Sistem Kuramı
Sistem Yaklaşımı
Sistem, belirli parçalardan (alt birimlerden) oluşan, bu parçalar arasında belirli ilişkiler olan, bu parçaların aynı zamanda dış çevre ile ilişkili olduğu, bir amaca veya sonuca ulaşmak üzere fiziksel veya kavramsal, birden çok bileşenin oluşturduğu bütündür.
Başka bir bakış açısıyla sistem, birbiriyle ilişkili küçük parçalardan oluşan, fakat kendisi de daha büyük bir sistemin parçası olarak işlevde bulunan bir bütündür.
Sistem içerisindeki bileşenler dinamik olarak birbirleri ile ilişkili veya bağımlıdırlar. Sistemin
dışında kalan öğeler, onun çevresini oluşturmaktadır.
Sistemde düzenli ve uyumlu bir işleyiş söz konusudur.
Günümüzde sistem yaklaşımı metodolojik bir alan olmaktan ziyade bir yöntem, bir bakış açısı ve bir değerlendirme yöntemi olarak fen bilimlerinin yanı sıra eğitim, psikoloji, sosyoloji, siyaset, ekonomi
gibi sosyal bilimlerde de yaygın olarak kullanılmaktadır.
Olayların, durumların ve gelişmelerin
incelenmesinde kullanılan bir bakış açısı bir düşünce tarzı, bir metottur.
İncelenen bir sorunu veya olguyu bir sistem olarak ele alan bilimsel ve düşünsel anlayıştır.
Sistem yaklaşımı, olaylar ve olgular
arasındaki ilişkilerin ve karşılıklı etkileşimini inceleyerek analizlerde bulunur.
Organizmaları, yapıları, örgütleri,
mekanizmaları, doğal oluşumları bir bütün oluşturacak biçimde birbirleriyle ve
çevreleriyle ilişkili veya bağıntılı unsurlar
dizisi olarak inceler.
Açık-Kapalı Sistem
Eğer sistem ile sistemin faaliyette bulunduğu çevre arasında enerji, bilgi ve materyal
alışverişi varsa, bu tür sistemler açık sistem;
yoksa kapalı sistem olarak adlandırılır.
Bir çevresi olan ve çevresindeki öğelerle ilişki içerisinde olan, onlarla iletişim kuran ve
birbirlerini değiştiren sistemlerdir. Sistem kuramına göre bütün canlı varlıklar açık
sistemlerdir. Açık sistemlerin sınırları geçirgen ve esnektir. Çevreleriyle sürekli alışveriş
içerisindeler.
Çevresi olmayan (çevresinde kendi dışında
hiçbir sistem bulunmayan) ya da çevresindeki sistemlerden her ne şekilde olursa olsun
etkilenmeyen sistemlerdir.
Kapalı sistemler, bünyelerinde mevcut olan
entropy nedeni ile bir süre sonra faaliyetlerini durdurmak zorunda kalırlar. Oysa açık
sistemler, dinamik denge veya dengeli durum adı verilen bir şekilde faaliyetlerini
sürdürürler.
Alt Sistem: Alt sitemler büyük bir sistemin içindeki küçük sistemlerdir. Örneğin; aile bir büyük sistemdir, aile içerisindeki kardeşlik ise bir küçük sistemdir.
Sınır, bir sistemin ya da alt sistemin sonlandığı ve bir başka sistemin ya da alt sistemin
başladığı yeri tanımlamak için kullanılan bir terimdir.
Sistemler arasındaki bilgi, enerji ve kaynak akışını kısmen ya da tamamen kontrol etmek için sınırlar açılabilir veya kapatılabilir.
Denge: Dış çevredeki koşulların değişimi durumunda çevreden gelen değişimlerle baş edebilmek için sistem, bünyesindeki alt sistemlerin fonksiyonlarında değişiklik yapmaya ihtiyaç duyar, düzenin devamını sağlamaya
çalışır. Buna dinamik denge denir. Bir de sistemi stabilize etmek için homeostatis eğilimi vardır. Dengenin bozulması sistemi yok olma süreciyle karşı karşıya getirir.
