ZAHURAK
1sem kait V 1 LB£W»İ i, uajmıj
<IDE nSıJ uı/aeEY I çaja«a JÜTTÜR . AÇ0K1* N^CP.'-S ^paoz
ESEİSİ-KINAR
İaa6w
yerleşmeleri gösteren harita Keban barajı gölü çevresinde mevcut
Keban
barajı
çevresindeki
eski
eserler
Bu yazı, fotoğraflar ve projeler Orta Doğu Teknik Üniversitesi-nin «Doomed By The Dam» adlı yayınından alınmıştır.
Keban barajının inşasından sonra 680 km. kare büyüklüğünde teşekkül edecek gö-lün suları altında kalacak olan çok eski uygarlıklara ve Osmanlı İmparatorluğu dev-rine ait birçok eski eserin, imkânlar nisbe-tinde kurtarılması için Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yöneticileri tarafından yapılan, takdire şayan teşebbüsler meyanında, aynı Üniversitenin Mimarlık Fakültesi öğrenci-lerine, bu bölgedeki eski eserlerin belgelere dayanan bir incelemesi yaptırılmış, 15
gün-lük bir çalışma sonunda, tescil, fotoğraf ve rölöve gibi toplanan dokümanlar, «Doomed By the Dam» adlı bir broşürde yayınlan-mıştır.
Bir süre önce «Keban barajı çevresin-deki tarihî eserleri k u r t a r m a ve değerlen-dirme» komitesi kurulmuş, yardım kampan-yası açılarak sanatsever halktan ve teşekkül-lerden yardım toplanmıştı. Ayrıca Vakıflar Genel Müdürlüğü cami, türbe, kervansaray gibi, nakli kabil olabilecek, eski eserlerle ilgilenmeye başlamıştır.
Bu bölgedeki muhtelif çağlardaki âbi-devî eski eserlerin tesbit ve bir envanterini teşkil etmekte olan bu O.D.T. Üniversitesi öğrencilerinin çalışması, takdire şayandır.
Dergimiz, bu rölövelerden birkaçını okuyucularımıza tanıtmayı faydalı ve gerekli bulmaktadır. D a h a geniş bilgi edinmek is-teyenlerin, O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi restorasyon bölümünün 9 numaralı «Doo-med By the Dam» adlı yayınına müracaat etmelerini sağlık veririz.
ÇELEBİ ALÎ
AŞAĞI CAMİİ
«Eski Pertek»
Cami tek kubbeli olup üç bölümlü bir san cemaat yeri vardır. Kubbe münavebe ile pandantifler ve tromplar üzerine oturmuş-tur.
Dışarıdan caminin batı duvarına dik-dörtgen şeklinde, üzeri moloz taşından be-şik bir tonozla örtülü bir eda eklenmiştir. Bu odanın güney duvarında bir mihrap bu-lunmaktadır. Bu odanın batısında minare ve duvarı kuzeye doğru uzatan çeşme var-dır. Minare 1573 yılında inşa edilmiştir. Şe-refenin taş stalaktit süslemeleri çok ince bir işçilik gösterir. Çeşme 1562 yılında yapıl-mış olup sivri bir beşik kemeri olan derin bir niş şeklindedir. Köşeler sütüncelerle süs-lenmiştir.
C a m i 1568 yılında inşa edilmiştir.
Keban gölü alanındaki tarihî eserlerin kurtarılması projesi başkanı Yüksek Mimar Nejat Erem, «Kazılar sırasında eski yerleş-melere ait tarihî kıymette parçalar ve kalın-tılar bulunduğunu» açıklamıştır. Kazı çalış-maları hakkında bilgi veren Erem, «Derin tabakalara inildikçe yeni buluntulara rast-landığını da» sözlerine eklemiştir.
Başlayan kurtarma çalışmaları, Orta -Doğu Teknik Üniversitesi öğretim üyeleri başkanlığındaki heyetler tarafından yürütül-mektedir. İstanbul Üniversitesi Arkeoloji Fakültesi öğretim üyeleri ile yabancı uz-manlar da çalışmalara katılacaklardır.
Orta - Doğu Teknik Üniversitesi resto-rasyon bölümü ekibi başkanı yardımcı Prof. Dr. Cevat Erder, Pertekte göl sahasında ka-lan camileri Vakıflar İdaresi ile ortaklaşa kurtarmaya çalışmaktadır. A n k a r a Üniversi-tesi Klâsik Arkeoloji Kürsüsü adına Dr. Ümit Serdaroğlu başkanlığındaki bir ekip de Ağın ve çevresi ile Kalecik'teki eski yerleş-me bölgeleri ve çevresinde kazı yapmakta-dırlar.
