Kamil SÖNMEZ
Ankara Üniversitesi DTCF Türk Dili
ve Edebiyatı Bölümü
TERMİNOLOJİ
Güzel Konuşma (Belagat) : Duygu ve düşünceleri, doğru ve eksiksiz anlatma sanatıdır.
Diksiyon (Fonetik) : Seslerin, sözcüklerin, vurguların, anlam ve coşku duraklarının hakkını vererek söyleme biçimidir.
Hitabet (Söylev) : Kitleleri coşturmak
amacıyla yapılan, duygu yoğunluğu yüksek
konuşmalardır.
“Konuş ki kim olduğunu
söyleyeyim.”(Sokrat )
“Öz olmayınca söz yükselmiyor
göklere”(Sheakespeare)
Kelamından malum olur kişinin miktarı.
( Mevlana )
Üslub-u beyan ayniyle insan!
ETKİLİ KONUŞMA
Empati,
Dinleme,
Telaffuz,
Samimiyet,
Sözcükleri doğru kullanma,
Doğallıktan oluşur.
ZAYIF KONUŞMA
Alay,
Nasihat,
Argo,
Söz kesme,
Tekrarlar,
Anlatım bozukluklarıdır.
SES
İŞİTİLEBİLİR
AKICI
HOŞAGİDER
ANLAMLI
AÇIKLIK
SESİN KULLANIMI
HIZLI
YAVAŞ
BAĞIRMA
ZAYIF SES
Video!
TONLAMA
Sesin konuşma esnasında alçalıp yükseltilmesine denilir.
PES
TİZ
YÜKSELİP ALÇALAN
TEKDÜZE
Geldim gördüm yendim.
POSTÜR
DİYAFRAMIN ETKİSİ
DURUŞUN ETKİSİ
Video!
VURGU
Konuşma esnasında hece veya sözcüklerin baskılı söylenmesidir.
BERKİTME/ ŞİDDET VURGUSU
Özellikle fark edilmesini istediğiniz kelimeleri yavaşlayarak, hece hece vurgulayarak veya vurguyu yayarak seslendiriniz. Örneğin: “Eminim,
Tekrar ediyorum. ba--şa--ra--bi--li--riz!... Zaaalim! Bu adam zaalim!...
Oluuur hem de öyle olur ki!..!”
CÜMLE VURGUSU: Yükleme yakın sözcük vurguyu alır.
SÖZCÜK VURGUSU : Türkçede son hecededir.
Seni kara saplı bir bıçak gibi sineme sapladılar.
VURGU
Özel durumlar haricinde Türkçede vurgu her zaman son hecededir.
İstisnalar :
a.
Yer adları : Adana
b.
Dil adları : İtalyanca
c.
Yabancı adlar : Zeus
d.
Zarflar : Şimdi
e.
Hitaplar : Ahmet
f.
Vurgu Almayan Ekler: cik, ce, ken, yor, madan, ek fiil,ler,
ma, sa, le: Gelincik, kardeşçe, alırken, vd.
LALELİM
Lalelim
Laleli’de oturur
Laleli lale olur lalelimden Laleli’den geçilir
Lalelimden geçilmez
(O.M.ARIBURNU)
DURAK
Durak: Sadece durduğumuz, soluma yapmadığımız kısa
aralardır. (/)
Durak ve Soluk: Hem durduğumuz hem de soluduğumuz
biraz daha uzunca olan bir aradır. (//)
Ağlasam/sesimi duyar mısınız mısralarımda//
ULAMA
Kural : Ünsüzle biten sözcüğü ünlüyle başlayan diğer bir
sözcük takip ettiğinde iki sözcük birleştirilir.
Akşam oldu hüzünlendim ben yine…
Olmasa mektubun yazdıkların olmasa…
TELAFFUZ (BOĞUMLANMA)
Seslerin ( harflerin ) tam olarak çıkartılmasıdır.
TÜRKÇEDE SESLER / A. ÜNLÜLER
B. ÜNSÜZLER
SESTE TEMBELLİK
DUDAK TEMBELLİĞİ
ÇENE TEMBELLİĞİ
BOĞUMLANMA KUSURLARI
ATLAMA( Sesi yutmak ): Gassay, kensi, kak, bişe, kaşlaşma, nassın, yapıyo, geliyom
YUVARLAMA/AŞINMA ( Sesi değiştirmek ): Gaste, filcan, şemşiye.
bağam
GEVŞEKLİK : Ban galdım, nabar, yane vb.
YEREL DİL : HUŞ
PELTEKLİK: r, gılama, ıslıklama vb.
ARTMA: eşortman, istop
DEĞİŞTİRME : riks
İSTANBUL TÜRKÇESİ
DARALMA : acak, ecek ileri ile “y” sesi öncesinde bulunan sesleri daraltır ya da düşürür. ( BAŞLAYAN-BAŞLIYAN,
ANLAYARAK-ANLIYARAK,TARAYIP,-TARIYIP ŞURAYA-ŞURIYA, YÜRÜYEN-YÜRİYEN,
BAŞLAYIN-BAŞLIYİN, DEĞİL-Dİ’İL, POĞAÇA- PO’ÇA, GELECEĞİM-GELİCE’EM.
ÜNSÜZ YUMUŞAMASI : ZONGULDAK’IN-
ZONGULDAĞIN, BİYOLOGU-BİYOLOĞU
MODA İFADELER / ÇEVİRİ HATALARI
Seyirciden olumlu tepkiler aldık
Dünyanın ilk üç bıçaklı traş makinesi Alıcı kılığındaki polisler
Faydalar faydasız Koptum
Sıyırmış
5 gibi gelirim Sakin ol ahbap Dehşetsin
Cool
Large
GRAMER YANLIŞLARI
Geldim ben/ Yeniden sevedebilirim.
