EU IPA13/CS-02.a 2013 ENERJİ SEKTÖRÜ PROGRAMI FAZ 2 PROJESİ. Enerji Piyasasının Geliştirilmesi. Başlangıç Raporu [Türkçe Versiyon] Revizyon 4

EU IPA13/CS-02.a

2013 ENERJİ SEKTÖRÜ PROGRAMI FAZ 2 PROJESİ

Enerji Piyasasının Geliştirilmesi

Başlangıç Raporu [Türkçe Versiyon]

Revizyon 4

Şubat 2019

2

Içindekiler

KISALTMALAR TABLOSU ... 3

TABLOLAR INDEKSI ... 4

ŞEKILLER INDEKSI ... 5

1 BAĞLAM VE AMAÇLAR ... 6

1.1 BAĞLAM ... 6

1.2 PROJE AMAÇLARI ... 6

1.3 BU DOKÜMANIN YAPISI... 8

2 SÖZLEŞME KAPSAMI ... 10

2.1 PROJENIN BAŞLANGICI:BAŞLANGIÇ AŞAMASI ... 10

2.2 BAŞLANGIÇ GÖREVINDEN SONRA IŞ KAPSAMI HAKKINDA PAYLAŞILAN YORUMLAR ... 11

3 PROJE ORGANIZASYONU ... 12

3.1 PROJE EKIBI ... 12

3.2 PROJE YÖNETIMI ... 12

3.2.1 Kisitlar, Riskler ve Varsayimlar ... 14

3.3 MÜŞTERI TARAFINDA PROJEDEN SORUMLU PERSONEL ... 14

4 PROJE GÖREVLERI... 15

4.1 GÖREV 1–ELEKTRIK PIYASASI GELIŞIMININ DESTEKLENMESI ... 15

4.1.1 Görev 1a – Mevcut Durum Analizi Ve Elektrik Piyasasindaki Zorluklar ... 15

4.1.2 Görev 1b - Toptan Satiş Piyasasinin Gelişimi ... 19

4.1.3 Görev 1c – Bpm Operasyonlarinin Değerlendirilmesi Ve Geliştirilmesi ... 39

4.1.4 Görev 1d – Olasi Gelişim Alanlarina Destek ... 50

4.1.5 Görev 1e – Çalişma Ziyaretleri Ve Seminerler ... 60

4.2 GÖREV 2–GAZ PIYASASININ DESTEKLENMESI ... 62

4.2.1 Görev 2abc – Doğal Gaz Piyasasi Ve Sürekli Ticaret Platformu Üzerine Değerlendirme Ve Tavsiyeler ... 62

4.2.2 Görev 2d – Kapasite Oluşturma Desteği + Eğitim + Saha Ziyareti ... 69

4.3 GÖREV 3-WEB SAYFASI VE PROJE GÖRÜNÜRLÜĞÜ ... 72

5 IŞ PLANI, ÇIKTILAR VE DIĞER HUSUSLAR ... 75

5.1 GENEL PROJE IŞ PLANI ... 75

5.2 ÇIKTI LISTESI ... 75

5.3 ÇALIŞTAYLAR LISTESI ... 77

5.4 SEMINERLER LISTESI ... 77

5.5 ÇALIŞMA ZIYARETLERI LISTESI ... 77

5.6 EĞITIM OTURUMLARI LISTESI ... 78

6 EKLER ... 85

6.1 EK A–ÇALIŞMA ZIYARETLERI IÇIN ÖNERILEN TASLAK GÜNDEMLER ... 85

6.2 EK B–GÖREV 1A VE 1B-1.1KAPSAMINDAKI TALEPLER ... 87

6.3 EK C–SÖZLEŞME GÖRÜŞMELERI TUTANAKLARI ... 115

3

K

T

Kısaltma Tanım

BOTAŞ Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anomim Şirketi

STP Sürekli Ticaret Platformu

EPDK Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu

ENTSO-G Avrupa Gaz İletim Sistemi Operatörleri Ağı EPİAŞ Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi

AB Avrupa Birliği

GO Menşe Garantisi

ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı MIPD Çok Yıllı Endikatif Planlama Belgesi

Pİ Piyasa İşletmecisi

PUE Piyasa İşletim Usul ve Esasları

REMIT Enerji Toptan Satış Piyasalarında Dürüstlük ve Şeffaflık ile İlgili Düzenleme ŞİD İletim Şebekesi İşleyiş Düzenlemelerine ilişkin Esaslar

SO Sistem Operatörü

ToR İş Tanımı

TSO İletim Sistem Operatörü

4

T

I

Tablo 1 - Kilit Uzmanlar Listesi ... 12

Tablo 2 - Mevcut Kilit Olmayan Uzmanlar Listesi ... 12

Tablo 3 - Faydalanıcılar Bünyesindeki Kilit Kişilerin Listesi ... 14

Tablo 4 - Çıktı Listesi, Görev 0... 75

Tablo 5 - Çıktı Listesi, Görev 1A ... 75

Tablo 6 - Çıktı Listesi, Görev 1B ... 75

Tablo 7 - Çıktı Listesi, Görev 1C ... 76

Tablo 8 - Çıktı Listesi, Görev 1D ... 76

Tablo 9 - Çıktı Listesi, Görev 1E ... 76

Tablo 10 - Çıktı Listesi, Görev 2... 76

Tablo 11 - Çalıştaylar Listesi... 77

Tablo 12 - – Seminerler Listesi ... 77

Tablo 13 - Çalışma Ziyaretleri Listesi ... 77

Tablo 14 - Eğitim Oturumları Listesi ... 78

5

Ş

I

Şekil 1 - Proje Yönetimi (Görev 0) Zaman Çizelgesi ... 13

Şekil 2 - Proje Yapısı ... 15

Şekil 3 - Görev 1A Zaman Çizelgesi ... 19

Şekil 4 - Görev 1B – 1.1 Başlangıç Görevinde kararlaştırılan kilometre taşları ... 26

Şekil 5 - Görev 1B – 1.1 Başlangıç Görevinde kararlaştırılan kilometre taşları (dvm.) ... 26

Şekil 6 - Görev 1B-1.1 Zaman Çizelgesi ... 26

Şekil 7 - Görev 1b-1.2a Zaman Çizelgesi ... 30

Şekil 8 - Görev 1b-1.2a Zaman Çizelgesi (dvm.) ... 30

Şekil 9 - Görev 1B-1.2b Zaman çizelgesi ... 36

Şekil 10 - Görev 1B-1.2c Zaman Çizelgesi ... 39

Şekil 11 - Görev 1B-1.2c Zaman Çizelgesi (dvm.) ... 39

Şekil 12 - Görev 1C Zaman Çizelgesi ... 50

Şekil 13 - Görev 1D-1 Zaman Çizelgesi ... 54

Şekil 14 - Görev 1D-1 Zaman Çizelgesi (dmv.) ... 55

Şekil 15 - Görev 1D-2ab Zaman çizelgesi ... 59

Şekil 16 - Görev 2ABC için Başlangıç Fazı Bulguları ... 67

Şekil 17 - Görev 2ABC Zaman çizelgesi ... 67

Şekil 18 - Görev 2ABC Zaman çizelgesi; Faz 1 Detayları... 68

Şekil 19 - Görev 2ABC Zaman çizelgesi; Faz 2 Detayları... 68

Şekil 20 - Görev 2ABC Zaman Çizelgesi; Faz 3 Detayları ... 69

Şekil 21 - Görev 3 Zaman Çizelgesi ... 74

Şekil 22 - Proje İş Planı ... 79

Şekil 23 - Proje İş Planı (dvm. 1) ... 80

Şekil 24 - Proje İş planı (dvm. 2) ... 81

Şekil 25 - Proje İş Planı (dvm. 3) ... 82

Şekil 26 - Proje İş Planı (dvm. 4) ... 83

Şekil 27 - Proje İş Planı (dvm. 5) ... 84

6

1 B

A

1.1 Bağlam

Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA), Avrupa Birliği'nin (AB) "genişleme ülkeleri"ndeki reformları mali ve teknik yardımlarla desteklediği bir araçtır. Katılım süreci boyunca ülkelerin kapasitelerini artırmak amacıyla kullanılan IPA fonları sayesinde bölgede ilerlemeler ve olumlu gelişmeler yaşanmaktadır.

Enerji Piyasasının Geliştirilmesi Projesi, Enerji Sektörü Programı kapsamında finanse edilmekte (Faz 2) olup, IPA'nın 2011-2013 yıllarını kapsayan ikinci Çok Yıllı Endikatif Planlama Belgesinde (MIPD) belirtilen hedef ile ilgilidir: “İç gaz ve elektrik piyasasında müktesebata daha iyi uyum ve müktesebatın uygulanması”. Bu çerçevede, AB Üçüncü Enerji Paketinin kabul edilmesini müteakip, elektrik ve doğal gaz yasalarının uyumlaştırılmasına ilişkin çalışmalar devam etmektedir. Bu bağlamda, IPA fonları ve AB deneyimi, özellikle üçüncü tarafların erişimi, şeffaflık ve sürdürülebilir bir serbest piyasanın oluşturulması bakımından daha iyi işleyen bir iç enerji piyasasına sahip olabilmek için hayati öneme sahiptir.