Rol: Kültürel olarak bireylerden beklenen davranışlardır.
İnsanların her biri birden fazla sistemin içerisinde
bulunduğu için birden fazla da rolün gereğini üstlenmek durumundadırlar. Mesela bir kadın okulda öğretmense, aile içerisinde bir eş ve aynı zamanda da bir anne olabilir.
Girdi, diğer sistemlerden alınan enerji, bilgi ya da
iletişim akışıdır ve sisteme etki eden herhangi bir dışsal olaya, bilgiye ve enerjiye karşılık gelmektedir. İnsanlar için yiyecek, su ve havanın yanı sıra sosyal temas ve uyaranlar da birer girdidir. Okullar ve üniversiteler ise girdi olarak para ve öğrenciye gereksinim duyar.
Çıktı, bir sistemden çevreye ya da diğer sistemlere
yayılan enerji, bilgi ya da iletişimdir. Çıktı ile ilgili olarak göz önünde bulundurulması gereken en önemli şey,
çıktının girdi ile ilişkili olmasıdır. Limanlar çevreye karbondioksit, hidrojen, ısı ve diğer atıkları gönderir.
Bazı aileler çocuk sahibi olur, onları sosyalleştirir.
Okullar ve üniversiteler çıktı olarak mezun verir.
Geri bildirim, Girdinin özel bir formu yani işlenmiş halidir. Girdi bilgisine tepki olarak eylem üretir ve bireyin davranışı sonrasında gerçekleşir.
Geribildirim, sistem ve çevresi ile etkileşimi için
temeldir. Geri bildirim olumsuz ya da olumlu olabilir.
Gelişim: Her sistem belirli aşamalar dahilinde gelişim göstermektedir. Eğer bu gerçekleşmezse sistem enerjisini kullanmada yetersiz kalır ve işlevlerini yerine getirmez. Bu duruma entropy denir. Negatif entropy; sistem enerjisini etkin bir
şekilde kullanarak bünyesine yeni bir enerji katar ve sınırlarını genişletir.
Sosyal normlar ve kültürel kurallar,
insanların tutumlarına, inançlarına,
duygularına, görünümlerine ve beklenen, izin verilen ve yasaklanan davranışlarına rehberlik eder ve onları belirler. Kurallara uyanlar
ödüllendirilir, uymayanlar ise cezalandırılır.
Normlar, davranışları ve görünümü düzenler.
Normlara uyma, bir sosyal sisteme dâhil
olmanın bir göstergesi iken; normların ihlal edilmesi, dışlanma veya kovulma ile
sonuçlanır.
Ekolojik Sistem
“Davranışları yalnızca uyaran ve uyarana verilen cevap veya etki tepki ilişkisi yoluyla açıklamak yeterli değildir. Zaman, çevre
koşulları ve sosyal etkileşim de davranışları olumlu ya da olumsuz etkileyebilmektedir.
Ekolojik sistem yaklaşımı, davranışın birden
fazla çevre sistemi ile ilgili olduğunu savunur.
Mesleki uygulamalarda ekolojik sistem yaklaşımına başvurmak için üç önemli neden vardır. İlk olarak bu yaklaşım insan davranışının oluşum
dinamiklerini anlama, yorumlama, böylelikle sorunu tüm yönleriyle değerlendirebilmek için genel bir bakış açısı sunar. İkincisi, birey, aile, grup, organizasyon ve toplumlar arasındaki ilişki ve etkileşimleri görebilmemize olanak tanır.
Üçüncü ve son olarak bireyin sorunlarla başetme yeteneği ve adaptasyon kapasitesi üzerinde
durarak problemin çözümünde danışanın insiyatif almasını sağlar.
Kaynakça
Duyan, V., Yolcuoğlu, İ.G., Artan, T. (2017).
Dünü, Bugünü, Yarınıyla İnsanı Anlamak (İnsan Davranışının Kökenleri ve Sosyal Çevrenin Etkileri). Nar Yayınevi, İstanbul
