1
2
Konuşurken doğal olarak sözün bazı yerlerinde durulması, soluk alınması ve konuşmanın kısa aralarla devam etmesi gerekir. Konuşurken yaptığımız duraklarla biz soluklanırken dinleyicilerde söylediklerimizi yorumlarlar.
Durmaksızın konuşma yapmak bizi yoracağı gibi dinleyicileri de yorar.
3
Oysa konuşurken bilinçli yapılan duraklarla, uzun cümleleri söylerken, istemsiz duraklamamızı engelleyecek kadar bol havayı ciğerlerimize depolarız.
Bu sayede, soluk almaya ihtiyacımız olduğu duygusunu vermeden, cümleyi rahatça tamamlayabiliriz.
Duraklar, dinleyicilere düşünme fırsatı vermek, söylediğimiz şeyi vurgulamak, söylemek üzere olduğumuz şeylere dinleyicileri hazırlamak ve dinleyicide coşkusal bir tepki uyandırmak amacı ile yapılır.
4
Metin seslendirirken, durak ve soluk için bazı noktalama işaretleri bulunmakla beraber, metni tümüyle bu işaretlere göre seslendirmek anlamı zayıflatabilir.
Okurken doğal olmaya, konuşur gibi okumaya gayret ettiğimize göre, durakların nerelerde yapılacağını bilmek konuşan kişinin işini kolaylaştırır.
5
konuşmanın veya okunan metnin mesajının çözülmesi, anlaşılır olabilmesi için konuşmacının kelimeler arasında verdiği kısa aralardır.
Bu araların bilinçli ve yerinde olması, bireyde güven duygusunun gelişmesini ve ele aldığı konuya hakim olduğunun bir göstergesidir.
Duraklar çoğu zaman kısa olur, soluk alınmaz, sadece durulur. Bu tür duraklar metinlerde (/) işareti durağın göstergesidir.
Örnek:
Şimdi gidiyorum /, ama geri geleceğim.
6 Kısa Süreli Duraklar
Kısa süreli duraklarda soluk alınmaz veya çok hafiften alınır. Kısa süreli duraklar;
Hitaplardan sonra,
Çok kısa cümlelerden sonra,
Kısa, ara sözlerin başında ve sonunda,
Uzun cümlelerde, öznelerden sonra,
Eş görevli söz öbeklerinin sıralanışından sonra,
Ünlem ve ünlem görevli ögelerden sonra,
Ki’li ve başka yan cümleciklerden sonra,
7 Kısa Süreli Duraklar
Kısa süreli duraklarda soluk alınmaz veya çok hafiften alınır. Kısa süreli duraklar;
Cümle başı bağlaçlarından sonra,
Sıralı cümlelerin cümleciklerinden sonra,
Soluğunuzun yetişemeyeceğini anladığınız yerlerde,
Uzun cümlelerin ortalarında yapılır
8 Normal Duraklar;
Normal duraklarda soluk verildikten sonra söze başlamadan önce uygun bir şekilde soluk alınır daha sonra söze başlanır. Normal süreli duraklar;
Cümle bittikten sonra,
Üst üste iki nokta işaretinden sonra,
Cümlede tırnak işaretinden önce ve sonra durak yapılarak anlam güçlendirilir
Ona söylemiştim /, “Okul başlayınca gideceğim” /demiştim.
Noktalı virgül işaretinden sonra,
Çocuklar dondurma yedi /;biz annemle doya doya sohbet ettik.
9 Normal Duraklar;
Normal duraklarda soluk verildikten sonra söze başlamadan önce uygun bir şekilde soluk alınır daha sonra söze başlanır. Normal süreli duraklar;
Anlamca bağlı cümlecikler arasında,
“Ve” bağlacından sonra,
Kırmızı balona sarıldı / ve elindeki ipini yavaşça bıraktı.
Karşıt duygu ve düşünceleri yansıtan söz dizinleri arasında,
Uzun arasözlerden önce ve sonra,
10 Normal Duraklar;
Normal duraklarda soluk verildikten sonra söze başlamadan önce uygun bir şekilde soluk alınır daha sonra söze başlanır. Normal süreli duraklar;
Diyaloglar arasında,
Sorular ve yanıtlar arasında,
Uzun olan bağlı ve sıralı cümlecikler arasında yapılır.
11
Durup nefes aldığımız daha uzun duraklar da vardır. Gürültüsüz ve hızla aldığımız nefes, uzun bir cümleyi söylerken sesimizin tonunu ayarlayarak, cümleyi rahat tamamlamamızı sağlar. Soluk alınan duraklar metinde (//) işareti ile gösterilir.
12 Soluk alınan duraklarla ilgili şunları söyleyebiliriz;
Uzun cümlelerden sonra durulur ve nefes alınır.
“ Çocukken, arkasına takılıp gittiğimiz at arabaları vardı //. Görür görmez birbirimize haber verir /, rengarenk süslenmiş tahta arabaları yakalamaya çalışırdık //. Mahallenin büyükleri bizi seyreder / , ama durdurmaya çalışmazlardı //. Çünkü / bir zamanlar çocuk olduklarını hatırlarlardı //.”
13 Soluk alınan duraklarla ilgili şunları söyleyebiliriz;
Her paragraf arasında, bölüm başlarında ve sonlarında durak ve soluk mutlaka gereklidir.
Kısa bir cümlenin peşinden uzun bir cümleye başlanacaksa, uzun cümleden önce nefes alınır.