1.2 Proje Amaçlari

İş Tanımı'ndan da görülebildiği gibi, projedeaşağıdaki 4 amacın başarıyla gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir:

1. Amaç: Elektrik Piyasasının Desteklenmesi 2. Amaç: Doğal Gaz Piyasasının Desteklenmesi

3. Amaç: EPİAŞ’ın Kapasitesinin ve Piyasa Operasyonlarının Desteklenmesi 4. Amaç: Menşe Garantisi ile ilgili Farkındalığın Artırılması

Bu amaçlara yönelik olarak, faaliyetler bu belgenin 4. bölümünde detaylı olarak açıklanmış olan bir dizi görev ve alt görevler halinde yapılandırılmıştır. Bu faaliyetler aracılığıyla, TEİAŞ'ın Sistem Operatörü (SO), EPİAŞ'ın ise Piyasa İşletmecisi (Pİ) olarak kapasitelerinin artırılmasına katkıda bulunulması ve bu kurumların faaliyetlerinin AB Üçüncü Mevzuat Paketi olarak adlandırılan AB müktesebatına uyumlaştırılması amaçlanmaktadır. Amaçlar ve faaliyetlerle ilgili bilgiler, yine İş Tanımına dayanarak aşağıdaki paragraflarda özetlenmiştir.

1. Amaç: Elektrik Piyasasının Desteklenmesi

a. Elektrik Piyasasının Gelişimi ve Piyasadaki Zorluklar Hakkında Genel Bir Değerlendirme Türkiye elektrik piyasası, son on yılda elektrik üretimi için önemli miktarda yeni yatırım çekmiştir.

Artan talep, gelecekteki yatırımlara yönelik iyi bir planlama gerektirecektir. Arz fazlası ve piyasa dışı kapasite (özellikle yenilenebilir enerji kaynakları) piyasadaki toptan satış fiyatlarını etkilemiş olup, yeni (özellikle baz yük) üretim yatırımlarına talep azalmaktadır. Çalışmada, yenilenebilir enerji alanındaki son gelişmelerin, yurtiçi taş kömürü ve linyit fabrikalarına yönelik son teşvik mekanizmalarının, nükleer enerji santrali projelerinin ve toptan satış piyasasındaki eski Enerji Alım Anlaşmalarının (PPA'ların) süresinin dolmasının etkilerinin değerlendirilmesi amaçlanmaktadır (hacim ve olası fiyat değişiklikleri açısından). Ayrıca, arz güvenliği, elektrik fiyatları ve güvenilir sistem işletmesi ve temel yük enerji santrali yatırımları konusunda yukarıda belirtilen gelişmelere bağlı olarak ortaya çıkan risklerin (varsa) ve zorlukların analitik olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.

Herhangi bir zorluğun üstesinden gelmek için olası çözümler ve seçenekler araştırılmalıdır. Yeni yatırımları kolaylaştırmak ve riskleri azaltmak için yeni bir teşvik mekanizması önerilebilir. Bu tür

7

çözümlerin (kapasite mekanizmaları dahil fakat bunlarla sınırlı olmamak üzere) piyasa ve fiyatlar etkisi sayısal olarak değerlendirilmelidir. Ayrıca, yeni bir piyasa tasarımı konusundaki teklifleri desteklemeye yönelik standartlaştırılmış finansal ürünler (örneğinkur farkı sözleşmeleri veya vadeli sözleşmeler) geliştirme ihtiyacı analiz edilecek, değerlendirilecek ve eğer gerekçelendirildirilebilirse önerilecektir.

b. Dengeleme Güç Operasyonlarının ve Piyasasının İyileştirilmesi

İyi işleyen bir elektrik piyasası için, TSO’nun kapasitesi, gerçek zamanlı dengeleme prosedürleri, dağıtım işlemleri, tıkanıklık yönetimine ilşkin yöntemleri ve ilkeleri, dengeleme talimatlarının şeffaflığı ve enerji piyasasının dengelenmesi ile ilgili diğer hususlar büyük önem taşımaktadır.

Bu nedenle, bu çalışmanın amaçlarından biri TSO’nun (TEİAŞ) kapasitesinin değerlendirilmesi ve geliştirilmesi ve mevcut Dengeleme Güç Piyasası (BPM) operasyonlarının ileriye taşınmasıdır.

Talep Tarafı Yanıtının, bir Kapasite Mekanizması kapsamında veya BPM operasyonu dahilindeki teklifler kapsamında dahil edilmesi konusu dikkate alınmalıdır.

Sistemin uzun vadeli güvenilirliğini ve fiyatların marjinal maliyetlere dayanarak oluşturulmasını temin edebilmek için, mevcut dengeleme güç piyasasına yönelik talep tarafı katılımı da dahil olmak üzere farklı yapı ve seçeneklerin araştırılması ve analiz edilmesi gerekmektedir. Ancak böylelikle, sistem operatörleri için son derece önemli olan esneklik sağlanabilir ve fiziki elektrik sisteminin güvenilir bir şekilde işletilebilmesi için gerekli olan maliyet etkililiği daha yüksek seviyeye çıkarılabilir.

c. Komşu Elektrik Piyasaları ile Piyasa Birleşmesi

Türkiye elektrik şebekesi artık ENTSO-E sisteminin ayrılmaz bir parçasıdır ve Avrupa Kıtası ağı ile eşzamanlı olarak işletilmektedir. Bir sonraki adım, Türkiye piyasasının, ENTSO-E tarafından geliştirilen kurallar ve kodlar doğrultusunda Avrupa elektrik piyasalarıyla birleştirilmesidir. Bu hedefe ulaşmayı kolaylaştırmak için, mevcut durum ve komşu ülkelerle piyasa entegrasyonu konusundaki işbirliğinin önündeki engeller teknik olarak değerlendirilmeli ve AB ülkeleriyle ve diğer komşularla sınır ötesi ticareti kolaylaştırmak için işbirliği olanakları ve işbirliğinin önündeki engeller analiz edilmelidir. Özellikle, Türkiye'de “Kapasite Tahsisi ve Tıkanıklık Yönetimi (CACM)”, “İleriye Dönük Kapasite Tahsisi (FCA)” ve “Elektrik Dengelemesi (EB)” ile ilgili ENTSO-E Kılavuz İlkelerinin uygulanmasınailişkin şartlar, engeller ve bir plan ortaya koyulmalıdır.

Bu bölümde, Türkiye'nin ENTSO-E’nin “Elektrik Piyasası Eşleştirmesi (Bölgeler Arası Fiyat Eşleştirmesi, PCR)” ve “Dengeleme Pilot Projeleri” içindeki konumu da değerlendirilecektir. Bu değerlendirmeden sonra bir yol haritasının yanı sıra, kurumların rol ve sorumlulukları hakkında bir rapor hazırlanacaktır.

2. Amaç: Doğal Gaz Piyasasının Desteklenmesi

Proje, doğal gaz piyasasının geliştirilmesi ve gaz alım satım platformu için IPA 2012 programı kapsamında yürütülen çalışmaları tamamlayacak ve AB piyasasına daha iyi katılım için sistemin ve gaz piyasasının fiziksel performansını ve kalitesini artıracaktır. Bu nedenle, özellikle EPİAŞ ile ilgili olanlar olmak üzere bu Proje ile ilgili faaliyetler, doğal gaz ticaret platformunun EPİAŞ’a entegrasyonunun güvence altına alınması, BOTAŞ’ın dengeleme operasyonlarının iyileştirilmesi ve Türkiye doğal gaz piyasasının Avrupa piyasasına etkin bir şekilde entegre edilmesi amacıyla yürütülecektir.

Proje aynı zamanda EPİAŞ'ın, piyasa operasyonunun yanı sıra gaz spot değişimi, dengeleme hizmetleri, dengesizlik anlaşmaları ve BOTAŞ ve Borsa İstanbul gibi diğer taraflarla (gaz için vadeli işlemler borsasının kurulması durumunda) olan koordinasyonunu iyileştirme gerekliliklerinden kaynaklanmaktadır.

8

3. Amaç: EPİAŞ’ ın Kapasitesinin ve Piyasa Operasyonlarının Desteklenmesi

EPİAŞ, şeffaf, güvenilir ve güvenilir piyasa koşullarının yanı sıra tüm piyasa katılımcılarına eşit erişim sağlama misyonuna sahiptir. Böylece, bu amaç kapsamında piyasa işletmecisinin (EPİAŞ) işletme kapasitesi geliştirilecek; politika ve düzenlemeler arasında standardizasyon ve uyum sağlanması için politika yapıcı ve düzenleyici kurum (ETKB, EPDK) arasındaki kapasite geliştirme çalışmaları buna göre geliştirilecektir. Piyasa işletmecisinin operasyonel kapasitesi için gerekli revizyon ve modelleri dahil etmek için, ilgili paydaşların (ETKB, EPDK) yasal ve politika oluşturma kapasitesi de geliştirilecektir.

EPİAŞ aylık mali uzlaştırma, piyasa katılımcısı tescili, teminat tespiti ve hesaplanması ve faturalandırma işlemlerini gerçekleştirmektedir. Söz konusu piyasa faaliyetlerine ek olarak, EPİAŞ yeni enerji piyasaları geliştirmeyi, mevcut enerji piyasalarına yeni mekanizmalar eklemeyi, finansal potansiyeli olanlar da dahil olmak üzere yeni ürünler geliştirip sunmayı ve bütünlüğü ve verimliliği korumak için gerekli değişiklikleri belirlemeyi amaçlamıştır. EPİAŞ ayrıca, Avrupa enerji borsası şirketleri ile daha fazla işbirliği yapılmasını sağlamak için Türkiye enerji piyasalarının AB direktiflerine uyumundan da sorumludur. Diğer yandan EPİAŞ , ilgili konularda değerlendirme yapmak amacıyla Piyasa İzleme ve Piyasa Riskinin Erken Saptanması konusunda komiteler kurmuştur. AB'ye komşu piyasalarla “Pazar Birleşmesi” hedefine yaklaşıldığında, bu hedefin gerçekleştirilebilmesi için EPİAŞ'ın TEİAŞ ile birlikte kilit rol oynaması istenecektir.