Yanlış türetmeler yapmak: Sataraktan, demincek, sonracıma, mükemmelen, tabiiki de.
Fiil çekim eklerini eksik boğumlamak:
vermişik, yemişiniz.
Çoğullaştırmada hatalar: mürettebatlar, evraklar, materyaller
Eşanlamlı sözcükleri kullanmak: çetin ve
zor/ ilave ek/koşulumuz şartımız/ arzunuz
isteğiniz
SÖZCÜK VE GRAMER YANLIŞLARI
Menfaat, inkilap, hakem, rakım, yarın, çam eğrisi, payton, eşortman, dahi, zarif, hayvar, hakem.
Aşınma ( dersane, pastane )
Eylemleri yanlış kullanmak :
ÇAY ALIR MISIN, İSTEK ALMAK, ÇEK ETMEK, KUŞKU ETMEK, KAHVALTI YAPMAK, STRES
OLMAK, ŞOK OLMAK, KATKI YAPMAK, GÖREV
YAPMAK, EVRAKLAR
SES OLAYLARI
SESSİZ DÜŞMESİ
Sonsesteki çift sesdeşlerden sonuncusu söyleyişte düşebilir: çift>çif, dost>dos, rast>ras,
abdest>aptes.
Bunların da bir sesli önünde türlü davranışları olur:
çift-i, dost-um, rast-gelmek.
“r” sesi, kelime sonlarındaki r sesleri fazla titremeden çıkarlar. Bu durum r sesinin
söylenmemesi gibi bir durumu düşündürmektedir.
R ile biten bir kelimeden sonra sesliyle başlayan bir kelime varsa r muhakak söylenmelidir: bir ev,
Kelime ortasındaki r ler de tam olarak
seslendirilmelidir: yaparlar, giderler, tutuyorlardı.
Bura,şura,ora,nere zarflarının son ünlüleri da,de,dan,den ile birleşince
düşerler:burada<burda
SESLİ DÜŞMESİ
Eklemede düşme, iki heceli bir sıra isim tabanlarımız vardır ki çekim sırasında bir sesli önünde hemen daima orta hece
seslilerini düşürürler:beniz<benz-i,
beyin<beyn-i, karın<karn-ından, filim<film- i(yabancı kelimelerde de durum aynıdır).
İsim ve eylem eklemelerinde de yaygın
olarak bu kural göze çarpar:şura<şur-dan,
yukarı<yukar-sı, çocukları<çocuk-lar-nız,
götürür<götür-r-üm,ileri<iler-de.
SESLİ DARALMASI
acak, ecek ekleri sonu sessizle biten kelimelere eklendiklerinde “a”, “ı” olarak; “e”ler de ,”i”
olarak daralırlar: yap-ı-cak, ed-i-cek, al-ı-cak.
yapacak<yap-ı-
cak(yapacağım<yapıci:m/yapıca:m)
Eylem kökleri içinde yuvarlak sesliler
bulunuyorsa , “a” lar, “u” ve “e” ler , “ü” olarak darlaşır: donacak<don-u-cak, duracak<dur-ı-cak, İki sesli arasındaki y sessizinden önceki sesliler daralır: anlıyamadım, söyliyemem,.
“y” sessizi acak,ecek ekleriyle bağlandığında
kendinden önceki sesliyi daraltıp sonraki sesliyi de düşürür: söyleyecek<söylicek,
gülmeyecek<gülmiycek.,bekleyecek<bekliycek.
SESSİZ BENZEŞMESİ
Türkçe’de sert sessizlerden sonra sert
sessiz gelir(p,ç,t,k,s,ş,h,f):kitapçı,taraftar.
Yabancı sözcüklerin gövdelerinde bu kural aranmaz: istikbal, mahcup, takdir.
p,ç,t,k sert sessizleri iki sesli arasında
yumuşar; b,c,d,g ye dönüşür: kitabı.
UYGULAMALAR
ZAMAN
Ne içindeyim zamanın, Ne de büsbütün dışında;
Yekpare, geniş bir anın Parçalanmaz akışında.
(…)
Ahmet Hamdi TANPINAR
UYGULAMALAR
ELHAN-I ŞİTA
Bir beyaz lerze, bir dumanlı uçuş, Eşini gaib eyleyen bir kuş gibi kar Geçen eyyâm-ı nevbaharı arar…
(…)
C.Şehabettin
UYGULAMALAR
KAR
Kardır yağan üstümüze geceden, Yağmurlu, karanlık bir düşünceden, Ormanın uğultusuyla birlikte
Ve dörtnala dümdüz bir mavilikte Kar yağıyor üstümüze, inceden.
Sesin nerde kaldı, her günkü sesin, Unutulmuş güzel şarkılar için
Bu kar gecesinde uzaktan, yoldan, Rüzgâr gibi tâ eski Anadolu'dan
Sesin nerde kaldı? kar içindesin! (Dıranas)
UYGULAMALAR
BEYAZ, İPEK GİBİ YAĞDI KAR Beyaz, ipek gibi yağdı kar
Bir kız kardan hafif adımlarıyla yürüyüp geçti hayal içinde Arkadaşlarımı düşündüm, sevgili şeyleri
Sanki her şey bizimle var ve bizimle olacak Şarkılar çaldı odalarda
Bütün insanları sevmek gerektiğini düşündüm Düşmanlarımız dışında
Düşmanlarımız çünkü Sevgiyi yok ettikleri için Düşmanımız oldular-
Beyaz ipek gibi yağdı kar Bir kız kardan hafif yüreğiyle
Geçip gitti güvercinleri anımsatarak (Behramoğlu).
