Stres, Baş etme ve Sağlık:

Stres, Baş etme ve Sağlık:

Ruh- Beden İlişkisi

Doç. Dr. Gülbahar Baştuğ

1

Dersin Anahatları

u  Stres nedir? u  Strese nasıl uyum sağlarız? u  Strese karşı beyin-bedenin tepkisi u  Stresle baş etme u  İyi sağlığı arArma 2

Stres nedir?

u  TravmaCk bir olay yaşadıktan sonra ne olur? İnsanlar ölümle burun buruna gelmeyi nasıl atlaAyorlar? Etkileri devam eder mi? İnsanlar bir olayın ardından baş etmeyi becerebiliyorlar mı? u  Kessler (1995) 6000 kişiyle çalışmış ve % 60-90’ının en azından bir travmaCk olay yaşadığını bulmuş. Yaşamı boyunca ciddi bir stres yaşamayan kişi oldukça nadirdir.

4**

Travmatik olaylara sadece tanık olan

itfaiyeciler ve polis memurları sıklıkla yüksek

düzeyde stres yaşarlar.

5*

*

Risk alAndaki gruplar

u  Stresli olaylar açısından risk alAnda olan gruplar genç, evlenmemiş bireyler ve düşük SED’den gelen kişilerdir. u  Kırsal ya da endüstrileşmemiş bölgelerde yaşayanlar kentsel ya da daha endüstrileşmiş kısımlarda yaşayanlara göre daha az stres yaşarlar. 6

Stres nedir?

u  Stres bir stresör etkili biçimde baş etme yeteneğimizi zorladığında ortaya çıkan gerilim, rahatsızlık ya da fiziksel belirClerdir. u  TravmaCk bir olay uzun süreli psikolojik ya da sağlık sonuçları oluşturacak kadar ciddi bir stresördür.

7*

*

u  1940’lardan önce, bilim adamları stres terimini mühendislikte kullandılar. u  Eğer bir bina yoğun baskı alAnda yıkılmazsa strese dayanıklı olduğu söylenirdi. 8

Strese üç yaklaşım

u  Uyaran olarak stresörler yaklaşımı u  Bir etkileşim olarak stres yaklaşımı u  Bir tepki olarak stres yaklaşımı

Strese üç yaklaşım

u  Uyaran olarak stresörler yaklaşımı iş kaybından çaAşmaya kadar stresli olayların Cplerini belirlemeye odaklanır. Bazı olaylar tehlikeli ve yordanamaz olurlar, bazı insanlar farklı olayların ardından strese daha çok yatkın olurlar. u  Bu yaklaşım daha çok strese neden olan durumları ve daha güçlü biçimde tepki veren kişileri belirlemeye yardım eder. 10

Van depremi birçok kişinin taşınmasını

zorlayıcı biçimde 2011’de Van’ın büyük

kısmını yıktı.

u  Bazı olaylardan sonra, Van depremi gibi, felaketler tüm toplumu etkiler. Sosyal farkındalığı arArır ve kişilerarası bağları güçlendirir. 11

Strese üç yaklaşım

u 

Strese insanlar ve çevreleri arasındaki bir

etkileşim olarak bakabiliriz.

u

 

Bir etkileşim olarak stres

insanların stresli

olayları nasıl yorumlayıp onlarla nasıl baş

e\klerini inceler.

12

**

Lazarus: bir olayı stres verici olarak

yaşayıp yaşamadığımızı etkileyen kriCk

faktör olayı

değerlendirme

mizdir.

u

 

Birincil değerlendirme bir olayın zarar verici

olup olmadığı ile ilgili ilk kararımızdır.

u 

İkincil değerlendirme birincil değerlendirmeyi

izler ve olayla baş etme yeteneğimiz

hakkındaki algımızdır.

13

**

Problem-odaklı X

duygu

-odaklı baş etme

u  İyimser olduğumuzda ve hedeflerimize ulaşacağımızı düşündüğümüzde, problem-odaklı baş etme yöntemini kullanıyoruzdur, yani problem çözme ve yaşam güçlüklerine yaklaşma baş etme stratejisi. u  Kaçamadığımız ya da kontrol edemediğimiz durumlar ar`ğında, duygu-odaklı baş etme yöntemini kullanırız, yani acı verici duyguları azaltan davranışların eşlik e\ği duygulara ya da durumlara olumlu bir bakışı ön plana çıkartan baş etme stratejisi. u  Kişinin stresin duygusal etkisini azaltmaya yönelik duygu,düşünce ve davranışsal çabalarını yansıCr. Bu yöntem özellikle problem denetlenemez hale geldiğinde kullanılır. Duygu odaklı başa çıkmada kişi: u  Duygularını basCrabilir u  Sorun hakkında düşünmekten kaçınabilir. u  Rahatlamak için alkol ya da ilaç alabilir u  Bir şeylerin kötü giIğini inkar edebilir ₁₄