Bu nedenle, bu çalışmanın temel amaçlarından biri, EPİAŞ'ın borsa operasyonlarını değerlendirmek; piyasa operasyonlarına yönelik kapasitesini artırmak; ve şeffaflık, piyasa gözetimi, uygun tüketici kaydı ve veri tabanı operasyonlarındaki gelişmelere destek olmaktır.

Bununla birlikte, olası bozulma olasılıkları, fiyat oluşturmada manipülatif eylem ve dış müdahale riskleri, uzun vadeli fiyat yansımalarında piyasa fiyatlarının etkinliği ve farklı fiyat verme bölgelerinin (piyasa ayrışımı) oluşum riskleri ele alınmalı ve piyasa operasyonlarının geliştirilmesine yönelik düzeltici faaliyetler tavsiye edilmelidir.

4. Amaç: Menşe Garantisi ile ilgili Farkındalık Artırma

Yeşil sertifika sistemleriyle ilgili olarak, dikkate alınması gereken konular arasında sertifikalandırma süreci, Avrupa sertifikasyon sistemleriyle uyumluluk, bu sistemlerin emisyon ticareti izinleri gibi diğer piyasa temelli araçlarla etkileşimleri ve sistemleri yöneten yasal çerçeve sayılabilir.

Proje kapsamında, politika yapıcılara, yukarıda belirtilen konularda AB'deki en iyi uygulamalar hakkında bilgilerin yanı sıra, genel olarak yeşil sertifika piyasalarındaki AB deneyiminden edinilen dersler hakkında bilgi sağlanması beklenmektedir.

1.3 Bu Dokümanin Yapisi

Bu doküman aşağıdaki şekilde yapılandırılmıştır:

• Bu ilk bölümde, bağlama yer verilmiş ve projenin hedefleri İş Tanımında (ToR) yer aldığı şekilde tanımlanmıştır.

• Bölüm 2'de, projeye ilişkin sözleşme kapsamı ele alınacak, proje kapsamında gerçekleştirilmesi gereken görevler tanımlanacak; başlangıç aşamasında yapılan çalışmalara yer verilecek ve farklı faydalanıcıların İşin Kapsamı ile ilgili aldığı yorum ve görüşlerpaylaşılacaktır.

• Bölüm 3'te, işlerin başarılı bir şekilde yerine getirilmesi için uygulanan proje organizasyonu ve proje yönetimi prosedürlerine genel bir bakış sunulmaktadır.

• Bu Başlangıç Raporunun özünü oluşturan Bölüm 4'te, proje sırasında geliştirilecek her

9

bir görev kapsamına ilişkin olarak beklenen iş yükü ve gerçekleştirilecek faaliyetler detaylandırılacak ve görev kapsamı haricinde müşterinin yeni beklentiler/gereklilikler ortaya koyması halinde bu tür işler sözleşmede belirtilen İşin Kapsamı ile

karşılaştırılacaktır.

• Bölüm 5'te, detaylı çalışma planına ve çalıştaylar, seminerler ve çalışma ziyaretleri de dahil olmak üzere müşteriye sunulacak resmi çıktılar ele alınacaktır.

• Son olarak, Bölüm 6'da, dokümanın ilgili kısımlarına dair içerik sağlayan eklere yer verilmiştir.

10

2 S

K

Projeye ilişkin sözleşme koşulları, İşin Kapsamının revize edilmesi konusundaki uzun soluklu sözleşme müzakerelerinin ardından, üzerinde uzlaşılan kapsamda 10 Eylül 2018 tarihinde imzalanmıştır. Bu projenin ilk ortaya çıkışı ve dolayısıyla İş Tanımı uzun yıllar öncesine dayandığı için, proje ihale edildiğinde, yıllar içinde Türkiye'nin enerji alış verişinde ve elektrikve gaz piyasalarında yaşanmış olan hızlı gelişmeler sebebiyle Görev Tanımı güncelliğini yitirmişti.

Sonuç olarak, Türk faydalanıcıların ilettiği en güncel sorunlara ve ihtiyaçlara cevap verebilmek için İş Tanımının içeriğini tekrar gözden geçirme ihtiyacı ortaya çıktı. İş Tanımının son haline bu raporda yer verilmemiş olsa da, Bölüm 4'te bahsi geçen görevler İş Tanımını açıkça ortaya koymaktadır. ETKB ve konsorsiyum temsilcileri tarafından üzerinde mutabık kalınan, son sözleşme müzakerelerine ilişkin toplantı tutanaklarına da eklerde açıkça yer verilmiştir.

2.1 Projenin Başlangici: Başlangiç Aşamasi

Bu başlangıç aşamasında 3 ana faaliyet geliştirilmiştir.

Projenin tüm tarafları ile toplantı

Proje başlangıç toplantısı 16 Eylül 2018 Salı günü tüm faydalanıcıların ve konsorsiyum üyelerinin katılımıyla Ankara'da gerçekleştirilmiş olup toplantıda, ilk tartışmalar ve gerekli tüm ekip sunumları yapılmıştır. Bu resmi başlangıçtan sonra, proje üyeleri ile faydalanıcılar/paydaşlar arasında teknik toplantılar yapılmış olup, yürütülen faaliyetler aşağıdaki listede gösterilmektedir.

• 10 Eylül 2018 ve 12 Eylül 2018’ de EPİAŞ ile Başlangıç Öncesi Toplantılar

• 18 Eylül 2018’ de Proje Başlangıç Toplantısı

• 18 Eylül 2018’de Dünya Bankası Ekibi ile Toplantı

• 19 Eylül 2018’ de EPDK ekibi ile toplantı

• 19 Eylül 2018'de BOTAŞ TSO Ekibi ile toplantı

• 20 Eylül 2018'de TEİAŞ BPM ile toplantı

• 21 Eylül 2018’de EPİAŞ ile toplantı

• 24 Eylül 2018’de EPİAŞ ile toplantı

• 27 Eylül 2018’de ETKB Arz Güvenliği Daire Başkanlığı ile toplantı

• 27 Eylül 2018’de BOTAŞ Ticaret Ekibi ile toplantı

• 01 Ekim 2018’de EPİAŞ ile toplantı

• 5 Ekim 2018’de EPİAŞ ile Video Konferans

• 9 Ekim 2018’de EPİAŞ ile Video Konferans Veri ve bilgi talepleri

Bölüm 4'te ve eklerde ayrıntılı olarak açıklanmakla birlikte, ilk bilgi ve veri talebi başlangıç haftasının sonunda iletilmiştir. Bundan iki hafta sonra ise, bu talebi tamamlar nitelikte ayrıntılı bir anket paylaşılmıştır.

Raporlama döneminde ve öncesindeki toplantılarda faydalanıcılar, danışmanlara cevaplar iletmiş; sunumlar, belgeler ve Türk sistemi hakkında uygulamaya dair çok değerli bilgiler sağlamıştır.

Tüm bu bilgiler konsorsiyum tarafından, proje faaliyetlerini gerçekleştirmek için gerekli olan tüm nitel ve nicel analizleri geliştirmek ve ilk proje sonuçlarını ETKB ile kararlaştırıldığı gibi 8. haftanın sonunda sunmak amacıyla kullanılmaktadır.

11

Çalışma Ziyaretlerinin Organizasyonu

Bu başlangıç aşamasındaki çalışmalar çerçevesinde, çalışma ziyaretleri taslak olarak organize edilmeye başlanmıştır. Ziyaretlerle ilgili teknik şartların ayrıntıları şu bölüm ve alt bölümlerde verilmiştir: Bölüm 4; Alt Bölüm 4.1.5: Görev 1E - Çalışma Ziyaretleri ve Seminerler; Alt Bölüm 4.2.2: Görev 2D - Kapasite Geliştirme Desteği + Eğitim + Saha Ziyareti. Ayrıca, çalışma ziyaretleri için önerilen gündemler Eklerde sunulmuştur.

2.2 Başlangiç Görevinden sonra iş Kapsami Hakkinda Paylaşilan Yorumlar

İşin kapsamına dair tüm yorumlar ve sözleşme görüşmelerinden sonra faydalanıcılar ile konsorsiyum arasında üzerinde anlaşılan tüm konular, Bölüm 4'teki proje görevleri kapsamında açıkça belirtilmiştir.

Bu bölümde sadece, Başlangıç haftasında ve akabinde gerçekleştirilen toplantılarda (ör. 9 Ekim’

de konsorsiyum ve EPİAŞ arasında düzenlenen [video] konferansta) üzerinde tartışılmaya devam edilmiş olan işlere ve tarafların üzerinde mutabık kaldığı konulara değineceğiz.

12

3 P

O

3.1 Proje Ekibi

Proje ekibi aşağıdaki Kilit Uzmanlardan (KU) ve Kilit Olmayan Uzmanlardan (KOU) oluşmaktadır.

