KOZMOLOJİK KANIT
• Bu kanıt, temel olarak evrenin varlığından hareketle Tanrı’nın varlığını ortaya koymaya çalışır.
• Kanıtın değişik versiyonları vardır. En önemlileri «imkan» ve
«hudûs» versiyonlarıdır.
• İlkçağ’da Eflatun, Aristo; Ortaçağ’da Kindî, Fârâbî, İbn Sînâ, Gazâlî, kelamcılar, Musa b. Meymûn, Aquinas; Yeniçağ’da ise özellikle Leibniz’ın adı bu kanıtı –farklı versiyonlarıyla-
savunanlar arasında zikredilmektedir.
İmkan Versiyonu
• Alem, gerek parça gerek bütün olarak, zorunlu bir varlık değil, olumsal (mümkün) bir varlıktır.
• Mümkün bir varlığın var olma sebebi kendisi olamaz. O ancak kendi dışında bir varlığın onu var etmesiyle var olabilir.
• Mümkün bir varlığın nedeni olan varlık da mümkün olursa o da bir nedene muhtaç olmak durumundadır.
• Mümkün varlıkların birbirlerini nedenlediği geriye doğru sonsuz bir zincir imkansızdır. Yine döngüsel bir nedenleme de imkansızdır.
• O halde Bu nedene muhtaçlık hali ancak bir zorunlu varlıkta son bulabilir. O da
Tanrı’dır ve ilk nedendir.
Leibniz ve Yeter Neden İlkesi
• Leibniz’ göre bu kanıtta temel mesele alem için bir «yeter neden»
arayışıdır.
• Alemin yokluğu düşünülebildiğine göre, soru şudur: «Neden bu alem yok değil de var»
• Alemin zamansal bir başlangıcının olmadığı varsayılsa bile bu soru hala geçerlidir. Çünkü alemin ezeli oluşu bize «neden var?» sorusunun
cevabını verememektedir.
• Alemin varoluşunun nedeni ancak alemin dışında ve zorunlu bir varlık olmalıdır. Aksi takdirde aynı soruyu (neden yok değil de var?) bu
neden için de sormamız gerekirdi.
Bazı İtirazlar
• Alemin zamansal başlangıcının olmadığını ve alemin her bir parçasının mümkün olduğunu düşünelim.
• Alemdeki her bir varlığın neden var olduğunu açıklayabilirsek bu yeterli olmaz mı? Yani tek tek varlıkların nedenlerini açıklamanın ötesinde bir de bütün
olarak alemin bir nedenini olduğunu varsaymak zorunda mıyız?
• Cevap: Bu itirazda esas husus gözden kaçırılmaktadır. Mesele tek tek alemde var olan şeylerin neden var olduğu meselesi değil, aksine bir bütün olarak yokluğu düşünülebilecek bir varlığın «neden yok değil de var?» olduğu sorusudur.
• Seride bulunan her bir varlığı bir önceki varlıkla açıklasak bile, bu varlıkların
neden yok değil de var olduğu sorusu hala açıklama beklemektedir.
Bazı İtirazlar
• İtiraz: Yeter neden ilkesi a priori ve zorunlu bir ilke değildir.
• Cevap: Yeter neden ilkesinin a priori olup olmadığı tartışmalı olabilir. Ama bu ilkenin tümevarımsal bilimsel araştırmalarımızda rasyonelliğin temelini
oluşturduğunu söylemek gerekir.
• İtiraz: Atom altı parçacıklar bir nedene bağlı olmaksızın rastlantısal bir şekilde hareket ederler.
• Cevap: Bir nedeni olmamakla bir neden bulamamak arasındaki farkı gözden kaçırmamak gerekir.
• Sonuç: Yeter neden ilkesinin zorunlu olmadığı gösterilse bile bu, kanıtın gücünden fazla bir şey eksiltmeyecektir. Çünkü mantıksal anlamda zorunlu olmadığı
varsayılsa bile yeter neden arayışı kaçınılmaz bir rasyonel beklenti olacaktır.
Hudûs Versiyonu
• Bu kanıt, imkan kanıtı gibi alemin zorunsuz oluşundan değil de, zamansal açıdan bir başlangıcı olduğu fikrinden hareket eder.
• Kindi, Gazâli ve diğer kelamcılar tarafından savunulmuştur. Çağdaş din felsefesi literatüründe bu kanıta «Kelam Kozmolojik Kanıt» denilir.
• Zamansal bir başlangıcı olan (yok iken var olmaya başlayan) her şeyin var olmasına sebep olan bir varlık vardır.
• Alemin zamansal bir başlangıcı vardır.
• O halde aleme varlık veren, onun zamansal başlangıcını nedenleyen
bir varlık vardır.
Alemin Zamansal Başlangıcı
• Gazâli alemin zamansal başlangıcını şöyle ortaya koyar:
• 1. Alemde zamansal hadiseler vardır.
• 2. Bunlar başka zamansal hadiseler tarafından nedenlenmiştir.
• 3. Zamansal hadiseler dizisi sonsuza kadar geriye gidemez.
• 4. O halde bu zamansal hadiseler zinciri, kendisinin zamansal başlangıcı olmayan ezeli bir varlıkta son bulmalıdır. O varlık da Tanrı’dır.
