LİNUX SİSTEMLERE GİRİŞ
Öğr.Gör. Mehmet Can HANAYLI
15.11.2018 1
• İşletim Sistemi
• Açık Kaynak Kodlu Yazılım
• Genel Kamu Lisansı Temel Kavramlar
Linux Sistemlerin Temel Yapısı Hangi Linux ?
Linux’un Genel Kullanım Amaçları Linux Dosya Sistemleri
Linux Paket Yöneticileri Linux Disk Bölümleri
a) MBR, Önyükleme Sektörleri ve Bölümleme Tablosu
b) Aygıt Dosyaları ve Disk Bölümleri c) Diski Bölümleme ve Biçimlendirme
15.11.2018 3
• Elektronik olarak çalışan bilgisayarlarımızın son kullanıcılar tarafından donanımlarını rahat kullanılabilmesini sağlayan yazılımdır.
• Bilgisayar kullanıcısı ile bilgisayarı oluşturan donanım arasındaki iletişimi sağlayan, aynı zamanda diğer uygulama yazılımlarını çalıştırmaktan sorumlu olan sistem yazılımıdır.
15.11.2018 4
Linux işletim sisteminin geliştiricisi ve proje yöneticisidir.
(1991)
15.11.2018 5
Açık kaynak kodlu yazılım (Open Source), kaynak kodu isteyen herkese açık olan yazılımlardır. Bu tür yazılımların ayırt edici özelliği kullanıcıya yazılımı değiştirme özgürlüğü sağlamasıdır.
Dünyanın her tarafından bilişim uzmanlarınca geliştirilen açık kaynak kod yazılımları, insanlığın ortak malıdır.
Açık kaynak kod yazılımlar hemen her alanda çözümler sunarak kapalı kod yazılımlara karşı tüketiciye seçenekler sunar
15.11.2018 6
En iyi bilinen açık kaynak kodlu yazılımlar;
Linux LibreOffice
OpenOffice Gimp
Dünya üzerindeki hemen her ülke kendi gereksinimlerine göre açık kaynak kodlu bir Linux dağıtımı geliştirmiştir.
15.11.2018 7
Linux üretildiğinden itibaren tamamen özgürce dağıtılıp kopyalanabiliyordu.
Fakat bu durum Linux kodlarının ticari bir üründe kullanılıp gizleme tehlikesi oluşturdu.
Buna karşılık Linus 0.12 sürümünü Genel Kamu Lisansı (GPL) lisansı ile dağıttı. Sonraki bütün Linux sistemleri de açık kaynak kodlu olarak
geliştirilmeye devam edildi.
15.11.2018 8
Piyasaya sürülen her yazılım, üretici şahıs ya da firmanın haklarını ve kullanıcının haklarını korumaya yönelik bir lisans anlaşması içerir.
GPL lisans anlaşması, 1983 yılında Richard Stallman tarafından geliştirilmiş lisans türüdür.
GPL’ in en çok üzerinde durduğu konu yazılımların kaynak kodu ile birlikte dağıtılmasının gerekliliğidir. Üretici firma yazılımını binary olarak dağıtsa bile kaynak kodunu da herkes tarafından erişilebilir bir yere bırakmak
zorundadır.
15.11.2018 9
Şeffaflık, kullanıcının ne kullandığını bilmesini sağlar.
GPL, yazılımın ücretlendirilmesi hakkında hiçbir fikir beyan etmez.
Pek çok lisans anlaşması ücretsiz kategorisine girerken GPL yazılımları ücretsiz olmak zorunda değildir.
GPL yazılımların çok büyük bir kısmı ücretsizdir.
Genel yaklaşım yazılımdan değil, kullanıcıya sunulan destekten para kazanılması…
15.11.2018 10
15.11.2018 11
15.11.2018 12
Software ve Hardware arasındaki bağlantı (arayüz)
Çalışan tüm programların ve süreçlerin hafıza ile olan ilişkilerini düzenler.
Çekirdek, bilgisayarda donanım (hardware) ve yazılım (software) arasındaki bağlantıyı sağlayan arabirime verilen isimdir.