Tablo 1 - Kilit Uzmanlar Listesi

# Adı Kurumu

K-1 Guido Cervigni Enerji borsası uzmanı

K-2 Anders P. Houmøller Enerji borsası uzmanı (doğal gaz) K-3 Orhan Çitanak Enerji piyasası uzmanı

K-4 Alex Papalexopoulos Elektrik piyasaları uzmanı K-5 Pandelis Biskas Finansal ürün ve ticaret uzmanı

K-6 Bengi Turgan Etkinlik planlama ve proje sonuçlarını yayma K-7 Graeme Steele Enerji borsası uzmanı (elektrik)

K-8 Pierre Bernard Enerji piyasaları mevzuat uzmanı Tablo 2 - Mevcut Kilit Olmayan Uzmanlar Listesi

# Adı Kurumu

N-1 Jorge Bircher Ekip lideri yardımcısı (uluslararası) N-2 Elif Tek Yerel proje koordinatörü

N-3 Javier Alcaide Gaz uzmanı (uluslararası) N-4 Arnaldo Orlandini Gaz uzmanı (uluslararası)

N-5 Paul Sotkiewicz Piyasa izleme ve gözetimi (uluslararası)

N-6 Daniel Serrano Enerji piyasası modelleme ve operasyonlar (uluslararası) N-7 Antonio Carrano Enerji piyasası modelleme ve operasyonlar (uluslararası) N-8 George Vlondakis Yeşil sertifika uzmanı (uluslararası)

N-9 George Peponis Bilişim Teknolojileri (BT) uzmanı (uluslararası) N-10 Alper Günaydin Enerji Piyasaları Uzmanı (yerel)

N-11 Uluç Bilecen BT uzmanı (yerel) N-12 Carlo Citerio Gaz ve Elektrik Uzmanı

Proje uygulamasında bu uzmanlardan ikisinin ilave görevleri de olacaktır: Anders Houmøller Ekip Lideri ve Daniel Serrano Proje Koordinatörü olarak görev alacaktır. Ekip Lideri çıktıların kalitesinden sorumlu olacak ve ETKB ile irtibatı sağlayacak; Proje Koordinatörü ise proje uygulaması süresince tüm idari faaliyetleri yürütecek ve Ekip Liderinin inisiyatifini gerektirmeyen tüm faaliyetlerle ilgili olarak ETKB ile etkileşim içinde olacaktır.

3.2 Proje Yönetimi

Sadece teknik konulara ve kalite güvencesine odaklanmış olan ve yalnızca kriz durumlarında ve çok önemli konularla ilgili olarak ETKB ile etkileşimde olacak olan bir Ekip Lideri ve projeyle ilgili tüm idari ve sözleşmesel hususlardan sorumlu bir proje koordinatörü yönetiminde, en iyi proje yönetim tekniklerini kullanarak görev yapacağız.

Proje ekibimiz, yukarıda gösterildiği gibi, sorunsuz çalışacak ve müşteriyle düzenli bir şekilde etkileşim içinde olacak bir dizi uluslararası ve yerel uzmandan oluşmaktadır. Proje başlangıç toplantısı sırasında belirtildiği gibi, sözleşmenin kapsamını hiç sorgulamadan uygulamak yerine,

“neyin önemli” olduğuna odaklanacağız.

13

Yukarıda açıklandığı üzere, bu proje (çok disiplinli bir hedefler kümesi için) çok disiplinli bir uzmanlar ekibinden oluşmaktadır ve konu bazında tavsiyelerde bulunabilmek için ilgili konuları öncelik sırasına sokabilme yeteneğimizi bir başarı faktörü olarak görmekteyiz. Bazı boşluklar/tasarımsal sorunlar/müktesebatla uyumlaştırılmamış hususlar tespit edilebilir; bizim görevimiz bunları eleştirel bir yaklaşımla ele almak ve faydalanıcıların öncelikle hangi hususların çözümüne odaklanmaya başlaması gerektiğine dair bir öncelik sıralaması yapmaktır.

Ayrıca, proje yönetimi hususunu da proje kapsamındaki görevlerden biri olarak görüyoruz. Bu görev kapsamında, aşağıda belirtilen tüm faaliyetlerin tamamlanmasını sağlayacağız:

• Proje Başlangıcı ve Proje Yönetim Ofisi:

o Bir proje yönetim ofisinin kurulması (Ankara'da, Sayın Zehra Tuncay'ın idaresinde)

o Proje ekibinin, projede yer alan diğer kurumlardaki mevkidaşlarına tanıtılması o Projenin amaçları, kapsamı ve yapısı hakkında ortak bir anlayış oluşturulması o “Başlangıç Raporu” taslağının oluşturulması ve “Başlangıç Toplantısı”’nın

yapılması

• Proje Kapsamı ve Proje Gerekliliklerinin Yönetimi:

o Her üç ayda bir sunulmak üzere “Ara Değerlendirme Raporu” taslaklarının oluşturulması

o İlerleme raporlarının kapsamını sunmak için her üç ayda bir “Yönlendirme Komitesi Toplantıları” yapmak

• Proje Kapanışı

o Nihai Rapor taslağının oluşturulması ve “Proje Kapanışı Yönlendirme Komitesi Toplantısı”nın organize edilmesi.

Tüm proje yönetimi faaliyetlerine ilişkin planlanan zaman çizelgesi aşağıdaki gibidir:

Şekil 1 - Proje Yönetimi (Görev 0) Zaman Çizelgesi¹

1 Bu belgede gösterilen tüm zaman çizelgelerinde, başlıktaki tarihler, gösterilen son 4 haftalık bloğun Cuma gününe aittir. Örneğin, 5. hafta, 19 Ekim 2018'den bir sonraki iş gününde başlar.

14

3.2.1 KISITLAR,RISKLER VE VARSAYIMLAR

Önerilen metodoloji ve zaman çizelgesi aşağıdaki varsayımlara dayanmaktadır:

• İlgili tüm mevcut veri ve dokümanlar Müşteri tarafından zamanında temin edilecektir;

bununla birlikte faydalanıcılar, mevcut olmayan ve hassas ya da gizli olduğu için temin edilemeyecek olan bilgi ve verilerden sorumlu tutulamaz².

• İlgili taraflarla (Bakanlık, TEİAŞ, EPİAŞ, EPDK ve ETD ve EÜD gibi sektör kuruluşları dahil) görüşmeler, konuyla ilgili görüş ve görüşlerini almak için zamanında yapılır.

• Gönderilen raporlar makul bir süre içerisinde gözden geçirilecek ve gözden geçirmenin sonuçları zamanında iletilecektir.

Görevler bazındaki faaliyet açıklamalarında pek çok kez altı çizildiği gibi, yukarıdaki listenin ilk maddesi projenin başarısı için gerekli fakat külfetli bir husustur. En azından projenin niteliksel/niceliksel analiz kısmı için, gereklidir çünkü faaliyetlerin önemli bir kısmı, derinlemesine veri analizine dayalıdır.

3.3 Müşteri Tarafinda Projeden Sorumlu Personel

Müşteri tarafındaki faydalanıcılarda görevli tüm kilit personelin listesi aşağıda verilmiştir.

Tablo 3 - Faydalanıcılar Bünyesindeki Kilit Kişilerin Listesi

Adı Kurumu

Süleyman Mümin Bulut MENR DG FRIP (IPA Unit)

Engin Bostancı MENR DG FRIP (IPA Unit)

Gökçen Kasapoğlu Yaramış MENR DG FRIP (IPA Unit)

Ahmet Anıl MENR DG FRIP (IPA Unit)

Murat Çiftçi MENR DG Energy Affairs

Hasan Silahtaroğlu EPİAŞ

Bahar Akyel EMRA

Egehan Gürbüz TEİAŞ

Aslı Yel BOTAŞ

Duygu Doğan BOTAŞ

Ekaterina Bakalova Delegation of the EU to Turkey

Nuray Çelebi MFA Directorate of EU Affairs (NIPAC)

Yasemin Örücü World Bank

Budak Dilli World Bank

Nick Frydas World Bank

2 Verilerin herhangi bir nedenden ötürü hassas ya da gizli olması veya kamuya açık olmaması sebebiyle tamamlanamayan görevlerden Danışman sorumlu tutulamaz. Faydalanıcılar, bu tip görevler haricindeki proje çıktılarına ilişkin onay sürecini durduramaz.

15

4 P

G

Proje, aşağıdaki şekilde gösterilen görev ve alt görevlerden oluşan karmaşık bir yapıya sahiptir.

Şekil 2 - Proje Yapısı

Bir önceki bölümde belirtilen proje yönetimi faaliyetlerinin yanı sıra, üç ana görev aşağıdaki gibi net bir şekilde ayrıştırılmıştır:

1. Görev 1: Elektrik Piyasası Gelişiminin Desteklenmesi 2. Görev 2: Gaz Piyasasının Desteklenmesi

3. Görev 3: Web Sayfası ve Proje Görünürlüğü

Aşağıdaki alt bölümlerde, tüm görevler kapsamında başlangıç aşamasında gerçekleştirilen faaliyetler ve müşteri gereksinimlerini karşılamak için gerçekleştirilmesi planlanan çalışmalar ayrıntılı bir şekilde sunulmaktadır.