BAYSUNGUR
CAMÎÎ
«Eski Pertek;
13 m. X 17 m. ölçüsünde tek üniteli bir cami olup tek kubbeli bir harim kısmiyle kuzey duvarına eklenmiş üç kubbeli ve re-vaklı bir son cemaat mahallinden ibarettir.
Cami kısmı moloz taşla inşa edilmiş, son cemaat mahallinde kaplama olarak kul-lanılan beyaz kireç taşından ve yeşil kum taşından bandlar birbirinin üstüne münave-beli yatay sıralar halinde yerleştirilmiştir.
Esas kubbe ve son cemaat mahallinin kubbeleri tuğladandır. Harim kısmının için-de, alt sıradaki pencereler sivri kemerlidir ve iki yanlarında süslü sütünceler görülür. Por-tal ve mihrap sPor-talaktitleri kaliteli bir işçilikle yapılmıştır. Minare caminin batı duvarına eklenmiş olup girişi dışarıdandır. Külah kıs-mı tamamen, şerefe kısmen tahrip olmuştur. Şerefeyi destekleyen stalaktit sırası, bilhassa ilgi çekicidir.
Son cemaat mahallinde, caminin diğer kısımlarına göre detaylara daha çok yer ve-rilmiş, d a h a temiz çalışılmıştır.
Plan, kesit ve elevasyonlar
KERVANSARAY
DENİZLİ
«Ağın - Elâzığ»
Yapı, üzerleri beşik tonozla örtülmüş uzunlamasına üç bölmeli bir salondan iba-rettir. Orta bölme kenardakilerden daha yüksek ve geniş olup onlardan altı bölmeli bir kemer dizisiyle ayrılır. Salona giriş her iki tarafında tonozlu birer oda bulunan 2.58 m. uzunluğunda bir hol vasıtasıyle olur. Yapının dış boyutları 25.50 x 16.50 m. dir. Giriş eyvanı ilgi çekicidir. İç pcrtal dik-dörtgen bir çerçeve içine alınmıştır. Eyva-nın yan odalarıEyva-nın kapılarıEyva-nın çerçeveleri de süslenmiş olmakla birlikte, şimdi harap durumdadır. Kuzey cephe ve içteki kemer dizileri taştan yapılmıştır. Cephedeki kesme taşlardan bir kısmı yerlerinde yoktur.
BİR KÖPRÜ
«Ağın - Elâzığ»
Köprü tek bir sivri kemerden ibaret olup güney tarafında kayalara, kuzey tara-fında inşa edilmiş bir temele dayanmak-tadır.
Kemerin yüksekliği 9.50 m., açıklığı 14.50 m. dir.
Korkuluk duvarı yoktur.
Kemerin doğu yüzünde 76 harfli
Yu-nanca bir yazıt vardır.
Yazıtta «Allah senin gelişini ve gidişini her zaman korusun» denilmektedir.
Bu köprü Haztek kalesini Kcrpinik
de-nilen R o m a kalesine bağlamak için yapıl-mış olabilir.
H a ç şeklindeki kilit taşının iki tarafın-da rozetler vardır.
SÜRYANÎ
KİLİSESİ
«Korluca - Til Pertek»
Planı haç şeklinde olup 8 m . X 8 m. büyüklüğündedir. H a ç ı n üç absidi yarı kub-belerle, giriş kısmı dar bir tonozla örtül-müştür. Merkezî kubbeye geçiş d ö r t ke-m e r ve köşelere yerleştirilke-miş dört eksedra ile olmaktadır. Dış t a r a f ı iyice düzenlen-miş ve itina ile birleştirildüzenlen-miş kırmızı ve kah-verengi taştan arası molozla doldurularak yapılmıştır. İçinin alt yapısı taş ve tuğladan, kubbe ve yarı kubbeler tuğladandır.
BİR ERMENİ
KİLİSESİ
Çift absidli üzeri beşik tonozla örtülü bir yapıdır. Bütünüyle boyutları 6.40 X 15.60 m. dir.
H a r ç ve moloz dolgu kaba kesme taş ile kaplanarak yapılmıştır.
Güney - batı ile absidli kısım arasında kaburga bir kemer tonozu destekler. Güney-batı duvarı dışında bütün kenarlarda 30 cm. dışarı taşan temel için aynı taş kullanıl-mıştır.
