BİLİM VE ARAŞTIRMA ETİĞİ
PROF. DR. ÖMAY ÇOKLUK BÖKEOĞLU
BAŞLARKEN:
• Etik ile ilgili tüm bilgiler Kürşad Yılmaz, Recep Serkan Arık Editörlüğünde Pegem Akademi Yayıncılık tarafından yayınlanmış olan
«Bilim ve Araştırma Etiği» kitabından yararlanılarak hazırlanmıştır.
Kitapta aşağıdaki yazarların bölümleri bulunmaktadır:
• Yazar(lar): Ahmet Salih Şimşek , Duygu Koçak, Recep Gür,
Mehmet Özbaş, Hatice Kumandaş Öztürk , Hatice Gonca Usta ,
Fazilet Taşdemir, Recep Serkan Arık, Eren Can Aybek , Kürşad Yılmaz, Melike Burcu Yılmaz , Gizem Uyumaz
•
Etik Türleri Nelerdir?
Etik her alanda çeşitli isimlerle karşımıza çıkabilir, dolayısıyla farklı etik türleri bulunmaktadır:
• Örgütsel etik,
• Yönetsel etik ve
• Meslek etiği (Aydın, 2012).
Etik Türleri: Örgütsel etik
• Örgütsel etik: Örgüt kavramı pek çok alanda tanımlanmakla birlikte, genel olarak belirli hedefler ve çıkarlar çerçevesinde belirli sayıdaki insanların oluşturduğu, kendince kuralları olan birlikteliktir. Örgütün örgüt olabilmesi için, iletişim içinde olan üyelerinin ve bu üyelerin istekle gerçekleştireceği hedeflerinin olması gerekir (Aydın, 2012).
Dolayısıyla örgütsel etik de aynı örgüt içindeki kişilerin davranışlarının tutarlı olmasını sağlayacak kurallara, değerlere ve karşılaşılacak problemlerin çözümünde izlenecek bir yol göstericiye ihtiyaç vardır.
Bunların bütünü örgütsel etiği oluşturur.
Etik Türleri: Yönetsel etik
• Yönetsel etik: Yönetim, örgütün hedeflerine ulaşmasını sağlayacak insan ve kaynak gücünün koordinasyonunun sağlanmasıdır. Kurumda görev alan kişileri bu amaç için organize etmek de yönetimin işidir, bunların gerçekleştirilmesinde uyulacak kurallar ve etik değerler yönetsel etiği oluşturur (Aydın, 2012).
Etik Türleri: Meslek etiği
• Meslek etiği: Meslek, bireyin yaşamını idame ettirebilmesi, temel gereksinimlerini karşılayabilmesi için gerekli olan maddi kazanca erişebilmek adına bir iş kolunda çeşitli sorumluluk ve görevleri üstlenerek yerine getirmesidir. Bir uğraşın meslek olarak kabul edilebilmesi için özellikle etik ve ahlak ilkeleri gibi bazı ilkelere ve özelliklere sahip olması gerekir (Aydın, 2006).
Öğretmenlik Meslek Etiği
• Eğitim, değerli olduğu düşünülen birtakım davranışları kişiye kazandırarak onu olgunlaştırmayı ve mükemmelleştirmeyi amaçlayan özü itibari ile ahlaki etkinlikler bütünüdür (Doğan, 2010).
• Bu süreçte aktif rol alan öğretmenlerin; mesleği iyi temsil etmesi, liderlik rolünü üstlenebilmesi, öğrencilerine rehber ve sırdaş olabilmesi, doğru yönlendirebilmesi, her koşulda yansız ve objektif davranabilmesi, bilgisini aktarabilmesi, gerektiğinde anne baba misyonu üstlenebilmesi, arabulucu olması, öğrencilerini başarıya güdüleyebilmesi, açık fikirli olması, kendine güvenmesi, dürüst, eleştiriye açık ve adaletli davranabilmesi, güler yüzlü ve alan bilgisine sahip olması, eğitim sürecini planlayabilmesi, genel kültürünün yüksek olması ve etik açıdan uygun davranışları sergileyen kişiler olması beklenmektedir (Gündüz, 2003; Yalın ve Özdemir, 2003; Celep, 2005).
• Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de öğretmenlerin mesleki etik ile tanışması hizmet öncesinde başlamaktadır. Öğretmenlere etik ilkeleri hatırlatmak ve benimsetmek amacıyla öğretmen andları mevcuttur.
Bu andlar, öğretmenler mesleğe girmeden üstlenecekleri görevleri ve yüklendikleri etik sorumlulukları ve yerine getirmeleri beklenen etik ilkeleri hatırlatmaktadır (Aydın, 2006).
• “Türkiye Cumhuriyeti Anayasasına, Atatürk İnkılap ve İlkeleri, Anayasa’da ifadesini bulan Türk Milliyetçiliğine sadakatle bağlı kalacağıma; Türkiye Cumhuriyeti Kanunlarını tarafsız ve eşitlik ilkelere bağlı kalarak uygulayacağıma, Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyip koruyup bunları geliştirmek için çalışacağıma; insan haklarına ve Anayasanın temel ilkelere dayanan milli, demokratik, laik bir hukuk devletine olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarımı bilerek, bunları davranış halinde göstereceğime namusum ve şerefim üzerine yemin ederim”
• Bu ifadeler de öğretmenlere bağlı kalmaları gereken çeşitli ilkeleri hatırlatmaktadır. Farklı ülkelerde de benzer şekilde öğretmenler için mesleğe yönelik yemin uygulamaları bulunmaktadır.
Öğretmenlik meslek etiği ilkeleri:
Aydın (2012) öğretmenlik meslek etiği ilkelerini aşağıdaki başlıklarda ifade etmiştir:
• Profesyonellik
• Hizmette sorumluluk
• Adalet
• Eşitlik
• Sağlıklı ve güvenli bir ortamın sağlanması
• Yolsuzluk yapmamak
• Dürüstlük-doğruluk ve güven
• Tarafsızlık
• Mesleki bağlılık ve sürekli gelişme
• Saygı
• Kaynakların etkili kullanımı
• Öğretmenlik mesleğine yönelik etik ilkelerin farklı cümlelerle ifade edilmesine ve bazı farklılıkları olmasına karşın neredeyse aynı ilkeler olduğu söylenebilir. Bu ilkelerin soyut olduğu ve yol gösterici olduğu unutulmamalıdır. Uygulamada elbette ikilem yaratabilecek durumlarla karşılaşılabilir.
Etik Dışı Davranışlar, Etik İkilemler ve Etik Karar Verme Süreci
• Eğitim kurumlarında eğitim öğretim görevini üstlenen kişiler görevlerini yerine getirirken ayrımcılık, hakaret ve küfür, bedensel ve cinsel taciz, kötü alışkanlıklar ve ihmal gibi bazı etik dışı davranışlar söz konusu olabilmektedir (Aydın, 2012; Köknel, 1996).
• Kişileri etik dışı davranışlara iten, kişinin değerleri, öncelikleri, tecrübeleri, kişinin risk değerlendirişi, kişinin pozisyonu, etkilenen kişiler/paydaşlar, etik kodların ve etik eğitimin varlığı, değerleri ve kültürü, yargı süreci, medya, kültür, inanışlar, eğitim gibi birçok faktör olabilir.
• Etik dışı davranışlara engel olabilmek için öncelikle nedeninin bulunarak bu olumsuzluğun ortadan kaldırılması gerekmektedir (TÜSİAD, 2009). Kurumlarda ve meslek gruplarında çeşitli etik ilkeler tanımlanmış ve çalışanlar bu etik ilkeleri biliyor olmasına karşın bilmeleri bunu uygulayacakları anlamına gelmemektedir. Yani etik ilkelerin var olması ve biliniyor olması daima bu ilkelere uygun davranılacağını göstermez ya da garanti etmez.
