ALES SÖZEL ADAYLAR İÇİN ALES KONU ANLATIMLI. Savaş Doğan - Kenan Osmanoğlu - Kerem Köker. Eğitimde

(1)

ALES

ALES 2017

KONU ANLATIMLI

30. Eğitimde

yıl

SÖZEL ADAYLAR İÇİN

Savaş Doğan - Kenan Osmanoğlu - Kerem Köker

(2)

Savaş Doğan Kenan Osmanoğlu Kerem Köker SÖZEL ADAYLAR İÇİN ALES KONU ANLATIMLI

ISBN: 978-605-318-495-9 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2015, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir.

Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.

Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz .

11. Baskı: 2016, Ankara Yayın-Proje: Şafak Tangıç - Seda Gökay Dizgi-Grafik Tasarım: Selda Tunç Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.

İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim

____________________________________________

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR' ın her

hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi,

fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı

izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

(3)

Değerli Adaylar,

Dünyadaki bilimsel gelişmeleri yakından izleyecek, bu gelişmelere katkıda bulunacak ve ülkemizi bilimsel platformlarda daha da yukarılara taşıyacak siz bilim insanı adaylarının eğitim sürecine katkıda bulunabilmekten PEGEM AKADEMİ ailesi olarak gurur duyuyoruz.

Akademik yayın alanında 29 yıllık lider bir kurum olan PEGEM AKADEMİ, Akademik Lisansüstü Egitimi Giriş Sınavı (ALES)’nın ilk yıllarından bu yana yurt çapındaki en önemli başvuru kaynağıdır. Bu güven ve birikimle yürütülen çalısmalardan biri olan ALES Konu Anlatımlı Soru Bankası Sözel Yetenek Sayısal Yetenek kitabımız, ÖSYM tarafından 04.03.2014 tarihinde açıklanan yeni sınav sistemine uygun olarak hazırlanmıştır. Sınav sisteminde; adaylara Sözel Yetenek bölümünde 40’ar sorudan oluşan iki test (Sözel Yetenek-1 ve Sözel Yetenek-2), Sayısal Yetenek bölümünde de yine 40’ar sorudan oluşan iki test (Sayısal Yetenek-1 ve Sayısal Yetenek-2) uygulanacaktır. Böylece her aday için Sayısal-1, Sayısal-2, Sözel-1, Sözel-2 Standart Puanlar (SP) hesaplanacaktır. Bu standart puanlar kullanılarak her aday için sayısal ağırlıklı, sözel ağırlıklı ve eşit ağırlıklı olmak üzere 3 ağırlıklı puan (AP) hesaplanacaktır.

Ağırlıklı puanların hesaplanmasında testlerin ağırlıkları aşağıdaki gibi olacaktır:

Sayısal-1 SP Sayısal-2 SP Sözel-1 SP Sözel-2 SP

Sayısal AP 0,35 0,35 0,3 -

Sözel AP 0,2 - 0,4 0,4

Eşit AP 0,4 0,2 0,4 -

Kitap, bu testleri etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla, sınavın uygulanmaya başladığı ilk yıllardan günümüze kadarki süreçte konuyla ilgili tüm gelişmeleri yakından takip eden ve bu sınava yönelik çalışmalar yapan uzman eğitimcilerce hazırlanmıştır.

Sözel Yetenek, Sayısal Yetenek olmak üzere 2 kısımdan oluşan bu kitapta yer alan konu anlatımlarının, örnek soruların;

 gerçek sınavla kapsam açısından uyumu,

 biçimsel sunumu,

 içerik ve metinlerin uygunluğu ve zorluk dereceleri

açısından ALES’le bire bir örtüşmesi konusunda titiz bir çalışma yürütülmüştür.

Konu anlatımları, adayların kolaylıkla anlayabileceği açıklıkta sunulmuş ve anlatılan konuyu en iyi şekilde örnekleyen- pekiştiren sorular olarak her ünitenin sonunda;

- çıkmış sorulara ve - çözümlü testlere

yer verilmiştir. Böylece, adayların gerçek sınav formatına uygun çok sayıda soru çözebilecekleri bir yayın ortaya konmuştur.

Adaylar, kendilerine sunulan bu kaynaktaki çalışma programıyla sınava hazırlandıkları zaman, arzu edilen hedefe çok daha rahat ulaşabilecek ve başarılı olacaklardır.

Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen Fikret Birer, Canan Sarıkaya, Eda Tuğçe Buluş ve tüm meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz.

Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız.

Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, ALES’te ve meslek hayatınızda başarılar.

Tüm adaylara başarı dileklerimizle…

Savaş Doğan– Kenan Osmanoğlu – Kerem Köker

SUNU

(4)