4.1 Görev 1 – Elektrik Piyasasi Gelişiminin Desteklenmesi

4.1.1 GÖREV 1A –MEVCUT DURUM ANALIZI VE ELEKTRIK PIYASASINDAKI ZORLUKLAR

İşin Sözleşmesel Kapsamı

İş Tanımına göre, Göreve ilişkin iş kapsamı aşağıdaki faaliyetleri içerir:

o Mevcut piyasanın öncelikle aşağıdakiler açısından analizi:

o Sistem yeterliliği, o Arz-talep dengesi,

o Kapasite marjları, mevcut enerji üretim kapasitesinin varlığı.

o Sistem güvenliği ile ilgili sorunların, risklerin ve zorlukların ve ayrıca, kıyaslamaya esas teşkil eden ülkelere bakarak piyasanın başarılı bir şekilde işlemesini engelleyen faktörlerin belirlenmesi.

o Gelecekteki (2050’ye kadar) arz ve talep dengesinin şu hususlardikkate alınarak analiz edilmesi:

o ETKB'nin talep tahminleri, o Mevcut üretim kapasitesi,

16

o Geleceğe yönelik üretim yatırımları (inşaat halindekiler ve planlananlar), o Yenilenebilir enerji üretiminin gelişimi.

o Bu analizi yaparken, üretim kapasitesinin muhtemel bileşimi (yenilenebilir enerji kaynakları, gaz, linyit vb.ye göre) modellenecek ve belirlenecektir.

o Bu analiz, en az iki olası arz-talep senaryosuna göre yapılmalıdır. Başta güneş enerjisi olmak üzere yenilenebilir enerji kaynaklarının daha da gelişmesine ve piyasalar üzerindeki olası etkilerine dikkat edilmelidir.

o Bu senaryoların sonuçlarına göre, danışman aşağıdakileri değerlendirmeli ve rapor etmelidir:

o Güç sisteminin arz-talep dengesi ve güvenilirliği,

o Piyasaya dayalı olmayan yenilenebilir enerji gelişiminin ve yerel linyit santrallerine yönelik destek mekanizmalarının aşağıdakiler üzerinde etkisi:

o Likidite, şeffaflık ve verimlilik dahil olmak üzere toptan satış piyasası (Gün Öncesi Piyasası (DAM), Dengeleme Güç Piyasası (BPM) ve gün içi piyasası);

o Arz talep dengesini güvence altına almak için gerekli olan, yenilenebilir enerji ve linyit dışındaki yeni nesil yatırımlar.

o Uygun ekonomik sinyaller olarak yatırımları, kullanımı ve sürdürülebilirliği teşvik eden toptan fiyatlar ve tüketici fiyatları.

o Toptan satış fiyatının yeni giriş maliyetinin altında olması, o Borsa İstanbul’daki likiditenin azalması,

o Benzer komisyoncu ve yatırımcıların piyasadan çıkışı, o Dengeleme Piyasasının tasarımı,

o Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının girişine ilişkin gerekli reformlar

o Oyuncuların finansal açıdan sürdürülebilirliği ve bunun yatırım ortamına etkileri.

o Danışman, arz güvenliği ve yatırım ortamı açısından olası zorlukları ve riskleri belirleyecek ve raporlayacaktır.

o Bulgulara ve uluslararası deneyimlere dayanarak, danışman, piyasa gelişimi ile alakalı her türlü riskin üstesinden gelmeye yönelik olası tedbir ve çözümleri analiz edecek, arz güvenliğini geliştirecek ve aynı zamanda “Milli Enerji ve Madencilik Politikası"nın sürdürülebilirlikle ilgili amaçlarını da yerine getirmeye çalışacaktır. Herhangi bir yapısal, idari veya teknik iyileştirmeye ihtiyaç varsa bu konuda da tavsiyede bulunulacaktır.

Son olarak, bu görev kapsamında ortaya koyulması beklenen çıktılar aşağıda listelenmiştir:

• Elektrik Piyasası Değerlendirme Raporu (EMAR)

• Elektrik Piyasası Tavsiye Raporu (EMRR)

Yukarıdaki maddelere bakıldığında, görev 1A'nın, 1 no'lu ana görev kapsamındaki diğer faaliyetlerle oldukça yakından ilişkili olduğu açıkça görülebilir. Başlangıç toplantılarında kararlaştırıldığı gibi, görev 1A’nın, sonraki görevler kapsamında ele alınacak konulara ilişkin bir derinlemesine analizi kapsaması beklenmemektedir (örneğin, likiditedeki azallma görev 1B-1.1 kapsamındadır; dengeleme piyasası tasarımı görev 1C kapsamındadır; vb.). Görev 1A kapsamında, Türkiye elektrik sisteminin karşı karşıya olduğu en büyük riskin belirlenmesi ve sayısal analizinin yanı sıra, mevcut piyasa tasarımına tabi olan oyuncuların finansal sürdürülebilirliği (gelecekte hiçbir şeyin değişmeyeceği varsayımıyla) konusunda çalışacağız. Risk tanımlamalarımız sonucunda, sorular, tasarım seçenekleri ve diğer görevler sırasında özel olarak geliştirilen diğer niteliksel konular ortaya konulacaktır.

17

Bu görev kapsamında yukarıdaki konular ele alınırken ve benzer sorunlara ilişkin olası çözümler ve uluslararası örnekler listelenirken, her bir hususa ilişkin ayrıntılı açıklamalara yer verilmeyeceğini belirtmek isteriz.

Başlangıç Fazı Faaliyetleri

Proje başlangıç fazında Danışman, aşağıdaki toplantıları gerçekleştirmiştir:

• 18 Eylül 2018’de Proje Başlangıç Toplantısı

• 18 Eylül 2018’de Dünya Bankası Ekibi ile toplantı

• 19 Eylül 2018’de EPDK Ekibi ile toplantı

• 20 Eylül 2018’de TEİAŞ Ekibi ile toplantı

• 21 Eylül 2018’de EPİAŞ ile toplantı

Proje Başlangıç Fazında Danışman, şunları incelemiştir:

• 14 Mart 2013 tarihli Elektrik Piyasası Kanunu

• 10 Yıllık Talep Tahmini Raporu (TEİAŞ)

• Türkiye 5 Yıllık Elektrik Enerjisi Üretim Kapasitesi Projeksiyonu (2018-2022) (TEİAŞ)

• TEİAŞ Sektör Raporu 2017 (TEİAŞ)

• Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi

• Yenilenebilir Enerji Yasası ve yönetmelikleri ve bunlarda yapılan çeşitli değişiklikler

• EPDK’nın elektrik tarifesi metodolojileri

• 26 Eylül 2018 tarihinde TEİAŞ BPM’ den alınan PowerPoint sunumu

• TEİAŞ ve EPİAŞ web sitelerinden, ilgili konular hakkında alınan kamuya açık veriler Başlangıç Fazı Bulguları

Yüz yüze yapılan oturumlar ve Türkiye'deki piyasa işleyişine dair ilk okumalar ve araştırmalar neticesinde birçok görüş derlenmiştir. Bunlardan en önemlisi, piyasa oyuncularının davranışlarını ve gelecekteki yatırımlarını etkileyen faktörlerden biri olan, piyasa fiyatlarının beklenen fiyatların altında görünmesi durumudur, ki bu durum, oyuncuların organize piyasaları toplu olarak terk etmekte olması ile de doğrulanmıştır.

Peki piyasa fiyatlarının düşük görünmesinin nedenleri ne olabilir? Yapılan mülakatlara göre olası nedenler şunlardır:

• Belirli teknolojiler için satın alma garantisi verilmesi ve bunun, ekonomik liyakata göre oluşturulmuş olan üretim listesindeki sıralamayı bozması

• Bazı oyuncuların rekabete aykırı teklif verme davranışları; bu örnekte iki durum söz konusudur:

o “Sanal” bir fiyat tavanı vardır ve bu, elektrik fiyatlarının düşük kalması için piyasa mantığının önerdiğinden daha düşük teklif verilmesi anlamına gelmektedir.

o Özellikle yardımcı hizmetler sunarken ya da kısıtlamaların arkasına saklanıp yerel piyasa gücünün kötüye kullanılması durumunda belirli durumlardan yararlanan oyuncuların varlığı sistem maliyetlerini artırmakta, yalnızca bu birkaç oyuncuya yarar sağlamaktadır

• Tüccar sıfatına sahip oyuncuları liyakat listesinin dışına iterek yenilenebilir enerji alanında faaliyet gösteren ve bağlı kuruluşlara sahip üretim kuruluşlarının hisselerinin piyasaya sürülmesi

18

Bu hususlara ek olarak, arz - talep dengesi, bir miktar aşırı yatırım yapıldığına ve bunun, önceki faktörlerle ve doğal gaz toptan satış fiyatlarının güncellenmemesi durumu ile birlikte, piyasa fiyatlarının beklenen eşik değerinin altında kalmasına neden olduğuna işaret etmektedir.

Tüccarlar “kayıp para” sorunu nedeniyle borçlanma gereksinimlerini karşılayamayacağından ve yeni yatırımlar sadece bir tür garanti alınması mümkün olduğunda tetiklenebileceğinden bu durum uzun vadede sürdürülemez bir hale gelebilir.

Talep tarafında, elektrik tarifelerinin çok düşüklermiş gibi dikkatlice kontrol edilmesi gerekir, tahsilatın tüm piyasa dışı unsurları karşılayamama ve dolayısıyla sektörün küresel sürdürülebilirliğini riske atma ihtimali söz konusudur. Süregelen piyasa dışı teşvikler, bazı AB ülkelerinde olduğu gibi yaygın hale gelebilecek bu sorunu yaratmaktadır.

