Mustafa Sürûrî Efendi'nin mesnevî şerhi ( II. Cilt ) (Farsça metin - dizin)

(1)

T.C.

KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

DOĞU DİLLERİ VE EDEBİYATLARI ANABİLİM DALI FARS DİLİ VE EDEBİYATI BİLİM DALI

MUSTAFA SÜRÛRÎ EFENDİ’NİN MESNEVÎ ŞERHİ ( II. Cilt ) (Farsça Metin - Dizin)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan Tolga GÜCÜK

Danışman:

Prof. Dr. Adnan KARAİSMAİLOĞLU

Temmuz- 2019 KIRIKKALE

(2)

(3)

KİŞİSEL KABUL /AÇIKLAMA

Yüksek Lisans Tezi olarak sunduğum "Mustafa Sürûrî Efendi’nin Mesnevî Şerhi ( II. Cilt ) (Farsça Metin - Dizin)" adlı çalışmanın, tarafımdan bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve faydalandığım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak faydalanılmış olduğunu beyan ederim.

23.08.2019

Tolga Gücük

(4)

I ÖNSÖZ

İslam âleminde ve batı dünyasında yazıldığı günden itibaren en çok okunan eserlerden biri Mevlânâ Celâleddin Muhammed’in Mesnevî’sidir. Yirmi altı bin kadar beyitten oluşan bu kıymetli eser, bir çok dile tercüme edilmiş ve üzerinde pek çok özellikte çalışmalar yapılmıştır.

Bu şerhlerden biri de Kânûnî Sultan Süleyman döneminde yaşamış ve Kânûnî’nin oğlu Şehzâde Mustafa’nın hocalığını yapmış olan Muslihuddin Mustafa b. Şaban Sürûrî’nin (ö. 969/1562) Farsça yaptığı Şerh-i Mesnevî’sidir. Sürûrî Efendi, ömrünü ilme adamış, pek çok talebe yetiştirip, ilim alanında sayısız eser bırakmış olan Osmanlı ulemasından kıymetli bir âlimdir. 6 ciltten oluşan Şerh-i Mesnevî’si Anadolu’da Mesnevî’nin tamamına yapılan ilk Farsça şerhtir. Bu özelliğiyle kendinden sonra gelen Şem’î Efendi (ö. 1011/1602-1603) gibi Mesnevî şarihlerini etkilemiştir. Şerhin dili sade ve anlatımı akıcıdır. Beyitleri mısra mısra açıklamış, yeri geldikçe âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîflerle beraber çeşitli hikayeler, Arapça, Farsça beyitler ve islam aleminin önde gelen şahsiyetlerinin sözlerinden nakillerle şerhini zenginleştirmiştir.

Biz bu çalışmamızda şerhin ikinci cildinin edisyon kritiğini yaptık. Bunun için önce eserin Türkiye kütüphanelerinde bulunan 15 yazma nüshasını temin ettik. Bu nüshaları birbirleriyle karşılaştırdığımızda müellifin eserine en yakın nüshanın Süleymaniye Kütüphanesi Nâfiz Paşa Bölümü 563 numarada kayıtlı bulunan nüsha olduğunu belirledik ve bu nüshayı esas nüsha kabul ederek metni oluşturduk. Temin ettiğimiz nüshalar arasında en eski istinsah tarihine sahip olan ve Sürûrî Efendi hayattayken yazılan bu nüsha, gayet okunaklı ve güzel bir nesihle yazılmıştır. Daha sonra Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi 2050 numarada kayıtlı bulunan nüshayı ve İstanbul Üniversitesi 643 numarada kayıtlı bulunan nüshayı da esas nüsha ile karşılaştırarak aradaki farkları dipnotlarda gösterdik. Şerh metninde yer alan âyet ve hadisleri harekeli olarak ve kalın fontla gösterdik. Arapça şiir ve ibareleri de harekeledik. Mısraları köşeli parantez içerisinde, kalın fontla yazdık ve beyitleri numaralandırdık. Esas nüshadaki varak numaralarını metnin içinde gösterdik.

Bu çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, Sürûrî Efendi’nin hayatı ve eserleri hakkında bilgiler verdik. İkinci bölümde, Türkiye Kütüphanelerinde tespit ettiğimiz Şerh-i Mesnevî’nin ikinci cildinin nüshalarını tanıttık. Ayrıca metni

(5)

II

oluştururken kullandığımız esas nüshanın imla özellikleri hakkında bilgi verdik.

Üçüncü bölümde ise çalışmamızın hedefini oluşturan Şerh-i Mesnevî’nin ikinci cildinin edisyon kritiğini yaptık ve metinde bulunan âyet ve hadislerin fihristini ekledik. Metni günümüz Farsça imlâ kâidelerine uygun olarak yazdık.

Bu çalışmayı tez konusu olarak öneren ve tezin her aşamasında tavsiyeleriyle destek veren danışmanım Prof. Dr. Adnan KARAİSMAİLOĞLU’na , ayrıca Yüksek Lisans derslerinde kendilerinden istifade ettiğim Prof. Dr. Yusuf ÖZ, Doç. Dr. Yakup ŞAFAK, ve Dr. Öğrt. Üyesi Fahrettin COŞGUNER hocalarıma teşekkür ederim.

Tolga GÜCÜK 25.07.2019

(6)

III ÖZET

Gücük, Tolga, “Mustafa Sürûrî Efendi’nin Mesnevî Şerhi ( II. Cilt ) Farsça Metin - Dizin”, Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale, 2019

Mevlânâ Muhammed Celâleddin'in Mesnevî'si yazıldığı günden günümüze kadar büyük bir ilgi ile okunmuş, birçok dilde şerhleri yapılmıştır. Bu şerhlerden biri de tezimizin konusunu oluşturan XVI. Yüzyıl alimlerinden Mustafa Sürurî Efendi'nin Şerh-i Mesnevî isimli Farsça yazdığı şerhtir.

Üç bölümden oluşan bu çalışmanın birinci bölümünde Mustafa Sürurî Efendi'nin hayatı, edebî kişiliği, eserleri, Şerh-i Mesnevî’nin içeriği, dil ve üslup özellikleri, müellifin şerh metodu hakkında bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde Mustafa Sürurî Efendi'nin Şerh-i Mesnevî’sinin ikinci cildinin Türkiye Kütüphanelerinde bulunan nüshaları tanıtılmış, esas nüshanın imla özellikleri açıklanmış, üçüncü bölümde ise esas nüshayla beraber iki yardımcı nüsha ile şerhin tenkitli metni ortaya konulmuştur. Bu bölümün sonunda ise metinde yer alan âyeti kerîmeler ve hadis-i şeriflerin fihristi konularak geçtiği sayfa numaraları yazılmıştır.

Anahtar Sözcükler: Mesnevî, şerh, Şerh-i Mesnevî, Mustafa Sürurî Efendi, metin tenkidi

(7)

IV ABSTRACT

Gücük, Tolga, “Mustafa Sururi Efendi's Sharh-i Masnawi (Volume II) Persian Text - Index”, Master Thesis, Kırıkkale, 2019

Mawlana Muhammad Jalal ad-Din’s Masnawi has been read with great interest since the day it was written, and a large number of commentaries have been written on it in many languages. One of these commentaries, the subject of our thesis, is the one by Mustafa Sururi Effendi, a scholar who lived in XVI century, entitled Sharh-i Masnawi, which he wrote in Persian.