iv

TÜRKÇE

1. BÖLÜM

SÖZCÜKTE ANLAM ... 3

Sözcüğün Anlamı ... 4

Gerçek Anlam ... 5

Mecaz Anlam ... 6

Terim Anlam ... 8

Somut – Soyut Anlam ... 8

Nitel – Nicel Anlam ... 9

Sözcüğün Cümleye Kattığı Anlam ... 9

Sözcüklerde Anlam İlişkileri ... 10

Eş Anlamlı Sözcükler ... 10

Yakın Anlamlı Sözcükler ... 11

Karşıt (Zıt) Anlamlı Sözcükler ... 12

Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler ... 12

Genel – Özel İlişkili Sözcükler ... 15

Söz Sanatları ... 15

Benzetme (Teşbih) ... 15

Eğretileme (İstiare) ... 16

Ad Aktarması (Mecaz-ı Mürsel) ... 19

Değinmece (Kinaye) ... 19

Dokundurma (Tariz) ... 20

Mübalâğa (Abartma) ... 21

Dolaylama ... 21

Güzel Adlandırma ... 22

Somutlama ... 22

Söz Öbekleri ... 23

Deyimler ... 23

Atasözleri ... 24

İkilemeler ... 27

Pekiştirmeler ... 28

Sözün Cümleye Kattığı Anlam ... 28

Çıkmış Sorular ... 30

Çözümlü Test ... 36

2. BÖLÜM CÜMLEDE ANLAM ... 41

Cümlenin Yorumu ... 42

Cümle Vurgusu ... 42

Eş Anlamlı (Özdeş) / Yakın Anlamlı Cümleler ... 43

Cümlenin İletisi ... 44

Cümle Analizi ... 47

Karşıt Anlamlı (Çelişen) Cümleler ... 48

Kesin Yargı ... 50

Cümlenin Yapısı ... 52

Eksiltili Cümle ... 52

Cümle Tamamlama ... 52

Cümle Oluşturma ... 56

Cümlenin Anlamı ... 59

Anlamlarına Göre Cümleler ... 59

Anlam İlişkilerine Göre Cümleler ... 61

Anlatım Özelliklerine Göre Cümleler ... 63

İlettiği Duygu, Düşünce ve Duruma Göre Cümleler ... 67

3. BÖLÜM ANLATIM BİÇİMLERİ ... 88

Öyküleyici Anlatım ... 89

Betimleyici Anlatım ... 89

Açıklayıcı Anlatım... 89

Tartışmacı Anlatım ... 90

Düşünceyi Geliştirme Yolları ... 90

Benzetme ... 90

Tanımlama ... 91

Karşılaştırma ... 91

Örneklendirme ... 91

Tanık Gösterme (Alıntı Yapma) ... 92

Sayısal Verilerden Yararlanma ... 92

Soru Sorma ... 92

Anlatım Nitelikleri ... 93

Özgünlük ... 93

Özlülük (Yoğunluk) ... 93

Yalınlık (Sadelik) ... 93

Akıcılık ... 93

Sürükleyicilik ... 93

Açıklık ... 93

Duruluk ... 93

Tutarlılık ... 93

4. BÖLÜM PARAGRAF ... 107

ALES’te Paragraf Soruları ... 108

ALES Paragraf Sorularının Özelliği Nedir? ... 108

Paragraf Konusuna Nasıl Çalışmalı? ... 108

Paragrafın İçeriği ... 109

Paragrafta Konu ... 109

Paragrafta Başlık ... 112

Paragrafta Ana Düşünce... 113

Paragrafta Yardımcı Düşünceler ... 116

Paragrafta Tanıtılan Kişiyle İlgili Sorular ... 122

Parçaya Dayalı Sorular ... 124

Paragrafın Yapısı ... 155

Paragrafın Bölümleri ... 155

Paragrafın Yapısına İlişkin Soru Tipleri ve Çözüme Yönelik Pratikler ... 156

5. BÖLÜM SÖZEL MANTIK ... 203

Mantıkla İlgili Temel Kavramlar ... 204

Sözel Mantık Sorularının Kapsamı ... 204

Sözel Mantık Soruları Hakkında ... 204

Soru Çözümünde Yararlanılabilecek Yöntemler ... 205

Simgeler Kullanma ... 205

Tablo Oluşturma ... 206

Sıralama ... 211

Sözel Mantık Soru Tipleri ve Örnek Çözümleri ... 212

Çıkarım Soruları ... 212

Şifreleme Soruları ... 213

Sıralama Soruları ... 213

Yer-Yön-Konum Bildiren Sorular ... 215

Eşleştirme ... 217

Tablo Yorumlama Soruları... 218

Karma Sorular ... 218

İÇİNDEKİLER

(5)