Strese üç yaklaşım

u  Bir tepki olarak stres yaklaşımı strese psikolojik ve fiziksel

tepkileri değerlendirir.

u  Bilim adamları depresyon, umutsuzluk ve düşmanlık gibi

duyguları ve kalp atımı ve kortikostreoidler gibi fizyolojik tepkileri içeren çok sayıda sonuç değişkenini

ölçmektedirler.

u  kortikosteroidler= stresli durumlara bizi hazırlayan ve

bedeni aktive eden stres hormonudur.

Stresi ölçmek

u  Çok sayıdaki yaşam olayının fiziksel ve psikolojik sağlıkla ilişkili olduğu bulunmuştur. u  Stresi ölçen çok sayıda ölçme aracı vardır. u  Sosyal Yeniden Uyumu Derecelendirme Ölçeği (SRRS) Holmes ve ark. Taraendan gelişCrilmişCr, çok sayıda stresli olaya yer vermektedir. SRRS 43 maddeden oluşan öz bildirim ölçeğidir. 17

Sosyal Yeniden Uyumu Derecelendirme Ölçeği’ndeki 43 Stresli yaşam

olayı Puanlaması: son 12 ayda oluşan olayların göz önüne

alınması gerekir. Toplam puanı elde edebilmek için her maddenin sağındaki değer toplanır.

u  karının/kocanın ölümü: 100 u  boşanmak: 73

u  evliyken ayrı yaşamak: 65 u  hapishanede olmak: 63

u  yakın aile üyesinin ölümü: 63 u  kişisel hastalık/yaralanma: 53 u  evlilik: 50

u  işten çıkarılma: 47 u  evliyken barışmak: 45 u  emeklilik: 45

u  bir aile üyesinin sağlığında bozulma: 44

Ruh sağlığı sorunları ya da hastalığa duyarlılığınız: Düşük< 149; Orta = 150–

199; Ilımlı = 200-299; Büyük > 300. Çok yüksek puanların sadece belli bir

duygusal soruna duyarlılığı gösterdiğini, problemin kendisinin varlığına işaret

etmediğini akılda tutmak gerekir.

u  hamilelik: 40

u  cinsel sorunlar: 39

u  yeni bir aile üyesinin varlığı: 39 u  iş yerindeki uyum: 39

u  finansal durumda bozulma: 38 u  yakın arkadaşın ölümü: 37 u  farklı bir işte çalışmak: 36 u  kavga sıklıklarının artması: 35

u  yüksek miktarda kredi kullanmak: 32 u  icralık olmak: 30

u  iş yerinde sorumlulukların artması: 29 u  çocuğun evden ayrılması: 29

u  kayınpeder/kayınvalide ile sorunlar: 29 u  önemli kişisel bir başarı: 28

u  karının/kocanın işi bırakması: 26

u  okula başlamak/bitirmek: 26

u  yaşam standartlarında değişim: 25

u  alışkanlıkları bırakmak: 24

u  patronla sorun yaşamak: 23

u  çalışma şartlarında değişiklik: 20

u  taşınmak: 20

u  okul değiştirmek: 20

u  dinlenme şeklinin değişmesi: 19

u  dini aktivitelerin değişmesi: 19

u  sosyal aktivitelerin değişmesi: 18

u  düşük miktarda kredi kullanmak: 17

u  uyku alışkanlıklarında değişiklik: 16

u  ailenin geçirdiği ortak zamanda değişiklik: 15

u  yeme alışkanlıklarında değişiklik: 15

u  tatil: 13

u  bayramlar: 12

u  önemsiz sayılabilecek suç işlemek: 11

u  0-150: düşük hastalık riski

u  150-299: ortalama hastalık riski (yüksek hastalık

riskinden ortalama %30 daha düşüktür)

u  300- : yüksek hastalık riski

u  Ancak SRRS insanların olayları nasıl yorumladığını, baş etme davranışlarını ve kronik sorunların kaynağını ihmal eder. u  Bu yaklaşım bazı stresli yaşam olaylarının insanların psikolojik sorunlarının nedenleri olmaktan çok sonuçları olduğunu da ihmal eder. 25