Sultan Ahmet çevresindeki eski eserlerin restorasyon ve restitiisyon projesi P r o j e : H a l û k S e z g i n
M i m a r D. G. S. A. Tavukhane sokağı, Sultanahmet Ca-mlinin, Marmara yönünde yer alır. Bu sokakta, Gamiinin kapılarından biri. bugün son derece harap bir halde ve duvarla örülmüş durumdadır. Bu kapı, yaklaşık olarak bir yüz yıl öncesine kadar cenaze törenleri için kullanılmakta imiş. Ancak cenaze törenlerinin genellikle Sultanah-met canrinde yapılmaması nedeni ile bu kapı değerini kaybetmiş ve Yurdumuzda-ki esYurdumuzda-ki eserlere karşı ihmalkâr genel tu-tumun sonucu olarak bugünkü duruma düşmüştür.
1972 yılında, Özel Bankalarımızdan bir tanesi, Sultanahmet camii avlusunun cenaze törenlerine elverişli bir hale ge-tirerek topluma bir hizmette bulunmak is-temişt:. Ayrıca yer altında bir de cenaze yıkama ve muhafaza yeri tesis edilecek-ti.
Bu nedenle, konu incelenirken işe yu-karıda sözü geçen kapıdan başlamak ge-rekti. Vaziyet plânında da görüldüğü üze-re bu kapıdan girildikten soma rampa ile caminin sağ tarafındaki avluya
ulaşılmak-tadır. Rampanın orta kısmında ve nivo olarak da çok müsait b:r yerde Bizans devrinden kaldığı sanılan iki tonoz bulun-maktadır. Kesit resminde gösterildiği şe-kilde cenaze muhafaza ve yıkama yeri, bu tonozların arkasında düşünülmüştür.
Çalışmalar bu yönde geliştirilirken restorasyonun sadece cami kapısı İçin ol-mayıp aynı zamanda, sokak üzerinde
bu-lunan esk: eserleri de kapsaması fikı kuvvet kazandı.
Buna göre, kıble cihetindeki araştı dan başlayarak sırası ile Sübyan mekte binin girişi, Sultanahmet camiinin cenaı kapısı, sebil, çeşme, Kağnıcıbaşı mescidi hazire ve bir açık türbeden ibaret olaı eski eserlerin tümü restorasyon için il çelendi.
çevrenin bir yağlı boya tabloya nazaran eski hali I ' Arastanın bu cihetinde dört göz
dük-kân bulunmaktadır. Dükdük-kânlar devrine öz yapı tekniği ile onarılıp cephelerine günü-müz fonksiyonlarına uygun doğrama ta-kılarak kullanmağa elverişli duruma geti-rilecektir Sübyan okulunun durumu hak-kında herhangi bir bilgiye sahip değiliz. Bu nedenle faraziyenin başladığı yerde pstorasyonu durdurmak gerekeceğinden Sübyan okulunun içinde bulunduğu ma-halde herhangi bir işlem yapılmamıştır, k Bundan sonra gelen kısımlardaki
restoras-yon ve restitüsrestoras-yon çalışmaları için eldeki tek belge Ressam Ahmet Ziya Akbulut'-un (1869-1938) «İstanbulAkbulut'-un eski bir köşe-si» adlı tablosudur. Tabloda çeşme, sebil, hazire ve türbe kendilerine özel mimari Ikarakteri ile görünmektedirler. Ancak ca-mifikapısının üzerinde yer alan ve meş-fûta olması muhtemel bir bina mevcut-tur ve şahnişinin alışılmamış yapı tarzı !le dikkati çekmektedir.
E Ressam Ahmet Ziya Akbulut, tablo-sunu hazırlarken muhayyilesinden de bir şeyler ilâve etmiş olabilir. Ancak kendisi-; nin o yıllarda Akademide perspektiv
öğ-retmeni olması ve çok titiz bir çalışma tarzı bulunması, bu belgeye güvenimizi arttırmaktadır.
