Standart Ticaret Modeli

(1)

Chapter 6 Standart Ticaret

Modeli

(2)

6-3

Önizleme

• Relatif arz ve relatif talep

• Dış Ticaret Hadleri (Terms of Trade) ve refah

• Ekonomik büyüme, ithal vergileri (import tariffs), ve ihracat teşviklerinin (export

subsidies) etkileri

• Uluslararası borç alıp verme

(3)

Giriş

• Standart Ticaret Modeli Ricardo modeli ve Heckscher-Ohlin modelini özel durum olarak kapsayan genel bir modelidir.

• Bu iki model daha genel bir ticaret modelin özel durumları olarak düşünülebilirler

- 2 ürün: giyecek(F) ve yiyecek (C) - Her bir ülkenin PPF’i düzgün bir eğri

(4)

6-7

Giriş (devam)

• İşgücü servisleri, işgücü becerileri, fiziki sermaye ve teknolojideki farklılıklar üretim olanakları eğrisinde (PPF) farklılığa neden olur.

• Bir ülkenin PPF’i onun relatif arz fonksiyonunu belirler.

• Ülkelerin relatif arz fonksiyonları dünya relatif arz fonksiyonunu, o da dünya relatif talebi ile birlikte uluslararası ticaret altındaki dengeyi belirler.

(5)

Üretim Olanakları ve Relatif Arz

• PPF eğrisi mevcut kaynaklarla ne kadar Q_C ve Q_F üretilebileceğini (imkanını) beliler.

• Ülkede neyin üretileceği ise kıyafetin yiyeceğe göre relatif fiyatına P_C/P_F bağlıdır.

• Ülke üreteceğini kıyafet ve yiyecek miktarını (mevcut fiyatlar ile) üretim değerini (V) maksimize edecek

şekilde belirler. V = P_CQ_C + P_FQ_F

- Eşdeğer eğrisinin eğimi: – (P_C/P_F)

(6)

Üretim Olanakları ve Relatif Arz

Hangi üründen ne kadar üretilecek problemi:

• Öyle bir üretim kombinasyonu (Q_C ve Q_F değeri) seçin ki mevcut fiyatlarla (P_C ve P_F ile) maksimum üretim değerini elde edelim.

• Yani PPF üzerinde öyle bir nokta bulun ki o noktada V = P_CQ_C + P_FQ_F maksimum değerine erişsin.

Çözüm:

- PPF eğrisinin üretim eşdeğeri eğrisine teğet olduğu Q noktasında üret.

(Q noktasında üretim değeri maksimize olur.)

(7)

Şekil 6-1: Relatif Fiyatlar Ekonomi'nin Üretimini Belirler

Q noktasında:

üretim değeri (V) maksimum olur PPF’in eğimi = Eşdeğer eğrisinin eğimi = – (P_C/P_F) Eşdeğer eğrisi PPF’e teğet dir.

Bu çizgilerin her birinin eğimi – (P_C/P_F)

A noktasında da PPF’in eğimi = – (P_C/P_F) , ancak daha düşük bir eşdeğer elde ediliyor.

A

(8)

Üretim Olanakları ve Relatif Arz (devam)

• Relatif fiyatlar ve relatif arz:

 Kıyafetin yiyeceğe göre relatif fiyatındaki (P_C/P_F ) bir artış eşdeğer eğrisini dikleştirir.

 Üretim Q¹ noktasından Q² noktasına kayar.

 Kıyafetin yiyeceğe göre relatif arzı Q_C/Q_F artar.

 Kıyafetin yiyeceğe göre relatif arzı relatif giyecek fiyatıyla birlikte artar.

(9)

Şekil 6-2a: giyecekin Relatif Fiyat Artışı Relatif Arzı Nasıl Etkiler?

Eşdeğer eğrisinin eğimi = – (P_C/P_F) P_C/P_F↑ → Eşdeğer eğrisi dikleşir Eşdeğer eğrisinin PPF’e teğet olduğu nokta

Q¹iken Q²’ye kayar.

→ Q_C↑ & Q_F↓

(10)

6-17

Şekil 6-2b: Giyeceğin Relatif Fiyat Artışı Relatif Arzı Nasıl Etkiler?

