BİLİM VE ARAŞTIRMA ETİĞİ
PROF. DR. ÖMAY ÇOKLUK BÖKEOĞLU
BAŞLARKEN:
• Etik ile ilgili tüm bilgiler Kürşad Yılmaz, Recep Serkan Arık Editörlüğünde Pegem Akademi Yayıncılık tarafından yayınlanmış olan
«Bilim ve Araştırma Etiği» kitabından yararlanılarak hazırlanmıştır.
Kitapta aşağıdaki yazarların bölümleri bulunmaktadır:
• Yazar(lar): Ahmet Salih Şimşek , Duygu Koçak, Recep Gür,
Mehmet Özbaş, Hatice Kumandaş Öztürk , Hatice Gonca Usta ,
Fazilet Taşdemir, Recep Serkan Arık, Eren Can Aybek , Kürşad Yılmaz, Melike Burcu Yılmaz , Gizem Uyumaz
•
2
ETİK KAVRAMI VE ETİK KURAMLARI
Etik, ahlak ve değer
• Etik, ahlak ve değer kavramları birbirleriyle yakından ilişkili ve kimi zaman birbiri yerine kullanılabilen kavramlardır.
• Etik, değer ve ahlak kavramlarının ortak yönü insan davranışlarını yönlendirdiği ve belirlediğidir. İnsanlar değerler, ahlaki kurallar ve etik ilkeler doğrultusunda davranış sergilerler.
4
Etik, ahlak ve değer
• Değerler – İnsan ilişkilerinde uyumun temelidir. İnsan ilişkilerini yöneten ve şekillendiren yazılı olmayan içsel ilkelerdir. Eğer biri ikili ilişkideki değerlere uygun olarak davranırsa, o zaman bu ilişkiler dengeli ve uyumlu olmaktadır.
Etik, ahlak ve değer
• Ahlak - Toplumdaki uyumun temelidir. Yazılı olmayan, toplumsal yaşamı yöneten ve şekillendiren içsel ilkelerdir. Örneğin zengin bir kişi servetini birilerini aldatmadan, dolandırmadan veya çalmadan kendi çabalarıyla çalışarak kazandıysa bu servet ahlaki değeri yüksek bir servet olacaktır.
6
Etik, ahlak ve değer
• Etik - Toplumdaki ve sosyal düzendeki uyumun temelidir. Değer ve ahlaktan farklı olarak yazılıdır ve toplumda yaşama politikasıdır. Toplumdaki düzeni korumaktadır.
• Etik ilkeler tüm insanlık için geçerlidir, evrenseldir ama ahlak ya da değerler evrensel değildir.
İlke ve Etik İlke
• Latince “principium” kelimesine karşılık gelen ilke, ilk, asıl, temel olan anlamına gelmektedir. İspata gerek duyulmayan, nasihat niteliğindeki önermelerdir (Stepin, 2000).
• Herhangi bir yaşam alanında iyi olarak kabul edilen etik değerler kendilerini alışkanlık, kural, ilke ya da standartlar şeklinde gösterirler.
Bir meslek ya da uygulama alanındaki etik değerler bir araya gelerek belli başlı kuralları ifade eden yazılı maddeler halinde etik ilkeleri oluştururlar (Aydın, 2012).
8
Etik ilkeler, kişiler üzerinde yasalar gibi yaptırımları olan kurallar değillerdir.
Kişileri iyi davranışa yönlendirmeyi amaçlamaktadır. Bunun sağlanabilmesi için de etik ilkeleri oluştururken dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır (Şen, 1998):
• Resmi etik ve gayri resmi etik uyumlu olmalıdır.
• Oluşturulan ilkeler açık, net ve anlaşılır olmalıdır.
• İlkeler birbirleri ile çelişmemelidir.
• İlkler uygulanabilir olmalıdır.
• Etik ilkeler her çalışma ya da sosyal alana göre farklılaşabilir ancak Lamberton ve Minor (1995) etik ilkeler oluşturulurken de temel alınması gereken bazı ilkeler olduğundan söz etmektedir. Bunlar “hakkaniyet, insan hakları, faydacılık ve bireysellik” ilkeleridir (Akt: Aydın, 2012).
• Aydın (2006) bunlara ek olarak eşitlik, tarafsızlık, sorumluluk, insan sevgisi, sadakat, hukukun üstünlüğü, sevgi, hoşgörü, nezaket ve saygı, tutumluluk, demokrasi, saygınlık ve güven, hizmet bilincinin ve kalitesinin yükseltilmesi, açıklık, hak ve özgürlükler, yasa dışı emirlere direnme, çıkar çatışmasına girmeme gibi ilkelerin de dikkate alınması gerektiğini belirtmiştir.
10