Metodolojimiz, kayıp para problemi olup olmadığını (toptan satış düzeyinde) hesaplamaya, ölçmeye ve müşteriyle kararlaştırılan senaryolara dayanarak öngörmeye çalışacaktır. Bunları yapabilmek için (özellikle geri test bölümü), geçmişe dair büyük ve ayrıntılı veri kümelerinin (istenildiği gibi) kullanılması gerektiğine dikkat edilmelidir. Aksi takdirde, tarihsel analizde kullanılabilecek bazı genel varsayımlara dayanarak yalnızca tahmin aşaması gerçekleştirilebilir.

Kısacası, bu görev sırasında, piyasa işleyişini bileşenlerine ayırmamız gerekecektir. Ancak böylelikle her bir bileşeni ayrı ayrı incelemek ve bağımsız olarak analiz edebilmek suretiyle sorunların kaynağını ve boyutunu ölçmek mümkün olabilir.

Metodoloji

Bu görev kapsamındaki faaliyetler, esas olarak aşağıdakilerden oluşan, bilgi edinimine yönelik bilimsel yönteme dayanarak iki aşamalı bir metodoloji uyarınca yürütülecektir:

• Sorulacak sorunun belirlenmesi

• Bilgi ve kaynakların derlenmesi (gözlem)

• Açıklayıcı hipotez oluşturulması

• Hipotezin deney yaparak ve verilerin çoğlatılmasına imkân veren bir veri toplama yoluyla test edilmesi

• Verilerin analiz edilmesi

• Verilerin yorumlanması ve sonuç çıkartılması

İlk aşamada ve bu metodoloji doğrultusunda bu faaliyetin başarılı bir şekilde çözümlenmesinin ilk adımı, Türkiye piyasası üzerinde etki yaratan faktörlere ilişkin doğru sorulara değinilmesi; ve analiz sonucunun ilave risklere işaret etmesi durumunda mevcut piyasa tasarımına bakarak bu ilave risklerin (veya dirençlerin) tanımlanmasıdır.

Kantitatif analiz, elektrik sistemlerinin davranışını taklit edebilecek modern simülasyon araçları kullanılarak gerçekleştirilecektir (en düşük maliyetli dağıtım ve genişletme araçları). Bu araçlara, senaryo verileri, kendi tahminlerimiz (2050'ye kadar) ve müşteri ile kararlaştırılan tüm varsayımlar yüklenecektir.

İşin ikinci aşaması, tüm sonuçlar yorumlandıktan sonra, mevcut piyasa tasarımı, enerji stratejisi veya oyuncu davranışları ile ilgili olası sorunları sıralamak ve bu sorunların çözümüne yönelik olarak, benzer konulardaki uluslararası tecrübelerden hareketle muhtemel tedbir ve çözüm önerileri sunmaktır. Halen araştırma konusu olduğu için net bir çözümü olmayan durumlarda (örneğin, kapasite ödemelerinin tasarımı, piyasaya dayalı olmayan teknolojilerin yoğun girişinden sonra yerleşiklerin sürdürülebilirliğine yönelik yaklaşımlar, vb.), halen tartışılmakta olan en yeni yaklaşımların bir özetini sunacağız.

19

Zaman çizelgesi

Daha önce açıklanan faaliyetler aşağıdaki zaman çizelgesine göre gerçekleştirilecektir. Bu, İş Tanımı gereklilikleriyle tamamen uyumludur ve Çalıştay 1'in organizasyonu da dahil olmak üzere, görev 1A kapsamındaki tüm faaliyetleri içermektedir.

Şekil 3 - Görev 1A Zaman Çizelgesi

4.1.2 GÖREV 1B -TOPTAN SATIŞ PIYASASININ GELIŞIMI

4.1.2.1 Görev 1B-1.1 - Türkiye Enerji Borsasındaki mevcut durumun değerlendirilmesi ve boşlukların belirlenmesi

Bu alt bölüm şu şekilde yapılandırılmıştır: “İşin sözleşmesel kapsamı” başlığı altında, Sözleşmeye ve başlangıç toplantıları sırasında toplanan bilgilere dayanarak, projedeki 1.B-1.1 no'lu Görevin kapsamı özetlenmiştir. “Metodoloji” bölümünde, Görev 1B-1.1'de uygulanacak metodoloji, cevaplayacağımız araştırma soruları ve gerçekleştireceğimiz analizler çerçevesinde sunulmaktadır. “Başlangıç aşamasındaki faaliyetlere dayalı ilk değerlendirme” kapsamında, başlangıçtaki toplantılar sırasında edinilen bilgilere ve bağımsız araştırmamıza dayanarak, Türkiye toptan satış piyasası tasarımının ön ve geçici bir analizinin sonuçları ortaya koyulmuştur.

Son olarak, “Çıktılar: zamanlama ve içerik” bölümünde çıktılar ve teslim zamanları hatırlatılmaktadır.

İşin Sözleşmesel Kapsamı

Bu bölümde, Sözleşmeye ve başlangıç toplantılarında toplanan bilgilere dayanarak, projedeki 1.B-1.1 no'lu Görevin kapsamı özetlenmektedir.

Görev 1.B-1.1, 1.B-2, 1.C ve 1.D, projenin 1 no'lu amacı (elektrik piyasasının desteklenmesi) kapsamındadır. Türkiye piyasasının mevcut tasarımının, AB düzenlemesi ile uyumluluğunun değerlendirilmesi proje amaçları kapsamındadır.

Görev 1.B-1.1, Borsa İstanbul yönetimindeki vadeli piyasaları ve EPİAŞ 'ın yürüttüğü gün öncesi ve gün içi piyasaları (bundan böyle “vadeli piyasalar” olarak anılacaktır) içeren Türkiye elektrik piyasasının tasarım ve performansına odaklanmaktadır. Daha sonra Görev 1B-1.1 kapsamında incelenen alanlara yer verilmektedir.

Piyasa tasarımı

Piyasa tasarımı ile ilgili olarak, sözleşme gereklilikleri doğrultusunda Görev 1.B-1.1'de, vadeli piyasaların aşağıdaki unsurları incelenecektir:

• Kurumsal yapı (organize piyasaların yönetiminde ve işleyişinde görev alan farklı kurumların rolü; piyasa katılımcılarının piyasaya erişim koşulları…)

• Piyasa tasarımı (ürün tanımı, açık artırma tasarımı, piyasa seanslarının zamanlaması, piyasa gücünü azaltma önlemleri, ikili sözleşmelerin bildirilmesi vb. dahil)

20

• Teminat gereklilikleri ve ödeme sistemi

• Enjeksiyon ve geri çekme zamanlamalarının belirlenmesi

• Finansal mutabakat sistemi

• Yukarıdaki unsurlara ilişkin süreçler Piyasa performansı

Piyasa performansı ile ilgili olarak, sözleşme gereklilikleri uyarınca, Görev 1.B-1.1 kapsamında aşağıdaki hususlar analiz edilecektir:

• İthalat / İhracat piyasasına katılım da dahil olmak üzere, Türkiye'deki üretim piyasasının yapısı

• Gün öncesi piyasasında, gün içi piyasasında ve BPM'de fiyat mekanizmaları ve fiyat oluşumu

• İkili sözleşmelere ve finansal OTC (tezgâh üstü) sözleşmelerine dayalı piyasalar da dahil olmak üzere tüm piyasalardaki mevcut şeffaflık ve izleme mekanizmaları

• Tüm ilgili piyasalardaki likidite

Değerlendirme, EPİAŞ 'ın tüm işlem ve fonksiyonlarını kapsayacaktır.

Son olarak, toptan satış piyasasının performansını etkileyebilecek, Türkiye elektrik sektörünün organizasyonuna ve düzenlenmesine dair diğer özellikleri (örneğin franchise piyasasına sağlanan elektriğin ne şekilde temin edildiği, fiyatlandırıldığı ve yerel dağıtım şirketlerine nasıl sunulduğu) araştıracağız.

Görev 1.1-B.1 ve projenin diğer görevleri arasındaki bağlantılar

Bu bölümün geri kalan kısmında, Görev 1B-1.1 ile diğer tüm Görevler arasındaki ana bağlantılar vurgulanmaktadır.

o Görev 1B-1.1'de, piyasadaki bozulmaların muhtemel sebebi olarak görülen, güç piyasasının tasarımındaki kusurlar araştırılırken, Görev 1.A'da mevcut ve gelecekteki arz-talep dengesi ile üretim ve perakende sektörlerinin yapısı dahil olmak üzere, Türkiye elektrik piyasasının ekonomik temellerine odaklanılacaktır.