 Relatif fiyat artışı relatif arzı arttırır

(11)

Relatif Fiyatlar ve Talep

• Bir ülkedeki tüketimin değeri ülkedeki üretimin değerine eşit olmalıdır (ya da daha az olmalıdır)

• P_CD_C + P_FD_F = P_CQ_C + P_FQ_F = V

• Ekonomideki tüketim kararlarının tek bir temsili

tüketicinin (representative consumer) zevklerine göre belirlendiğini varsayın.

• Bir kayıtsızlık eğrisi (indifferece curve) tüketiciyi eşit derecede memnun eden (aynı faydayı sağlayan) kıyafet ve yiyecek kombinasyonlarını gösterir.

(12)

6-22

Relatif Fiyatlar ve Talep (devam)

• Kayıtsızlık eğrileri (Indifference curves)

 aşağı yönlü eğimlidir– daha az giyeceğin varsa eşit oranda memnun olabilmek için daha fazla yiyeceğin olmalı.

 orijinden uzaklaştıkça tüketiciyi daha çok memnun ederler– her iki üründen daha fazlası tercih edilir.

 Sağa gittikçe daha yataylaşırlar– daha fazla giyecek ve daha az yiyecek ile, extra bir metre giyeceğin

karşılığında feragat edeceğin yiyeceğe göre değeri azalır ( ne kadar çok giyeceğin varsa giyeceğin

yiyeceğe göre önemi azalıyor).

(13)

Kayıtsızlık Eğrileri

(14)

Relatif Fiyatlar ve Talep (devam)

• Tüketim seçimi tercihlere (preferences) ve relatif ürün fiyatlarına bağlıdır:

- Eşdeğer eğrisinin kayıtsızlık eğrisine teğet olduğu D noktada tüket.

• Ekonomi giyecek ihraç eder– üretilen giyecek

miktarı tüketilen giyecek miktarını geçer – ve

yiyecek ithal eder.

(15)

Relatif Fiyatlar ve Talep (devam)

EXTRA AÇIKLAMA:

• Ekonomi en yüksek fayda değerini sağlayan ürün seçeneğini tüketmek ister.

 max U = U(Q_C,, Q_F)

 st: P_CD_C + P_FD_F = P_CQ_C + P_FQ_F = V

• Üretim eşdeğeri eğrisi üzerinde en fazla toplam faydayı sağlayan noktayı seçer.

• O nokta üretim eşdeğeri eğrisinin en yüksek

kayıtsızlık eğrisine teğet olduğu D noktasıdır. Bu noktada

• Kayıtsızlık eğrisinin eğimi = Eşdeğer eğrisinin eğimi = – (P_C/P_F)

(16)

Şekil 6-3: Standart Modelde Üretim,

Tüketim ve Ticaret

(17)

Relatif Fiyatlar ve Talep (devam)

• Relatif fiyatlar ve relatif talep

- Relatif giyecek fiyatında artışı (P_C/P_F↑ ) tüketim

seçiminin D¹ den D² noktasına kaymasına neden olur.

- Giyeceğin yiyeceğe göre relatif talebi düşer D_C/ D_F↓

Yiyeceğe göre giyecek relatif talebi yiyeceğe göre giyecek relatif fiyat artışı ile birlikte düşer.

P_C/P_F↑ → D_C/ D_F↓

(18)

Şekil 6-4a: Relatif Giyecek Fiyatı Artışının Etkileri (P

_C

/P

_F

↑)

P_C/P_F↑ → D_C/ D_F↓

tüketim tercihleri: D¹ den D²’e kayar.

(19)

Relatif Fiyatlar ve Talep (devam)

• Giyecek ihraç eden bir ülke giyecek fiyatı yiyecek fiyatına oranla artarsa daha iyi duruma gelir.

 Eşdeğer eğrisi dikleşir ve daha yüksek bir kayıtsızlık eğrisine ulaşılabilir.

• Daha yüksek giyecek relatif fiyatı demek ihraç edilen her bir metre kıyafet için daha fazla

yiyecek ithal edilebilir demektir.

(20)

6-31

Relatif Fiyatlar ve Talep (devam)

• Ekonomi ticaret yapamaza:

 Yiyeceğe göre giyecek relatif fiyatı o

ülkedeki relatif talep ve relatif arzın kesişimi ile bulunur.

