Nohutluk Tepe (Alada¤lar, Do¤u Toroslar) istifinde bulunan Baflkiriyen (erken Geç Karbonifer) yafll› Bivalvia türü Astartella concentrica (Conrad)’n›n tan›m› ve paleoco¤rafik da¤›l›m›
Description of the species of Bivalvia (Astartella concentrica (Conrad)) of Bashkirian (early Late Carboniferous) age from Nohutluk Tepe sequence (Alada¤, Eastern Taurids) and its palaeogeographic distribution
Yavuz OKAN, ‹zzet HOfiGÖR
Ankara Üniversitesi, Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü, 06100 Tando¤an, ANKARA Gelifl (received) : 26 Eylül (September) 2005
Kabul(accepted) : 08 Aral›k (December) 2005
ÖZ
Bu çal›flmada, Nohutluk Tepe istifinde (Yahyal› güneyi, Kayseri, Merkezi Türkiye) ilk kez tan›mlanan Baflkiriyen (erken Geç Karbonifer) yafll› Bivalvia türü Astartella concentrica (Conrad)’n›n tan›m› yap›lm›fl ve bu türün paleoco¤rafik da¤›l›m› incelenmifltir.
Anahtar Kelimeler: Baflkiriyen, Bivalvia, erken Geç Karbonifer, Nohutluk Tepe, Paleoco¤rafya.
ABSTRACT
In this study, the description and palaeogeographic distribution of Bivalve species Astartella concentrica (Conrad), identified for the first time in the Bashkirian (early Late Carboniferous) sequence of Nohutluk Tepe, are examined.
Key Words: Bashkirian, Bivalvia, early Late Carboniferous, Nohutluk Tepe, Palaeogeography.
Y. Okan
E-mail: Okan@eng.ankara.edu.tr
G‹R‹fi
Bu çal›flman›n konusunu oluflturan Nohutluk Tepe istifi, Do¤u Toroslar’›n Alada¤lar bölümün- deki Yahyal› ilçesinin yaklafl›k 20 km güneyin- dedir (fiekil 1). Bölgede Baflyayla koridoru bo- yunca izlenen Senoniyen yafll› ofiyolitli melanj üzerinde yeralan istif, Çataloturan Nap›’n›n en alt düzeylerinde yay›l›m gösterir (Blumenthal, 1952). Nohutluk Tepe Alt Karbonifer istifi, Blu- menthal (1952) taraf›ndan Permo-Karbonifer yafll› Dereyurtdere Serisi olarak adland›r›lm›fl ve araflt›rmac› serinin alt bölümünde Radyolar- ya’l› kireçtafllar›n›n üzerinde kuvarsit düzeyin- den sonra ekinodermli kireçtafllar›n›n yerald›¤›- n› ve bunlarda Endothyra sp. ve Glomospira sp.
gibi foraminifer türlerine rastland›¤›n› belirtmifltir.
Daha önceki araflt›rmac›lar (Blumenthal, 1952;
Dumont ve Lys, 1973; Aksay, 1980; Ifl›k, 1981;
Tekeli vd., 1981 ve 1984) taraf›ndan Erken Kar- bonifer-Geç Permiyen zaman aral›¤›nda çökel- di¤i belirtilen bu litostratigrafi biriminde, Nohut- luk formasyonunun üst bölümünde yer alan kar- bonat çimentolu kumtafllar› içinde ilk kez bulu- nan Astartella concentrica (Conrad) türü ile isti- fin Baflkiriyen zaman dilimi içinde olufltu¤u sap- tanm›flt›r.
JEOLOLOJ‹K ÖZELL‹KLER
Nohutluk Tepe istifi, ayr›nt›l› olarak Aksay (1980) taraf›ndan incelenmifltir. Bu araflt›rmac›- ya göre Nohutluk Tepe istifi, tabanda yayg›n ka- ya türü olarak çörtlü kireçtafllar› ile bafllar. Ge-
nel olarak istifin tabandan tavana de¤in sürekli ve egemen kayatürü kireçtafl›d›r (fiekil 2). Üste do¤ru; iskeletli ve oolitli kireçtafllar›yla devam eden istifte, s›¤ su fasiyes özelli¤ini gösteren karbonat çimentolu kuvars kumtafl› aratabaka- lar› bulunmaktad›r. Aksay (1980) ayn› çal›flma- da, kuvarsit ve kuvars kumtafl› aratabakalar›n›n geliflimini, derin su fasiyesinin bitimiyle birlikte
bol kuvars tanesi içeren iskeletli tanetafl› ile kar- fl›laflmas› olarak yorumlam›flt›r.
