Doç. Dr. Harun ÖZER PIRASA YETİŞTİRİCİLİĞİ

Doç. Dr. Harun ÖZER

PIRASA

YETİŞTİRİCİLİĞİ

Sınıf : Monocotyledone Familya : Alliaceae

Cins : Allium

Tür : Allium porrum L. (Pırasa)

SINIFLANDIRILMASI

YAYILIŞI VE EKOLOJİSİ

Allium türleri, kuzey bölgelerin sıcak kuşaklarından başlayarak, ılıman, sıcak ılıman gibi iklim bölgelerinde geniş yayılma alanı bulmuştur. Tropik alanlarda ise, dağlara yakın kısımlarda yayılma göstermişlerdir.

Türkiye’den başlayarak doğuya doğru gidildiğinde, Orta Asya’nın

dağlık alanları, İran, Afganistan, Pakistan, Tacikistan, Kırgızistan ve Kuzey Doğu Çin’ e doğru yayılma göstermiştir.

Türkiye (ton) Dünya (ton)

Pırasa 240 bin ton 2,7 milyon ton

100g

Energy 255 kJ (61 kcal) Water 83 g Vitamin E 0.92 mg (6%)

Carbohydrates 14.2 g Vitamin A equiv. 83 μg (10%) Vitamin K 47 μg (45%)

Sugars 3.9 g Thiamine (Vit.

B₁) 0.06 mg (5%) Calcium 59 mg (6%)

Dietary fiber 1.8 g Riboflavin (Vit.

B₂) 0.03 mg (3%) Iron 2.1 mg (16%)

Fat 0.3 g Niacin (Vit. B₃) 0.4 mg (3%) Magnesium 28 mg (8%)

Saturated 0.04 g Pantothenic acid

(B₅) 0 μg (0%) Mangan 0 μg (0%)

Monounsaturate

d 0.004 g Vitamin B₆ 0.233 mg (18%) Phosphorus 35 mg (5%)

Polyunsaturated 0.166 g Folate (vit. B₉) 64 μg (16%) Potassium 180 mg (4%)

Protein 1.5 g Vitamin B₁₂ 0 μg (0%) Sodium 20 mg (1%)

Beta-carotene 0 μg (0%) Vitamin C 12 mg (14%) Zinc 0.12 mg (1%)

Pırasa

Pırasalar narin (kolay kırılabilen) tatlı ve keskin olmayan soğanımsı lezzete sahiptirler. Bazı soğanlar gibi keskin kokusu yoktur.

Herhangi bir zamanda hasat edilebilirler. Küçük pırasalar yeşil soğan gibi de kullanılabilirler.

Üç değişik pırasa tipi vardır. Bunlar morfolojik özellikleri sebebiyle çok kolayca ayırt edilebilirler.

a. Avrupa pırasaları; kısa ve kalın gövde oluştururlar.

b. Türk pırasaları; daha uzun ve ince gövde oluştururlar.

c. Kurrat (Mısır) pırasaları; gövde oluşturmazlar. Orta Asya’daki Akdeniz ülkelerinde yaprakları için yetiştirilir. Yapraklar yılda bir çok kez hasat edilebilir.

Morfolojik Özellikleri

1.Kök

 Kök oluşumu sarımsakta, soğan ve pırasada aynıdır.

 Bitki çok yoğun bir kök oluşumuna sahiptir ve kökleri çok ender hallerde dallanır.

 Köklerin çok önemli bir bölümü (%75) toprağın 20-25 cm lik derinliğinde gelişir.

 Azda olsa bitki gelişimine ve toprak yapısına bağlı olarak 50 cm derinliğe kadar giden köklere de rastlanır.

II. Gövde

Kök ile yaprağın birleştiği kısımda pırasanın gövdesi oluşur.

Halk arasında gövde denen kısmını, etli yaprak kınları oluşturur.

Toprak dışındaki kın gövdenin boyu türlere ve varyetelere göre değişir.

Yaklaşık 10-50 cm boy alır. Kın gövde yuvarlak kesitlidir.

III. Yaprak

Yapraklar dışarıdan içeriye doğru meydana gelirler ve bir aks oluştururlar.

Çeşide ve yetiştirme şartlarına bağlı olmak üzere yaprak kınlarının meydana getirdiği bu aks 20-60 cm boy alabilir.

Yaprakları toprakla dar açı yaparlar.

