MALİYET ANALİZİ VE BÜTÇELEME 4. HAFTA

MALİYET ANALİZİ VE BÜTÇELEME

4. HAFTA

Makine Yenileme

• İşletme yöneticileri bazen halen işletmede kullanılmakta olan bir makinenin hizmet dışı bırakılarak yerine piyasadaki daha gelişmiş bir modelinin alınması yolunda önerilerle karşılaşırlar.

• Kullanılmakta olan makinenin tümüyle amorti edilmemiş olması halinde, bu tür öneriler genellikle isteksizlikle karşılanır.

• Ancak, iki makinenin ek maliyet ve gelirlerini ortaya

koyacak bir analiz, bu isteksizliği geçersiz kılacak

sonuçlar verebilir.

Örnek

Bir işletmenin iki yıl önce 600.000 TL ödemek suretiyle bir makine satın almış olduğunu ve bu makineye normal amortisman uyguladığını düşünelim.

⮡ Makinenin şu anda veya gelecekte bir piyasa ya da hurda değeri bulunmayıp, toplam amortisman süresi 6 yıldır.

⮡ İşletme yönetimi, aynı işi görebilecek piyasaya yeni çıkmış bir makinenin 800.000 lira bedelle satın alınabileceğini öğreniyor.

⮡ Yeni makinenin de satın alındıktan sonra bir hurda değeri söz konusu olmayıp,ekonomik ömrü 4 yıldır.

⮡ Bu makinenin işletmeye sağlayacağı yarar, üretim verimliliğini artırması ve bunun sonucu yıllık değişken giderleri şimdiki 1.650.000 TL’lik düzeyden 1.300.000 TL’ye indirmesi olacaktır.

⮡ Gelecek dört yıl içinde yıllık satış hacminin şimdiki 2.000.000 liralık düzeyde kalacağı tahmin edilmektedir.

Çözüm

• Eski makinenin piyasa ve hurda değeri olmadığı için, yeni makine alınması durumunda eski makine çöp olacaktır;

• Muhasebeci olsun, yönetici olsun birçok kişi yeni makinenin alınmaması gerektiğini öne süreceklerdir. Gerçekten, şimdiki makine oldukça iyi iş görmektedir ve dört yıl daha kendisinden yararlanılacaktır. Bu makinenin şu anda herhangi bir satış değeri bulunmadığına göre, elden çıkartılması, henüz amorti edilmemiş 400.000 liralık kısmının zarar yazılması demek olacaktır

1 ^Tarih

257. Birikmiş Amortismanlar H. 200.000

689. Diğer Olağan Dışı Gider ve Zar. H. 400.000

253. Tesis, Makine ve Cihazlar H. 600.000

Çözüm

• Durup dururken 400.000 liralık zarara yol açılması pek akılcı gözükmemektedir.

• Ancak burada, eski makinenin alış maliyetinin geçerli bir maliyet olmadığı hususu gözden kaçmaktadır.

⮡ Gerçekten, eski makinenin maliyet bedeli, iki yıl önce verilmiş bir kararın sonucunu temsil etmekte,

⮡ amortisman giderleri ise, bu maliyetin

⮡ her ikisidebatmış maliyetlerdir.

• Bu nedenle, yeni makinenin alınıp alınmaması konusunda karar verirken, eski makinenin net defter değerinin dikkate alınmaması gerekir.

Çözüm

• Eski makinenin bilanço (net defter) değeri batmış bir maliyet olduğuna göre;

⮡ alınacak kararda yeni makinenin maliyeti ile değişken giderlerde sağlayacağı tasarruf göz önünde tutulacaktır.

⮡ Çünkü, bu değerler hem gelecekle ilgilidir, hem de makinenin yenilenip yenilenmemesine göre fark göstermektedir .