İşlemcinin tüm bu programlar arasında adil bir şekilde dağıtımını yapar.
Sistem açılırken belleğe yüklenir ve sistem kapatılıncaya kadar bellekte kalır.
15.11.2018 13
Kernel ile kullanıcının iletişim kurmasını sağlayan programlardır.
İşletim sisteminin kerneli ile kullanıcı arasında iletişimi sağlayan ara yüzdür , Basitçe Kernelin söylediklerini
kullanıcının anlayabileceği dile, kullanıcının söylediklerini de
kernel’in anlayabileceği duruma getiren komut çevirmenidir şeklinde tanımlayabiliriz.
Linux, Unix gibi sistemlerde komutları yorumlamak ve yönetmek için kullanılan programlardır.
bash – sh – csh – ksh
15.11.2018 14
15.11.2018 15
Bilgisayarın belirli görevler ve işlemleri yapması için yazılmış parçacıklardır. Görevler Kullanıcı ile Bilgisayar arasındaki görevleri olduğu kadar bilgisayar içerisinde diğer uygulamaların birbiri ile haberleşmesi amacıda güdebilir.
Klavyeden komut yazmak yerine , görsel olarak işlemleri görüp kullanabilmemiz için dizayn edilmiş arayüzdür. Örneğin yazmış olduğumuz yazıyı kayıt etmek için komut vermek yerine
“Disket “ Resmine basmak gibi. Görsel olarak yapmış olduğumuz işlem Uygunsa Shell (Kabuk) 'e Değilse direk olarak kernel’e komut olarak tercüme edilerek iletilir.
15.11.2018 16
Bilgisayarın elektronik/elektromekanik ve mekanik aksamına verilen genel isimdir.
15.11.2018 17
Kişisel Kullanım: Herhangi bir kişisel bilgisayardan beklenebilecek yazı editörleri, hesap cetvelleri, çizim yazılımları, veri tabanları gibi birçok ihtiyaca cevap verir.
İnternet sunucusu: (WWW, DNS, SMTP, FTP…)
Yazılım Geliştirme: (C, C++, Java, Fortran, Pascal)
15.11.2018 18
Avantaj
– Open Source (Açık kaynak kod) – Daha güvenilir
– Ücretsiz
– Yüksek performans
– Birden çok kullanıcıyı destekler.
Dezavantaj
– Bazı ticari yazılımlar Linux üzerinde fazla gelişemiyor.
– Son kullanıcı alışma sürecinde basit sıkıntılar yaşayabilmektedir.
15.11.2018 19
15.11.2018 20
Disk üzerindeki dosyaların düzenlenmesini ve bir işletim sisteminde dosyaların izlerinin bulunmasını sağlayan yapıya Dosya Sistemi (File System) denir.
Dosya sistemi tercihi kullanılan bilgisayar sisteminin ne amaçla
kullanılacağına ve bu sistemdeki dosyaların hangi boyutta olacağına, performansın veya sağlamlılığın ön planda tutulmasına göre yapılır.
Linux dosya sisteminde en çok kullanılan dosya sistemleri : ext2 - ext3 - ext4
15.11.2018 21
15.11.2018 22
Açık kaynak işletim sistemi Linux’un yüzlerce sayıda farklı sürümü (dağıtımı) vardır. Bütün Linux sürümleri , işletim sisteminin temeli olan ortak çekirdeği kullanmaktadır.
Fakat farklı firma ve kuruluşlar, açık kaynak kodlu olan
çekirdek üzerine kendi değişikliklerini ekleyerek işletim
sistemini yapılandırmaktadırlar.
15.11.2018 23
SUN (Oracle) Solaris’e destek veriyor. Open Suse’ye destek veriyor.
15.11.2018 24
Benzer şekilde Linux sürümlerinde kullanılan temel programların
büyük bir kısmı da açık kaynak kodlu olduğu için ortak programlar
farklı uyarlamalarla sürümlerde yer almaktadır. Açık kaynak kodlu
yazılımların getirdiği bu avantajdan dolayı Internet ortamında pek
çok Linux sürümü yer almaktadır.
