Türk Tiyatro Tarihi- 5
GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU- Metin
And
Meddahın dramatik özelliği nedir?
Meddah veya dramatik hikâye anlatıcısı İslâm ülkelerinde en yaygın görülen bir türdür. Meddah bir anlatı türü olmakla ötekilerden ayrılırsa da anlatı bölümünün aralarına söyleşmeli, taklitli, ses değiştirerek
kişileştirmen kesimler yerleştirildiği için kolaylıkla dramatik türden sayılır. Meddahların dağarcıkları da çok zengindir.
Yalnız güldürü türünü değil ancak İslâm kaynaklarından dinsel konular, Seyyit Battal Gazi, Kerbelâ olayının çeşitli oluntuları, Hazreti Hamza'dan, Hazreti Ali'den gelen konular, Iran kaynaklarından efsaneler, destanlar, Şehnameler, Türk hikâye masal ve efsane dağarcığından konuları işlediği gibi ayrıca Tanzimat'ta romanların, Meşrutiyet'te de tiyatro oyunlarının bile meddahlarca söylenmiş olduğunu biliyoruz. x
Yalnız güldürü türünü değil ancak İslâm kaynaklarından dinsel konular, Seyyit Battal Gazi, Kerbelâ olayının çeşitli oluntuları, Hazreti Hamza'dan, Hazreti Ali'den gelen konular, Iran kaynaklarından efsaneler, destanlar, Şehnameler, Türk hikâye masal ve efsane dağarcığından konuları işlediği gibi ayrıca Tanzimat'ta romanların, Meşrutiyet'te de tiyatro oyunlarının bile meddahlarca söylenmiş olduğunu biliyoruz.
Karagöz ve Ortaoyunundan ayrı olarak üslûbu hep güldürücü olmayıp, seyircide merak, geciktirim, acıma, cinsel duygulan, korku, yiğitlik gibi duyguları da uyandırır. Eski meddahlar hikâyelerini öyle ustalıkla
anlatırlarmış ki kimi kez bir kahve halkı hikâyede iki hasım gibi iki kesime ayrılır, bunda bıçaklama olaylarına bile rastlanırmış. İslâm ülkelerinde, özellikle Arap ve İranlılarda, köklü bir hikâye anlatma
geleneği bulunmaktadır. Araplarda anlatı türünde dramatik biçime en yakın olanı makaame'dır. İran'da da efsânegûyan, kıssahan, nakkal, Rûzehan, perdedarî gibi türleri vardır. Bu sonuncular anlatılan olayları canlandıran bir dekor perdesi önünde anlatılır.
Meddah yalnız Acem, Anadolulu, Yahudi gibi çeşitli ağızları değil ayrıca çeşitli hayvanları, doğanın ve cansız nesnelerin seslerini de taklit eder.
Bunun için meddahın iki aracı vardır; biri boynuna doladığı mendili, öteki de elinde tuttuğu sopasıdır. Mendille çeşitli başörtüleri, başlıkları yapar, terini siler, sopa ile de oyunu başlatmak, seyirciyi suskunluğa çağırmak, kapıyı vurmak için, ya da saz, süpürge, tüfek, at yerine kullanılır.
Meddahlar hikâyelerine şiirler, tekerlemeler, kalıplaşmış sözlerle
başlarlar, bundan hikâyenin bir öğrenek yanı bulunduğu, hikâyedeki olay ve kişilerin gerçek olay ve kişilere benziyorsa, bunun bir rastlantı
olduğunu belirtir. Bitişte de özür diler, oyundan çıkan öğreneği belirtir, gelecek hikâyesinin adını ve nerede söyleyeceğini belirtirdi. Meddahlar seyirciyi meraklandırmaya ilgilerini sürekli ayakta tutmayı çok iyi bilirler, en sürekli, durgunluk veren yerlerde hikâyeyi bir süre keserler, gerekirse devam etmeden önce para toplarlardı.
Günümüzde Meddah dağarcığı ne yazık birkaç dağınık yazma ve
taşbaskısı kitap dışında elde değildir, İstanbul Üniversitesi Kitaplığında bulunan Mecmûa-i Fevâid meddahlar üzerine en önemli kaynaktır.
Burada altmışa yakın hikâyenin ön örgüsü verildiği gibi bu hikâyelerin kimden duyulduğu, nerede ve ne zaman söylenildikleri de belirtilmiştir.
Yabancı gezginlerin Türkiye üzerine kitaplarında da meddahlar ve
hikâyelerinin konuları üzerine bilgi buluruz. XVIII. yüzyıldan bir yabancı gezgin meddahların sanki bir resmî haber kaynağı gibi hükümet
çevrelerince siyaset yapmaları için görevlendirildiklerini, sultan ya da vezirlerin yeni kararlarını halka duyurduklarını, bir çeşit gazete yerine geçtiklerini söylüyor. Çeşitli kaynaklardan, özellikle Profesör Fuat
Köprülü'nün değerli incelemesinden yüzyıllar boyunca meddahların adları ve kimlikleri üzerine bilgi ediniyoruz.