Böylelikle Görev 1.A kapsamında, Türkiye enerji piyasasının ekonomik temellerinin elektrik toptan satış piyasasını nasıl etkileyeceği değerlendirilecek ve Türkiye güç piyasasının ekonomik temellerinde meydana gelen değişmeleri yöneten mekanizma ve kurumlardaki bozulmaların (eğer varsa) kaynakları tanımlanacaktır. Bu iki görev kapsamında yapılan analizlerin sonuçları, Elektrik Piyasası Değerlendirme Raporunda, birbiriyle uyumlu şekilde sunulacaktır.

o Görev 1.B-1.2abc kapsamında, şeffaflık platformu, piyasa gözetimi ve pazar takibi ve uygun müşteri yönetimi gibi, piyasa tasarımının belirli alanları incelenecektir: Her alan için mevcut durumun bir değerlendirmesi yapılacak, durumun iyileştirilmesine önelik tavsiyeler geliştirilecek ve sunulan çözümlerin tasarımında / uygulanmasında destek sağlanacaktır. Görev 1B-1.2abc kapsamında bu konular ayrıntılı bir şekilde ele alınacağından, Görev 1B-1.1'de, yalnızca görevin spesifik amacına ulaşmak için gerekli olduğu ölçüde bunlara değinecektir. Örneğin, 1.B-1.2b no'lu Görevler kapsamında, piyasa izleme ve gözetimi bağlamında uygulanacak enerji pazarı çalışması için test ve göstergeler önerilirken Görev 1.B-1.1'de, eldeki bilgi ve verilere dayalı olarak, piyasa gücü

21

alıştırması üzerine geriye dönük bir değerlendirme yapacaktır (aşağıda verilen, önerilen metodolojiye bakınız).

o Görev 1.C'de, yardımcı hizmetin ve BPM'nin (Dengeleyici Güç Piyasasının) tasarımına ve performansına odaklanılmaktadır. Bu nedenle Görev 1B-1.1'de, bu konulara ancak görevin amacına ulaşmak için gerekli olduğu ölçüde değinilecektir. Görev 1B-1.1 kapsamındaki analiz çalışması, BPM'nin ve/veya yardımcı hizmet piyasalarının tasarımındaki kusurların vadeli piyasalarda yol açabileceği bozulmalarla sınırlı olacaktır; bu tür bozulmalar, örneğin, kıtlık durumunda uygulanan fiyatlandırma mekanizmasından ve/veya sistem operatörü tarafından kıtlık koşullarının piyasa katılımcıları tarafından öngörülebilir hale getirilmesi için alınan önlemlerden kaynaklı olabilir.

o Görev 1.D.1'de, hem yurtiçi hem de sınır ötesi bağlamda, yerel enerji fiyatları yoluyla iletim kapasitesi tahsisine odaklanmaktadır. Bu nedenle Görev 1B-1.1'de bu konulara, yalnızca görevin amacına ulaşmak için gerekli olduğu ölçüde değinilecektir.

o Görev 1.D.2ab kapsamında, yenilenebilir enerji üretim kapasitesinin geliştirilmesini destekleyen mekanizmalara odaklanılmaktadır. Bu nedenle, Görev 1B-1.1'in kapsamı, mevcut teşvik programlarının toptan satış piyasasında neden olduğu olası bozulmaların değerlendirilmesiyle sınırlı kalacaktır.

o Son olarak, Görev 2'de, Türkiye gaz piyasası araştırılmaktadır. Görev, kıvılcım yayılımlarını hesaplamak için gerekli olan gaz fiyatları seviyesi konusunda Görev 1B-1.1'e girdi sağlayacaktır. Kıvılcım yayılması, piyasanın güç kullanımını belirlemekte kullanılan, spot elektrik piyasasında gazla çalışan üretim santrallerinin teklif verme davranışının değerlendirilmesi açısından önemli bir girdidir.

Metodoloji

Bu bölümde, kapsayacağımız konu başlıkları ve cevaplandıracağımız araştırma sorularını da içerecek şekilde, Görev 1B-1.1 kapsamında uygulanacak olan metodolojiyi sunmaktayız; ayrıca, verilerin mevcut olduğu ölçüde gerçekleştireceğimiz analizlerden de bahsetmekteyiz.

Türkiye enerji piyasası tasarımının değerlendirmesini aşağıdaki konular ve sorular etrafında yapılandırmayı önermekteyiz.

Yasal ve kurumsal çerçeve

Görev 1B-1.1 kapsamında, EPİAŞ'ın kurulmasını, gelişimini ve faaliyetlerini yöneten ve düzenleyen kurumsal çerçevenin aşağıdaki gibi olup olmadığını değerlendireceğiz:

o EPİAŞ ile TEİAŞ, ETKB ve EPDK dahil olmak üzere ilgili diğer kurumlar arasındaki sorumluluk dağılımı sağlam ve Müktesebat ile uyumludur. Tecrübelerimize dayanarak, sorumluluk dağılımı ile ilgili ortaya çıkabilecek meselelerden bazıları şunlar olabilir: piyasa kurallarındaki değişiklikler, iletim kapasitesi tahsisi;

enjeksiyon ve geri çekme zamanlarının belirlenmesi; gerçek zamanlı dengeleme ve yan hizmet alımı için piyasaların tasarımı; piyasa izlemesi ve piyasa gücünü azaltma

o EPİAŞ, yetkili enerji borsası olabilmek için Kapasite Tahsisi ve Tıkanıklık Yönetimi Direktifinde öngörülen şartları yerine getirmektedir.

22

o EPİAŞ, paydaşlardan ve özellikle de piyasa katılımcılarından yeterince bağımsızdır.

o EPİAŞ’ ın yasal hedefleri net bir şekilde belirlenmiş olup Müktesebat çerçevesinde oluşturulan tek Avrupa piyasasına ilişkin geniş kapsamlı amaç ile tam olarak uyumludur.

o EPİAŞ görevlerini yapabilmesini sağlayacak yeterli kaynaklara erişebilir.

o EPİAŞ’ın hükümete ve / veya düzenleyiciye karşı tamamen sorumlu olmasını sağlayan hükümler geçerlidir ve fiili olarak yürürlüğe koyulabilecek niteliktedir.

o Piyasa kuralı değişiklikleri, tüm paydaşların etkin bir şekilde dahil olduğu açık ve şeffaf bir danışma sürecinden geçmektedir.

o Türkiye'de rekabetçi enerji borsalarının, ya da daha genel olarak ticari kuruluşların kurulmasının önünde yasal veya idari engel bulunmamaktadır.

Piyasa modeli

Görev 1B-1.1’ kapsamında, aşağıdaki hususların geçerli olup olmadığını değerlendireceğiz:

o Spot piyasa seanslarında işlem gören ürünler yeterli düzeyde likidite sağlayacak şekilde tasarlanmıştır.

o Piyasa yapısı yeterli düzeyde bir likidite sağlamaktadır.

o Piyasa seanslarının zamanlaması, piyasa katılımcılarına konumlarını gerçek zamana göre ayarlamaları için yeterli fırsat sunmaktadır.

o Üreticiler, spot piyasada teklif vermek suretiyle, fiziksel olarak uygulanabilir üretim programlarını kolayca uygulayabilmektedir.

o Piyasayı dengeye getirecek fiyatlarla ilgili algoritmalar sağlam ve denetlenebilirdir.

o Sistemde kıtlık koşulları geçerli olduğunda kıtlık koşulları (VOLL, kayıp yük değeri) fiyatlandırması uygulanmaktadır.

o Piyasa katılımcılarına sunulan bilgiler tekliflerin yansıtılmasına olanak sağlamaktadır ve DAM (gün öncesi piyasası) fiyatlarının, kıtlık durumuna ilişkin beklentileri yansıtacak şekilde gerçek zamanlı olarak belirlenmesi imkânı sunmaktadır.

o Piyasaya tasarımının bazı unsurları, DAM kapsamında karşılıklı ticaret ve teklif verme arasındaki seçimi sekteye uğratmaktadır.

Piyasa modeli konusundaki değerlendirmemiz, aynı zamanda dengeden sorumlu taraflar için dengeleme kapsamının tanımlanmasını ve denge dışı fiyatların hesaplanma mekanizmasını, bu özelliklerin piyasalardaki teklif verme davranışını etkileyebileceği ölçüde kapsayacaktır.

İletim kapasitesi tahsisi

As part of Task 1B-1.1, we will assess

o If there are any barriers to participations in the spot market of the holders of cross-border PTR’s between Turkey and the neighboring systems.

o If persistent congestions between different areas of the Turkish network result in unwanted arbitrage possibilities between the traded markets (DAM and ID) and the BPM, in which congestions are addressed by TEIAS through redispatch Piyasadaki yenilenebilir ve dağıtılmış kaynakların entegrasyonu

23

Görev 1B-1.1 kapsamında, aşağıdaki hususları değerlendireceğiz:

o Türkiye ve komşu sistemler arasındaki sınır ötesi fiziksel iletim hakkı sahiplerinin, spot piyasaya katılmasının önünde herhangi bir engel olup olmadığı,

o Türkiye ağının farklı alanları arasındaki yerleşik tıkanıklıkların, tıkanıklıkların tekrar sevk yolu ile TEİAŞ tarafından ele alındığı ticari piyasalar (gün öncesi piyasası ve gün içi piyasası) ve BPM arasında istenmeyen arbitraj durumları ile sonuçlanmasının muhtemel olup olmadığı.

Piyasaya kabul ve güvence sistemi:

Görev 1B-1.1 kapasamında, şunları değerlendireceğiz:

o Piyasa katılımcılarının ticarete kabulüne ilişkin mevcut şartların, bir yandan piyasayı korurken diğer yandan likiditeyi en üst seviyeye çıkararak makul bir denge kurup kurmadığı

o Garanti sisteminin piyasa katılımcılarına gerekçesiz maliyet yükleyip yüklemediğini veya piyasa katılımcıları arasında haksız yere ayrımcılığa sebep olup olmadığını belirlemek amacıyla, EPİAŞ tarafından kabul edilen teminatların kapsamı ve garanti şartlarının belirlenmesi ve güncellenmesi süreci

Piyasaya kabul ve güvence sistemi:

Görev 1B-1.1 kapsamında, EPİAŞ tarafından uygulanan ödeme planlarının etkinliğini ve verimliliğini değerlendireceğiz.