15.11.2018 25
Modern işletim sistemlerinin tümü, yeni yazılımların sistem
üzerine birer “paket” olarak yüklenmesine imkan veren
düzenekler içermektedirler. Bir paket , yazılım ile ilgili tüm
dosyaların hangi dizinlere ne biçimde yerleştirileceğini ve
mevcut sistem ayarlarında ne gibi değişiklikler yapılması
gerektiğine ilişkin bilgileri içerir.
15.11.2018 26
Yeni nesil UNIX/Linux'ların hemen hepsi bir paket
yöneticisi içermektedir. Paket yöneticisi temel olarak
yeni yazılımların kolayca yüklenmesini, kurulu
paketlerin bütünlüğünün sınanmasını ve artık
gereksinim duyulmayan paketlerin sistemden
silinmesini ve güncellenmelerini kolaylaştıracak bir
yazılımdır.
15.11.2018 27
Bir sisteme paket halinde kurulacak yazılımların büyük
bir bölümü /usr dizinine kurulmak isteyecektir. Bu
nedenle paket yöneticisinin sistem yöneticisi dışında bir
kullanıcı tarafından kullanılması ve yazılım kurulması
genellikle mümkün olmaz.
15.11.2018 28
Genel linux dağıtımları , paket yöneticileri ve dosya
uzantıları.
15.11.2018 29
Bir sabit disk çeşitli bölümlere (partition) ayrılabilir. Bu
şekilde her bölüm ayrı bir sabit disk gibi faaliyet
gösterebilir. Bir sabit disk üzerinde iki adet işletim
sistemine sahip olmak istediğinizde, onu ikiye bölmeniz
gerekecektir. Her işletim sistemi kendi bölümünü
kullanır ve diğerininkine dokunmaz.
15.11.2018 30
Bir sabit diskin nasıl bölümlendiğine ait bilgi, birinci plakanın birinci izinin içindeki birinci sektörde yer alır.
Makine ilk açıldığında BIOS'un okuyup çalıştırdığı 512 bayt’lık bu ilk sektöre Ana Önyükleme Kaydı (MBR - Master Boot Record) adı verilir.
MBR içerisinde bölümleme tabloları yer alır ve hangi
bölümün etkin olduğunu belirten küçük bir program
bulunur.
15.11.2018 31
Sistemin anakartında bulunan BIOS'un yükleme
prosedürü bu MBR kaydını okuyarak buradaki kodu
çalıştırır. Bu kayıt da veri alanında belirtilmiş olan disk
bölümlerinden hangisi "boot" olarak işaretlenmiş ise o
bölümün belirtilen adresindeki açılış kaydını okuyarak
çalıştırır.
15.11.2018 32
Adresi MBR'de kayıtlı olan bölümlere birincil bölüm
(primary partition), yine adresi MBR'da kayıtlı ancak
içinde başka bölümler olan bölümlere uzatılmış bölüm
(extended partition) ve adresi MBR'da bulunmayan ve
uzatılmış bölüm içindeki bölümlere mantıksal bölüm
(logical partition) adı verilir.
15.11.2018 33
15.11.2018 34
Her birincil ve mantıksal bölüm kendi aygıt dosyasına sahiptir. Geleneksel aygıt isimlendirmede 1-4 arası numaralar kaç adet olduğuna bakılmaksızın birincil bölümlere ayrılır. 5 ve daha sonrakiler ise mantıksal bölümlere aittir. Buradaki önemli nokta sistemde kaç adet birincil veya mantıksal bölüm olduğunun dikkate alınmamasıdır.
Örneğin /dev/hda1 birinci IDE sabit diskteki ilk birincil
bölümdür. /dev/sdb7 ikinci SCSI sabit diskteki üçüncü
mantıksal bölümdür.
15.11.2018 35
15.11.2018 36
Linux sistemlerin dosya sistemi, DOS/Windows sistemlerdeki dosya sisteminden farklıdır. Örneğin Windows XP, FAT32 ya da NTFS dosya sistemlerini kullanırken, Linux sistemler ext2 ve ext3 olarak isimlendirilen dosya sistemlerini kullanırlar.