• Dört yılı bir arada ele alan aşağıdaki analiz tablosu,

alınacak karara ışık tutacaktır:

Makine Yenileme Kararı Analizi

Şimdiki Makine Yeni Makine Fark SATIŞ GELİRLERİ

4 yıl x 2.000.000 8.000.000 8.000.000 - → EK GELİR

GİDERLER

Değişken Giderler

4 yıl. x 1.650.000 6.600.000 -

-1.400.000 → EK MALİYET (Tasarruf)

4 yıl. x 1.300.000 - 5.200.000

Yeni Makine

Makine Alım Bedeli - 800.000 800.000 → EK MALİYET

Giderler Toplamı 6.600.000 6.000.000 -600.000 → TOPLAM EK MALİYET

(TOPLAM MALİYET TASARRUFU)

BEKLENEN KÂR 1.400.000

(8.000.000-6.600.000)

2.000.000

(8.000.000-6.000.000)

600.000

(2.000.000-1.400.000)

→ EK KÂR

YILLIK ORTALAMA EK KÂR 150.000 (600.000/4)

EK YATIRIM 800.000

EK YATIRIMIN YILLIK KÂR ORANI %18.75 (150.000/800.000)

Çözüm

• Geçerli maliyetler yeni makinenin 800.000 liralık maliyeti ile dört yılda sağlanacak 1.400.000 liralık değişken maliyet tasarrufudur ki, yeni makinenin satın alınması bu iki karşıt etki sonucu yıllık ortalama 150.000 liralık ek bir kâr sağlayacaktır.

• Bu makineye yapılacak yatırımın yıllık kârlılığı ise

%18,75'dir. Bu durumda, eğer işletmenin söz konusu

makineye yatıracağı 800.000 liranın daha yüksek

oranda kâr getiren başka bir alanda kullanılma

olanağı yoksa, yeni makine satın alınmalıdır.

STANDART MALİYETLER VE SAPMA ANALİZLERİ

ya da maliyetlerin düşürülmesi ile olanaklıdır.

ya sağlanan gelirin artırılması

İşletmelerin en belirgin ve çoğu kez başta gelen amacı, sağlanan kârların artırılması olarak karşımıza çıkar. Kâr ise, toplam gelir ile toplam maliyet

arasındaki farktır. Bu bakımdan, kârın artırılması;

Standart Maliyetler

Ancak, satış gelirlerinin daha çok pazar koşullarına bağlı olarak belirlenmesi, kârları artırmanın en güvenilir yolunun maliyetlerde tasarruf sağlamak olması sonucunu doğurmaktadır.

⮡ Maliyetlerde tasarruf sağlayabilmek için de her şeyden önce, onları kontrol altında bulundurmak;

⮡ yani maliyet unsuru olan işlemlerdeki verimsizlik ve israfları ortadan

kaldırmak gerektiği açıktır.

Standart Maliyetler



Ancak, eğer verimsizlik ve israfların varlığı ve kaynağı bilinmiyorsa, bu konuda herhangi bir önlem alınmasından söz edilemez.

⮡ Bu nedenle, yöneticilerin verimsizlik ve israflardan haberli olmalarını sağlayacak bazı göstergelere gerek vardır.

⮡ İşte, yönetim muhasebesinin bu gereği karşılamak amacıyla

geliştirdiği araçlar arasında en etkilisi, standart maliyetler

olarak karşımıza çıkmaktadır.



Standart maliyetler, dikkatli incelemeler sonucu saptanan ve öngörülen koşullar altında maliyetlerin ne kadar olması

gerektiğini gösteren değerlerdir.

Standart Maliyetlerin Niteliği

Maliyet Hesaplama Sistemleri



Bir üretim işletmesinde toplam ve birim maliyetlerin saptanabilmesi için, işletmenin özelliklerine göre bir maliyet sisteminin belirlenmesi gerekmektedir.