MATEMATİK

1. BÖLÜM

SAYILAR ... 235

Sayı Kümeleri ... 236

Doğal Sayılar ... 237

Tam Sayılar ... 240

Tek ve Çift Tam Sayılar ... 241

Pozitif ve Negatif Sayılar ... 243

Ardışık Sayılar ... 245

Asal Sayı ... 250

Aralarında Asal Sayılar ... 250

Basamak Analizi ... 251

Çözümleme ... 256

Faktöriyel ... 258

Sayma Sistemleri ... 261

Çözümlü Test – 1 ... 273

Çözümlü Test – 2 ... 278

Çözümlü Test – 3 ... 283

Çözümlü Test – 4 ... 288

Çözümlü Test – 5 ... 294

Çözümlü Test – 6 ... 299

Çözümlü Test – 7 ... 304

Çözümlü Test – 8 ... 309

Çözümlü Test – 9 ... 313

2. BÖLÜM BÖLME – BÖLÜNEBİLME KURALLARI ... 318

Bölme ... 319

Bölünebilme Kuralları ... 323

2 ile Bölünebilme ... 323

10 ile Bölünebilme... 328

11 ile Bölünebilme... 328

Çözümlü Test - 1 ... 331

Çözümlü Test - 2 ... 336

3. BÖLÜM ASAL ÇARPANLARA AYIRMA EBOB – EKOK ... 341

Asal Çarpanlara Ayırma ... 342

Bir Tam Sayının Bölenleri ... 343

Bir Tam Sayının Bölenleri Toplamı ... 345

En Büyük Ortak Bölen (EBOB) ... 346

En Küçük Ortak Kat (EKOK) ... 349

Çözümlü Test - 1 ... 356

Çözümlü Test - 2 ... 361

4. BÖLÜM BİRİNCİ DERECEDEN DENKLEMLER ... 366

Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemler ... 367

Birinci Dereceden İki Bilinmeyenli Denklemler ... 370

Denklem Sistemi ... 370

Yok Etme Metodu ... 370

Yerine Koyma Metodu ... 371

Özel Denklemler ... 372

5. BÖLÜM RASYONEL SAYILAR ... 384

Kesir ve Kesir Türleri ... 385

Kesir ... 385

Basit Kesir ... 385

Bileşik Kesir ... 385

Tam Sayılı Kesir ... 386

Sabit Kesir ... 387

Denk Kesir ... 387

Rasyonel Sayılarda Dört İşlem ... 388

Toplama İşlemi ... 388

Çıkarma İşlemi ... 389

Çarpma İşlemi ... 389

Bölme İşlemi ... 389

Kuvvet Alma ... 389

İşlem Önceliği ... 390

Ondalık Kesir ... 393

Ondalık Sayılarda Dört İşlem ... 394

Devirli Ondalık Açılımlar ... 396

Rasyonel Sayılarda Sıralama ... 397

İki Rasyonel Sayı Arasındaki Sayıları Yazma ... 399

Çözümlü Test - 1 ... 403

Çözümlü Test - 2 ... 408

(6)

vi

6. BÖLÜM

ÜSLÜ SAYILAR ... 413

Özellikleri ... 414

Üslü Sayılarda Dört İşlem ... 417

Toplama – Çıkarma ... 417

Çarpma ... 418

Bölme ... 420

7. BÖLÜM KÖKLÜ SAYILAR ... 430

Köklü Sayıların Özellikleri... 431

Köklü Sayılarda Dört İşlem ... 435

Toplama-Çıkarma ... 435

Çarpma ... 436

Bölme ... 437

Kök Dışındaki Bir Sayının Kök İçine Alınması ... 439

Eşlenik (Paydayı Kökten Kurtarma) ... 440

İç İçe Sonlu Kökler ... 442

İç İçe Sonsuz Kökler... 443

A2 Bifadesinin Kök Dışına Çıkarılması ... 445

Köklü Sayılarda Sıralama... 447

Köklü Sayılarda Denklem Çözme ... 448

8. BÖLÜM ÇARPANLARA AYIRMA ... 456

Ortak Parantez Yöntemi... 457

Gruplandırma Yöntemi ... 457

ax²+bx+c ifadesinin Çarpanlara Ayrılması ... 458

Özdeşlikler ... 460

İki Kare Farkı ... 460

Tam Kare İfadeler ... 462

III. Dereceden Özdeşlikler ... 465

9. BÖLÜM EŞİTSİZLİK – MUTLAK DEĞER ... 475

Eşitsizlikler ... 476

Reel (Gerçel) Sayı Aralıkları ... 479

Kapalı Aralık ... 479

Yarı Açık Aralık ... 479

Açık Aralık ... 480

Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Eşitsizlikler ... 480

Eşitsizlikler ve İşaret İncelemesi ... 481

Mutlak Değer ... 483

Çözümlü Test – 1 ... 493

Çözümlü Test – 2 ... 499

10. BÖLÜM ORAN – ORANTI ... 504

Oran... 505

Orantı ... 505

Orantının Özellikleri ... 505

Orantı Türleri ... 507

Doğru Orantı ... 507

Ters Orantılı Çokluklar ... 509

Bileşik Orantı ... 510

Ortalamalar ... 511

Aritmetik Ortalama ... 511

Geometrik Ortalama ... 512

Çözümlü Test - 1 ... 517

Çözümlü Test - 2 ... 522

11. BÖLÜM PROBLEMLER ... 527

Denklem Kurma Problemleri ... 528

Yaş Problemleri ... 534

Yüzde Problemleri ... 537

Faiz Problemleri ... 539

Kâr – Zarar Problemleri ... 540

Karışım Problemleri ... 543

İşçi Problemleri ... 546

Havuz Problemleri ... 548

Hareket Problemleri ... 549

Çözümlü Test - 1 ... 571

Çözümlü Test - 2 ... 576

Çözümlü Test - 3 ... 582

Çözümlü Test - 4 ... 587

Çözümlü Test - 5 ... 593

Çözümlü Test - 6 ... 598

Çözümlü Test - 7 ... 605

Çözümlü Test - 8 ... 611

Çözümlü Test - 9 ... 618

Çözümlü Test - 10 ... 624

12. BÖLÜM KÜMELER... 630

Küme ... 631

Kümenin Elemanı ve Eleman Sayısı ... 631

Kümelerin Gösterimi ... 631

Küme Çeşitleri ... 632

Kümelerde İşlemler ... 633

Alt Küme ... 636

Küme Problemleri ... 638

(7)

