştır, ve hatta kan pıhtılaşma düzeyleri

düşmüştür (felçle ilişkili bir durum)

Aşağıdaki tüm stresörler immün sistemde bozulmalara neden olur : •  Önemli bir sınava girme •  Eşin ölümü •  İşsizlik •  Evlilik çaSşması •  Hasarlı bir nükleer santralın yakınında oturma •  Doğal afetler. 7

u  Psikonöroimmünolojinin fikirleri hakkında dikkatli olmalıyız.

Fiziksel hastalıklar olumsuz düşüncenin sonucu değildir, olumlu düşünce ciddi hastalıkları tersine çevirmez.

Stresle–ilişkili hastalıklar:

biyopsikososyal perspekJf

u  Psikologlar derine yerleşmiş çaSşmaların ve duygusal tepkilerin suçlu

olduğuna inandıkları için, belli hastalıklar ya da bozukluklara önceleri psikosoma(k denirdi. u  Alexander mide ülserinin bağımlılık duyguları ve bebeksi beslenme arzusu ile bağlanSlı olduğunu ifade etmişJr. YeJşkinlikte, bu çaSşmalar depreşir ve gastrointesJnal sistemi akJve eder. 9

Stres ülserin temel nedeni değildir. Onun yerine, Helicobacter pylori bakterisi ülserden

sorumludur. Ancak, stres immün sistemin etkililiğini azaltarak ve bakterilere karşı hassasiyeJ arSrarak ülsere katkıda bulunmada rol oynayabilir. Yüksek ülser oranı depremlerle, savaş esiri olma ile, ekonomik krizler ile ve diğer anksiyete yaraScı olaylarla ilişkilidir. 10

u  Duyguların ve stresin katkıda bulunduğu ya da sürdürdüğü gerçek hastalıklara psikofizyolojik hastalıklar denir. Duygular ve stres Koroner Kalp Hastalığı ve AİDS gibi fiziksel hastalıklarla ilişkilidir. u  Biyopsikososyal PerspekCDen bakıldığında, birçok fiziksel hastalık genler, yaşam tarzı, bağışıklık, sosyal destek, günlük stresörler ve kendini algılamadan oluşan karmaşık bir role bağlıdır. 11

Koroner Kalp Hastalığı

u  Kalbe oksijen sağlayan arterlerin kısmi ya da tamamıyla bloke olmasıdır. u  Koroner Kalp Hastalığı stres ve kişilik özellikleri ile ilişkilidir. u  Dünyada ölüm nedenleri arasında en üst sıradadır. 12

Ateroskleroz. Geniş arterlerdeki kolesterol depoları kan akışını sınırlandırarak plak halini alır. Ateroskleroz denen bu durum felç ve kalp krizi ile sonuçlanır.

13 **

Koroner kalp hastalığı

u  Kalp krizinin etmenleri: Sigara içme, yüksek kolesterol, yüksek kan basıncı, Koroner Kalp Hastalığı aile öyküsü, diabet. Aşırı stres ile teJklenen yüksek düzeyde stres hormonları normal kalp ritminde bozulmaya, ateroskleroza ve ani ölüme yol açar. Stres Koroner Kalp Hastalığı için davranışsal risk faktörleri (kötü beslenme, yetersiz egzersiz) ile ilişkilidir. 14

Koroner Kalp hastalığında Kişilik

u  A Tipi Kişiliğin özellikleri: u rekabetçi, ihJraslı, hırslı, sabırsız, inatçı, mükemmelliyetçi, düşmanlığa eğilimli, alaycı ve kontrollü. u  A Jpi kişilik koroner kalp hastalığı riski için önemli bir yer tutar. 15

Kronik öfke sağlığımız için neden kötüdür?

A tipi kişiliğin öfke unsuru

Koroner Kalp Hastalığı

riskini artırarak ölümcül

olabilir

.

Stresle Baş Etme

u 

Sosyal destek

u 

Kontrol kazanma

u 

Davranışsal, bilişsel, bilgisel, karar

almaya yönelik, duygusal

u 

Katarsis

u 

Kriz debriefing

u 

Esnek baş etme

18

u  İstanbul depreminden (1999) sağ kurtulan birisi olsaydınız, size ne yardım ederdi? u  Sosyal destek insanlarla, gruplarla ve daha geniş toplumla olan kişilerarası ilişkileri kapsar. Stresli durumlarla başa çıkmamızda, sorunları çözmemizde ve karar vermemizde bize duygusal konfor, maddi destek ve bilgi sağlar. ₁₉ **

Başkalarından destek ve konfor sağlama oldukça rahatsız edici olayların etkisini azaltır.

Kontrol kazanma

u  Durumların kontrolünü kazanma stresi hafifleJr. Beş tür kontrol vardır: 1.  Davranışsal kontrol: (problem-odaklı) stresli bir olayın etkisini azaltmak ya da tekrar oluşmasını önlemek için bir şeyler yapma yeteneğidir. Stresi hafifletmede kaçınma yönelimli baş etmeden (sorunlarımızı çözmek için kaçınma eylemleri) daha etkilidir. 2.  Bilişsel kontrol: olumsuz duygular hakkında daha farklı biçimde düşünme ya da bilişsel olarak yeniden yapılandırma yeteneği. 21 **

Kontrol kazanma

3. Karara ilişkin kontrol: alternaJf eylemler arasında seçim yapma yeteneği. 4. Bilgisel kontrol: stresli bir olay hakkında bilgi edinme yeteneği. ProakCf (ileriye etkili) baş etme stresli olayları sezdiğimizde ve onlar ortaya çıkmadan önce zorlukları en aza indirmek ya da önlemek için adımlar a`ğımızdaki durumdur. Böylece, stresli durumlar büyüme için arsat olarak algılanır22 .

5. Duygusal kontrol duyguları ifade etme ve basSrma yeteneğidir. «Her şeyin yeri ve zamanı vardır.» Günlük yazma duygusal kontrolü kolaylaşSrır. Katarsis – acı veren duyguların açığa çıkarılması–fakat yalnızca sorunları içerirse, yararlı olabilir; çaresizlik duygusunu pekişJrdiğinde, değişJremeyeceğimiz bir şeyler hakkında öfemizi dile geJrdiğimizde zararlı olabilir. 23 **

Öfkenin ifadesi hakkındaki araştırmalara göre, bu kız yastığı tekrar tekrar yumrukladıktan

sonra nasıl hissedecektir?

24* *

Kriz Debriefing (bilgilendirme/

paylaşım)

u  TravmaJk bir olay olduktan hemen sonra 3-4 saat içinde tek bir grup oturumu PTSD oluşmasını önlemek için yapılır. Grup üyelerinin olumsuz duygularını tarSşma ve süreçlendirmelerini destekler. u  AraşSrmalar sanıldığı kadar yararlı olmadığını, PTSD gelişJrme riskini arSrabildiğini göstermişJr. 25**

Kriz bilgilendirme oturumu