 Hem tüketim hem üretim kayıtsızlık

eğrisinin üretim olanakları eğrisine teğet

olduğu D

³

noktasında gerçekleşir.

(21)

Şekil 6-4b: Relatif Giyecek Fiyatı Artışının

(P

_C

/P

_F

↑) Etkileri ve Ticaretten Kazanımlar

(22)

Dış Ticaret Hadlerindeki Değişimin Refah Etkisi

• Dış Ticaret Hadleri (Terms of Trade): bir ülkedeki ihraç malları fiyatının ithal malları fiyatına oranı

• Bir ülke giyecek ihraç ediyorsa ve giyeceğin relatif fiyatı artarsa TOT artar.

• Yüksek ihracat malları fiyatı ile daha çok ithal mal satın alabilir→ TOT deki artış ülkenin refahını arttırır.

TOT deki düşüş ülkenin refahını azaltır.

(23)

Relatif Fiyatların Belirlenmesi

• Modelde P

_C

/P

_F

’yi relatif arz ve relatif talep belirler.

 Relatif arz (RS): dünyadaki her relatif fiyat

seviyesinde yiyeceğe oranla giyecek arzını gösterir.

 Relatif talep (RD): dünyadaki her relatif fiyat

seviyesinde yiyeceğe oranla giyecek talebini gösterir.

 Dünya değerleri dünyadaki iki ülkedeki değerlerin toplamına eşittir:

(Q + Q ^*)/(Q + Q ^*) ve (D + D ^*)/(D + D ^*).

(24)

6-36

Şekil. 6-5a: Ticaret ile Oluşan Denge Relatif Fiyatlar

Ticaret ile relatif giyecek arzının (RS) ve relatif giyecek talebine (RD)

eşitlendiği bir denge relatif giyecek fiyatı P_C/P_F oluşur.

Bu relatif fiyatta relatif giyecek arz ya da relatif giyecek talebinde başka bir değişim olmaz.

(25)

Fig. 6-5b: Ticaret ile Denge Relatif Fiyatlar ve

Karşılığına Gelen Ticaret Akışı

(26)

Ekonomik Büyümenin Etkileri

• Çin’deki ekonomik büyüme A.B.D.’deki yaşam kalitesi açısından iyi midir?

• Bir ülkedeki büyüme onun dünyaya entegre olmasına bağlı olarak daha az ya da daha çok mu faydalı olur?

• Standart ticaret modeli bu sorulara kesin yanıt

verir.

(27)

Ekonomik Büyümenin Etkileri (devam)

• Büyüme genellikle sapmalı/yanlıdır (biased):

relatif arzı değiştirecek şekilde bir sektörde ötekilere göre daha çok olur.

 A.B.D.’de bilgisayar sanayinde hızlı bir büyüme oldu ancak relatif olarak giyecek sanayinde az bir büyüme oldu.

 Ricardo modeline göre bir sektördeki teknolojik ilerleme sapmalı büyümeye neden olur.

 Heckscher-Ohlin modeline göre bir üretim

faktöründeki artış (ör: işgücü , tarım ya da fiziki sermaye artışı) sapmalı büyümeye neden olur.

(28)

Şekil 6-6a: Sapmalı Büyüme

(29)

Şekil. 6-6b: Sapmalı Büyüme (devam)

(30)

Ekonomik Büyümenin Etkileri (devam)

• Sapmalı büyüme ve sonrası relatif arzda

oluşan değişim relatif fiyatlarda ve dolayısıyla TOT’de değişime sebep olur.

 Sapmalı büyüme sonucu bir ülke her iki üründen de daha çok üretebilir. Ancak mevcut relatif

fiyatlarda büyümenin daha çok olduğu sektördeki üretim artar.

 Sapmalı büyüme olan ürünün dünya relatif arzı artar relatif fiyatı düşer.

 Sapmalı büyüme olan ürünün ihracatçısının TOT’i düşer.

(31)

Ekonomik Büyümenin Etkileri (devam)

 Giyecek sapmalı büyüme (ister yerli ister yabancı ülkedeki) giyeceğin yiyeceğe göre relatif fiyatını düşürür ve giyecek ihracatçısı ülkenin TOT’i düşer.

