BİLİM VE ARAŞTIRMA ETİĞİ
PROF. DR. ÖMAY ÇOKLUK BÖKEOĞLU
YAYIN ETİĞİ VE YAYIN SÜRECİNDEKİ ETİK DIŞI DAVRANIŞLARDAN SAHTECİLİK, ÇARPITMA, ÇOKLU YAYIN VE DİLİMLEME
Sahtecilik-Uydurma (Fabrication, desk-research, dry-lab)
Bilimsel araştırma ve yayın etiğinde aynı anlamda kullanılan “sahtecilik, saptırma, aldatmaca ve çarpıtma” (falsification) kavramları;
araştırmacının istediği yönde bulgulara ulaşmak için, araştırma sürecinin herhangi bir aşamasında, bilimsel olarak elde ettiği verilerini bilinçli olarak değiştirmesi şeklinde tanımlanmaktadır (TÜBA, 2002; Irzık ve Erzan,2008).
• Verilerin veya sonuçların kaydedilme ya da raporlaştırma aşamasında yoktan var edilmesi de söz konusudur. Yapılmayan bir araştırmayı yapılmış gibi göstermek ve yapılmayan bir araştırmaya dayandırarak sahte bulgular ortaya koymaktır (Bulger, 2002). Okuyucular araştırmaların tüm verilerine ulaşamayacakları için, “güven” akademik çalışmalarda çok önemlidir. Bu sebeple araştırmayı okuyan kişi, verilerin belirtildiği gibi toplandığı ve analiz sonuçlarının gerçek olduğuna güvenmek durumundadır. Veri uydurmak ya da analiz sonuçlarını değiştirmek bu güveni kırar ve yasal sorunlar ortaya çıkarır (Kitchin ve Fuller, 2005).
Kuru laboratuvarcılık (dry labbing), masa başı araştırma (desk research) gibi terimler de sahteciliği, uydurmacılığı belirtmek için kullanılmaktadır. Araştırmacının toplamadığı verileri ve uygulamadığı süreç ve işlemleri varmış gibi göstererek yayınlaması eylemidir (Balcı, 1997: 323).
Saptırma/Çarpıtma:
Araştırma araçlarında, cihazlarında, kayıtlarında, materyallerinde ve benzeri süreçlerinde bilinçli olarak verileri farklı göstermek eylemidir (Sarantakos, 2013: 17). Araştırmanın veri toplama araçlarının, donanımının veya sürecinin; verilerin ya da sonuçların, araştırma kayıtlarına uygun olmayan biçimde değiştirilmesi ya da bazılarının atlanması biçiminde manipule edilmesi söz konusudur (Bulger, 2002).
Saptırma, çarpıtma araştırmalarda istenilen sonuca
ulaşmak, hedeflenen fikri sonuç olarak
ortaya koymak için yapılmaktadır (Boydak, 2011: 33). Saptırma, çarpıtm ada bilimsel verilerin bilerek
değiştirilmesi sebebiyle bazı dergiler bunu tespit edebilmek için yöntem bölümünün ve kullanılan istatistiksel analizlerin özellikle çok detaylı ve gerekçelendirilerek yazılmasını talep etmektedirler (Memduhoğlu 2007:
Taraflı Yayın/Kaynakların-Verilerin Yanlı Seçimi:
Araştırmacının yalnızca kendi hipotezlerine, yargılarına ve teorideki bilgilere uygun verileri seçmesine ve diğerlerini dikkate almamasına
“oynama, uydurma” (cooking); verilerin ve sonuçların doğru ve değerli görünmesi için düzeltme yapılmasına da “süsleme” (trimming) denilmektedir. Her iki etik dışı davranışta da araştırma verileri ya da sonuçları ile oynanmış olacağından alanyazına sunulan bu araştırmaların bilimsel alanı ve kamuoyunu yanıltılması söz konusu olur (Bulger, 2002).
Çoklu Yayın / Yayın yinelemesi / Duplikasyon (Duplication): Aynı araştırmanın sonuçlarını veya bazı bölümlerini yayınlanması için birden çok dergiye göndermek veya yayınlatmaktır. Aynı araştırmanın farklı dillerde yayınlanması gibi durumlarda duplikasyona girer ve editörlere bilgi verilmesi gerekir (Evcik, 2009: 171). Tekrarlı yayın yapmanın etik açıdan iki temel sakıncası vardır. Birincisi dergilerin, hakem ve editörlerinin zamanlarını boşa harcamak. İkincisi okuyucuya, diğer
Dilimleme/ Bölerek Yayımlama: Etik konusundaki yayınlarda aynı anlamda kullanılan “dilimleme” veya “bölerek yayımlama” (salami slicing); bir araştırmanın gereksiz olarak, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve biraz değiştirilip bölünerek çok sayıda dergide parçalanarak yayımlanmasıdır. Bu uygulamaya Hunt “salamizasyon”
adını vermekte ve araştırmacının, araştırmasının sonuçlarını yapay olarak ince dilimlere bölerek yayınlama isteğini belirtmektedir (Bulger,2002).
• Etik ile ilgili tüm bilgiler Kürşad Yılmaz, Recep Serkan Arık Editörlüğünde Pegem Akademi Yayıncılık tarafından yayınlanmış olan
«Bilim ve Araştırma Etiği» kitabından yararlanılarak hazırlanmıştır.
Kitapta aşağıdaki yazarların bölümleri bulunmaktadır:
• Yazar(lar): Ahmet Salih Şimşek , Duygu Koçak, Recep Gür,
Mehmet Özbaş, Hatice Kumandaş Öztürk , Hatice Gonca Usta ,
Fazilet Taşdemir, Recep Serkan Arık, Eren Can Aybek , Kürşad Yılmaz,