13. BÖLÜM

İŞLEM – MODÜLER ARİTMETİK ... 647

İşlem ... 648

İşlem Tabloları ... 651

İşlemin Özellikleri ... 651

Modüler Aritmetik ... 654

Modüler Aritmetiğin Özellikleri ... 655

Modüler Aritmetikte Denklem Çözümü ... 659

Çözümlü Test – 1 ... 661

Çözümlü Test – 2 ... 665

14. BÖLÜM PERMÜTASYON – KOMBİNASYON – OLASILIK ... 670

Saymanın Temel Kuralları... 671

Toplama Kuralı ... 671

Çarpma Yolu ile Sayma ... 671

Saymanın Temel İlkesi ... 671

Permütasyon (Sıralama) ... 673

Tekrarlı Permütasyon ... 674

Dairesel Permütasyon ... 675

Kombinasyon (Gruplama) ... 676

Olasılık ... 681

Olasılık Fonksiyonu ... 681

Olasılık Hesabı... 682

Koşullu Olasılık ... 686

Bağımsız ve Bağımlı Olasılık... 687

Çözümlü Test – 1 ... 690

Çözümlü Test – 2 ... 695

Çözümlü Test – 3 ... 700

15. BÖLÜM TABLO VE GRAFİKLER ... 705

Tablo ve Yorumlama ... 706

Grafik ve Yorumlama ... 710

Çizgi Grafik ... 710

Sütun Grafiği ... 712

Daire Grafiği ... 712

Çözümlü Test – 1 ... 727

Çözümlü Test – 2 ... 730

16. BÖLÜM SAYISAL YETENEK PROBLEMLERİ ... 733

Sayısal Mantık Soruları ... 734

Sayı Dizileri ... 738

Şifreli Sorular ... 738

Görsel Yetenek ... 742

Cevaplı Test - 1 ... 767

Cevaplı Test - 2 ... 771

Cevaplı Test - 3 ... 775

Cevaplı Test - 4 ... 779

GEOMETRİ 1. BÖLÜM

GEOMETRİK KAVRAMLAR VE DOĞRUDA AÇILAR ... 784

Geometrik Kavramlar ... 785

Tanımsız Kavramlar ... 785

Açılar ... 785

Açının Ölçüsü ... 785

Açının Düzlemde Ayırdığı Bölgeler ... 785

Açı Ölçü Birimleri ... 785

Açı Çeşitleri ... 786

Dar Açı ... 786

Dik Açı ... 786

Geniş Açı ... 786

Doğru Açı ... 786

Tam Açı ... 786

Komşu Açılar ... 786

Açıortay ... 786

Tümler Açılar ... 787

Bütünler Açılar ... 787

Ters Açılar ... 788

Paralel İki Doğrunun Bir Kesen ile Yaptığı Açılar ... 788

Paralel İki Doğrunun Birden Çok Kesen ile Meydana Getirdiği Açılar ... 788

Kenarları Paralel Açılar ... 790

Kenarları Dik Açılar ... 790

Üçgenler ... 793

Üçgen Çeşitleri ... 793

Açılarına Göre Üçgenler ... 793

Kenarlarına Göre Üçgenler ... 793

Üçgende Temel ve Yardımcı Elemanlar ... 794

Yükseklik ... 794

Açıortay ... 794

Kenarortay ... 794

Üçgende Açılar ile İlgili Özellikler ... 795

Dik Üçgen ... 799

Pisagor Teoremi ... 799

Öklid Bağıntıları ... 800

Kenarlarına Göre Özel Dik Üçgenler ... 801

Açılarına Göre Özel Dik Üçgenler ... 802

Üçgende Açıortay Teoremleri ... 804

İç Açıortay Teoremi ... 805

Dış Açıortay Teoremi ... 806

Üçgende Kenarortay Teoremleri ... 808

Ağırlık Merkezi ... 808

Kenarortay Bağıntıları ... 810

İkizkenar Üçgen ... 812

Eşkenar Üçgen ... 814

Üçgende Alan ... 818

Üçgende Benzerlik ... 823

Açı – Açı – Açı Benzerlik Kuralı ... 823

Tales Teoremi ... 825

Temel Orantı Teoremi ... 825

(8)