Maliyetlendirme Yöntemleri

Maliyetin Kapsamına Göre

Maliyet Sistemleri

Tam Maliyet

Yöntemi Normal Maliyet

Yöntemi Değişken

Maliyet Yöntemi Asal Maliyet Yöntemi

Maliyetlendirme Zamanına Göre

Maliyet Sistemleri

Fiili Malyet

Yöntemi Tahmini Maliyet

Yöntemi Standart Maliyet Yöntemi

Üretim Biçimine Göre Maliyet

Sistemleri

Sipariş Maliyeti

Yöntemi Safha Maliyeti Yöntemi

Fiili-Standart Maliyet Ayrımı



Fiili maliyet yöntemi; üretilen mamul maliyetlerini, üretim yapıldıktan sonra, üretim giderlerinin fiili (gerçekleşmiş) tutarlarını esas alarak saptayan yöntemdir.



Fiili maliyetler, gerçekte ortaya çıkan maliyetlerdir. Standart maliyetler ise ortaya çıkması gereken maliyetleri temsil ederler.

Yani;

⮡ fiili maliyet "olanı"

⮡ standart maliyet ise "olması gerekeni" gösterir.



Ayrıca, fiili maliyetin saptanabilmesi için, maliyete konu olayın meydana gelmiş olması veya işlemin yapılmış bulunması gereklidir.

Oysa, standart maliyet ilke olarak, ilgili olay veya işlemden önce saptanır. Başka bir deyişle,

⮡ fiili maliyet "geçmişe",

⮡ standart maliyet ise "geleceğe" yöneliktir.

Fiili-Standart Maliyet Ayrımı

Tahmini-Standart Maliyet Ayrımı

 Tahmini maliyet yöntemi; mamul maliyetlerini, üretim giderlerinin önceden tahmin edilmiş tutarlarına dayanarak saptayıp, kayıtlayan yöntemdir. Tahmin yapılırken;

⮡ Yıl başında, geçmiş deneyimler ve yıl içi beklentiler dikkate alınarak yapılan gider ve üretim tahminlerine göre, her bir üretim giderinin birim mamul maliyetinde ne tutardayer alacağı belirlenir.

⮡ Yıl boyunca üretim giderleri, fiili (gerçekleşmiş) tutarları üzerinden gider hesaplarında izlenirken, birim başına düşentahmini tutarları üzerinden üretim maliyetlerine yansıtılır.

⮡ Yıl sonunda, fiili giderlerle maliyetlere yüklenen tahmini giderler arasındaki farksatılan mamullerin maliyetine aktarılır.

 Aynen tahmini maliyet gibi standart maliyetin de geleceğe yönelik olması, bu ikisinin sık sık birbirine karıştırılmasına yol açmaktadır.

⮡ Maliyet tahminleri bazen üstünkörübir biçimde de yapılabildiği halde,

⮡ standart maliyetlerin genellikle bilimsel yöntemler kullanılarak ve titizlikle saptanmalarıasıldır.

⮡ çok dikkatli bir biçimde saptanmış bile olsalar, tahmini maliyetlerin amacı, gelecekte maliyetlerin ne kadar olmasının "beklendiğini" ortaya koymaktır.

⮡ Buna karşılık standart maliyetler, maliyetlerin ne kadar olması "gerektiğini" gösterirler.

Tahmini-Standart Maliyet Ayrımı

Standart Maliyet Yöntemi

Bu yöntemin kullanıldığı maliyet sistemlerinde

giderler, tahmini maliyet yönteminde olduğu gibi fiili (gerçekleşmiş) tutarlarıyla izlenir, standart (olması

gereken) tutarları üzerinden üretim maliyetlerine

yansıtılır.

Fiili ve standart gider

tutarları arasındaki "sapma"

adı verilen farklar nedenlerine göre

çözümlenerek, 7-MALİYET HESAPLARI grubundaki ilgili

"fark hesapları"na alınır.



Standart maliyet yöntemi; üretilen mamul maliyetlerini, giderlerin bilimsel

esaslarla üretimden önce belirlenmiş "olması gereken" tutarlarına dayanarak

saptayan yöntemdir.

Standart Maliyetlerin Ana İşlevi

 Standartların belirlendiği dönem içerisinde ortaya çıkacak fiili maliyetlerin normal sayılıp sayılmayacağı konusunda bir yargıya ulaşmak amacıyla kullanılabilecek temel ölçü niteliğini taşırlar.