 Yiyecek sapmalı büyüme (ister yerli ister yabancı ülkedeki) giyeceğin yiyeceğe göre relatif fiyatını arttırır ve giyecek ihracatçısı ülkenin TOT’i artar.

 Yerli ülkenin giyecek ihraç ve yiyecek ithal ettiğini varsayın.

(32)

Şekil 6-7a: Büyüme ve Dünya Relatif Arzı

Giyecek sapmalı büyüme:

Relatif giyecek arzı artar -RS eğrisi sağa kayar

-Satılan ve alınan relatif giyecek miktarı artar.

- Relatif giyecek fiyatı (P_C/P_F)¹ den (P_C/P_F)² ye düşer.

Yerli ülke giyecek ihracatçısı, yiyecek ithalatçısı ise:

Giyecek ithalatçısı yerli ülkenin TOT’i azalır.

(33)

Şekil 6-7a: Büyüme ve Dünya Relatif Arzı

Yiyecek sapmalı büyüme:

Relatif yiyecek arzı artar -RS eğrisi sola kayar

-(relatif giyecek arzı azaldığı için)

-Satılan ve alınan relatif yiyecek miktarı artar.

- Relatif giyecek fiyatı (PC/PF)¹ den (PC/PF)³e yükselir.

- Giyecek ithalatçısı yerli ülkenin TOT’i artar

(34)

Ekonomik Büyümenin Etkileri (devam)

Varsayım:

Yerli ülke: kıyafet ihracatçısı ve yiyecek ithalatcısı

Yabancı ülke: kıyafet ithalatcısı ve yiyecek ihracatçısı

• İhracat Sapmalı Büyüme (export biased growth):

Bir ülkenin üretim olanakları eğrisini o ülkenin ihracat sektörü yönünde orantısız olarak arttıran büyüme.

 Yabancı ülkedeki yiyecek endüstrisindeki büyüme yabancı ülke için ihracat sapmalı büyümedir .

• İthalat Sapmalı Büyüme (Import-biased growth):

Bir ülkenin üretim olanakları eğrisini o ülkenin ithalat sektörü yönünde orantısız olarak arttıran büyüme.

 Yabancı ülkedeki giyecek endüstrisindeki büyüme yabancı ülke için ithalat sapmalı büyümedir.

(35)

Ekonomik Büyümenin Etkileri (devam)

 İhracat-Sapmalı büyüme bir ülkenin TOT’ini düşürür, ve ülkenin refahını düşürürken yabancı ülkelerin refahını arttırır.

 İthalat-Sapmalı büyüme bir ülkenin TOT’ini arttırır, ve ülkenin refahını arttırırken

yabancı ülkelerin refahını düşürür.

(36)

Asya’daki Büyüme Yüksek Gelir Seviyesi Ülkelerinin Refahını Azalttı mı?

• Standart ticaret modeli Çin’deki ithalat sapmalı

büyümenin A.B.D.’nin ihracatı ile yarışan sektörlerde olacağını ve ABD’nin TOT’ini düşüreceğini öngörür.

 Çin için ithalat sapmalı büyüme A.B.D. ihracatı ile yarışan sektörlerde olur.

• Fakat bu öngörü veri ile desteklenmiyor: A.B.D.’nin TOT’indeki değişim azdır ve son on yıllık sürede belli bir trendi yoktur.

• Cin’in TOT’i son on yılda bozulmuştur, bu da Çin’de ihracat- sapmalı büyüme olduğuna işaret eder.

(37)

Şekil 6-8: A.B.D. Ve Çin’de TOT’in Değişimi

(1980–2011, 2000 = 100)

(38)

Ekonomik Büyümenin Etkileri (devam)

• Jagdish Bhagwati , 1958

• Yoksullaşan Büyüme (İmmiserizing Growth)

• Fakir ülkelerdeki ihracat sapmalı büyüme onların TOT’ini o kadar düşürür ki büyüme olmamasına göre daha kötü duruma gelirler.