viii

Çapraz Tales Teoremi ... 826

Kenar – Açı – Kenar Benzerlik Kuralı ... 827

Kenar – Kenar – Kenar Benzerlik Kuralı ... 828

Üçgende Açı – Kenar Bağıntıları ... 831

Üçgen Eşitsizliği ... 831

Cevaplı Test - 1 ... 836

Cevaplı Test - 2 ... 838

Cevaplı Test - 3 ... 840

Cevaplı Test - 4 ... 842

Cevaplı Test - 5 ... 844

Cevaplı Test - 6 ... 846

Cevaplı Test - 7 ... 848

Cevaplı Test - 8 ... 850

Cevaplı Test - 9 ... 852

Cevaplı Test - 10 ... 854

Cevaplı Test - 11 ... 856

Cevaplı Test - 12 ... 858

Cevaplı Test - 13 ... 860

2. BÖLÜM ÇOKGENLER VE DÖRTGENLER... 862

Çokgenler ... 863

Dışbükey ve İçbükey Çokgenler ... 863

Düzgün Çokgen ... 864

Dörtgenler ... 869

Dörtgenin Özellikleri ... 869

Dörtgenlerde Alan ... 870

Paralelkenar ... 872

Paralelkenarda Alan ... 873

Paralelkenarın Alan Özellikleri ... 873

Paralelkenarda Uzunluk ile İlgili Özellikler ... 875

Eşkenar Dörtgen ... 876

Dikdörtgen ... 877

Kare ... 879

Yamuk ... 881

İkizkenar Yamuk ... 884

Dik Yamuk ... 886

Deltoid ... 886

Cevaplı Test - 1 ... 887

Cevaplı Test - 2 ... 889

Cevaplı Test - 3 ... 891

Cevaplı Test - 4 ... 893

Cevaplı Test - 5 ... 895

3. BÖLÜM ÇEMBER VE DAİRE ... 897

Çemberde Açı ... 898

Çemberde Yardımcı Elemanlar ... 898

Çemberde Yay ve Açı Özellikleri ... 899

Merkez Açı ... 899

Çevre Açı ... 900

Teğet Kiriş Açı ... 901

İç Açı ... 901

Dış Açı ... 901

Çemberde Kiriş Yay Özellikleri ... 903

Kirişler Dörtgen ... 903

Çemberde Uzunluk ... 904

Bir Noktanın Bir Çembere Göre Kuvveti ... 904

Kuvvet Ekseni ... 906

İki Çemberin Ortak Teğetleri ... 907

İki Çemberin Birbirine Göre Durumları ... 909

Üçgenin Çemberleri ... 909

Üçgenin İç Teğet Çemberi ... 909

Üçgenin Dış Teğet Çemberi ... 910

Teğetler Dörtgeni... 910

Dairede Alan ... 911

Dairenin Alanı ve Çevresi ... 911

Daire Diliminin Alanı ... 911

Çember Yayının Uzunluğu ... 911

Daire Kesmesinin Alanı ... 911

Daire Halkasının Alanı ... 912

Çemberde Benzerlik ... 913

Cevaplı Test - 1 ... 915

Cevaplı Test - 2 ... 917

Cevaplı Test - 3 ... 919

4. BÖLÜM ANALİTİK GEOMETRİ ... 921

Noktanın Analitik İncelenmesi ... 922

Analitik Düzlem ... 922

İki Nokta Arasındaki Uzaklık ... 923

Doğrusal Noktalar ... 924

Doğrusal Olmayan Noktalar ... 926

Doğrunun Analitik İncelenmesi ... 929

Doğrunun Eğim Açısı ve Eğimi ... 929

Doğrunun Grafiğinin Çizimi ... 931

Doğrunun Denklemleri ... 932

Özel Doğrular ... 934

İki Doğrunun Birbirine Göre Durumları ... 934

Doğru Demeti ... 936

Simetriler ... 939

Noktanın Simetriği ... 939

Doğrunun Simetriği ... 942

Eşitsizlikler ... 944

Cevaplı Test ... 946

5. BÖLÜM KATI CİSİMLER ... 948

Prizma... 949

Dikdörtgenler Prizması ... 950

Küp ... 952

Silindir ... 952

Dönel Silindir ... 953

Piramit ... 955

Düzgün Piramit ... 955

Kesik Piramit ... 956

Küre ... 958

Cevaplı Testler - 1 ... 959

Cevaplı Testler - 2 ... 961

(9)

ALES

SÖZEL

YETENEK

(10)

ALES ALES

2011 Kasım

ALES 2012 Mayıs

ALES 2012 Kasım

ALES 2013 Mayıs

ALES 2013 Kasım

ALES 2014 Mayıs

ALES 2014 Kasım

Sözel 1 Sözel 2 Sözel 1 Sözel 2 Sözel 1 Sözel 2 Sözel 1 Sözel-1 Sözel-1 Sözel 2 Sözel 1 Sözel 2 Sözel-1 Sözel-2 Sözel-1 Sözel-2 Sözcük

Düzeyinde

Anlam 3 5 3 1 3 5 1 2 2 3 2 2 2 3 - 3

Cümle Düzeyinde Anlam

17 8 18 9 14 5 15 10 10 7 7 7 10 6 13 5

Paragraf ve Anlatım

Biçimleri 22 29 21 24 24 32 30 20 20 29 22 22 20 23 18 22

Anlatım

Bozukluğu - - - - 1 - - - - - 1 - - - 1 2

Sözel Mantık 8 8 8 8 8 8 4 8 8 11 8 9 8 8 8 8

SÖZEL ANALİZ

(11)

6

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Mayıs Kasım Mayıs Aralık Nisan Kasım Mayıs Kasım Mayıs Kasım Mayıs Kasım Mayıs

- 3 1 2 3 8 4 8 4 5 4 5 3



Dil, insanın karakterinin bir parçasıdır.

Bacon

Sözcükte Anlam

Geçmiş Yıllarda Çıkmış Soru Analiz Tablosu

Sözcüğün Anlamı

Sözcüklerde Anlam İlişkileri Söz Sanatları

Söz Öbekleri

Çıkmış Sorular

Çözümlü Test

(12)

4 ALES Türkçe

 SÖZCÜKTE ANLAM

Bu ünitede, aşağıdaki konu ve alt başlıklar işlenecektir:

1. SÖZCÜĞÜN ANLAMI a. Gerçek Anlam

i.

Temel anlam

ii.

Yan anlam b. Mecaz Anlam c. Terim Anlam d. Soyut - Somut Anlam e. Nitel - Nicel Anlam

f. Sözcüğün Cümleye Kattığı Anlam 2. SÖZCÜKLERDE ANLAM İLİŞKİLERİ

a. Eş Anlamlı Sözcükler b. Yakın Anlamlı Sözcükler c. Karşıt Anlamlı Sözcükler d. Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler e. Genel-Özel İlişkili Sözcükler

3. SÖZ SANATLARI

a. Benzetme (Teşbih)

b. Eğretileme (İstiare)

i.