Ba¤lay›c›s› yer yer demir boyamal› karbonat olan ince taneli kumtafl› biriminin bilefliminde kuvars ve feldispat (plajiyoklas) bulunur. Kayaç, tali mineral olarak vermitit veya glokonit, mika ve opak mineral olarak ise muskovit içermekte- fiekil 1. ‹nceleme alan›n›n (a) yer bulduru ve (b) jeoloji haritalar› (Tekeli vd., 1984).
Figure 1. Location (a) and geological (b) maps of the investigated area (Tekeli et al., 1984).
dir. Genel olarak bu özellikler s›¤ ve çalkant›l›
bir ortam› belirtir. Nohutluk formasyonunu olufl- turan istifin alt bölümünde yer alan derin su (havza-yokufl alt›) fasiyesi, aratabakalar olarak pelajik çökelleri içeren türbitidik kireçtafllar›ndan oluflmufltur. ‹stifin üst bölümü ise, regresif bir faz s›ras›nda geliflen ince taneli kuvars kumtafl›
aratabakal›, iskeletli ve oolitli kireçtafllar› ile s›¤
su (flelf kenar›) fasiyesine iflaret etmektedir.
Nohutluk formasyonunun türbiditik karakterli alt kesimi derin deniz, üst kesimi ise s›¤ deniz orta- m›na ait olup istifin tümü regresif bir faz› temsil etmektedir. Nohutluk tepe Alt Karbonifer yafll›
istifinin biyostratigrafik yönden Ifl›k (1981) tara- f›ndan incelemesi sonucunda istifte oniki biyo- zon ay›rtlanm›flt›r. Bu araflt›rmac›, istifin en alt bölümüne Archaesphaera minima Suleimanov, A. manga Suleimanov fosillerine göre erken Turnezyen; daha üstte çörtlü biyoklastik kireç- tafllar›nda gözlemlenen Endothyra inflata Lipi- na, Quasiendothyra miranda Rauser ve Cerno- ussova, Turnezyen-erken Viziyen; daha üst ke- sim, Archaediscus krestovnikovi pussilus Ra- user ve Cernoussova ve Eostaffella mediocris Vissarinova, aç›k gri renkli bol makrofosil parça- lar› içeren biyoklastik kireçtafllar›nda izlenen Permodiscus bucculentus Conil ve Lys ile er- ken-orta Viziyen; daha üst seviyelere ise Ne- oarchaediscus grandis Reitlinger ve Mamet, Archaediscus aff. molleri Rauser ve Cernousso- va foraminifer faunas›na göre orta Viziyen- Bafl- kiriyen yafl›n› vermifltir.
S‹STEMAT‹K PALEONTOLOJ‹
Bu çal›flmada, Toroslar’da Karbonifer birimlerini içinde bulunduran Nohutluk Tepe istifinden (No- hutluk formasyonu) al›nm›fl Bivalvia örne¤inin tür baz›nda sistematik tan›mlamas› Moore (1964)’a göre yap›lm›flt›r.
S›n›f BIVALVIA Linne, 1758 (Buonanni,1681) Alt S›n›f HETERODONTA Neumayr, 1844 Ordo Veneroida Adams ve Adams, 1856 Üst Familya Crassatellacea Ferussac, 1822 Familya Astartidae d’Orbigny, 1844
Alt Familya Astartinae d’Orbigny, 1844 Cins Astartella Hall, 1858
Astartella concentrica (Conrad, 1842) Levha.1, fiekil. 1a-b
1842 Nuculites concentricus Conrad, s. 248, lev. 15, flek. 19
1859 Posidonia moorei Gabb, s. 297.
1860 Posidonia moorei Gabb, s. 55, lev. 1, flek. 2.
1868 Astartella concentrica (Conrad), McChesney, s.
43, lev. 2, flek. 21a,b.