Ancak olabilmesi için gereken şartlar aşırı:

 Çok güçlü ihracat sapmalı büyüme ve

 Çok dik relatif arz (RS) ve relatif talep (RD) eğrileri gerekir

Birçok ekonomiste göre daha çok teoride mümkün

(39)

(40)

Gümrük Tarifeleri ve İhracat Teşvikleri:

RS ve RD’de Eşzamanlı Kaymalar

• Gümrük Tarifeleri (Import tariffs) ithal ürünlere uygulanan vergilerdir.

• İhracat Teşvikleri (Export subsidies) ihracat yapan yerli üreticilere yapılan ödemeler.

• Her iki politika da TOT’ı ve dolayısıyla milli refahı etkiler.

• Gümrük tarifeleri ve ihracat teşvikleri dünya ve

ülke fiyatları arasında bir fark oluşturur.

(41)

Gümrük Tarifelerinin Etkileri

İthal edilen ürüne (yiyecek) vergi:

• Yerli ülke yiyecek ithalatına vergi koyarsa, yerli tüketiciler için giyeceğe göre relatif yiyecek fiyatları artar.

- (Yerli tüketiciler için yiyeceğe göre relatif giyecek fiyatları düşer).

-Yerli üreticiler daha düşük bir relatif giyecek fiyatı kazanır, bunun için ve yiyecek üretimine kayarlar.

→ Relatif giyecek arzı azalır (relatif yiyecek arzı artar)

• Yerli tüketiciler giyeceğe daha düşük relatif fiyat

ödeyecekleri için daha çok kıyafet tüketimine kayarlar.

→ Relatif giyecek talebi artar (relatif yiyecek talebi azalır)

(42)

Şekil 6-9: Gümrük Tarifelerinin Dış Ticaret Hadlerine Etkisi (devam)

Relatif giyecek arzı azalır

Relatif giyecek talebi artar İthal edilen ürüne

(yiyecek) gümrük vergisi konuyor

Dünya relatif giyecek fiyatı artar

(Dünya relatif yiyecek fiyatı düşer)

←

→

(43)

Gümrük Tarifelerinin Etkileri (devam)

İthal edilen ürüne (yiyecek) vergi (Şekil 5-9):

 Relatif giyecek arzı azalır (RS1 → RS2)

 Relatif giyecek talebi artar (RD1 → RD2)

 Dünya relatif giyecek fiyatı artar (P_C/P_F) ¹ → (P_C/P_F) ²

Yerli ülkenin TOT’i düzelir (yabancı ülkenin zararına)

(44)

6-70

Gümrük Tarifelerinin Etkileri (devam)

• Yerli ülke ithalat tarifesi uygularsa, TOT artar ve ülkenin refahı artabilir.

• Bu etkinin büyüklüğü yerli ülkenin dünya ekonomisine oranla büyüklüğüne bağlıdır.

 Ülke dünya ekonomisin küçük bir kısmıysa, vergisinin (da da teşvikinin) dünya relatif arz ve talebine, ve dolayısıyla TOT’e pek bir etkisi olmayacaktır.

 Ancak büyük ülkeler için, bir ithalat vergisi (tarife) yabancı ülkelerin pahasına ülkenin refahını arttırtabilir.

(45)

İhracat Teşviklerinin Etkileri

İhraç edilen ürüne (giyecek) teşvik:

• Yerli ülke giyecek ihracatına teşvik uygularsa (export subsidy), yerli ülke içinde yiyeceğe (ithal ürün) göre relatif giyecek (ihraç ürün) fiyatları artar.

• Yerli üreticiler ihraç ettiklerinde daha yüksek relatif giyecek fiyatı alacakları için tekstil üretimine kaymak isterler:

 →Relatif giyecek arzı artar

• Yerli tüketiciler (ihracat opsiyonu olan giyecek üreticilerine) daha yüksek fiyat ödemek zorunda kalırlar ve yiyecek tüketmeye daha istekli olurlar:

(46)

Şekil 6-10: İhracat Teşviklerinin Dış Ticaret Hadlerine Etkisi

Relatif giyecek arzı artar

Relatif giyecek talebi azalır İhraç edilen ürüne (giyecek)

teşvik uygulanıyor

Dünya relatif giyecek fiyatı azalır

→

←

(47)

İhracat Teşviklerinin Etkileri (devam)

İhracat teşvikleri dış ticaret hadlerine ithalat vergisinin tersi etki yapar.