İnsandan doğaya aktarma

ii.

Doğadan insana aktarma

iii.

Doğadan doğaya aktarma

iv.

Duyular arası aktarma c. Ad Aktarması (Mecaz-ı Mürsel) d. Değinmece (Kinaye)

e. Dokundurma (Tariz) f. Mübalâğa (Abartma ) g. Dolaylama h. Güzel Adlandırma i. Somutlama

4. SÖZ ÖBEKLERİ a. Deyimler b. Atasözleri

c. İkilemeler

d. Pekiştirmeler

e.

Sözün Cümleye Kattığı Anlam

 SÖZCÜĞÜN ANLAMI

Sözcük: Anlamlı ses veya ses birliği, söz, sözcük. (TDK, 2005)

Sözcükte anlam ünitesi “anlam bilgisi”nin temelidir. Bir yazı binaya benzetilirse sözcük de o binayı oluşturan tuğlalardır. Bir parça içerisindeki sözcüklerin anlamı kavranamazsa cümlenin, cümle iyi anlaşılmazsa da paragrafın ne demek istediği tam olarak anlaşılamaz.

 Sözcükte anlam ünitesi; sözcüklerin tek başına ya da bir araya gelerek kazandıkları farklı anlamları, anlam ilişkilerini ve sözcükte meydana gelen anlam olaylarını kavratmayı amaçlayan “temel” bir ünitedir.

Türkçede bazı kelimelerin tek bir anlamı varken bazı kelimeler kullanıldıkları cümleye göre çeşitli anlamlar kazanabilir. Cümlenin iyi anlaşılması, cümlede kelimenin hangi anlamda kullanıldığının doğru anlaşılmasıyla mümkündür.

Tek anlamlı sözcükler: Sadece bir kavramı karşılayan sözcüklerdir.

 Buzul: Kutup bölgelerinde veya dağ başlarında bulunan büyük kar ve buz kütlesi:

“Küresel ısınma nedeniyle kutuplardaki buzullar hızla eriyor.”

 Fırlatmak: Hızla atmak, bulunduğu yerden dışarı atmak:

“ Elindeki kalemi pencereden dışarı fırlattı.”

 Beton: Çimentonun su yardımıyla kum, çakıl vb.

maddelerle karışması sonucu oluşan sert, dayanıklı, bağlayıcı yapı malzemesi:

“Bahçenin önündeki eğimli araziye beton döktüler.”

(TDK, 2005) Görüldüğü gibi yukarıdaki sözcüklerin sözlükte tek karşılığı vardır ve bu kelimelerin başka anlamlara gelebilecek kullanımı yoktur.

Çok anlamlı sözcükler: Kullanıldığı yere ve duruma göre birden çok anlam kazanabilen sözcüklerdir.

 Kaçmak: 1. Hızla koşup bir yere saklanmak: “Bir tehlike sezdiğin anda hemen eve kaçarsın.” 2. Firar etmek: “Üç mahkûm hapisten kaçtı.” 3.Girmek:

“Kulağına su kaçtı denizde.” 4. Yaklaşmak, benzemek: “Bu mavi biraz yeşile kaçıyor.” 5 ...

Örneklerde görüldüğü gibi, “kaçmak” sözcüğü kullanıldığı yere göre farklı anlamlar kazanmıştır.

ÖRNEK

(13)

5 Sözcükte Anlam

Örnek:

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi farklı anlamlarda kullanılamaz?

A) Ağacın yaprakları sararıp solmaya başlamış.

B) Bu gürültülü yerde uyuduğuna göre çok yorgun olmalı.

C) Medeniyette ilerleyememenin en büyük sebebi bilimsizliktir.

D) Sokağın başında durmuş, gelen geçen arabaları seyrediyordu.

E) Eğer kravat takmıyorsan yakanı biraz düzeltmelisin.

Çözüm:

D seçeneğinde “sokak” sözcüğü tek anlamlı bir sözcüktür. Diğer sözcükler kullanıldıkları cümleye göre farklı anlamlar kazanabilir.

Cevap D

Gerçek Anlam

Temel anlam (İlk anlam)

Bir sözcüğün zihinde karşıladığı ilk kavramdır. Diğer bir deyişle sözcük (tek başına) duyulduğunda ya da okunduğunda düşünülen ilk şeydir. Örneğin “ayak”

dendiğinde akla gelen ilk kavram o sözcüğün temel anlamıdır.

Örneğin,

 Ağız : Yüzde bulunan, ses çıkarmaya, soluk alıp vermeye yarayan ve besinlerin sindirilmeye başlandığı organ. “Yeni matematik öğretmenimizin kocaman bir ağzı var.”

 Ateş : Yanıcı cisimlerin tutuşmasıyla beliren ısı ve ışık, od, nâr. "Uygarlık ateşten doğmuştur."

 Kesmek : Bıçak, makas vb. bir araçla bir şeyi ikiye ayırmak, parçalamak, doğramak. “Tüm gücüyle ipi kesmeye çalıştı.”

Örnek:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, altı çizili sözcük temel anlamda kullanılmıştır?

A) Ayağındaki ayakkabının burnu çok aşınmış.

B) Sertçe açtığı kapının kolu elinde kaldı.

C) Akşam karanlığında iki el silah sesi duyuldu.

D) Kucağında kundaklı bir çocuk tutuyordu.

E) Yaşlı adam, çocuğa fazla yüz vermeyin, dedi.