In the first part of this study, which consists of three chapters, information has been provided about Mustafa Sururi Effendi’s life, his literary personality, his works, the content of Sharh-i Masnawi, its language and wording, and the commentarial method of the author. In the second part, the copies of the second volume of Mustafa Sururi Effendi’s Sharh-i Masnawi which are found in the libraries in Turkey have been listed, and the orthography of the original text has been explained. In the third part, a critical text on Sharh-i Masnawi has been formed with the help of the original copy as well as two supplemantary copies. At the end of this part, Quranic verses and Prophetic sayings that appear in the text has been listed with their location.

Keywords: commentary, Masnawi, Sharh-i Masnawi, Mustafa Sururi Effendi, text criticism

(8)

V

KISALTMALAR

b Bin (oğlu) bkz. Bakınız bs. Baskı c. Cilt

DİA Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi h. Hicri

h.ş Hicri Şemsi

İ Şerh-i Mesnevî, İstanbul Üniversitesi Ktp., nr. 643.

K Şerh-i Mesnevî, Konya Mevlânâ Müzesi Ktp., nr. 2050.

Ktp. Kütüphanesi m. Mîlâdî mm. Milimetre nr. Numara nşr. Neşreden ö. Ölümü

S Şerh-i Mesnevî, Süleymâniye Ktp., nr. 563 s. Sayfa

str. Satır

trc. Tercüme eden v.d. ve devamı yk. Yaprak

(9)

VI

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ……….………I ÖZET ………. III ABSTRACT ………..IV KISALTMALAR ………... V İÇİNDEKİLER ………..……..VI

BİRİNCİ BÖLÜM ... 1

1. MUSLİHUDDİN MUSTAFA SÜRÛRÎ EFENDİ’NİN HAYATI, KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ ... 3

1.1 Ailesi ... 3

1.2 Eğitim Hayatı ve Hocaları ... 3

1.3 Çalışma Hayatı ... 3

1.4 Vefatı ... 4

1.5 Kişiliği ... 5

1.6 Eserleri ... 5

İKİNCİ BÖLÜM ... 7

2. MESNEVÎ ŞERHİ II. CİLDİNİN YAZMA NÜSHALARI ... 9

2.1 Metni Oluştururken Faydalanılan Nüshalar ... 9

2.1.1. Süleymaniye Kütüphanesi Nâfiz Paşa 563 ... 9

2.1.2 Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi 2050 ... 9

2.1.3. İstanbul Üniversitesi 643 ... 10

2.2 Diğer nüshalar ... 11

2.2.1. Süleymaniye Kütüphanesi Murad Buhâri 181 ... 11

2.2.2. Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi 2246-2 ... 11

2.2.3. Süleymaniye Kütüphanesi Esat Efendi 1562 ... 12

2.2.4. Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi 2210 ... 13

2.2.5. Süleymaniye Kütüphanesi Nâfiz Paşa 558 ... 13

2.2.6. Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi 2044 ... 14

2.2.7. Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi 2059 ... 15

2.2.8. Beyazıt Devlet Kütüphanesi 3771 ... 15

2.2.11. Afyon İl Halk Kütüphanesi 18220 ... 17

2.2.12. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi 240 ... 18

2.3 Metin Tesisinde Kullanılan Nüshalar ... 18

(10)

VII

2.4 Hazırlanan Metinde Kullanılan Asıl Nüshanın İmla Özellikleri ... 19

2.5 Sonuç ... 22

KAYNAKÇA ... 24

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ... 30 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ SÜRÛRÎ/ یروﺮﺳ یﻮﻨﺜﻣ حﺮﺷ……….…764-1 AYET DİZİNİ/ تﺎﯾآ ﺖﺳﺮﮭﻓ……….…792-765 HADİS DİZİNİ/ ﺚﯾدﺎﺣا ﺖﺳﺮﮭﻓ……….…...810-793

(11)

1

BİRİNCİ BÖLÜM

(12)

2

(13)

3

1. MUSLİHUDDİN MUSTAFA SÜRÛRÎ EFENDİ’NİN HAYATI, KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ

1.1 Ailesi

XVI. Yüzyıl alimlerinden, Osmanlı ulemasının önde gelenlerinden olan Sürûrî Efendi¹, 897 /1491 yılında Gelibolu'da dünyaya gelmiştir². Sürûrî mahlasıdır. Asıl ismi Mustafâ, lakabı Muslihuddin’dir³. Hoca Şa’bân isminde bir tüccarın oğludur⁴. Babası Şaban Efendi, Osmanlı sultanlarından II. Bayezid'in şehzadeliği döneminde Amasya'da defterdar olarak görev yapmıştır⁵. Oğlunun ilim öğrenmesi ve kâmil kimselerden olması için her türlü maddi desteği vermiş, hatta Sürûrî Efendi’nin el- Kâfiye⁶ isimli eseri ezberleyip içindeki bilgileri iyice öğrendiğini haber aldığında sevincinden hem oğluna hem de hocasına çok ihsanlarda bulunmuş, bundan sonra da ne zaman ilmi çalışmalarında ilerleme görse kıymetli hediyeler vermeyi adet edinmiştir⁷.

1.2 Eğitim Hayatı ve Hocaları

Sürûrî Efendi, ilim tahsili yıllarında Nihâlî Câfer Çelebi, Bursa’da Kâsım Paşa müderrisi Kara Davud Efendi, Kadri Efendi, Taşköprülüzade Mustafa Efendi ve Abdulvâsî Efendi’den dersler aldı⁸.

1.3 Çalışma Hayatı

927/1520 tarihinde Muhyiddin Fenâri Efendi, İstanbul kadısı olunca onun yardımcısı olarak görevlendirilmiştir⁹. Muhyiddin Efendi, 929/1522 yılı ortalarında Anadolu Kazaskeri olunca Sürûrî Efendi, “tezkirecilik”¹⁰ hizmetinde bulundu.

Vazifesi esnasında bazı gizli bilgileri eski hocası Abdülvâsî Efendi’ye ifşâ etmekle suçlandığı için Muhyiddin Efendi ile aralarında anlaşmazlık çıktı. Bunun üzerine Sürûrî Efendi buradaki vazifesinden ayrılarak tasavvufa yöneldi ve Emir Buhari

1 Latifi, Tezkire-i Latifi, s. 186.

2 Fâik Reşât, Eslâf, II, 26

3 İsmail Güleç, “Gelibolulu Musluhiddin Sürûri”, s. 211

4 Nev‘izâde Atâyî, Hadâikü’l-Hakâyık fî Tekmileti’ş-Şakâyık, s. 23

5 İsmâil Güleç, “Sürûrî, Muslihuddin Mustafa”, DİA, c. 38, s. 171

6 İbnü’l-Hâcib’in (ö. 646/1249) Arapça gramerine dair kaleme alınmış eseri, Hulusi Kılıç, “el-Kâfiye”, DİA, c. 24, s. 153

7 Fâik Reşât, Eslâf, II, 26-27

10 Osmanlıda yazı işleri ile uğraşan memurların mesleğine verilen ad, Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri Sözlüğü, III, 491

(14)

4

Zaviyesinde halkı irşad ile meşgul olan Mahmud Efendi’ye bağlandı.¹¹ Bu sırada hac vazifesini yaptı. Hac dönüşü Muhyiddin Efendi ile araları tekrar düzeldi. Sürûrî Efendiye eskisinden daha fazla ilgi gösterip kendisine yardımcı olarak görevlendirdi.

