ÖĞRETİM İLKE VE
YÖNTEMLERİ
Öz Düzenleyici Öğrenmenin Evreleri (Zimmerman’ın Döngüsel Modeli)
Öğrenme Üzerinde Durulan Sorular
Öz Düzenlemenin Alt Basamakları
Niçin Öz yeterlik ve kişisel amaç
Nasıl Strateji kullanımı/seçimi
Ne Zaman Zaman yönetimi
Ne Kendini izleme, kendini yargılama, öz yansıma
Nerede Çevre düzenleme
Kimle Yardım kaynaklarını arama
ÖZ DÜZENLEMELİ ÖĞRENME SÜRECİ VE BECERİLERİ
1. KENDİ ÖĞRENME SÜRECİNİ PLANLAMA (Self- Planning)
Bu aşama öğrenci için bir hazırlık aşaması olarak düşünülebilir.
Öğrenci öğrenme işine başlamadan önce öğrenme sürecinin nasıl
ilerleyeceğine dair çeşitli kararlar aldığı, öğrencinin kendi eylem
planını yaptığı aşamadır. Öğrenci bu aşamada genel olarak neyi
öğreneceğine ve bunu nasıl
yapacağına dair çeşitli kararları alır.
1.1.Öğrenme ünitesinin kapsamını belirleme
Öğrenci öğreneceği bilgi ve becerileri kendi içerisinde ünitelere ve alt konulara böler. Bu aşamada öğretim
programlarında daha önceden belirlenmiş üniteler veya konular temele alınabilir. Örneğin Osmanlı Devleti tarihi kendi içerisinde kuruluş, yükselme, duraklama, gerileme ve yıkılış dönemleri olarak ele alınabilir.
1.2. Gözden Geçirme (overview)
Öğrenci öğrenme ünitesini tam olarak öğrenmeye başlamadan
önce üniteleri bir gözden geçirir ve
“ne biliyorum, ne öğrenmeliyim ve nasıl öğreneceğim” sorularına
sırasıyla cevap vermeye çalışır.
Böylece de bundan sonraki aşamalar da planlanmış olur.
1.3. Tanılayıcı Değerlendirme Yapma
Öğrencinin “ne biliyorum?”
sorusuna cevap verdiği
aşamadır. Öğrenci öğreneceği üniteye veya çözeceği
probleme ilişkin daha önceden
sahip olduğu bilgileri gözden
geçirmesi ve hatırlaması söz
konusudur. Böylece öğrenci
öğrenme ünitelerine ilişkin
eksikliklerini görmüş olur.
Bu da öğrencinin öğrenme hedeflerini belirlemesine ve
zamanı düzenlemesine yardımcı olur. Öğrenci az bildiği, hiç bilmediği veya merak ettiği bilgi ve becerileri hedef olarak belirlenirler. Ayrıca öğrenci az bir çaba ile hatırlayabileceği konuları öğrenmeye daha az zaman ayırırken hiç bilmediği bir konu için daha fazla zaman ayırabilir.
1.4. Hedef Belirleme(Goal Setting)
Performans Hedefi:Bunlardan önce belirleneni performans hedefidir.
Performans hedefi, öğrencinin öğrenme ünitelerini tamamladığında kaç puan almayı hedeflediğini ifade eder.
Performans hedefine ulaşılıp ulaşılmadığına dair değerlendirme düzey belirleyici bir değerlendirme olup ünitelerin sonunda yapılır. Örneğin öğrencinin
Osmanlı devleti kuruluş döneminin sonunda yapılacak bir sınavda 80 almayı hedeflemesi bir performans
hedefidir.
Öğrenme Hedefi: Öğrencinin performans hedefini gerçekleştirebilmesi için öğrenmeyi planladığı bilgi ve becerileri elde eder.
Öğrencinin bu puanı alabilmek amacıyla
kuruluş dönemi padişahlarının adını, sırasını, her bir padişah döneminde meydana gelen, siyasi, sosyal ve ekonomik olay ve
gelişmeleri öğreneceğini ifade etmesi ise bir öğrenme hedefidir.
1.5. Zamanı Planlama
Öğrenci bu aşamada hangi konuya ne zamana
çalışacağını ve bu konular için ne kadar zaman
ayıracağını planlar. Bu aşamada işlem-zaman
çizelgesi öğrencinin zamanı planlamasında yardımcı
olabilir. Bu çizelgenin işlem kısmına konular yukarıdan aşağı doğru yazılabilir.
Zaman kısmı da soldan sağa doğru yazılabilir.
Zaman ……Ayı
İşlem 1.Hafta 2.Hafta 3.Hafta 4.Hafta Kuruluş
Yükselme Duraklama Gerileme Yıkılış
1.6. Çevreyi Düzenleme
Öğrenci öğrenme faaliyetlerini nerede gerçekleştireceğine karar verir ve öğrenme ortamını kendi öğrenmesini en üst düzeye
çıkaracak şekilde düzenler.