• Bu kanıttaki en önemli öncül 3. öncüldür. Peki neden zamansal hadiselerin geriye doğru sonsuza kadar gidebileceği kabul
edilmemelidir?
Zamansal Hadiselerin Sonsuz Olamayacağı
(A Priori Gerekçeler)
• Jüpiter’in 15 yılda bir defa, Satürn’ün de 30 yılda bir defa döndüğünü varsayalım. Şimdi alemin zamansal bir başlangıcının olduğu kabul edilmezse, yani bu iki gök cisminin
sonsuzdan beri bu şekilde döndüğü kabul edilirse, bu iki gök cisminin hem sonsuz sayıda dönmüş olacağı hem de birinin diğerinden iki kat daha fazla dönmüş olacağı kabul
edilecektir. Bu tutarsızlıktır. Çünkü iki sonsuz varlık arasında büyüklük farkından bahsetmek tutarsızlıktır.
• Gezegenlerin dönüş sayılarının ya tek ya da çift olduğunu düşünelim, bu durumda teke bir eklendiğinde çift, çifte bir eklendiğinde ise tek olacaktır. Ancak sonsuza ekleme yapılamaz.
Çünkü bu sonsuzun eksik olduğu anlamına gelecektir.
• Aynı şekilde alem başlangıçsız olsaydı ona yeni bir gün eklenmesi anlamsız olurdu. Çünkü
«bugün» çoktan «dün» olurdu. Aleme yeni bir gün eklenebiliyorsa bu, onun bilfiil
(tamamlanmış) bir sonsuz olmadığını gösterir.
Zamansal Hadiselerin Sonsuz Olamayacağı
(A Posteriori Gerekçeler)
• Çağdaş bilimsel veriler evrenin yaklaşık 15 Milyar yıl önce Büyük Patlama (Big Bang) ile var olduğunu ortaya koymuştur.
• Termodinamiğin ikinci yasası evrendeki bütün sistemlerin ve evrenin bir bütün
olarak daha düzenli bir durumdan daha az düzenli bir duruma doğru ilerlediğini ileri sürer.
• Bu yasaya göre bu gidişin sonunda evren maksimum düzensizlik merhalesine ulaşacak ve tekdüze bir yapı, ısı ve basınca sahip olacak, bütün nesneler
özdeşliklerini yitirecek ve evren adeta tek biçimli bir gaz kütlesine dönüşecektir.
• Evren zamansal başlangıcı olmayan sonsuz bir varlık olsaydı, bu maksimum
düzensizlik durumu çoktan gerçekleşmiş olurdu. Öyle olmadığına göre demek ki
evren için o an henüz gelmedi. Bu da ancak evrenin zamansal başlangıcı olduğu
düşüncesi ile açıklanabilir.
Kaynaklar
•Peterson M. vdğ. (2003). Akıl ve İnanç: Din Felsefesine Giriş, (çev. Rahim Acar), İstanbul: Küre Yay.
•Reçber, M. S. (2016). «Tanrı’nın Varlığı’nın Delilleri», Din Felsefesi: El Kitabı, ed. Recep Kılıç ve Mehmet Sait Reçber, Ankara: Grafiker Yayınları, ss. 123-154.
•Erdem, E. (2016). Varlıktan Tanrı’ya: İbn Sînâ’nın Metafizik Delili, Ankara: Endülüs Yay.
•Aquinas, T. (2013). «Klasik Kozmolojik Argüman», Din Felsefesi: Seçme Metinler, ed. Michael Peterson vdğ.
İstanbul: Küre, ss. 249-252.
•Craig, W. L.. (2013). «Kelam Kozmolojik Kanıtı», (çev. Zikri Yavuz), Allah, Felsefe ve Bilim, ed. Caner Taslaman &
Enis Doko, İstanbul: İstanbul Yay. ss. 145-174.
•Craig, W. L.. (2017). «Kozmolojik Argüman», Din Felsefesi: Klasik ve Güncel Meseleler, Ed. Paul Copan ve Chad Meister, (çev. Aydın Çavdar), İstanbul: Ayrıntı Yay. ss. 123-142.
•Reichenbach, B. (2013). «Kozmolojik Argüman», Din Felsefesi: Seçme Metinler, ed. Michael Peterson vdğ.
İstanbul: Küre, ss. 252-265.
•Mackie, J. J. (2013). «Kozmolojik Argümanın Eleştirisi», Din Felsefesi: Seçme Metinler, ed. Michael Peterson vdğ.
İstanbul: Küre, ss. 278-286.
•Swinburne, R. (2001). Tanrı Var mı?, çev. Muhsin Akbaş, Bursa: Arasta Yay.
•Taslaman, C. (2015). Big Bang ve Tanrı, İstanbul: İstanbul Yay.
•Davies, P. (2014). Tanrı ve Yeni Fizik, İstanbul: Alfa Yay.
•Hawking, S. (2017). Zamanın Kısa Tarihi, İstanbul: Alfa Yay.
•Uslu, F. (2007). Tanrı ve Fizik: Büyük Patlama ve Ötesi, Ankara: Nobel Yay.