930/1523 tarihinde Muhaşşî Sinan Efendi yerine Gelibolu'da Sarıca Paşa medresesinin müderrisi oldu. 933/1526 yılında Piri Paşa Zaviyesi’nde şeyh olan Cemal Efendi vefat edince, Zaviye o tarihte hayatta olan vakfın sahibi tarafından medreseye dönüştürüldü ve müderrisliği Sürûrî Efendi’ye verildi. 944/1537 tarihinde Vezir Kasım Paşa Haliç’te bir medrese yaptırdı ve medresenin müderrisliğine Sürûrî Efendi’yi tayin etti. On sene sonra yani 954/1547'de Muhyiddin Efendi vefat etti.

Sürûrî Efendi onun ölümüne çok üzüldü ve bu üzüntüyle medresedeki görevini bırakıp Emir Buhari Zaviyesi şeyhi Abdüllatif Efendi'ye bağlandı. Ancak o tarihte Mora yarımadasında sancak beyi olan Kâsım Paşa, Sürûrî Efendi’nin istifasından dolayı derin üzüntü duydu ve kendisine bir rica mektubu gönderdi. Bu mektubunda

“Biz o medreseyi sadece sizin şerefinize yaptırmıştık. Eğer kabul edilmezse medreseyi yıkmak lazım gelir. Bizim için sizin yerinizde başka birini görmek düşünülemez” sözlerini yazması üzerine sadece ikindi sonrası Kâsım Paşa caminde Mesnevî okutmak şartıyla eski görevini tekrar kabul etmek zorunda kaldı. Bu sırada evinin yakınlarında bir mescit yaptırıp ilim ve ibadetle meşgul oldu ve tekrar hac vazifesini yerine getirdi. 955/1548’de Karaman sancak beyi olan Şehzade Sultan Mustafa merhuma muallim tayin olundu¹².

1.4 Vefatı

960/1553 tarihinde öğrencisi Şehzade Mustafa’nın ölümle cezalandırılması Sürûrî Efendi’yi çok üzdü. Kasımpaşa’da yalnızlığı seçip dokuz sene bu hal üzere kaldı. “ دور ﯽﻣ ﺖﺸﮭﺒﺑ (Cennete gidiyor)”ve “یروﺮﺳ نﺎﮭﺟ ﯽﺗﺪﮐ (Gitdi cihan sürûri)”

ifadelerinin gösterdiği 969/1562 târihinde Cemaziyelevvel ayının yedinci günü kolera hastalığından¹³ vefat etti. Kâsımpaşa’da yaptırdığı mescidin mihrabı önünde defnedildi¹⁴. Ancak bu mescid yıkıldığından dolayı günümüzde mezarının yeri de kaybolmuştur¹⁵. Kendisine ait olan aşağıdaki beyitte Süruri Efendi dünya hayatı ile ilgili hissiyyatını şöyle dile getirmiştir:

12 Fâik Reşât, Eslâf, II, 27-29

14 Fâik Reşât, Eslâf, II, 29; Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, II, 226

15 İsmâil Güleç, “Sürûrî, Muslihuddin Mustafa”, DİA, c. 38, s. 171

(15)

5 Dediler te’sîr ider esmâ müsemmada velî Ey «Sürûrî» görmedim âlemde handan olduğun¹⁶

1.5 Kişiliği

Faik Reşat’ın ifadeleriyle, “Sürûrî Efendi, güzel yüzlü, cömert, ilmi ile amel eden bir zâttı. İlim öğretmeye ve eser yazmaya düşkün olup, daima kitap yazmaktan geri kalmazdı.”¹⁷ Sultan Mustafa’nın hocalığından sonra uzun süre boşta kalmışken yazı yazarak geçimini sağlamış, kimseye baş eğmemişti. Tevekkül ve sabrı sayesinde mescidine tayin ettiği maaş ve giderleri kesmemiş, tersane görevlileriyle gemi sahiplerinin sadaka, nezir ve kurbanlarıyla yetinerek masraflarını karşılamıştı¹⁸.

1.6 Eserleri

Mustafa Sürûrî Efendi’nin en meşhur eserlerinden biri Bahrü’l-Ma’ârif’dir. Aruz, kâfiye, şiir sanatları ve edebiyat terimlerini içeren ve bu alanda yazılmış en kapsamlı belagat kitaplarındandır¹⁹. Mukaddimede müellif, şiir ile ilgili terimleri açıklar ve Farsça, Türkçe ve bazen de Arapça'dan örnekler vererek şiir sanatları hakkında kısa tarifler yapar. Bu bilgilerden sonra aruz kuralları ve vezinler hakkında bilgi verir.

Birinci makale bahirler hakkındadır. Örneklerle pekiştirerek bahirlerin türleri hakkında bilgi verir. Bu makalenin son kısmı kâfiye konusu üzerinedir. İkinci makalede şiir sanatları hakkında detaylı bilgi verir. Üçüncü makale ise teşbihleri ve

«Enîsü’l-Uşşâk» mes’elelerini açıklamaktadır²⁰.

Sürûrî Efendi’nin bir diğer önemli eseri Farsça yazdığı Şerh-i Mesnevî’sidir.

Anadolu sahasında Mesnevî’nin tamamına yapılan ilk Farsça şerhtir²¹. Şerhte beyitler mısra mısra açıklanmış, ayet-i kerime ve hadîs-i şerîflerle beraber çeşitli hikayelere, Arapça ve Farsça şiirlere yer verilmiştir. Mesnevî’yi Farsça şerh etmesine rağmen yer yer kelimelerin Türkçe karşılığını vermiş, bazen de bütün bir mısrayı Türkçe’ye tercüme etmiştir. Sade ve akıcı bir anlatımla yazdığı şerhinde sanatlı ifadeler de çokça görülür.

16 Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, II, 226

20 Yakup Şafak, Sürûrî'nin Bahrü'l-Ma'ârifi ve Enîsû'l-Uşşâk ile Mukayesesi Doktora Tezi, s. 429- 463; Yakup Şafak, “Sürûrî’nin Bahrü’l-maârif’i ve Bu Eserdeki Teşbih ve Mecaz Unsurları”, s. 217- 223 21 İsmâil Güleç, “Sürûrî, Muslihuddin Mustafa”, DİA, c. 38, s. 171

(16)

6

Bundan başka Mevlânâ Câmi’nin ve Mir Hüseyin Vâiz’in muammâ risalelerine şerh yazıp zor yerlerini açıklamıştır. Arapça ilimlerine dair bir çok eseri, şerh ve haşiyelerden oluşan pek çok tasnifi bulunmaktadır. Ayrıca beyit, kaside ve gazellerinden oluşan bir dîvânı vardır²². Bununla birlikte bazı kaynaklarda Sürûrî Efendi’nin şairlikte orta derecede²³ olduğu ve Farsça’nın incelikleri ile alakalı bazı noktalarda hatâları bulunduğu söylenir²⁴.

Otuz küsur eseri olduğu bildirilen²⁵ Sürûrî Efendi’nin bazı eserleri üzerine Yüksek Lisans ve Doktora çalışmaları yapılmıştır.

Başlıca eserleri şunlardır:

1. Şerh-i Mesnevî 2. Şerh-i Gülistan 3. Şerh-i Bostân 4. Şerh-i Dîvân-ı Hâfız

5. Hâşiye ʿalâ Envâri’t-tenzîl ve esrâri’t-teʾvîl 6. Hâşiyetü’l-Hidâye

7. Şerhu’l-Misbâh fi’n-nahv 8. Tefsîr-i Sûre-i Yûsuf 9. Şerh-i Mu‘cez mine’t-tıb 10. Şerh-i Muammâyât-ı Câmî

11. Tercüme-i Ravzü’r-reyâhîn fî hikâyeti’s-sâlihîn 12. Şerh-i Şebistân-ı Hayâl

13. Hâşiye ʿalâ Şerhi Hüsâm el-Kâtî ʿale’l-Îsâgûcî 14. Tercüme-i Acâib-i Mahlûkât

15. Terceme-i Zahîretü’l-mülûk 16. Divançe (Bulak 1839)

17. Târîh-i Hıta vü Huten ü Çîn ü Mâçîn

Sürûrî Efendi, bütün hayatını ilme adamış, kitap telifi ve talebe yetiştirmekle geçirmiş ve hiç evlenmemiştir²⁶.