Çözüm:

A seçeneğinde “burun”, B seçeneğinde “kol”, C seçeneğinde “el” sözcükleri yan anlamlarında ve E seçe- neğinde “yüz” sözcüğü mecaz anlamda kullanılmıştır.

D seçeneğinde ise “tutmak” sözcüğü “elde bulundurmak, ele almak” anlamında, yani temel (ilk) anlamında kullanılmıştır.

Cevap D

Yan anlam

Sözcüğün, “temel anlamı”ndan tamamen kopmadan kazandığı, onunla ilişkili yeni anlamlardır.

 Mağaranın ağzı o kadar küçüktü ki içeri ancak bir çocuk girebiliyordu

 Çocuğun ateşini bir türlü düşüremiyorlar.

 Belediye, elektrik faturalarını ödemeyen şirketlerin elektriğini kesti.

Örnek:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, altı çizili sözcük gerçek anlamda kullanılmıştır?

A) Balıkçılar ekmeklerini taştan çıkarırcasına denizlerde yelken açtılar.

B) Adamın evini ucuza satın almak için türlü oyunlar oynadılar.

C) Yemek vakti gelince herkes usulca sofraya dizilirdi.

D) Bütün günlerimiz için kendimize bir yol çizer, sonra her gün bunun aksine hareket ederiz.

E) Onun böyle yapması bazen kanıma dokunuyor.

Çözüm:

A seçeneğindeki “taş”, B seçeneğindeki “oyunlar”, D seçeneğindeki “çizer” ve E seçeneğindeki “kan” sözcüğü mecaz anlamda kullanılmıştır. C seçeneğindeki “sofra”

sözcüğü “yemek yenilen yer, masa vs.” olarak yani gerçek anlamda kullanılmıştır.

Cevap C

(14)

6 ALES Türkçe

“Yan anlam” ile “temel anlam” arasında herhangi bir şekilde (biçimsel benzerlik, ortak işlev, aynı maddeden oluşması...vb. ) ilgi kurulabilmelidir.

Örneğin,

 Mağaranın ağzı o kadar küçüktü ki içeri ancak bir çocuk girebiliyordu.

(“Mağaranın ağzı” ile yemeye içmeye ve ses çıkarmaya yarayan organ olan “ağız” arasında biçimsel olarak bir benzerlik kurulmuştur.)

 Çocuğun ateşini ne yapsalar da düşüremiyorlar.

(“Çocuğun ateşi” ile nesnelerin tutuşmasıyla beliren

“ateş” arasında bir ısı ortaklığı vardır)

 Belediye, elektrik faturalarını ödemeyen şirketlerin elektriğini kesti.

(“kesmek” sözcüğü bu cümlede “bağlantıyı koparmak, engellemek” anlamında olduğu için

“kesmek” sözcüğü temel anlamıyla ilgilidir.)

Mecaz Anlam

Sözcüğün gerçek anlamlarından (temel anlamından ve yan anlamlarından) tamamen koparak farklı anlamlarda kullanılmasıdır.

 Bu mahallede onun gibi ağzı bozuk birini daha görmedim.

 Yeni seçilen muhtar, ilk toplantısında çok ateşli konuştu.

 Kapının hemen yanında oturan gizemli bir adam garsonu kesiyordu.

Mecaz anlam, aslında somuttan soyuta kaymış, gerçekte olması mümkün olmayan düşsel bir anlamdır.

Örneğin, bu cümlelerde geçen “birisini kesmek, ateşli konuşmak, ağzı bozuk” sözlerini somut olarak ne düşünebiliriz ne de kafamızda canlandırabiliriz.

Örnek:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük gerçek anlamda kullanılmıştır?

A) Karşıdaki Bozcaada mavi ışıklara boyanmıştı.

B) Vadideki çiçeklerin moru denize akıyor, denizin maviliğinde kayboluyordu.

C) Kayısı ağaçları ilkbaharla birlikte çiçeklerle duvaklanmıştı.

D) Kuşlar gökyüzünü sesleriyle dolduruyordu.

E) Güllerin kokusu, hanımellerinin kokusuna karışıyordu.

Çözüm:

Mecaz anlam, sözcüğün gerçek anlamından sıyrılarak başka bir anlam kazanmasıdır. Soruda gerçek anlamında kullanılan sözcük istenmektedir. “E” seçene- ğinde verilen “karışmak” sözcüğü gerçek anlamda kullanılmıştır. A, B, C, D seçeneklerindeki sözcükler mecaz anlamda kullanılmıştır.

Cevap E

Örnek:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, altı çizili sözcük, gerçek anlamı dışında (mecaz anlamında)

kullanılmıştır?

A) Avluda yağmurun sesi yankılanıyor.

B) Önceki yıl bahçeye diktiğiniz ağaçlar meyve verdi mi?

C) Okuduklarını sindirmezsen çok okumanın sana bir yararı olmaz.

D) Bu açık oturumu izlemeseydim çok üzülürdüm.

E) Kümesteki tavukların eksildiğini fark ettin mi?

Çözüm:

A, B, D, E seçeneklerinde verilen altı çizili sözcükler gerçek anlamlarında kullanılmışlardır. Oysa “C”

seçeneğinde verilen sindirmek sözcüğü biyolojik bir terimdir. “Alınan bir besinin midede eritilmesi” anlamına gelir. “C” seçeneğindeki cümlede ise “okuduklarını sindiremezsin” ifadesiyle “anlamak” eylemi kastedilmiş, yani sözcük mecaz anlamda kullanılmıştır.