1915 Astartella concentrica (Conrad), Girty, s. 142- 144, lev. 28, flek. 2-9.
1955 Astartella concentrica (Conrad), Nicol, s. 157, lev. 2, flek. 3.
1957 Astartella (?) aff. A. concentrica (Conrad), Eli- as, s. 783, lev.96, flek. 6.
fiekil 2. Nohutluk Tepe alan›nda Karbonifer istifle- rinin genellefltirilmifl stratigrafik dikme ke- siti (Aksay, 1980).
Figure 2. Generalized columnar section of the Car- boniferous sequence in the Nohutluk Te- pe (Aksay, 1980).
1958 Astartella concentrica (Conrad), Lintz, s. 101.
1975 Astartella concentrica (Conrad), Gordon ve Po- jeta, s. 18, lev. 4, flek. 4-7; lev. 15, flek. 6.
1979 Astartella concentrica (Conrad), Hoare, Sturge- on ve Kindt, s. 54, lev. 14, flek. 18-23.
1989 Astartella cf. A. concentrica (Conrad), Hoare, Heaney ve Mapes, s. 594, lev. 5, flek. 26-28.
1998 Astartella concentrica (Conrad), Qu›roz-Barro- so ve Perrilliat, s. 1019-1021, lev. 6, flek. 16.
Tan›mlama: Tan›mlanan örnek, kal›p halinde ve sadece sa¤ kapaktan ibarettir. Kavk› küçük, oval biçimli, tepe bölgesi hafif ç›k›k, çengel kü- çük, ön kenara hafif bir flekilde dönük, arka ke- nar ön kenara göre oldukça uzun ve e¤imli, pa- leal kenarla yuvarlak bir flekilde birleflmekte, kavk› üzerinde özellikle paleal kenara do¤ru da- ha kuvvetli geliflmifl, basamak görünümlü ve or- ta kal›nl›kta konsantrik lamelle süslüdür.
Ölçüler: Kavk› yüksekli¤i 27 mm, geniflli¤i 23 mm ve kal›nl›¤› (kal›p tek kapak) 3 mm’dir.
Karfl›laflt›rma ve yorum: Literatürdeki formlara oldukça benzer durumdad›r. Bulunan örnek, li- teratürde karfl›laflt›ran örneklere göre yüksek ve genifltir. ‹zlenen literatür örneklerindeki paleal kenara do¤ru kuvvetli geliflmifl konsantrik lamel- leri incelenen örnekle tam bir uyum göstermek- tedir. Gabb (1859, 1860) taraf›ndan Posidonia moorei olarak tan›mlanan örnekten özellikle pa- leal kenara do¤ru kuvvetli geliflmifl konsantrik lamellerinin farkl›l›¤›yla ayr›l›r. Sinonim listesin- de verilen Gordon ve Pojeta (1975)’n›n tan›mla- d›¤› örnekten ise, boyut olarak küçüktür. Astar- tella concentrica (Conrad) Bivalvia türüne boyut ve flekil yönünden oldukça benzerlik gösteren Astartella meridionalis Thomas (1928; s. 231, Levha. 8, fiekil. 5, 5a), türünden ise, çengel böl- gesindeki fliflkinlik ve paleal kenar›n ön kenarla tam oval birleflmesinden dolay› ayr›l›r. Dickins (1963; s. 104, Levha. 16, fiekil. 2-9)’in Avustral- ya’da Permiyen’de tan›mlad›¤› Astartella obli- qua Dickins türü daha büyük boyutta oluflu ve konsantrik lamellerin daha hafif gelifliminden dolay› Astartella concentica (Conrad) türünden farkl›d›r. Ülkemizde genelde Karbonifer ça¤›na ait bir Bivalvia olarak bilinen ve genelde Kulm fasiyesi fosili olan Posidonia becheri Bronn tü- ründen belirgin farkl›l›klar gösteren Astartella concentrica (Conrad) türü, Posidonia becheri Bronn (Nicolaus 1963; s. 190, levha. 13, fiekil.