22 Latifi, Tezkire-i Latifi, s. 187

24 Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, II, 225-226; Şemsettin Sâmi, Kâmûsu’l A’lâm, IV, 2558.

25 Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, II, 226

26 İsmail Güleç, “Gelibolulu Musluhiddin Sürûri”, s. 217

(17)

7

İKİNCİ BÖLÜM

(18)

8

(19)

9

2. MESNEVÎ ŞERHİ II. CİLDİNİN YAZMA NÜSHALARI

2.1 Metni Oluştururken Faydalanılan Nüshalar

2.1.1. Süleymaniye Kütüphanesi Nâfiz Paşa Nu: 563 (S) Cilt – Yazı ebadı: 266 x 180 – 169 x 99 mm.

Varak ve Satır Sayısı: 313 varak, 23 satır Yazı Çeşidi: Nesih

Müstensih: Ebubekir b. Mü’min

İstinsah Tarihi: 962 Hicrî – 1555 Mîlâdî

Yazmanın Özellikleri: Serlevha tığlı müzehheb, cetveller surhdur. Cildi tirşe kaplı, mukavva ve alaturka cilttir²⁷. Beyit, kıt’a, hikaye gibi kelimelerle ayet ve hadisler kırmızı mürekkep ile yazılmıştır. Yine başlıklar kırmızı ile yazılmış, Mesnevî beyitlerinin üstü surh ile çizilmiştir. Derkenarlarda beyitlerin konularına göre sınıflandırılması yapılmış ve içerdiği konular yazılmıştır.

Bu nüsha, Mustafa Sürurî Efendi hayattayken istinsah edilmiştir. Temin ettiğimiz nüshalar arasında en eski tarihli olup hata ve eksiklerin en az bulunduğu nüshadır.

Eserin başı 1b:

و ار وا ٌ َ ُ ُ ِ ْ ُ َ ار ا

Eserin sonu 313a:

ا ا ر ا رد ، ق و ن . ر ا ک ، ت ا و تا ن ا ل رد و . ّ ا

ح م .ُ ْ َ ْا ِ ِ ِ ِ َ ْا َ ِ ْ َ ِ َ ِ َ ْ ُ ْا َطاَ ا َ ِ ْ ا ـُ َا

ا ت نا و ی ی ی زا مود ّ د تر ا خ و دروا حر

و

ا و د

Bu yazma nüsha metin oluşturulurken dipnotlarda S harfi ile gösterilmiştir.

2.1.2 Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi Nu: 2050 (K) Cilt – Yazı ebadı: 295 x 200 – 250 x 160 mm.

27 Mehmet Önder, Mevlâna Bibliyografyası, II, 132

(20)

10 Varak ve Satır Sayısı: 127 varak, 35 satır Yazı Çeşidi: Tâlik

Müstensih: Dânişmend Dede Dervîş Mustafa Hamîdî İstinsah Tarihi: 1011 Hicrî – 1603 Milâdî

Yazmanın Özellikleri: Tamir görmüş, kenarları meşin, miklebli, mukavva cilt.

Başlıklar, kıt’a, nazm, el-hikâye sözleri surhla yazılmış ve Mesnevî beyitlerinin üstü surh ile çizilmiştir²⁸. Nüsha güzel bir tâlikle yazılmıştır. Yer yer bazı ifade ve kelimeler atlanmış veya yanlış istinsah edilmiştir.

Eserin başı 1b:

و ار وا ٌ َ ُ ُ ِ ْ ُ َ ار ا

Eserin sonu 127a:

، ق و ن . ر ا ک ، ت ا و تا ن ا ا ر ا رد

ِل رد و ا

) ا ( م .ُ ْ َ ْا ِ ِ ِ ِ َ ْا َ ِ ْ َ ِ َ ِ َ ْ ُ ْا َطاَ ا َ ِ ْ ا ـُ َا . ّ ا

ی زا مود ّ ح و

ی و دروا حر ت نا و ی ح

) خ ( تر ا

د و د و ا

.

Dipnotlarda (K) harfi ile gösterilmiştir.

2.1.3. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi No: 643 (İ) Cilt – Yazı ebadı: 178 x 282 – 105 x 200 mm.

Varak ve Satır Sayısı: 82 varak, 25 satır Yazı Çeşidi: Nesta’lik

Müstensih: Müellif

İstinsah Tarihi: Bilinmiyor

Yazmanın Özellikleri: Ebru kağıt kaplı, kahverengi meşin bir cilt içinde, söz başları kırmızı. Şerhler haşiyelere yazılmış olup, ortada yalnız metin vardır. Metinde arada sırada, satır arasında izahlar görülmektedir. Şerhler bazı sayfalarda çok azdır.

İstinsah kaydı yoktur²⁹. Eserin başı 1b:

28 A. Gölpınarlı, Mevlânâ Müzesi Yazmalar Kataloğu, II, 117

29 İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kataloğu, katalog.istanbul.edu.tr

(21)

11

ٌ َ ُ ُ ِ ْ ُ َ ار ا و ار وا

Eserin sonu 82a:

م و ش ا د م -

م ا ی ن

Dipnotlarda (İ) harfi ile gösterilmiştir.

2.2 Diğer nüshalar

2.2.1. Süleymaniye Kütüphanesi Murad Buhâri No: 181 Cilt – Yazı ebadı: 210 x 155 – 170 x 95 mm.

Varak ve Satır Sayısı: 320 varak, 25 satır Yazı Çeşidi: Arap

Müstensih: Beşir b. Mustafa

Yazmanın Özellikleri: Miklepli, şemseli, şirâzeli, meşin cilt³⁰. Başlıklar, beyit, rübâî, kıt’a, hikaye gibi kelimeler, ayet ve hadisler kırmızı mürekkep ile yazılmıştır.

Mesnevî beyitlerinin üstü surh ile çizilmiş. Metnin yazı alanı cetvelsizdir.

Eserin başı 1b:

ا ٌ َ ُ ُ ِ ْ ُ َ ار و ار وا

Eserin sonu 320b:

، ق و ن . ر ا ک ، ت ا و تا ن هد ز وا

د . ا ل رد و ا ا ر ا رد ن ّ ا

َ ِ َ ْ ُ ْا َطاَ ا َ ِ ْ ا ـُ َا .

ِ ِ ِ ِ َ ْا َ ِ ْ َ ِ ت نا و ی ی ی زا مود ّ ح م .ُ ْ َ ْا

ا

ا و د و .د تر ا خ دروا حر

2.2.2. Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi No: 2246-2 Cilt – Yazı ebadı: 248 x 153 – 173 x 83 mm.

Varak ve Satır Sayısı: 322 varak, 25 satır

(22)

12 Yazı Çeşidi: Ta’lik

Müstensih: Bilinmiyor İstinsah Tarihi:

Yazmanın Özellikleri: Başlık müzehheb, ilk iki sayfanın cetvelleri yaldızlı.