14
İnsanlar arasında anlaşmayı sağlayan bir araç olarak tanımlanan dilin, yazı dili ve konuşma dili olmak üzere iki boyutu vardır.
İnsanlar sesli- sözlü olarak anlaşmak istediklerinde konuşma dilini; duygu, düşünce, istek ve temennilerini yazılı olarak anlatmak istediklerinde yazı dilini kullanır.
Türkçe sesçil bir dildir. Okunduğu gibi yazılan, yazıldığı gibi okunan bir dil olmasına rağmen bazı kural dışı sözcükler vardır. Dildeki değişikler, yazı dilinde hemen kendini göstermez.
15
Konuşma dilindeki değişim, yazı dilindeki değişimlerden daha hızlıdır. Dilde akıcılık önemlidir. Bu yüzden dil kendini daima kolaya yönlendirir.
Keskin, sivri köşelerini törpüler, dili yumuşatır, telaffuzu kolaylaştırır. Bu her dilin fonetik özelliğidir.
Dildeki fonetik değişim birkaç şekilde olur.
16 Bunlar:
• Eylemlerde “a” ve “e” sesleri, konuşurken daralıp “ı, i, u, ü” seslerine dönüşür; ancak bu değişim yazıda gösterilmez.
• Yazılış Söyleyiş
• Yapacak yapıcak,
• Gelecek gelicek,
• Olacak olucak,
• Dönecek dönücek,
• Duracak durucak,
• gülecek gülücek
17 Gelecek zaman ekinin birinci tekil ve çoğul kişiyle çekiminde özel bir söyleyiş vardır.
Yazılış Söyleyiş
Geleceğim gelice:m ağlayacağız ağlıyıca:z Bekleyeceğim bekliyice:m anlayacağız anlıyıca:z Anlayacağım anlıyıca:m
çalışacağız çalışıca:z
18 Sonra sözcüğündeki “n”sesi yarım sesle söylenir.
Yazılış Söyleyiş Sonra so:ra
“y” ve “h” seslerindeki büzülme uzunluğuna dikkat edilir Yazılış Söyleyiş
İyi i:i Daha da:a Böyle bö:le
19
“yumuşak g” ile ilgili durumlar “Ğ”, “O-A, O-U” sesleri arasındaysa bu sesler kaynaşır.
Yazılış Söyleyiş Boğaz boaz Soğan soan Poğaça poaça Doğan doan Doğum doum
20
“Ğ” , “A-I, A-A” sesleri arasındaysa “a” bir değer uzun söylenir. “:” işareti uzatma işaretidir.
Yazılış Söyleyiş Sağanak sa:nak Sağa sa:a Ağa a:a Dağa da:a
21
“Ğ” , “E-E, E-İ” sesleri arasındaysa “y” ye dönüşür.
Yazılış Söyleyiş Değişim deyişim Eğitim eyitim Beğeni beyeni Meğer meyer
22
“Ğ” hece sonundaysa, kendisinden önce gelen bir değer uzar.
Yazılış Söyleyiş Ağlamak a:lamak Doğmak do:mak Yağmur ya:mur Dağlamak da:lamak
23 Türkçe sözcüklerdeki “L” sesi, birkaç istisna dışında kalın söylenir. İnce “L” yabancı kökenli
sözcüklerde görülür.
Kalın L İnce L
Ala (karışık renk) lapa lapa, alp, alem, ahlak Alınlık, almak sosyal, vilayet, telafi, hilal Olmak, kalmak kelam, mesela, radikal, lokal
24
Diksiyonun önemli konularından biri de “ulama”dır.
Ulama, bir kelimenin sonundaki sessiz harfin ardından gelen kelimenin sesli harfle birleştirilerek seslendirilmesine verilen addır.
Ulama, söz akışına yumuşaklık, pürüzsüzlük ve hoşluk verir. Uygun ulama ile yapılan konuşmalarda veya seslendirmelerde ses sakin, düzenli ve uyumlu bir şiir gibi ilerler.
25
Sessiz harfle biten bir kelimenin son harfi sesli harfle başlayan yanındaki kelimenin ilk harfiyle birleşir.
Yazıda Konuşmada
Ak--şam-- ol--du. Ak--şa--mol--du.
E--lim--den-- al--dı. E--lim-de--nal--dı.
26 Türkçede kelime sonundaki “k” ünsüzünü “h” ünsüzü ile başlayan bir kelimenin izlemesi
durumunda “h” ünsüzü düşer. İki kelime birbirine bağlanır.
Yazı dilinde Konuşma dilinde
Ye--mek ha--ne Ye--me--ka--ne Has-ta ha- ne Has-ta-ne
27 Kelimeler arasında durak olursa, kurala uygun olsa da ulama yapılmaz.
Yazı dilinde Konuşma dilinde
İstiyorum, onu göreceğim. İstiyorum, onu göreceğim.
Koşuştururken, okulu unuttu Koşuştururken, okulu unuttu
28 Bazı durumlarda iki ayrı kelimenin tek heceli olan ilkinde bir ünlü düşer ve iki kelime birleşir.
• Yazı Dilinde Konuşma Dilinde
• Ne i--çin Ni-çin
• Ne a--sıl Na-sıl
• Ne ol--du Nol-du
29
Teşekkürler
Öğr. Gör. Müyesse GÖĞÜŞ
Durak Yazım-Söyleyiş Ayrımı Tonlama
Ünite 8