Yaprak rengi çeşitlere göre değişir. Yaprakların üst kısmı mum

tabakası ile kaplıdır.

IV. ÇİÇEK

 Birinci yıl vegatatif olarak kalır. Çiçeklenme ikinci yıl olur.

 Soğan, sarımsak ve pırasa, ikinci yılın ilkbaharında 80-160 cm

uzunluğunda çiçek demeti sapı ve bu sapın uç kısmında da çiçekleri meydana getirirler.

• Çiçek sapı, çıplak olup üzerinde yaprak bulunmaz. Çiçek sapı

üzerinde oluşan çiçek tablasının üzeri başlangıçta bir zarla kaplıdır.

Daha sonra bu zar yarılarak her biri 2-3 cm uzunluğunda bir çiçek sapı üzerinde bulunan çiçekler çıkar. 8-10 cm çapında top gibi görünen bu çiçeklerden tohumlar meydana gelir.

IV. Tohum

 Pırasada, dişi organ 2-6 arasında tohum meydana getirir.

Tohumların renkleri parlak siyahtır. Üstü kırışıktır.

 1 g’da 200-275 adet tohum bulunur. Bin tane ağırlığı 2,7- 4 g arasında değişir.

 Tohumlar çimlenme güçlerini 2-3 yıl muhafaza eder. Tohumlar

tarlaya ekildikten sonra 4-6 hafta bozulmadan kalabilir.

EKOLOJİK İSTEKLERİ

1. İklim İstekleri

 Pırasa, ülkemizin hemen hemen her bölgesinde yetiştirilebilir.

 Büyük miktarlarda ve ekonomik üretimi ise deniz ikliminden kara iklimine geçiş bölgelerinde başarı ile yapılır.

Yetiştirme döneminde optimum gelişmeyi 15-20 °C sıcaklıklarda %60-80 nemli ortamlarda gösterir.

Sıcaklık azalması ve artışı durumunda bitki gelişmesi yavaşlar, bitkilerin yapraklarında sararmalar görülür.

Bitkinin gelişme döneminde yüksek nem olumlu etki yaptığı halde dişlerin ve başın oluşmasından sonra yüksek nem hastalıklar yönünden olumsuz etki yapar. Hasat döneminde ise yağış istemez.

2. Toprak İstekleri

 Pırasa, bitki besin maddeleri ve organik maddelerce zengin, hafif karakterli topraklardan başlayarak, tınlı ve pek ağır olmamak koşuluyla hafif killi

topraklarda da yetiştirilebilir.

 Doğal olarak gevşek yapılı, yeterince su tutabilen, kök sisteminin yayıldığı alan derin, humuslu ve kolayca işlenebilen tınlı, verimli topraklar soğan için tercih edilir.

 pH 6,0-6,5 arasında olmalıdır.

• Tohumla üretim için tarlanın çok iyi hazırlanması gerekir. Tarla sonbaharda 15-20 cm derinlikte işlenir.

• İlkbaharda mart veya nisan aylarında toprak tava gelir gelmez yüzlek işlenir. Toprak kültivatör, tırmık ile iyi parçalanır ve silindirlenerek hafifçe bastırılır.

YETİŞTİRME TEKNİĞİ

Pırasa; Tohum ve fide ile üretilmektedir.

• Sonra tohumlar ekilir. Pırasa tohumunu mibzerle ekmek mümkündür. Mibzerin olmadığı durumlarda serpme ekilir.

• Elle serpme ekmede veya çıplak soğan tohumlarının mibzerle ekiminde dönüme 1-2 kg gibi oldukça fazla tohum kullanılır. Seyreltme yapılmaya gerek olabilir.

Tohum ekimi

• Tohumlar topraktaki nemden

faydalanarak çimlenir. Tohumlar 2-3 cm derine atılır.

• Soğanlarda 25-30 cm sıra arası 8-12 cm sıra üzeri mesafe bırakılır.

• Çimlenme süresi hava şartlarına bağlı olarak 3-4 hafta sürebilir.

• Doğrudan tohum ekiminde pırasada m² ye 25 sarımsak da ve soğanda 35-40 bitki gelecek şekilde

ekilmelidir.

FİDE İLE ÜRETİM

• Fide ile üretim için önce ihtiyaç olan kadar fidenin zamanında dikime hazır olacak şekilde yetiştirilmesi gerekir.

• Dikim tarihi esas alınarak bundan 50-70 gün önce tavalara,

yastıklara veya viollere ekim yapılır.