Miklepli, dövme şemseli, şirâzeli, yaldız cetvelli, meşin cilt³¹. Başlıklar, beyt, hikaye gibi kelimeler, ayet ve hadisler kırmızı mürekkeple yazılmış. Mesnevî beyitlerinin üstü ve ilk iki sayfa dışındaki sayfalar surh ile çizilmiş.

Eserin başı 1b:

یا ار ٌ َ ُ ُ ِ ْ ُ َ

و ار وا

Eserin sonu 322b:

هد ز وا ، ق و ن . ر ا ک ، ت ا و تا ن د . ن ا ل رد و ا ا ر ا رد

َ ِ َ ْ ُ ْا َطاَ ا َ ِ ْ ا ـُ َا . ّ ا

ی ی ی زا مود ّ ح م .ُ ْ َ ْا ِ ِ ِ ِ َ ْا َ ِ ْ َ ِ ا ن م

ا .ن ا

2.2.3. Süleymaniye Kütüphanesi Esat Efendi No: 1562 Cilt – Yazı ebadı: 270 x 177 – 200 x 106 mm.

Müstensih: Mustafa b. Muhammed el-Konevi İstinsah Tarihi: 996 H. (1588 M.)

Yazmanın Özellikleri: Şemseli, meşin cilt³². Başlıklar, beyt, hikaye, şiir gibi kelimeler kırmızı mürekkeple yazılmış. Mesnevî beyitlerinin üstü ve metin alanı surh ile çizilmiş.

Eserin başı 1b:

و ار وا ٌ َ ُ ُ ِ ْ ُ َ ار ا و

(23)

13 Eserin sonu 320b:

، ق و ن . ر ا ک ، ت ا و تا ن د دزا رد

و ا ل رد و ا ا ر ا رد ن َ ِ َ ْ ُ ْا َطاَ ا َ ِ ْ ا ـُ َا . ّ ا

ِ ِ َ ْا َ ِ ْ َ ِ م ا ا

. او .م ا ا ر م او ة ّ ح م

ی زا مود و

ی و ت نا و ی ا

دروا حر و

و .د تر ا خ

ا و د

2.2.4. Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi No: 2210 Cilt – Yazı ebadı: 250 x 165 – 190 x 90 mm.

Varak ve Satır Sayısı: 139 varak, 27 satır Yazı Çeşidi: Rik’a

Müstensih: Bilinmiyor İstinsah Tarihi: Bilinmiyor

Yazmanın Özellikleri: Sırtı meşin, şirâzeli, bez kaplı cilt³³. Eser sondan eksiktir.

Metnin yazı alanı cetvelsizdir. İlk varakta ve otuzdan sonraki varaklarda mesnevi beytlerinin üzeri surhla çizilmiş, beyt, hikaye gibi kelimeler kırmızı mürekkeple yazılmış. Derkenarlarda ilave açıklamalar yapılmış.

Eserin başı 1b:

ار ا

َ ُ ُُ ِ ْ ٌ َ ) ( و ار وا و

Eserin sonu 139b:

ِ َ ] ا

ِ [ نا ار

ّ ا ، ا د

.

2.2.5. Süleymaniye Kütüphanesi Nâfiz Paşa No: 558 Cilt – Yazı ebadı: 255 x 160 – 195 x 95 mm.

Varak ve Satır Sayısı: 367 varak, 27 satır Yazı Çeşidi: Ta’lik

Müstensih: Derviş Mustafa İstinsah Tarihi: Bilinmiyor

(24)

14

Yazmanın Özellikleri: Miklepli, sırtı ve kenarları meşin, bez kaplı cilt³⁴. Eser baştan eksiktir. Metnin yazı alanı kırmızı cetvelle çizilmiş. Mesnevi beyitlerinin üzeri surhla çizilmiş, hikaye, beyt, kıt’a gibi kelimeler kırmızı mürekkeple yazılmış.

Eserin başı 2a:

] ِ و

ناز ل [ زا ل ا و

Eserin sonu 350a:

ک ، ت ا و تا ن ، ق و ن . ر ا

ا ا ر ا رد

ا ل رد و ح م .ُ ْ َ ْا ِ ِ ِ ِ َ ْا َ ِ ْ َ ِ َ ِ َ ْ ُ ْا َطاَ ا َ ِ ْ ا ـُ َا . ّ ا

ی ی زا مود ّ ی و

. و ا ت

ا دروا حر و

ح ) خ ( تر ا

ا و د و .د

2.2.6. Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi No: 2044 Cilt – Yazı ebadı: 208 x 145 – 160 x 100 mm.

Varak ve Satır Sayısı: 294 varak, 25 satır Yazı Çeşidi: Nesta’lik

Yazmanın Özellikleri: Miklebi kopmuş, koyu kırmızı, ortası şemseli, kenarları cetvelli cilt. Beyitlerin üzeri surhla çizilmiş. Hikaye, beyt gibi kelimeler kırmızı mürekkep ile yazılmış³⁵.

Eserin başı 1b:

ٌ َ ُ ُ ِ ْ ُ َ ار یا و ار وا

Eserin sonu 294b:

35 A. Gölpınarlı, Mevlânâ Müzesi Yazmalar Kataloğu, II, 113

(25)

15

ا ا ر ا رد ، ق و ن . ر ا ک ، ت ا و تا ن ل رد و

ّ ا ا )

ّ ا ْ َ ْ ا ِ ِ ِ ِ َ ْا َ ِ ْ َ ِ َ ِ َ ْ ُ ْا َطاَ ا َ ِ ْ ا ـُ َا . (

م .ُ

ی ی زا مود ّ ح و

و ی ا دروا حر ت

و ح ) خ (

ا و د و .د تر ا .

2.2.7. Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi No: 2059 Cilt – Yazı ebadı: 263 x 165 – 192 x 102 mm.

Varak ve Satır Sayısı: 244 varak, 25 satır Yazı Çeşidi: Ta’lik / Nesih

Müstensih: Bilinmiyor

İstinsah Tarihi: X-XI Hicrî – XVI-XVII Milâdî

Yazmanın Özellikleri: Baştan 17 varak, sondan da bir beyt noksan. Bazı sayfalar neshle, bazıları nesta’lik ile yazılmış³⁶. Mesnevî beytlerinin üzeri kırmızı mürekkeple çizilmiş. Metin alanı cetvelsiz.

Eserin başı 1a:

] . ن

ا ر

و ن د [ نا و نا ا ِر ] ا نا با ار ا

ا رد [

Eserin sonu 244b:

ا ن [د دزا رد ار د ِم ] [د َ ْ ِ َ ْ َا ُ ّ اَو ز] ا عا لّوا

.

2.2.8. Beyazıt Devlet Kütüphanesi No: 3771 Cilt – Yazı ebadı: 250 x 140 – 195 x 90 mm.

Varak ve Satır Sayısı: 673 varak, 27 satır Yazı Çeşidi: Nesih / Ta’lik

36 A. Gölpınarlı, Mevlânâ Müzesi Yazmalar Kataloğu, II, 123-124

(26)

16

Yazmanın Özellikleri: Miklepli, hafif oyuk şemseli, sırtı ve kenarları meşin, yeşil bez kaplı cilt.³⁷ Nüsha şerhin birinci ve ikinci ciltlerini içermektedir. İkinci cilt 376.

varaktan itibaren başlamaktadır. Beyt, hikaye gibi kelimeler kırmızı mürekkeple yazılmış. Mesnevî beyitlerinin üstü surh ile çizilmiş. İlk varak cetvelleri yaldızlı, diğer varaklar surhla çizilmiş.