Örneğin;

⮡ belirli bir ay içerisinde gerçekleşen (fiili) maliyet 400.000 lira ise ve elde başka bilgi yoksa, bu tutarın normal mi, normalin altında mı, yoksa aşırı mı olduğunu söyleyebilmekolanaksızdır.

⮡ Buna karşılık, söz konusu ayda maliyetin 300.000 TL olması gerektiği önceden biliniyorsa, gerçekleşen maliyetin aşırı olduğu hemen ortaya çıkacaktır.

⮡ İşte, standart maliyetlerinana işlevibudur → yani kontrol.

Standart Maliyetlerin Ana İşlevi

 Standart maliyetler sayesinde fiili maliyetlerdeki anormallikler saptanabilmekte,

⮡ Böylelikle bu anormalliklerin nedenlerinin araştırılıp, bir daha yaşanmamaları için gerekli önlemleralınabilmektedir.

 Standart maliyetlerin ana işlevi her ne kadar kontrol olsa da,

⮡ bütçelemeve mamul fiyatlandırmagibi diğer yönetsel çalışmalara da hatırı sayılır katkılar sağlamaktadır.

Sapma Kavramı

Fiili maliyet ile standart maliyet arasındaki farka "sapma" adı verilir.

Fiili maliyet standart maliyetten fazla ise

sapma "olumsuz”,

fiili maliyet standart maliyetin altında ise, sapma "olumlu" olarak

nitelendirilir.

Sapma Kavramı

 Fiili maliyetin 400.000 lira, standart maliyetin ise 300.000 lira olduğu yukarıdaki örnekte,

⮡ fiili maliyet, standart maliyetten 100.000 liralık bir "sapma"

göstermiştir.

⮡ Fiili maliyet, olması gereken (standart) maliyeti aştığından, bu sapma işletme için "olumsuz" bir sapmadır.

⮡ Fiili maliyetin kontrolü için, bu olumsuz sapmanın nedenlerinin belirlenmesi ve bu nedenlerin ortadan

kaldırılmasına yönelik önlemler alınarak, gelecekte benzeri sapmalarla karşılaşma olasılığının düşürülmesi yoluna

gidilecektir.

 Aynı mamul için, farklı koşullar göz önünde bulundurularak çeşitli standart maliyetler saptanabilir. Bu çeşitli standart maliyetler aşağıdaki gibi üç ana grupta toplanır:

⮡ A. Sabit (Baz) Standart Maliyetler

⮡ B. İdeal (Teorik) Standart Maliyetler

⮡ C. Ulaşılabilir Cari Standart Maliyetler

Standart

Maliyetlerin

Türleri

Sabit (Baz) Standart Maliyetler

Sabit (baz) standart maliyetler; belirlenen bir yılı baz kabul ederek bu baz yıldaki koşullara dayanılarak

saptanan ve uzun yıllar boyunca değiştirilmeyen maliyetlerdir.

• Bu maliyetlerin başlıca üstünlüğü; fiili maliyetlerin sürekli olarak, sabit-değişmeyen standart maliyetlerle

karşılaştırılabilmesidir.

• Bu sayede uzun dönemde verimlilik eğilimleri saptanabilir.

• Ancak bu bilginin gerçekten bir anlam taşıyabilmesi için, başlangıç koşullarının uzun yıllar boyunca değişmemesi gerekir.

Sabit (Baz) Standart Maliyetler

 Oysa, yıllar geçtikçe; girdi fiyatlarının, girdi türlerinin, üretim teknolojisinin ve daha birçok etkenin büyük değişiklikler gösterdiği bilinmektedir.

⮡ Yani başlangıç koşullarının uzun yıllar boyunca değişmemesi pek muhtemel değildir .

⮡ Bu nedenle, sabit standart maliyetler ender olarak kullanılırlar ve

⮡ daha çok fiili maliyetlerin değil,

⮡ her dönem yeniden saptanan veya gözden geçirilen (cari) standart maliyetlerin yıllar boyu gösterdiği eğilimlerin izlenmesini sağlayan birer indeks bazıişlevi görürler.