Fidesi yetiştirilecek alan ekimden 1-2 ay önce yanmış çiftlik gübresi ile dekara 4-5 ton gübre delecek şekilde gübrelenir.

Bu gübre toprağın 15-20 cm'lik derinliğine karıştırılır.

Tavalara ekim bu tavalara serpme (10-12 gr/m

) olarak yapılır.

50.000 adet fide için 300 gr tohum 25 m² tava gereklidir.

• Viollere tohum ekimi yapılmadan önce harç hazırlanır. Tohum ekimleri her göze 1 tohum gelecek şekilde yapılır.

• Fidelerin gelişme dönemlerinde düzenli olarak ot alma ve sık olan yerlerde erken dönemde hafif seyreltme yaparak fidelerin birbirine denk homojen bir şekilde gelişmeleri sağlanır.

Dikim 30x12 cm aralıklarla yapılacaksa dekara yaklaşık 28-30 bin adet fide gereklidir.

Fide dikimi

FİDE BÜYÜME HIZLARI

Fide büyüme hızları çoğunlukla sıcaklığa bağlıdır.

Soğan ve pırasada oransal büyüme hızları ile sıcaklık arasındaki ilişkiye bakılacak olursa;

Soğan için oransal yaprak büyüme hızı, 6-20 ^oC arasında linear (doğrusal) olarak artar.

 Pırasalar yetiştirmede en çok ihtiyaç duyulan ve verime en çok etkisi olan besin elementi azottur.

 Bitki daha az fosfor ve potasyum ister.

 Azotlu gübreyi birkaç defada vermek başarıyı arttırır.

 Su tutma kapasitesi yüksek topraklarda yapılan yetiştiricilikte hem verim hem de kalite yükselir.

Tohum Ekim Fide dikim ve Hasat

Oca Şub Mar Nis May Hazir Tem Ağus Eyl Eki Kas Ara

Pırasa

Isıtmalı seraya tohum ekim ^{X X}

Araziye tohum ekim ^{X X X}

Dikim ^{X X X X X}

Hasat ^{X X X X X X X}

Çapalama

 Dikiminden sonra, hemen kök meydana getirerek gelişirler.

Bitkiler 15-20 cm boy aldıklarında yabancı otları önlemek ve bitkilerin daha iyi gelişmesini sağlamak için 3-4 cm derinliği geçmeyecek şekilde yüzeysel bir çapalama yapılır.

 Pırasa yüzeysel köklü (40-50 cm) bir bitkidir.

 Devamlı rutubetli bir toprakta yetiştiriliyorsa ve fazla sulama yapılıyorsa hastalıklar meydana gelir.

 Bu kritik devrede, tam olgunluğa varıncaya kadar haftada bir kez sulanmalıdır.

 Olgunluk devresinde sulama kesilir ve mümkün olduğunca toprağın çabuk kuruması sağlanmalıdır.

Sulama

PIRASADA BÜYÜME VE GELİŞME

Baş soğan ve sarımsağın aksine, pırasalar vegetatif sürgün olarak hasat edilirler.

Pırasa yetiştiriciliğinde amaç; bitkiler çiçeğe

kalkmadan önce pazarlanabilir büyüklükte sürgünler (yaprak) elde etmektir.

Bu yüzden, çiçek sapı çıkışını ve vegetatif büyümeyi

kontrol eden faktörleri bilmek önem kazanmaktadır.

Parametre Dikim tarihi

10 Nisan 3 Temmuz Dikimden 168 gün sonraki

verim (ton/ha) 69 26

Dikimden hasada kadar

6^oC nin üzerinde ^oC.gün 1403 1203 Dikimden hasada kadar

toplam solar radyasyon (MJm^-2 gün^-1)

2938 1733

Tablo. Pırasanın verimine dikim zamanının etkisi

Çeşit: Splendid

Yer: Wellesbourne, UK

PIRASA

Pırasa Hasat

• Hasat gelişmenin hemen hemen her döneminde yapılabilir. Hasat zamanını pazar şartları ve yetiştiricinin kararı belirler.

• Normal verimin alınabilmesi için pırasaların 120-150 gr veya daha fazla ağırlık kazandığı döneme kadar hasadı yapılmalıdır.

• Ancak pazarda yüksek fiyat oluşmuşsa daha erken dönemlerde hasada başlanabilir.

• Hasat elle veya söküm pulluğu ile yapılabilir.