Vadeli piyasalar ve türev piyasaları

Görev 1B-1.1 kapsamında, aylık, üç aylık ve yıllık teslimatlara ilişkin nakit bazlı vadeli işlemlerin gerçekleştirildiği, Borsa İstanbul çatısı altındaki Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasını (VİOP), değerlendireceğiz. Bu piyasadaki ürünleri, alım satım kurallarını ve teminat gerekliliklerini Avrupa'daki en gelişmiş vadeli piyasalardaki, özellikle Avrupa Enerji Borsasındaki (EEX) gerekliliklerle karşılaştıracağız ve iyileştirilmesi için yapılabilecek değişiklikleri belirleyeceğiz.

Piyasa performansı (fiyat oluşturma mekanizması, güç piyasasının işleyişi…) Görev 1B-1.1 kapsamında şu hususları değerlendireceğiz:

o Aşağıdaki hususları değerlendirmek üzere Türkiye toptan satış piyasasındaki arz- talep dengesi:

o Piyasa kapasitesinin aşırı mı yoksa yetersiz mi olduğu

o Bazı üreticiler tarafından elde edilen gelirleri piyasa takas fiyatlarından ayıran planların etkilerini dikkate alarak, maliyete dayalı fiyat-süre eğrisi (yenilenebilir tazminat sistemi, kömüre ilişkin sübvansiyon programları ve Yap-İşlet, Yap-İşlet- Devret ve İşletme Haklarının Devri sözleşmeleri gibi).

o Eksen hesaplamalarına dayalı olarak ana üreticinin piyasa gücü

o Gerçek kıtlık durumlarının yeterince yüksek fiyatlar ile sonuçlanıp sonuçlanmadığı ve eğer sonuçlanmadıysa bunun nedeni

o Ana üreticinin, değişken maliyetin altında teklif verildiğine dair herhangi bir kanıt

Başlangıç aşaması faaliyetlerine dayalı ilk değerlendirme

24

Bu bölümde, başlangıç toplantıları sırasında edinilen bilgilere ve bağımsız araştırmamıza dayanarak, Türkiye toptan satış piyasası tasarımının ön ve geçici analizinin sonuçlarını ortaya koymaktayız.

İlk bulgularımız şu şekilde toparlanabilir:

o Türkiye'deki vadeli piyasa tasarımı büyük ölçüde etkili, verimli ve AB hedef modeli ile uyumludur.

o Mevcut düzenlemelerde ele alınan bazı faktörler, Türkiye elektrik toptan satış piyasasının alternatif düzenlemelere göre izlenmesi ve gözetimi çok acil bir konu olarak görülmemektedir (uygulanabilir olmasına rağmen). Bu faktörler aşağıda verilmiştir:

o Franchise tüketicilere verilen enerji ile ilgili olanlar olmak üzere, ikili sözleşmeler yoluyla gerçekleştirilen elektrik işlemlerinin payının büyük olması

o Portföy tabanlı olarak kendiliğinden dengeye gelme özelliği

o Kıtlık durumunda piyasa performansını belirleyen düzenlemeler daha fazla inceleme gerektirmektedir. Bunlardan başlıcaları şunlardır:

o Kıtlık durumunda gün öncesi piyasa üzerinden fiyatlandırma kuralı

o Gün öncesi piyasa sonrasında kıtlık meydana geldiğinde uygulanan fiyatlandırma kuralı

o Maksimum teklif fiyatları ve tavan fiyatlar (muhtemelen, ana üretici tarafından gün öncesi piyasaya sunulan sanal tekliflerle)

o TEİAŞ’ ın, gün öncesi piyasada arz kıtlığı olması halinde yük atma planı yapma olasılığı.

o Aşağıdaki amaçlara yönelik olarak, açık kapasite ücretlendirme mekanizmalarının uygulanması:

o Yatırımcılar ve elektrik tüketicileri arasında, hükümetin planlama rolüyle uyumlu bir şekilde risk tahsisi

o Üretim filosunun boyutuna ve içeriğine göre hükümet amaçlarına ulaşılmasının maliyetinin en az indirilmesi için “rekabetin piyasa için” en üst seviyeye çıkartılması.

Çıktılar: zamanlama ve içerik

Bu bölümde, görevler kapsamında teslim edilecek çıktılara ve zamanlamalarına değineceğiz.

Elektrik borsası değerlendirme raporu (EEMAR)

EEMAR, 2. bölümde sunulan konuları kapsayacaktır. EEMR'da her bir konu aşağıdakileri içerecek şekilde ele alınacaktır:

o Mevcut durumun ortaya koyulması

o Mevcut durumun aşağıdakilere dayanarak değerlendirilmesi:

o AB'nin ilgili mevzuatı o AB'deki en iyi uygulamalar o Türkiye piyasasına özel durumlar

o Türkiye toptan elektrik piyasasının iyileştirilmesine yönelik düzeltici önlemlerle ilgili tavsiyeler

EEMAR raporunda, Türkiye'deki piyasa tasarımının, Avrupa'daki piyasa modeline uyumluluğunu tartışmak ve Türkiye'deki piyasa tasarımının iyileştirilmesine yönelik tavsiyelerimizi

25

gerekçelendirmek amacıyla, mümkün olan tüm durumlarla ilgili alternatif yaklaşımlar ve piyasa tasarımları ortaya koymak için seçili Avrupa piyasalarında elde edilen deneyimlere atıfta bulunacağız. Farklı Avrupa ülkelerinde uygulanan ticaret düzenlemeleri ve piyasa tasarımları ile ilgili olarak yapılandırılmış bir araştırma yapılması konusu Sözleşme kapsamının dışındadır;

ancak, faydalanıcıların bu konudaki sorularını uzmanlarımızın bilgisi dahilinde cevaplamaktan ve yararlanıcıları ilgili bilgi kaynaklarına yönlendirmekten memnuniyet duyacağız.

Son olarak, Türkiye piyasasının ve piyasa tasarımının değerlendirilmesine odaklanan Görev 1B- 1.1 için Sözleşme gerekliliklerini yerine getirmenin yanı sıra, EEMAR'daki Teknik Bilgi kutucuklarında EPİAŞ'ın belirttiği özel konulara değineceğiz. Özellikle, aşağıdaki konulara ilişkin değerlendirme ve tavsiyelerimizin dayandığı ekonomik gerekçeleri sunacağız:

o Kıtlık fiyatlandırması

o Kapasite kullanım programları o Denge dışı fiyatlandırma

o Portföy bazlı fiyatlandırma ve üretici bazlı fiyatlandırma o Denge dışı ücretler

o Kendiliğinden dengeleme ve merkezi olarak yapılan dengeleme o Talep tarafının toplayıcılar aracılığıyla katılımı

Diğer konular, uzmanlarımızın mevcut bilgileri el verdiği ölçüde ve muhtemelen faydalanıcıları ilgili bilgi kaynaklarına yönlendirerek ele alınacaktır.

EEMAR'ın içeriğine ilişkin belirsizliğin asıl kaynağı, piyasa performansını değerlendirebilmek için gerekli verilerin mevcudiyeti konusudur (bkz. “Metodoloji” ve eklerindeki veri talebi). Anılan verilerin zamanında elimize ulaşmaması halinde (aşağıdaki zaman çizelgesine bakınız), başlangıç toplantısı sırasında EPİAŞ personeli ile mutabık kalındığı üzere, kavramsal çerçeveyi sunup, bahsi geçen değerlendirmenin dayandırılacağı ve EPİAŞ’ın kendi kendine analiz yapmasına olanak sunacak analizlerin detaylı tanımlarını sunacağız.

Elektrik borsası tavsiye ve yol haritası raporu (EEMRR)

EEMRR, 2. bölümde sunulan konuları kapsayacaktır. EEMAR'da yapılan değerlendirmeler ışığında, EEMRR'de aşağıdakilere yer verilecektir:

o Türkiye vadeli piyasası için önerilen iyileştirmelerin detaylı açıklaması o Önerilen tedbirlerin mevcut süreçler üzerindeki beklenen etkilerinin analizi o Her türden paydaş ve kurumun katılımını ortaya koyan, uygulamaya yönelik bir

yol haritası

o Uygulama için gerekli kaynakların ve eğer varsa, ilgili gerekliliklerle EPİAŞ'ın mevcut kaynakları arasındaki boşlukların değerlendirilmesi

Şeffaflık, Piyasa Gözetimi ve Uygun Müşteri Yönetim sistemlerine ve prosedürlerine ilişkin tavsiyeler, proje kapsamındaki ilgili görev çerçevesinde geliştirilecektir.

Çalıştay 2 raporu

Çalıştay 2 hakkındaki raporda, eğitim materyaline kısa bir genel bakışa, çalıştay sırasında yapılan tartışmaların bir özetine ve EEMAR ve EEMRR'de yapılması planlanan değişikliklere yer verilecektir.

Aşağıdaki tabloda, Görev 1B-1.1 kapsamındaki kilometre taşlarının zamanlaması gösterilmektedir.

26 Şekil 4 - Görev 1B – 1.1 Başlangıç Görevinde kararlaştırılan kilometre taşları

Şekil 5 - Görev 1B – 1.1 Başlangıç Görevinde kararlaştırılan kilometre taşları (dvm.) Yukarıdaki kilometre taşları, aşağıda Gantt şeması üzerinde gösterilmektedir.

Şekil 6 - Görev 1B-1.1 Zaman Çizelgesi

4.1.2.2 Görev 1B-1.2 – İş Faaliyetleri üzerine –Eğitim ve uygulama desteği Görev 1B-1.2, üç farklı faaliyete ayrılmıştır:

a) Şeffaflık Platformu Desteği

b) Piyasa Gözetimi ve Piyasa İzleme Desteği c) Uygun Müşteri Yönetim Sistemi