Öğrenme çevresinin
düzenlenmesinde öğrencinin
öğrenme stiline en uygun öğretim materyallerini seçmesi ve ortamın o materyalleri içerecek şekilde düzenlenmesi söz konusudur.
Örneğin görsel öğrenmeyi tercih eden bir öğrenci ise öğrenme ortamında duvarlara kavram
haritaları asabilir. Sosyal öğrenen bir öğrenci ise yardımına
başvurabileceği veya birlikte
çalışabileceği arkadaşları olacağı için ders çalışma odasını ona
uygun olarak düzenleyebilir. Ders kitapları, kalem, silgi, not
defterleri, bilgisayar, kulaklık, CD’ler uygun şekilde yerleştirilir.
1.7. İzleme ve Öz değerlendirme Araçlarına Karar Verme
Öğrenci bu aşamada
kendi öğrenme sürecini izleyebilmek amacıyla ve ünite sonunda öğrenme düzeyini ortaya
çıkarabilmek amacıyla
hangi ölçme araçlarının
kullanılacağına karar
verir.
Örneğin öğrenme sürecinin izlenmesi amacıyla bir kontrol listesi hazırlanabilir. Öğrenme düzeyini
ortaya koymada kullanmak üzere de bir veya birkaç
tane ünite sonu testi belirleyebilir.
2. KENDİ ÖĞRENMESİNİ SAĞLAMA (Self- Instruction)
Bu aşamada öğrenci, planlama aşamasında öğrenme sürecine ilişkin almış olduğu
kararları uygulamaya başlar. Belirlemiş olduğu performans ve öğrenme hedeflerini gerçekleştirebilmek amacıyla öğrenme stratejilerini uygular, kendi öğrenme
sürecinin ilerleyişini izler, gerekli gördüğü durumlarda öğrenme ünitelerine
harcadıkları süreyi kısaltıp uzatabilirler.
2.1. Öğrenme Stratejilerinin Uygulama
Öğrenme stratejileri, öğrencilerin kendi
öğrenmelerini sağlayabilmek amacıyla yapmış
oldukları uygulamaları ifade etmekte olup, bilginin
kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarılmasını
sağlayan stratejilerdir.
Dikkat Stratejileri:
Öğrencinin önemli bilgiye yönelmesini sağlayan stratejilerdir. Öğrencinin önemli yerlerin altını çizmesi, öğrencinin fosforlu bir kalemle önemli cümlelerin üstünü çizmesi, bilginin önemli
olduğunu gösteren çeşitli uyarıcı işaretlerin
konulması öğrenciler tarafından kullanılabilecek dikkat stratejileridir. Öğrencinin önemli olan bilgiyi önemsiz olan bilgiden ayırt etmesini sağlar.
Gruplama Stratejisi:
Öğrencilerin bilgiyi kısa süreli bellekte daha
fazla tutabilmek ve kısa süreli belleği daha da etkili bir şekilde
kullanabilmek amacıyla
kullandığı stratejilerdir.
Tekrar Stratejisi
: Öğrencinin öğreneceği bilgiyi
zihinsel olarak tekrar etmesi bilginin kısa süreli bellekten uzun süreli
belleğe aktarılmasını sağlayan bir strateji olup yüzeysel öğrenme stratejilerindendir. Kısa süre
içerisinde yoğun bir şekilde yapılan tekrar bilginin öğrenilmesini
sağlayabilir fakat bu tekrarlar zamana yayılmadığı, bilgi kullanılmadığı
taktirde unutma gerçekleşebilir.
Eklemleme Stratejileri
Öğrencilerin yeni öğrenecekleri olan bilgiyi daha önceden öğrendikleri ile
ilişkilendirmelerine denilmektedir. Eklemleme stratejilerinin kullanılması kısa süreli bellekte işlenmekte olan bilgilerin ezbere değil,
anlamlı bir şekilde öğrenilmesini ve uzun süreli belleğe aktarılmasını sağlar.
Öğrencinin analojiler
(benzetim) yaparak bilgiyi öğrenmesi, ayrıca
benzerlikler ve farklılıklar tablosu oluşturarak
öğrenmesi öğrencinin bilgiyi anlamlı bir şekilde
öğrenmesini sağlar.
Örgütleme Stratejileri:
Öğrencilerin bilgiyi
birbirinden bağımsız bir
şekilde değil de bilgiyi kendi içerisinde birbiriyle
ilişkilendirerek öğrenmesidir.
Kavram haritaları, kavram ağları, anlam çözümleme tabloları, tablolar,
grafikler bilginin organize bir şekilde öğrenilmesini sağlar.
2.2. Öğrenme Sürecini İzleme (Self-monitoring)
Öğrencinin öğrenme
hedeflerini gerçekleştirmeye dönük olarak yapmış olduğu çalışmaları kendisini takip etmesini ifade etmektedir.
