10 Ekim 2005 B‹L‹MveTEKN‹K
Andromeda’n›n
Kalbinde Mavi Yüzük
Gökadam›z Samanyolu’nun komflusu Andromeda’n›n merkezi topa¤›n› Hubble Uzay Teleskopu’yla gözlemleyen gökbilimciler, bir süperdev karadeli¤i çevreleyen ve gizemi on y›l› aflk›n süredir aç›klanamayan mavi ›fl›¤›n kayna¤›n› belirlediler. Ancak bulgu, dev gökadan›n kalbinde olup bitenleri daha da gizemli hale getiriyor.
Y›llar önce ilk keflfedildi¤inde mavi ›fl›¤›n kayna¤›n›n tek bir y›ld›z oldu¤unu düflünen gökbilimciler, Hubble’›n keskin gözleri sayesinde kayna¤›n, karadeli¤i p›rlantalarla donat›lm›fl bir yüzük gibi çevreleyen, büyük kütleli genç mavi y›ld›zlardan yap›l› bir disk oldu¤unu anlad›lar.
Disk, yaln›zca 1 ›fl›ky›l› çapl› bir alan içinde, karadelik çevresinde s›ralanm›fl 400 kadar mavi y›ld›zdan olufluyor. Bu parlak, genç y›ld›zlar›n 200 milyon y›l önce meydana gelmifl bir y›ld›z oluflum patlamas› s›ras›nda ortaya ç›kt›¤› düflünülüyor. Mavi y›ld›zlar›n varl›¤› ve hareketleri, karadeli¤in varl›¤› için yads›nmaz bir kan›t olmakla kalm›yor, kütlesinin hesaplanmas›n› da sa¤l›yor. Gökbilimciler, bu y›ld›zlar›n hareketlerinin saatte ortalama 3,6 milyon km, yani saniyede 1000 km oldu¤unu belirlemifller. Bunlar›n en h›zl›lar›, karadelik çevresindeki bir turu 100 y›lda tamaml›yorlar. Y›ld›zlar›n hareketlerinden, karadeli¤in 140 milyon Günefl kütlesinde oldu¤u anlafl›lm›fl. Bu kütle, eski tahminlerin üç kat› kadar. Disk ve çevreledi¤i karadelik, daha önceki gözlemlerde belirlenmifl olan ve görece so¤uk k›rm›z›, yafll› y›ld›zlardan oluflan elips fleklinde eliptik bir halkan›n içinde yuvalanm›fl.
Gökadalar›n merkezleri, genellikle yafll› k›rm›z› y›ld›zlarla doludur. 1993 y›l›nda yap›lan gözlemler, merkezde k›rm›z› y›ld›zlardan oluflan iki parlak küme belirlemiflti. Bu flafl›rt›c› bir olguydu, çünkü birbirine böyle yak›n olan iki kümenin yaklafl›k 100.000 y›l içinde birleflmesi gerekirdi. Son gözlemlerse iki farkl› “çekirde¤in”, asl›nda karadeli¤e ve onu çevreleyen mavi y›ld›z diskine befl ›fl›ky›l› uzakl›kta yafll› k›rm›z› y›ld›zlardan yap›l› tek
bir halka oldu¤unu ortaya koydu. ‹ki ayr› çekirdekmifl gibi görünmesinin nedeni, yaln›zca halkan›n yak›n ve uzak ucundaki y›ld›zlar›n seçilebilmesi.
Gökbilimcileri flafl›rtan, her fleyden önce böylesine büyük mavi y›ld›zlardan oluflan bir kümenin karadeli¤in bu kadar yak›n›nda oluflabilmesi. Çünkü karadeli¤in güçlü çekiminin çevredeki maddeyi parçalamas› ve gaz ve tozun çökerek y›ld›z
oluflturmas›n› güçlefltirmesi gerekiyor. Karadelik yak›nlar›ndaki gaz son derece h›zl› dönece¤inden, yo¤uflup y›ld›z oluflturmas›, kurama göre olanaks›z. Gelgelelim, y›ld›zlar orada duruyor. Ayr›ca, böylesine büyük kütleli y›ld›zlar öylesine k›sa ömürlü olurlar ki, Andromeda’n›n 12 milyar y›ll›k ömrünün bafllar›nda ortaya ç›k›p bugüne kadar gelebilmifl olmas› olanaks›z. Dolay›s›yla, karadelik çevresindeki mavi y›ld›zlar diskini hangi süreç üretiyorsa, benzer diskleri geçmiflte de üretmifl olmas›, gelecekte de üretecek olmas› gerekir.
NASA Bas›n Bülteni, 19 Eylül 2005
Gökbilim
Daha yafll›, daha so¤uk k›rm›z› y›ld›zlardan oluflan halka
Genç ve s›cak mavi y›ld›zlar›n oluflturdu¤u disk K›rm›z› y›ld›zlar›n yo¤unlaflt›¤› bölge M31’in çekirde¤i Dev kütleli karadelik haberDuzeltme 9/28/05 10:10 PM Page 5