• Her iki şekilde de sökülen pırasalar hemen tarlada topraklarından

temizlenerek kökleri 1 cm uzunluğu geçmeyecek şekilde temizliğe tabi

tutulur.

• Ayrıca aks üzerindeki en son yaprak alınır.

• Yaprak ayalarının 1/3'üde tıraşlanır ve demetler haline getirilerek pazarlanır.

Verim

• Pırasalarda verim bakım şartlarına, çeşide ve hasat zamanına bağlı olarak 3000 kg/da ile 5000 kg/da arasında değişir.

• Geç hasat edilen yazlık çeşitlerde bu değer daha da

yukarı çıkar.

PIRASA GÜVESİ

 Larvalar yumurtadan çıkınca bitki dokusunun içini delerek yaprağın iki epidermisi arasına girer ve orada galeri açarak beslenir.

 Kimyasal mücadele önerilmektedir.

Kültürel önlemler

• Ekim ve dikimden önce, çoğalma ortamı oluşturan çevredeki yabancı otlar yok edilir.

• Dikim mümkün olduğu kadar erken yapılırsa bitkiler zarara direnç gösterebilecek büyüklüğü almış olur.

• Bitkilerin ilk gelişme dönemlerinde hızlı gelişmelerini sağlamak amacı ile iyi bir bakım uygulanmalıdır.

Kimyasal Mücadele

• Yoğun olarak yumurtalara ve ilk zarar gören bitkilere rastlandığında

ilaç uygulaması yapılır, 10 gün sonra tekrarlanır.

Sebzelerde Kurşuni Küf Hastalığı

Fungus, zayıflık paraziti olarak bilinir. Ancak uygun koşullarda konukçuyu hastalandırır

Sebzelerde Septerio Leke Hastalığı

Hastalık etmeninin meydana getirmiş olduğu lekeler küçük ve kahverengidir.

Sebzelerde Kök (beyaz Çürüklük) Çürüklüğü Hastalığı Tohumla da taşınabilen bir fungustur.

Kültürel Önlemler :

 Tohum ekimi sık olmamalı

 Hastalıklı fideler ayıklanmalı

 Fideler uygun hava koşullarında açılıp sık sık havalandırılmalı

 Fazla sulamadan kaçınılmalı

 Gereksiz yere fazla azotlu gübre verilmemeli

 Erken ekim yapmaktan kaçınılmalı

 Fidelikler bol güneş alan, soğuk rüzgarları tutmayan yerlerde kurulmalıdır.

 Hasattan sonra bitki artıkları yok edilmeli,

 Çok bulaşık olan alanlarda en az 5 yıllık ekim nöbeti uygulanmalı

 Hastalığın görülmediği yerlerde sera tesis edilmeli Kimyasal Mücadele :

Toprak İlaçlaması (ekimden önce)

Tohum Üretimi için Hasat Yapılması

 Tohumlar olgunlaştığında kapsüller gümüş renginde, tohumlar siyah renkli olur.

 Hasat zamanının belirlenmesinde iklim koşulları ve önceki yıllarda edilen tecrübeler dikkate alınır.

 hasat çiçek saplarının 10-20 cm’lik kısmı ele kırılarak veya bir bıçakla kesilerek yapılır.

 Tohum hasadı mekanik olarak makinelerle da yerden 15 cm yükseklikten yapılabilmektedir. Makine ile hasat için en uygun zaman tohumluk bitkilerinin %30’ i olgunlaştığı zamandır.

 Tohumların dökülmesi için kurutma işlemi çadır veya plastik örtüler üzerinde yapılabilir. Kesilen tohum sapları bu örtüler üzerinde

koruyuncaya kadar bekletilir.

 Kurutmadan sonra tohum ayırma, harman makineleri veya kombine makineler ile yapılabilir. Bu işlem sırasında zayıf tohumlar da ayrılır.

 Daha sonra tohumlar paketleme ve depolama metoduna bağlı

olarak değişmekle birlikte %12 nem düzeyine kadar kurutulur.

• Pırasada ortalama tohum verimi, yabancı tozlanan çeşitlerde ve ideal koşularda hektara 200 kg dır.

• Ancak bazı alanlarda 500-1000 kg arasında değişir.

• F1 hibrit çeşitlerinde ise tohum verimi hektara 50-100 kg dolayındadır.

• 1000 dane ağırlığı ise 3,6 g’ dır.