İdeal (Teorik) Standart Maliyetler



İdeal standart maliyetler; herhangi bir verimsizlik ve

aksaklığın bulunmadığı ideal koşullar altında olması

gereken maliyetleri gösterir.

İdeal (Teorik) Standart Maliyetler



Üretim hemen hiçbir zaman ideal laboratuvar koşulları altında yapılmayacağından, uygulamada fiili maliyetlerin ideal standart maliyetler düzeyinde tutulması olanağı çoğunlukla yoktur.

⮡ Bu bakımdan, ideal standart maliyetler, altına inilmesi mümkün olmayan en düşük maliyet sınırını göstermenin ötesinde bir anlam taşımaz ve

⮡ fiili maliyetlerin değerlendirilmesinde bir ölçüt olarak kullanılmaz.

 Ulaşılabilir cari standart maliyetler, ortaya çıkması beklenen kaçınılması olanaksız normal verimsizlik ve aksaklıklar dikkate alınarak günün koşullarına uygun bir biçimde saptanan standart maliyetlerdir.

⮡ Dolayısıyla bu standart maliyetler, sabit ve ideal standart maliyetlere oranla çok daha gerçekçi bir nitelik taşırlar.

⮡ Bu da kuşkusuz, fiili maliyetleri değerlendirmek ve anormal durumların olup olmadığını sapmalar yardımı ile izleyebilmek yönünden söz konusu standart maliyetlere büyük üstünlük kazandırmakladır.

⮡ Bu nedenledir ki, uygulamada en yaygın kullanılan standart maliyet türü, ulaşılabilir cari standart maliyetlerdir.

 Ancak bu standartların faydalı olabilmeleri için; “ulaşılabilir” olmaları ve “cari”

tutulabilmesi gerekmektedir.

Ulaşılabilir Cari Standart

Maliyetler

Ulaşılabilir Cari Standart Maliyetler / Ulaşılabilir Olma



Ulaşılabilir olma, bu maliyetlerin ulaşılması imkânsız derecede yüksek verimlilik düzeylerini esas almamasını gerektirir.



Aksi halde, ulaşılabilir cari standart maliyetler ideal standart maliyetlere dönüşerek,

⮡ bir yandan fiili maliyetlerin değerlendirilmesinde bir ölçüt olma özelliğini yitirirken,

⮡ öte yandan da çalışanların şevkini kıracaktır.

⮡ Büyük çaba harcamalarına karşın, fiili maliyetleri standart maliyetler

düzeyinde tutmayı bir türlü başaramayan personelin bir süre sonra

standart maliyetleri görmezlikten gelmeye başlayarak eski çalışma biçim

ve temposuna dönmeleri doğaldır.

Ulaşılabilir Cari Standart Maliyetler / Ulaşılabilir Olma



Ancak bu, çok düşük verimlilik seviyelerinin esas alınacağı anlamına da gelmez.

⮡ Eğer böyle yapılırsa, hiçbir özel çaba harcamaksızın fiili maliyetleri standart maliyetler düzeyinde, hatta onların altında tutabilen personelin daha iyi çalışmak için herhangi bir zorunluluk duymayacakları açıktır.



Özetle, standart maliyetler → yüksek, ama → ulaşılabilir

verimlilik düzeylerini esas almalıdır.

Ulaşılabilir Cari Standart Maliyetler / Cari Tutulma

 Standart maliyetlerin "cari" tutulması ise, bu maliyetlerin günün koşullarına uygunluğunun sürekli bir biçimde sürdürülmesi anlamına gelir.

 Bu amaçla, standart maliyetlerin her yıl en azından bir kere gözden geçirilmesi ve varsa değişen koşullara uygun biçimde düzeltilmesi gereklidir.

⮡ Aksi takdirde, ilk saptanışlarında ulaşılabilir cari standart maliyet niteliğini taşıyan bu maliyetlerin bir süre sonra sabit standart maliyet niteliğine dönüşeceğive böylelikleişlevini yitireceğiaçıktır.