Eserin başı 376b:

) ار وا ٌ َ ُ ُ ِ ْ ُ َ ار یا (

و

Eserin sonu 668a:

ا ا ر ا رد ، ق و ن . ر ا ک ، ت ا و تا ن ل رد و ا

م .ُ ْ َ ْا ِ ِ ِ ِ َ ْا َ ِ ْ َ ِ َ ِ َ ْ ُ ْا َطاَ ا َ ِ ْ ا ـُ َا . ّ ا( ا)

ی و نا ت

ا دروا حر ا و د و

.

Müstensih: Şerif Mehmed Revnak

Yazmanın Özellikleri: Miklepli, hafif oyuk şemseli, sırtı ve kenarları meşin, yeşil bez kaplı cilt.³⁸ Nüsha şerhin birinci ve ikinci ciltlerini içermektedir. İkinci cilt 368.

varaktan itibaren başlamaktadır. Beyt, hikaye gibi kelimeler kırmızı mürekkeple yazılmış. Mesnevî beyitlerinin üstü surh ile çizilmiş. İlk varak cetvelleri yaldızlı, diğer varaklar surhla çizilmiş.

Eserin başı 368b:

و ار وا ٌ َ ُ ُ ِ ْ ُ َ ار یا

Eserin sonu 676a:

(27)

17

ن ) ( ر ا رد ، ق و ن . ر ا ک ، ت ا و تا

ل رد و ا ا ا

م .ُ ْ َ ْا ِ ِ ِ ِ َ ْا َ ِ ْ َ ِ َ ِ َ ْ ُ ْا َطاَ ا َ ِ ْ ا ـُ َا . ّ ا( ا)

ی و نا ت

ا دروا حر و د و

ا

Varak ve Satır Sayısı: 284 varak, 21 satır Yazı Çeşidi: Ta’lik

Yazmanın Özellikleri: Sırtı ve kenarları meşin, ebru kağıt kaplı cilt³⁹. Metin alanı cetvelsiz. Başlıklar, beyt, hikaye gibi kelimeler, ayet ve hadisler kırmızı mürekkeple yazılmış. Mesnevî beyitlerinin üstü surh ile çizilmiş.

Eserin başı 1b:

و ار وا ٌ َ ُ ُ ِ ْ ُ َ ار یا

Eserin sonu 282b-283a:

ا ا ر ا رد ، ق و ن . ر ا ک ، ت ا و تا ن ا ل رد و َ ِ َ ْ ُ ْا َطاَ ا َ ِ ْ ا ـُ َا . ّ ا

ِ ِ َ ْا َ ِ ْ َ ِ

م ا ا

.

م ا ا ر م او ة او ی ی زا مود ّ ح م .

و ی و نا

ت ا دروا حر د تر ا (خ ) ح و

ا و د و .

2.2.11. Afyon İl Halk Kütüphanesi No: 18220

Yazmanın Özellikleri: 226 varak, 27 satırdır. Eser baştan noksandır.

Eserin başı 1a:

39 Mehmet Önder, Mevlâna Bibliyografyası, II , 131

(28)

18

] د رد یر [

د رد ص ا ر و

Eserin sonu 227a:

ا ا ر ا رد ، ق و ن . ر ا ک ، ت ا و تا ن رد و ل

ا ) ا م .ُ ْ َ ْا ِ ِ ِ ِ َ ْا َ ِ ْ َ ِ َ ِ َ ْ ُ ْا َطاَ ا َ ِ ْ ا ـُ َا . ّ ا (

ی و ت نا و ی ا

دروا حر و

ح ) خ (

ا و د و .د تر ا .

2.2.12. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi No: 240 Cilt – Yazı ebadı: 175 x 263 – 103 x 213 mm.

Varak ve Satır Sayısı: 206 varak, 31 satır Yazı Çeşidi: Adi nesih, bazen nestalik Müstensih: Bilinmiyor

İstinsah Tarihi: XI./XVII yy.

Yazmanın Özellikleri: Yeni tarzda karton kapak, sırtı meşin bir cilt içinde, söz başları kırmızı, şerh edilen metin üzerine kırmızı çizgi çekilmiş. Nüsha tam değildir.

Başta ikinci cilt ve yaprak 98b'den sonra da dördüncü cilt bulunmaktadır⁴⁰. Eserin başı 1b:

ار یا و ار وا ٌ َ ُ ُ ِ ْ ُ َ

و

Eserin sonu 206b:

نا وز ت ا ن ا م زا اد ار نا ن ا

2.3 Metin Tesisinde Kullanılan Nüshalar

Edisyon kritiğini yaptığımız metinde asıl nüshayı belirlemek için öncelikle temin ettiğimiz nüshalardan baştan ve sondan noksan olmayan nüshaları belirledik. Bunun ardından İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi 643 numarada bulunan ve

40 İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kataloğu, katalog.istanbul.edu.tr

(29)

19

kütüphane kayıtlarında müellif nüshası olduğu belirtilen ancak noksan olan nüsha ile diğer nüshaların dîbâcesini karşılaştırdık. Çünkü bu nüshanın şerh kısmı noksan olmasına rağmen dîbâce kısmının birkaç cümle dışında eksiksiz olduğunu gördük.

Bu karşılaştırma sonucunda müellif nüshasına en yakın nüshanın Süleymaniye Kütüphanesi 563 numarada kayıtlı olan nüsha olduğunu tespit ettik. İstinsah tarihi bakımından da mevcut nüshalar arasında en eski tarihe sahip olan ve Sürûrî Efendi hayattayken yazılan bu yazmayı esas nüsha olarak seçtik. Düzgün ve okunaklı bir nesih ile yazılmış olan bu yazmanın yanında yardımcı nüsha olarak Süleymaniye nüshası ile farklı koldan geldiği için Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi 2050 numarada kayıtlı olan nüshadan faydalandık. Bu nüsha ile beraber diğer bir yardımcı nüsha olarak müellif nüshası olduğu için İstanbul Üniversitesi nüshasını kullandık.

Asıl nüsha ile yardımcı nüshalar arasındaki farklılıkları dipnotlarda gösterdik. Esas aldığımız nüshada hatalı olduğuna kanaat ettiğimiz bazı kelimelerin yazımında kelimenin yardımcı nüshadaki şeklini tercih edip esas nüshadaki yazımı dipnotta gösterdik. Örnek: دﺮﻛ عﻮﺟر ﻮﺤﺻ ﻞﺣﺎﺳ ﮫﺑ تﺮﻀﺣ قاﺮﻐﺘﺳا و تﺪﺣو ﺮﺤﺑ زا نﻮﭼ cümlesinde esas nüshada ﻮﺤﺻ kelimesi yerine ﺖﺤﺻ yazılmıştır. Metin içinde ﻮﺤﺻ yazılıp dipnotta farklılık gösterilmiştir.

2.4 Hazırlanan Metinde Kullanılan Asıl Nüshanın İmla Özellikleri 1. (ﯽﻣ) edatı fiilden ayrı yazılmıştır.

ﯽﻤﻧ ﻢﻨﯿﺑ

، ﯽﻣ ﺪﻧدز

2. (گ) ve (ک) harfleri arasında ayrım yapılmamış. İkisi de (ک) şeklinde yazılmış.

Bazen karışıklık olabilecek durumlarda kef harfi üzerine nokta konulmuş.

