BİLİM VE ARAŞTIRMA ETİĞİ
PROF. DR. ÖMAY ÇOKLUK BÖKEOĞLU
BAŞLARKEN:
• Etik ile ilgili tüm bilgiler Kürşad Yılmaz, Recep Serkan Arık Editörlüğünde Pegem Akademi Yayıncılık tarafından yayınlanmış olan
«Bilim ve Araştırma Etiği» kitabından yararlanılarak hazırlanmıştır.
Kitapta aşağıdaki yazarların bölümleri bulunmaktadır:
• Yazar(lar): Ahmet Salih Şimşek , Duygu Koçak, Recep Gür,
Mehmet Özbaş, Hatice Kumandaş Öztürk , Hatice Gonca Usta ,
Fazilet Taşdemir, Recep Serkan Arık, Eren Can Aybek , Kürşad Yılmaz, Melike Burcu Yılmaz , Gizem Uyumaz
Etik Kuramlar
• Bilimsel kuramlar, belli sorulara akla uygun ve ikna edici cevaplar bulma çabasındadır. Buna göre etiğin ahlak ve ahlaklı olanı konu edindiği düşünülürse ahlak nedir ve ahlaklı olan nedir sorusuna verilen cevap kadar etik kuramı vardır.
• Etik, “Betimleyici, Normatif ve Metaetik olmak üzere ahlak felsefesinde üç ayrı araştırma düzeyine sahiptir. Bu alanlar içerinde normatif etiğin altında “Teleolojik, Aksiyolojik ve Deontolojik” olmak üzere üç alan daha bulunmaktadır.
Betimleyici etik
• Betimleyici etik, insan davranışlarını gözlemleyip kişinin kendi davranışlarına yönelmesini ve eleştirel bir açıdan bakmasını temel almaktadır. Ortak değerler bildirmek veya kurallar belirlemek yerine, sadece insan davranışlarını gözlemleyerek, eylemin sonuçlarını betimlemektedir (Cevizci, 2008).
Normatif etik
• Normatif etik, betimleyici etiğin aksine ahlaki eylemler için norm, ortak değer ve düzenleyici ilkeler belirlemeyi amaçlamaktadır ve kapsadığı çok sayıda etik kuram ile en geniş çalışma alanına sahiptir.
Normatif etikte temel olarak insanların ahlaklı davranmaları için düzenleyici ilkelerin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Normatif etik, ahlaka yönelik standart, ilke, değer gibi kavramların incelendiği alandır (Resnik, 2004).
Metaetik
• Metaetik, etik kavramlarının anlamını, etiğe ulaşma yollarını ve etik davranışların sergilenmesinde aklın rolünü araştırır. Metaetik, ahlak alanına giren kavramları incelemekte, davranış ölçütlerini belirlemekte, bu kavramların anlamlarını açıklığa kavuşturmakta ve ahlaki yargıları analiz etmektedir (Cevizci, 2008).
Normatif Etik:
• Teleolojik kuramlar, Yunanca tamamlama ve sonlandırma anlamına gelen “teleos” kavramından türemektedir (Beyaz, 2011), sonuca odaklanmaktadır ve ahlaki davranışın değerini belirleyen şeyin, davranışın ürettiği sonuç olduğunu savunmaktadır (Cevizci, 2008).
Sonuç etiği ya da teleolojik kuramlar, “ne yapmam gerekir?”
sorusunun cevabını aramakta ve bir iş veya davranışın sonucu üzerine yoğunlaşmaktadır (Aydın, 2006).
Normatif Etik:
• Aksiyolojik etik, teleolojik etikten etkilenmiştir ve pek çok yönden ortaklaşmaktadır. Bu etiğin temel araştırma alanı değerlerdir ve değerler var mı sorusudur. Varsa bu değerler doğuştan mı gelmektedir? Zamandan bağımsız olarak toplumlar için mutlak değerler var mıdır sorularına cevap aramaktadır. Kısacası aksiyolojik etik, insanın değerlerini ve yapıp etmeleri konusundaki problemleri incelemekte ve değerlendirmektedir (Değirmencioğlu, 1997).
Normatif Etik:
Deontolojik etik, yalnızca eylemin sonuçlarına değil, aynı zamanda eylemin türü ve ahlaki ilke ve kuralların izlenip izlenmediğine de odaklanmaktadır (Aydın, 2006). İsminin yunanca karşılığı nedeniyle bu etik yaklaşım “görev etiği” olarak tanımlanmaktadır.