4a-d) türüne göre tepe bölgesinin daha fliflkin
görünümlü ve çengelinin ise ön kenara do¤ru daha düz bir flekilde gelifliyle ayr›l›r.
Paleoco¤rafik ve stratigrafik yay›l›m: Türkiye’de ilk kez tan›mlanan ve Paleotetis okyanusunun yayg›n oldu¤u ortamlarda geliflmifl olan Astar- tella concentrica (Conrad) özellikle, Kuzey Amerika’da Missisipiyen’de (Elias, 1957; Gor- don ve Pojeta, 1975; Hoare vd., 1989), Pensil- vaniyen’de (Quiroz-Barroso ve Perrilliat, 1998), Çin’de Erken-Geç Karbonifer’de (Renjie ve Da- oping, 1993), Avrupa’da Geç Karbonifer’de (Richter ve Amler, 1994), ve ‹ran’da Geç Karbo- nifer birimlerinde (Wendt vd., 2005) yay›l›m gös- termektedir.
Stratigrafik düzey: Baflkiriyen (erken Geç Kar- bonifer).
ERKEN GEÇ KARBON‹FER ÇA⁄ININ PALEOCO⁄RAF‹K DURUMU
Levha tektoni¤i kuram› üzerine yap›lan çal›flma- lar ve elde edilen veriler, Türkiye’nin Erken Pa- leozoyik dönemde Gondvanya k›tas›n›n kuze- yinde jeolojik evrim geçirdi¤ini iflaret etmektedir (Güvenç vd., 1994). Sedimantasyon (transgres- yon/regresyon), magmatik aktivite, orojenik me- tamorfizma gibi süreçler ve Erken-Geç Paleozo- yik paleoco¤rafyas› esas al›narak yap›lan ge- nellefltirmeler Anatolid-Torid platformlar›n›n ge- liflimini gösterir (Tolluo¤lu ve Sümer, 1995).
Karbonifer devrinin en iyi izlenen yüzleklerine ve fosil örneklerine Kuzey Amerika’da rastlan›r.
Bulunan fosiller esas al›narak yap›lan paleoco¤- rafik ve stratigrafik yorumlar, erken Geç Karbo- nifer paleoco¤rafyas›n› birbirinden çok da ayr›l- mam›fl bir kara parças› olarak karfl›m›za ç›kart- maktad›r (Schönlaub, 1992; Smith, 1996; Izart vd., 1998; Stampfli ve Borel, 2002). Özellikle Er- ken-Geç Karbonifer’de Dünya, Lavrazya ve Gondvanya k›talar›n› içine alan Pangea büyük k›tas› fleklinde güney kutbuna dayanm›fl büyük bir kara parças› olarak görülür. Birbirlerinden Paleotetis Okyanusu ile ayr›lan Gondvanya k›- tas› içinde Güney Amerika, Afrika, Arabistan ve Hindistan, Lavrazya k›tas› içinde ise Kuzey Amerika ve hemen yan›nda da Baltika k›talar›
yer al›r (Schönlaub, 1992; Smith, 1996; Izart vd., 1998; Golonka ve Ford, 2000; Davydov ve Leven, 2003; Torsvik ve Cooks, 2004). Alpid
orojenezi s›ras›nda Tetis Okyanusunun kapan- mas› ile hemen hemen bugünkü flekline Tersi- yer’de kavuflan Anadolu ve Toroslar, özellikle Geç Paleozoyik’te mikro k›ta parçalar› olarak Paleotetis okyanusunu çevreleyen, Gondvanya ve Baltika k›talar›n›n bir uzant›s› fleklindeydiler (Okay, 2004). Fauna ve stratigrafik geliflim, Anadolu platformunun Devoniyen-Geç Triyas süresince denizle kapl› bir platform fleklinde Gondvanya k›tas›n›n bir parças› niteli¤inde ol- du¤unu aç›klamaktad›r. Bu nedenle, Karboni- fer’de Amerika k›tas› ile Avrupa aras›nda farkl›
ortam flartlar›nda geliflmifl fasiyesler çok da söz konusu de¤ildir. Nohutluk Tepe istifinde buluna- rak paleontolojik tan›mlamas› yap›lan Astartella concentrica (Conrad) Bivalvia türü paleoco¤ra- fik olarak en yayg›n flekilde Kuzey Amerika de- nizel istiflerinde bulunmufltur (Elias, 1957; Gor- don ve Pojeta, 1975; Hoare vd., 1989; Quiroz- Barroso ve Perrilliat, 1998). Çin ve ‹ran Karbo- nifer birimlerinde de bu türün tan›mlanmas›, tü- rün genifl bir alanda yay›l›m›n› göstermektedir (Renjie ve Daoping, 1993; Izart, vd., 2003;
Wendt vd., 2005).