3. )( edatı kendinden sonra gelen isimlere bitişik yazılmış. ﮫﺑ ﺐﺟﻮﻤﺑ

، ﺐﺒﺴﺑ

4. )( ile biten kelimelere yâ-yı vahdet, yâ-yı tenkir veya yâ-yı muhatap eklendiğinde ه bu )( harfleri hemze ile gösterilmiştir. ی

ٔﮫﻧﺎﺧ ، ٔهدﺮﮐ

Bu kelimeler hazırladığımız tenkitli metinde ﮫﻧﺎﺧیا ، هدﺮﮐیا şeklinde yazılmıştır.

5. Okunmayan (ه) ile biten kelimeler çoğul yapılınca (ه) düşürülmüştür.

ﺎﮭﻧﺎﺧ ، ﺎھﻮﯿﻣ

6. Karşılaştırma edatı )( kelimeye bitişik yazılmış. ﺮﺗ ﺮﺘﮑﯾدﺰﻧ

(30)

20

7. Günümüzde )( ile yazılan bazı kelimeler )ج ( ile, )چ ( ile yazılan bazı kelimeler )ب ( پ ile yazılmış.

پﻮﮑﯾﺎﭘ ، ﭻﻨﭘ

Süleymaniye Kütüphanesi Nâfiz Paşa Bölümü 563 Numaralı Nüsha

(31)

21 1b sayfası

(32)

22 313a sayfası 2.5 Sonuç

Bu çalışma, Osmanlı sultanlarından Kânûnî Sultan Süleyman döneminde yaşamış kıymetli alimlerden olup, Arapça, Farsça ve Türkçe bir çok eserin müellifi olan Muslihuddin Mustafa b. Şa’ban Sürûrî Efendi’nin(ö. 969/ 1562) Şerh-i Mesnevîsinin II. Cildinin tenkitli metnini içermektedir.

Sürûrî Efendi, Anadolu sahasında Farsça yazılmış ilk mesnevi şerhlerinden olan Şerh-i Mesnevî’de, beyitleri mısra mısra açıklamış, yeri geldikçe ayet ve hadisler, çeşitli hikayeler ve şiirlerden nakiller yapmak suretiyle şerhini zenginleştirmiştir.

(33)

23

Çalışmamızda ikinci cildin şerhinin yazma nüshalarını kütüphanelerden temin edip inceledik ve nüshalar arasındaki bağlantıları tespit ettik. Bu tespitler ışığında, Sürûrî Efendi hayattayken istinsah edilen bir nüshayı asıl nüsha olarak kullandık. Ayrıca iki nüshadan daha faydalanarak tenkitli metni hazırladık. Böylece Sürûrî Efendi’ye Şârih-i Mesnevî unvanı kazandıran Şerh-i Mesnevi'nin ikinci cildinin metnini tespit etmekle Mevlânâ Celâleddîn Muhammed’in Mesnevi Şerîfi alanında yapılan çalışmalara katkı sağlayacak bilgiler elde edilmiştir.

(34)

24 KAYNAKÇA

Akün, Ömer Faruk, “Sürûrî”, İslam Ansiklopedisi, XI. Cilt, 1979, s. 249-250.

Amîd, Hasan; Ferheng-i Amîd, İntişârât-ı Emîn Kebîr, Tahran, 1381.

Ateş, Ahmet, “Metin Tenkidi Hakkında (Dasitân-ı Tevârih-i Mülûk-i Âl-i Osman Münasebeti İle)”, Türkiyât Mecmuası, Cilt 7-8, 1942, s. 253-267.

________,“Mesnevî”, İslam Ansiklopedisi, VIII. Cilt, 1979, s.127-133.

Aytekin, Ülker, Sarı Abdullah Efendi ve Mesnevî-i Şerîf Şerhi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2002.

Bağcı, Ali, Muslihiddîn Mustafa b. Şaban Sürûrî’nin Şerhu Merâhi’l-Ervâh Adlı Eserinin Edisyon Kritiği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yalova, 2015.

Bankır, Mehmet Malik, Şerh-i Cezîre-i Mesnevî (metin-inceleme-sözlük), Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2004.

Baştürk, Orhan, Süruri’nin Mesnevî Şerhi (Tanıtım-İndeks- Tenkitli Metin 1b- 40a), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya, 1997.

Bektaş, Ömer, Rusuhi İsmail Efendi ve Mesnevi-i Şerif Şerhi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 1993.

Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, çev. A. Fikri Yavuz - İsmail Özen, Meral Yayınları, İstanbul, 1972.

Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, Cilt I-II, İstanbul, 1333

Ceyhan, Semih, “Mesnevî”, DİA, XXIX. Cilt, 2009, s.325-334.

Çelik, Ahmet Faruk, Sürûrî’nin Hâfız Dîvânı Şerhi’nin İncelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 1998.

Devellioğlu, Ferit; Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Yayınları, Ankara 1999.

Dihhudâ, Alî Ekber, Lugât-nâme, Dânişgâh-i Tehrân, 1377

(35)

25

Durgun, Selahattin, Sarı Abdullah ve Şerh-i Mesnevî (Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 1993.

Eflâkî, Ahmed, Menâkibu’l-Arifîn, çev. Tahsin Yazıcı, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul, 2011.

Elbir, Bilal, Sürûrî’nin şerh-i şebistân-ı Hayâl’i Metin-İnceleme, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2003.

Fâik Reşât, Eslâf, II. Cilt, İstanbul, 1312 h

Gölpınarlı, Abdülbakî, Mesnevî ve Şerhi, I-VI, 3. baskı, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2000.

________, Mevlâna Müzesi Müzelik Yazma Kitaplar Kataloğu, Ankara, 2003.

________, Mevlâna Müzesi Yazmalar Kataloğu, I-IV, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1994.

Güleç, İsmail; İsmail Hakkı Bursevî’nin Rûhu’l-Mesnevî’sinin İncelenmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2002.

________, Bahrü'l-Ma'ârif'e Göre Edebî Kavramlar, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 1997.

________, İsmail Hakkı Bursevî, Rûhu’l-Mesnevî -Mesnevî’nin İlk 748 Beytinin Şerhi-, İnsan Yayınları, İstanbul, 2004.

________, “Sürûrî, Muslihuddin Mustafa”, İslâm Ansiklopedisi, XXXVIII.

Cilt, TDV Yayınları, İstanbul, 2010, 170-172.

________, “Gelibolulu Musluhiddin Sürûri, Hayatı, Kişiliği, Eserleri ve Bahrü‟l-Maârif İsimli Eseri”, Osmanlı Araştırmaları, The Journal of Ottoman Studies XXI: 211–236, 2001.

________, Türk Edebiyatında Mesnevî Tercüme ve Şerhleri, Pan Yayınları, İstanbul, 2008.

(36)

26

Gültekin, Ayşe, İsmâîl Ankaravî’nin Mesnevî Şerhi Mecmûatu’l-Letâyif ve Matmûretu’l- Ma’ârif’inde Hadis (Altıncı Cilt Örneği), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2006.

Hulusi Kılıç, “El-kâfiye”, DİA, Cilt 24, İstanbul, 2010

Kabak, Rıdvan, Gelibolulu Muslihuddîn Mustafa B. Şaban Sürûrî’nin Ravzu’r- Reyyâhîn Fî-Hikâyâti’s-Sâlihîn Tercümesi’ Adlı Eseri (İnceleme-Metin), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2017.

Kanar, Mehmet, Büyük Farsça Türkçe Sözlük, Birim Yayınları, İstanbul, 2015.

Karaismailoğlu, Adnan – Okumuş, Said – Coşguner, Fahrettin, Mevlâna Bibliyografyası, Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Konya, 2006.