Dolayısıyla, kurulumdan önce Linux kuracağınız bölümdeki
bilgilerin tümüyle silineceğini bilmelisiniz.
15.11.2018 37
Linux; FAT32, NTFS gibi diğer dosya sistemlerini tanır ve bu
şekilde biçimlendirilmiş ortamlara erişimi destekler. Fakat
Windows işletim sistemleri, Linux dosya sistemleri olan ext2 ve
ext3 ile biçimlendirilmiş disk bölümlerini tanımazlar.
En çok kullanılan Linux çeşitleri Linux Dağıtımlarının Kronolojisi Linux temel yapısı
Oracle Vm Virtualbox Kurulumu
Gnu/Linux Ubuntu Kurulumu
1. Mint: Aslında Ubuntu tabanlı bir dağıtım ancak özel masaüstü ve menüler, yapılandırma araçları ve web tabanlı bir yükleme arayüzü sunuyor.
2. Ubuntu: Masaüstü Linux'u dikkat çekici hale ilk getiren Ubuntu, uzun zamandır tercih ediliyor. Ubuntu, şüphesiz hala çok iyi bir dağıtım, ancak bazı kullanıcılar, onun mobil arayüzlere benzer bir arayüze sahip olmasından yakınıyor.
3. Fedora: Red Hat Enterprise Linux'un ücretsiz sürümü olan dağıtım, kurumsal özellikleriyle öne çıkıyor. Fedora, iyi güvenlik özelliklerine ve çeşitli masaüstü seçeneklerine sahip.
4. openSUSE: Novell tarafından desteklenen openSUSE, öncelikle "herkes için sağlanması en kolay Linux ve en yaygın Linux olmak" amacını güdüyor.
5. Debian: Tarihi 1993'lere dayanan Debian, en sorunsuz dağıtımlardan.
Kullanımı Mint ve Ubuntu kadar kolay olmasa da Linux hayranları arasında oldukça popüler.
6. Arch:
7. PCLinuxOS
8. CentOS: CentOS bugün web sunucularında sıklıkla kullanııyor.
9. Puppy
10. Mandriva
Dağıtım kavramı, özgür yazılım felsefesinin çok alternatifli dünyasının bir sonucu olarak ortaya çıkmış, Linux'a özgü bir terimdir. Linux Dağıtımı ile vurgulanan aslında tam bir işletim sistemi olarak çalışır hale gelmiş bir özgür yazılım projeleri topluluğudur.
Bir Linux sistemi bilgisayara kurulmadan CD-ROM veya USB Bellek üzerinden çalışabilecek şekilde de tasarlanabilmektedir. Bir dağıtımın bu şekilde kullanılabilen sürümüne "Çalışan sürüm" (İngilizce: live version ), kullanıldığı medyalara göre de "Çalışan CD" (Live CD) veya
"Çalışan USB" (Live USB) denilmektedir. Bazı dağıtımlar ise sadece çalışan sürümü ile yayınlanmaktadır. Bu alanda en çok bilinen dağıtım Debian temel alınarak hazırlanan Knoppix ve bir dağıtımı temel almamış olan Slax'dır. Ayrıca Mandrake temel alınarak hazırlanan
Turkix (yerli) sayılabilir.
Yüzlerce işletim sisteminin yer aldığı günümüzde bu yazılım ile birlikte adeta bir uygulama cihaza kurulur gibi işletim sistemi kurulmasına olanak sağlanıyor. Buda özelliklerini merak ettiğiniz işletim sistemlerini hiçbir zorluk çekmeden kolayca tek bir cihaz üzerinde denemenize olanak sağlıyor.
Bu bölümdeki bilgileri kişisel istekleriniz üzerine doldurduktan sonra devam ediyoruz…
15.11.2018 65
Açık Kaynak İşletim Sistemleri Ders Notları /Uzm. Murat Yazıcıoğlu (RTEÜ Teknik Bilimler MYO)
Bu ders notu internetteki ders notları derlenerek hazırlanmıştır ! Kaynakça olarak eklenmemiş notlar mehmet.hanayli@adu.edu.tr adresi üzerinden ulaşabilir.