Yerinde yapılan araştırmada ise taş furuşların oturması için duvar içinde boş-luklara rastlanmıştır. Ancak bu kısmın rsstitüsyonunun hazırlanmayı esnasında daha makûl yapı nisbetlerine başvurul-muştur.
Restitüsyonu yapılan bir başka eski eser de Kâğnıcıbaşı mescidi olup tablo-da görülen hazire ve açık türbenin arka-sından yer almaktadır. Bugün bu mescit-ten sadece temel duvarları ile minarenin kürsüsü ve pabucu kalmıştır. Pabuç fev-kalâde bir taş ve tuğla karışımı yapı tekniğine sahiptir. Mescidin Fatih Sultan Mehmet'in kağnıcıbaşısına ait olduğu bazı kaynaklarda geçer ise de adından Gün-görmez mescidi olarak da bahsedilir. Ha-dika'da kaydı yoktur. Ressam Ahmet Zi-ya Akbulut'un tablosunda mescide ait sı-valı bir saçak kornişi ile minare görül-mektedir. Mescidin restitüsyonu düşünü-lürken Fatih devri mimar? tarzı ve bu
devrin yapı tekniği göz önünde bulundu-rulmuştur.
Türbe ve hazire ise eski durumları-nı az da olsa korumaktadırlar.
Tavukhane sokağındaki eski eserlerin restorasyonu ve restitüsyonuna ait uygu-lama projeleri yukarda kısaca açıklanan incelemelerin ışığı altında hazırlanmış ve Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtfar Yüksek Kurulunun tasvibi alınmıştır. Ça-lışma esnasında sokak dokusundaki ahen-gin, farklı mimari elemanlara rağmen, bo-zulmamasına azami dikkat sarfedilmiştir. Ayrıca tarihi eserlerin san'at, eskilik, pi-toresklik ve kullanma gibi değerlerinin ortaya çıkarılması, çalışma yönteminin esasını teşkil etmiştir.
Tavukhane sokağı ve civarında daha bir çok tarihi mimari eser ve özellikle bugün pek ender görülen eski evler mev-cuttur. Sokağın, daha doğrusu sit'in tama-mı ile korunması tarihi değerin: hergün biraz daha yitirmekte olan İstanbul için değerli bir hizmet sayılabilir. Eski eserle-rin kurtarılması yanında, sonucun, toplum-da uyandıracağı anıtları koruma şuuru bu
Uygulamadan bekleyeceğimiz en büyük fayda olacaktır.
KAYNAKLAR: — La Peinture Turque M. Eğitim Basımevi 1950 — Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve femeleri Cilt: 1 — Prof. S. Eyice tanbul Minareleri — Hadikatül Cevami — Halil Edhem Camilerimiz —- bahsin Öz — i tanbul Camileri
Sultanahmet camiinin çevre-sinde toplu halde bakımsız bir çok eski eser vardır. Bunlardan Tavuk-hane sokağındaki Güngörmez ca-misile yanındaki çeşmenin tamiri için Yapı ve Kredi bankası D.G.S. Akademisi öğretim üyelerinden doçent Halûk Sezgin'e iki yıl önce bir restitüsyon ve restorasyon pro-jesi hazırlatmış fakat projeyi uy-gulamamıştır.
Bu bölgeye ait yukarıdaki ha-ritanın incelenmesinden anlaşıla-cağı gibi, çevredeki bir çok kü-çük eserler harap ve bakımsız hal-lerile tarihî devirleri yaşatan bir hava yaratmaktadırlar.
Halen bir kısmı Mozaik müze-si olarak kullanılan arastanın geri kalan bölümleri ve Ayasofya ha-mamları esaslı bir şekilde t a m i r edilmektedirler.
Yapı ve Kredi Bankası iki yıl önce hazırlattığı projeye göre Gün-görmez camii çeşmesi ve diğer müştemilâtını tamir ettirirse, İs-tanbul'un bu antik parçasının ihya-sına, eski eserlerin korunmasına büyük bir katkıda bulunmuş ola-caktır.