Mevlâna Araştırmaları 1-2-3 Editör. Adnan Karaismailoğlu, Akçağ Yayınları, Ankara, Cilt 1: 2007; Cilt 2: 2008; Cilt 3: 2009.

Karaismailoğlu, Adnan, Mevlâna ve Mesnevî, Akçağ Yayınları, Ankara, 2001.

Koçoğlu, Turgut, Şem’î Şem’ullâh Şerh-i Mesnevî (II. Cilt) (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2009.

Konuk, Ahmet Avni, Mesnevî –i Şerif Şerhi, II, haz. Selçuk Eraydın, Mustafa Tahralı, Gelenek Yayınevi, İstanbul, 2004.

Latîfî, Tezkire-i Latîfî, İstanbul, 1314 h

Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri Sözlüğü, Cilt 3, İstanbul, 1993 Mengi, Mine; Metin Şerhi, Tahlili ve Tenkidi Üzerine, Divan Şiiri Yazıları,

Akçağ Yayınevi, Ankara, 2000.

Mu’în, Muhammed, Ferheng-i Fârsî, Cilt 1-6, İntişârât-ı Emîr-i Kebîr, Tahran, 1371.

Nev‘izâde Atâyî, Hadâikü’l-Hakâyık fî Tekmileti’ş-Şakâyık, İstanbul, 1268 h.

(37)

27

Oğuz (Ortaç), Meral, Surûrî’nin Şerh-i Divân-ı Hâfız’ı: 15 Varağının Transkripsiyonu, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 1998.

Okatan, Halil İbrahim, Sürûrî Divanı: Hayatı, Eserleri, İnceleme, Kendi Yayınları, Ankara, 2010.

________, Sürûrî’nin Bahru’l-Ma‘ârifi: İnceleme ve Mukaddime Metni, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir, 1986.

Okur, Hüseyin, Muslihiddin Mustafa b. Şaban es-Sürûrî’nin Şerhu’l-Misbâh Adlı Eserinin Edisyon Kritiği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 2011.

Öktay, Nesrin, Muhammed Esad Dede ve Mesnevî Şerhi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2008.

Önder, Mehmet–Binark, İsmet–Sefercioğlu, Nejat, Mevlâna Bibliyografyası, I- II, Ankara, 1973.

Öngören, Reşat, “Mevlânâ” DİA, XXIX. Cilt, 2004, s.441-448.

Öz, Yusuf, Tuhfe-i Şâhidî Şerhleri, Konya, 1999.

Özdemir, Mehmet, İsmâîl Rüsûhî-Yi Ankaravî Şerh-İ Mesnevî (Mecmû'atu'l- Letâyif Ve Matmûratu'l-Ma'ârif) (Iv. Cilt) (İnceleme-Metin-Sözlük) Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bozok Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yozgat, 2013.

Öztürk, Şeyda, Şem’î’nin Mesnevî Şerhi (İlk Türkçe Tam Mesnevî Şerhi), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2007.

Mevlâna Celâleddin, Mesnevî, çev. Adnan Karaismailoğlu, Cilt I-VI, Akçağ Yayınları, Ankara, 2012.

Mevlâna Celâleddin, Mesnevî, Cilt I-VI, çev. Derya Örs, Hicabi Kırlangıç, Ekim Yayınları, İstanbul 2007.

(38)

28

Şafak, Yakup, Sürûrî'nin Bahrü'l-Ma'ârifi ve Enîsû'l-Uşşâk ile Mukayesesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum, 1991.

________, “Sürûrî’nin Bahru’l-Ma‘ârifi ve Bu Eserdeki Teşbih ve Mecaz Unsurları”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1997, 4: 217-235.

Şahin, Oğuzhan, Şem’î Şem’ullâh, Şerh-i Mesnevi (III-IV. ciltler) (inceleme- tenkitli metin-sözlük, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2012.

Şemsettin Sami, Kâmûsu’l A’lâm, Cilt 4, İstanbul, 1311

Şimşekler, Nuri, Âbidin Paşa ve Tercüme ve Şerh-i Mesnevî-i Şerîf, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 1992.

Tanyıldız, Ahmet, İsmâîl Rusûhî-yi Ankaravî Şerh-i Mesnevî (Mecmû’atu’l- Letâyif ve Matmûratu’l-Ma’ârif) (I. Cilt) (İnceleme-Metin-Sözlük), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2010.

Tarlan, Ali Nihad; “Metinler Şerhine Dair”, Edebiyat Meseleleri, İstanbul 1981, s. 187-202.

Top, Hüseyin, Mesnevî-i Manevi Şerhi İlk 1001 Beyit, Konya, Tablet Yayınları, 2008.

Top, Hüseyin, Mesnevî-i Manevi Şerhi, I-XI, Konya, Rumi Yayınları, 2011- 2018.

Turgut Koçoğlu, Şemʻî Şemʻullah Şerh-i Mesnevî II. Cilt, (Kayseri Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Kayseri, 2009

Ünver, Niyazi, Gelibolulu Sürûrî ve Divanı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2010.

Yalap, Hakan, İsmail Rusuhi-yi Ankaravi Şerh-i Mesnevi (Mecmu'atü'l- Letayif ve Matmuratu'l-Ma'arif"(2.Cilt) İnceleme-Metin-Sözlük) Yayınlanmamış Doktora Tezi, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde, 2014.

https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/

(39)

29 http://www.konyayazmakutup.gov.tr/

http://www.suleymaniye.yek.gov.tr/

https://www.yazmalar.gov.tr/

(40)

30

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

(41)

31

(42)

یر

ه اد

ی ا

م ا

هو ن ز و ت دا

ن ز و ت دا ر

ی ح یرو

مود (ید ا )

ٔ ن ر را

ک

د ا ار

ن ه ا وا

2019

(43)

‌

‌ ……….………1

‌ ……… 765

‌ ……… 793

(44)

1

ِ ِ ا ِ ٰ ْ ا ِ ّ ا ِ ْ ِ

) 1b ( و و و ار وا ٌ َ ُ ُ ِ ْ ُ َ ار ا

ار ی وا 1

ِهِ ْ َ ِ ُ َ ُ ِٕا ٍء ْ َ ْ ِ ْنِٕا َو ُ یو

ار و نا و 2

ا اور یا ناور با ار ناور و ا

ی و د 3

ِ ْ ا َ

َ ْ َ َ ًء َ َ اور ت نا

و تاد ت ّ و ت رو تا و .

زور رد ت ب ا و لا م و دورد عا ا و ار تا ّ او م ّ ا ت 4

.د م ا نا ا یرو ، ۀ 5

ی ب اوز لّوا ن ن ن

جرُد ح و ار غ تّ ا رد ا ، ر م ا ار ی ِ ا ِ 6

ر َ و ب ا ر ، ود ۀ ۀ و ل ،یرو و ی ی رد ّرد ، ن ا

و م ا ن ت ف ا ،ما و ّصا ب

ُ ا َ َ َ

ک ۀ ا ُهَ ْ ا َ َ َ َو ُهَرْ َ و د

ار دا ا و د ت د د 7

ار لّوا ّ ح نا ر و ا و د و ت ا نا

و م ت نا ن .د م ا ن د ی .دروا ه رد

و د ر ا ن ا و او ق ود ق ا

حو 8

ر تا ّ و نا نا تر ا و ۀ ا م .ر

9

1

Sİ ی : K

2

ار و Sİ ار و : K

³ ا Sİ ا : K

زور رد 4

Sİ رد : K

5

د S ا + : İK

6

جرُد Sİ : - K

7

ٔ ٔ ّ :S K

8

: S - K

⁹ و K - : S