İhraç edilen ürüne (giyecek) teşvik (Şekil 6-10):

 Relatif giyecek arzı artar (RS1 → RS2)

 Relatif giyecek talebi azalır (RD1 → RD2)

 Dünya relatif giyecek fiyatı düşer (P_C/P_F) ¹ → (P_C/P_F) ²

Yerli ülkenin TOT’i ve refahı düşer ( yabancı ülkenin refahı artar)

(48)

Dış Ticaret Hadleri Etkisinin Sonuçları:

Kim Kazanır ve Kim Kaybeder?

• Standart ticaret modeline göre

 Gümrük tarifesi yerli ülkenin refahını (dış ülkenin refahı pahasına) arttırabilir

 İhracat teşviki yerli ülkenin refahını

düşürürken dış ülkenin refahını arttırır

(49)

Dış Ticaret Hadleri Etkisinin Sonuçları:

Kim Kazanır ve Kim Kaybeder? (devam)

• Çok ürün ve çok ülke olan bir dünyada gümrük tarifeleri ve ihracat teşviklerinin diğer olası etkileri:

 Yabancı bir ülke ABD’nin de ihraç ettiği bir ihraç ürünü sübvanse edebilir, bu da ABD’nin dünya piyasalarındaki fiyatını azaltarak ve TOT’ini düşürür.

• Ör: Avrupa Birliğinin tarım ürünlerini sübvanse etmesi Amerikalı çiftçilerin ürünleri için dünya piyasasında aldıkları fiyatları

düşürdü.

 Yabancı bir ülke ABD’nin de ithal ettiği bir ithal ürüne vergi koyabilir, bu da ABD’nin dünya piyasalarındaki fiyatını

azaltarak ve TOT’ini arttırır.

(50)

Dış Ticaret Hadleri Etkisinin Sonuçları:

Kim Kazanır ve Kim Kaybeder? (devam)

• Yabancı ülkelerdeki ihracat teşvikleri

 A.B.D.’nin ithal ettiği ürünlere uygulanıyor ise : A.B.D. İthal ürünlerinin dünya fiyatını düşürür ve A.B.D.’nin TOT’ini arttırır

 A.B.D.’nin de ihraç ettiği ürünlere uygulanıyor ise: A.B.D.

İhraç ürünlerinin dünya fiyatını düşürür ve A.B.D.’nin TOT’ini düşürür

• Yabancı ülkelerdeki ithalat vergileri

 A.B.D.’nin de ihraç ettiği ürünlere uygulanıyor ise: A.B.D.

İhraç ürünlerinin dünya fiyatını düşürür ve A.B.D.’nin TOT’ini düşürür

 A.B.D.’nin de ithal ettiği ürünlere uygulanıyor ise: A.B.D. ithal ürünlerinin dünya fiyatını düşürür ve A.B.D.’nin TOT’ini arttırır

(51)

Dış Ticaret Hadleri Etkisinin Sonuçları:

Kim Kazanır ve Kim Kaybeder? (devam)

• Gümrük Tarifeleri o ürünün relatif arzını arttırıp relatif talebini azaltarak o ürünün dünya relatif fiyatını

düşürür.

• İhracat Teşvikleri : o ürünün relatif arzını arttırıp

relatif talebini azaltarak o ürünün dünya relatif fiyatını düşürür (ve diğer ürünlerin dünya relatif fiyatını

arttırır).

(52)

Özet

1. Dış Ticaret Hadleri (Terms of Trade): bir ülkedeki ihraç malları fiyatının ithal malları fiyatına oranı

2. İhracat-Sapmalı büyüme bir ülkenin TOT’ini düşürür, ve ülkenin refahını düşürürken yabancı ülkelerin

refahını arttırır.

3. İthalat-Sapmalı büyüme bir ülkenin TOT’ini arttırır, ve ülkenin refahını arttırırken yabancı ülkelerin refahını düşürür.

(53)

Özet (devam)

4. Bir ülke ithalat tarifesi uygularsa, TOT artar ve ülkenin refahı artabilir.

5. Bir ülke ihracat teşviki uygularsa, TOT’i düşer ve ülkenin refahı azalır.