Öğrencinin yapmış olduğu
planın uygulanıp uygulanmadığı ve hedeflenen öğrenmelerin
istenilen düzeyde olup
olmadığının izlenmesi bu
aşamada gerçekleşir.
Öğrencilerin belirlemiş
olduğu görevleri içeren bir kontrol listesinin yapılması ve her gün bu kontrol listesi yoluyla tamamlanan ve
tamamlanmayan görevlerin işaretlenmesi öğrencinin planının doğru bir şekilde işlemesini sağlar.
İşlemler Yapıldı Yapılmadı 1.
2.
3.
4.
5.
6.
2.3. Çabayı Düzenleme (Effort regulation)
Öğrencinin kontrol çizelgesi kullanarak öğrenme sürecini izlemesi tamamlayamadıkları etkinliklerin belirlenmesini
sağladığından öğrencinin yarım kalan etkinliği tamamlamaya dönük olarak çalışmalar
yapmasını sağlar. Böylece
öğrenci öğrenme için harcamış olduğu çabayı doğru bir şekilde sarfetmeyi sağlar.
3. YANSITMA (Self-Reflection)
Öğrenme sürecinin sonunda öğrencinin hedefleri
çerçevesinde ulaşmış olduğu düzeyi karşılaştırarak
değerlendirdiği, bunun neticesinde performans hedefine ulaşıp
ulaşamadığına karar verdiği, eğer hedefine ulaşamamışsa öğrenme sürecini gözden
geçirerek eksikliklerini tespit edip tamamlamaya çalıştığı aşamadır.
3.1.Öz değerlendirme yapma
Öğrenci öğrenme sürecinin sonunda ortaya koyduğu performansla
ulaşmayı amaçladığı performansı karşılaştırarak öğrenme sürecini başarıyla tamamlayıp
tamamlayamadığı hakkında karar verir.
3.2. Başarıyı ve Başarısızlığı Yükleme
Öğrencinin yaşamış olduğu başarının veya başarısızlığın kaynağına ilişkin algısına
yükleme denilmektedir.
Öğrenci performans hedefine ulaşamadığı taktirde bunun sebebi olarak yeteri kadar çaba harcamamış olması gösterilebilir. Çünkü çaba
birey tarafından kontrol
altına alınıp değiştirilebilen
bir özelliğe sahiptir.
3.3. Öğrenme Sürecini Gözden Geçirme
Öğrenci bu aşamada
öğrenme sürecini yeniden gözden geçirerek eksik veya yanlış yaptıkları uygulamaları tespit etmeye çalışır. Yapmış olduğu plan ve uygulamaları yeniden sorgular.
Materyallerin amaca uygun olup olmadığı veya kullanılan öğrenme stratejilerinin
yeterli olup olmadığı yeniden
ele alınabilir.
3.4. Çabayı Düzenleme ve Eksik öğrenmeleri tamamlama
Öğrenci eksik çaba gösterdiğinin düşündüğü konular varsa o konuları yeniden ele alarak eksik öğrenmelerini tamamlamaya çalışabilir.
3.5.Yardım arama (Help seeking)
Öğrenci ihtiyaç hissettiği durumlarda akranlarından veya üst sınıflarda bulunan yakın çevresindeki
kişilerden yardım talebinde
bulunabilir.
Niçin öğretmenlik okuyorsunuz (Hedef belirleme-İçsel motivasyon)?
Derslerinize nerede çalışıyorsunuz (çevreyi düzenleme )
?
Ders sunumlarına nasıl hazırlanıyorsunuz (öğrenme stratejilerini kullanma)?
Sunumları yetiştiremeyeceğinizi düşündüğünde ne yapıyorsunuz (yardım arama)?
Bir konuyu anlayıp anlayamadığınıza karar verebiliyor musunuz (üst bilişsel düşünme)?
Konuyu anlayamadığınızı fark ettiğinizde bu eksikliği gidermek için ne yapıyorsunuz (çabayı düzenleme)?
Yararlanılan Kaynaklar:
1. Yelken, T., Y. (Ed.) (2016). Öğretim İlke ve Yöntemleri. 4.
Baskı. Ankara: Anı Yayıncılık.
2. Duman, B. (Ed.) (2015). Öğretim İlke ve Yöntemleri. 4.
Baskı. Ankara: Anı Yayıncılık.
3. Erden, M. ve Akman, Y. (2004), Gelişim ve Öğrenme, 13.baskı, Ankara: Arkadaş Yayınevi
4. Ülgen, G. (1997), Eğitim Psikolojisi, 3.baskı, Alkım Yayınevi İstanbul
5. Nuray Senemoğlu, Gelişim Öğrenme ve Öğretim,
Kuramdan Uygulamaya, Gazi Kitabevi, 12. Baskı, Ankara 2005, ss. 265- 343.
6. CÜCELOĞLU, Doğan. (2006). İnsan ve Davranışı. İstanbul:
Remzi Kitabevi.
7. Gökhan BAŞ1 Ömer BEYHAN (2017). Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41,137-162.
37