Cevap C

Örnek:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, altı çizili sözcük mecaz anlamıyla kullanılmıştır?

A) Gelecek hafta bugün sizinle yine görüşmek istiyorum.

B) Az sonra beyaz atın üstünde bir gelin geçecek.

C) Çocukları uyutmak için saatlerdir uğraşıyor.

D) Artık bu boş sözleri dinlemekten bıktım.

E) Sevdiğim insanları görmek, onlarla sohbet etmek istiyorum.

Çözüm:

A, B, C ve E seçeneklerindeki altı çizili sözcükler gerçek anlamda kullanılmıştır. Ancak D seçeneğindeki “boş”

sözcüğü gerçek anlamının dışında “işe yaramayan söz”

olarak kullanılmıştır.

Cevap D UYARI

(15)

7 Sözcükte Anlam

 Sınavlarda “temel anlam-yan anlam” ayrımı yapılmamakla birlikte “gerçek anlam ve mecaz anlam” sorularında sağlıklı bir değerlendirme yapabilme açısından sözcüğün “yan anlam”

özelliklerini tanımak gerekir. Yan anlamın mecaz anlamla karıştırılmaması gerekir.

Temel anlam (TA), yan anlam (YA) ve mecaz anlamla (MA) ilgili aşağıdaki örnekleri inceleyeniz.

Yol

 Çocuk evin yolunu sordu. (TA)

 Mahallemizin yolu nihayet asfaltlandı. (YA)

 Bu soruyu farklı bir yolla da çözebiliriz. (MA)

Kafa

 Kafan, hâlâ omuzlarının üzerinde duruyor. (TA)

 Fazla zorlayınca çivinin kafası koptu. (YA)

 O adam, zaten kafasızın tekidir. (MA)

Büyük

 Uzun bir yolculuktan sonra büyük bir evin önünde durduk. (TA)

 Benim öğrencilerim, büyüklerine karşı saygıda kusur etmezler. (YA)

 Büyük düşünenler, toplumlarına her zaman bir şeyler kazandırmıştır. (MA)

Su

 Malatya’nın suyu, sağlığa yararlı birçok mineral barındırır. (TA)

 Meyve suyu, koladan daha besleyicidir. (YA)

 Sulu şakalarla herkesi kızdırdı. (MA)

Para

 Bu ay maaşları dağıtacak kadar para yok. (TA)

 Bu işte inanın çok para var. (YA)

 Bu kadar para canlısı birini daha önce hiç görmedim. (MA)

Taş

 Taşları büyük bir kamyona yüklediler. (TA)

 Yüzüğünün taşı düşmüş, fark etmedin mi? (YA)

 Bu taşlar sana geliyor herhalde, sen de bir cevap vermeyecek misin? (MA)

Leke

 Gömlekteki mürekkep lekesi gitmiyor. (TA)

 Tırnakta bazen beyaz lekeler oluşur. (YA)

 Adamın geçmişinde hiçbir lekesi yok. (MA)

Bir sözcüğün temel anlamı bir tanedir; çünkü sözcüğün sadece ilk anlamına “temel anlam” denir. Oysa sözcüğün birden çok yan ve mecaz anlamı olabilir

.

1. Çene kemiklerinin üstüne dizili, ısırıp koparmaya ve çiğnemeye yarayan sert, beyaz organlardan her biri

2. Çark, testere, tarak vb. çentikli şeylerdeki çıkıntıların her biri 3. Sarımsak dilimi,

karanfil vb.nde dişe benzetilen tane 4. Bazı dantel ve

işlemelerin kenarlarındaki yuvarlak sivri bölüm

5. Güçlü olduğunu belli etmek, tehdit etmek.(diş göstermek) 6. kötülük yapmak

için fırsat beklemek (diş bilemek) 7. zorla veya inatla

istediğini yaptırmak (diş geçirmek)

Sözcük

Gerçek Anlam Mecaz Anlam

Yan Anlam Temel Anlam

Kötülük

Zorla

“Diş” sözcüğünün anlamları (TDK, 2005)

“

Konuşmak” sözcüğünün temel anlamını, yan ve mecaz anlamlarını inceleyiniz.

1. Bir dilin kelimeleriyle düşüncesini sözlü olarak anlatmak: (TA)

"Çocuk daha konuşamıyor."

2. Belli bir konudan söz etmek: (YA)

"Mehmet yedi yaşındayken anasıyla

konuştuklarından fazla bir şey konuşmazdı." H. E.

Adıvar.

3. Bir konuda karşılıklı söz etmek, sohbet etmek: (YA)

"İşten sonra Nuruosmaniye'deki İkbal kahvesinde arkadaşlarla şiir ve edebiyat konuşuyoruz." F. R.

Atay.

4. Konuşma dili olarak kullanmak: (YA)

"Türkçeyi çok iyi konuşuyor."

5. Düşüncesini herhangi bir araç kullanarak anlatmak:

(YA)

"Dilsizler, el işaretleriyle konuşabilir."

6. Becermek, uzman gibi yapabilmek: (MA) “Genç sanatçı, sanatını konuşturuyor yine.”

7. Geçerli olmak, etkin olmak: (MA)

"Yasaların yerine yumruklar konuştu."

8. Şık ve zarif görünmek: (MA)

"Bluzun konuşuyor bu akşam."

(Kaynak: TDK, 2005)

İNCELEME

UYARI