Karbonifer’e ait fosil örnekleri incelendi¤inde, k›- talar›n ve denizel alanlar›n konumlanmas›na göre bir yay›l›m dikkat çekmektedir. Bu yay›l›m, özellikle Cephalopoda örneklerinde, Coelente- rata ve Spongiata ile yap›lan faunaya dayal› de- nefltirme çal›flmalar›nda daha iyi görülür (Man- ger ve Saunders, 1980; Garcio-Bellido ve Rod- riquez, 2005). Örne¤in, Kuzey Amerika ve Avru- pa erken Geç Karbonifer Ammonoida faunas›
(Retites semiretia ammonit zonu) karfl›laflt›r›ld›-
¤›nda, birbirlerine göre paralel geliflmifl eflit bir fauna ve ortam birlikteli¤i izlenebilinmektedir.
Geç Devoniyen’den Viziyen ça¤›na kadar Bat›
Avrupa, ‹ran, Afganistan ve Do¤u Asya mercan faunas› karfl›laflt›r›ld›¤›nda ise, Gondvanya k›ta- s›n›n Devoniyen-Geç Triyas süresince denizle kapl› alanlar›nda oldukça yayg›n olan Kueichho- uphyllum ve Kueichowpora gibi mercan faunas›
Anadolu platformunda da geliflmifltir (Fedorows- ki, 1981; Flügel ve Hubmann, 1993). Rus deniz kolunun (Ural Denizi) Kazakistan mikrok›talar›- n›n bat›s›n› izleyerek, Anatolid-Torid k›ta parça- lar›n›n aras›ndan Paleotetis’e ulaflmas› (fiekil 3a) ve tüm Paleotetis’de yayg›n olarak geliflen zengin Fusulina faunas› da, günümüzde çökel- me ortamlar› olarak yan yana düflünülmeyen kara parçalar›n›n Karbonifer ça¤›nda çok yak›n oldu¤unu di¤er fosil örnekleri ile birlikte kan›tla-
maktad›r. Bu çal›flmada da tan›mlanan Bivalvia türü, bu yak›n k›tasal konumlanman›n fosile da- yal› yeni bir kan›t›d›r. Floran›n çok yayg›n olarak geliflme gösterdi¤i Karbonifer ça¤›nda, Avru- pa’da genelde tatl› su kömürlerini oluflturan lim- nik havzalarda karasal Bivalvia örneklerine rast- lan›lmaktad›r. Avrupa kömür havzalar›nda bulu- nan karasal Bivalvia örnekleri ile Kuzey Ameri- ka kömür havzalar›nda bulunan karasal Bivalvia örnekleri de tür baz›nda örtüflmektedirler. Kara- sal Bivalvia örneklerinin geliflme gösterdi¤i bu ça¤da, denizel Bivalvia faunas› buna karfl›n da- ha az bir geliflme göstermifltir (Flügel 1972; Ea- gar ve Belt, 2003; Izart, vd., 2003; Kalvoda, 2003; Ballevre ve Lardeux, 2005).
Gondvanya kökenli Toros Platformu, karbonat- silisiklastik fleklinde geliflen tempestit tip bir çö- kelimin Geç Lanvirniyen’e kadar süren, genel olarak Pre-Kambriyen metamorfik temel üzerine gelen Paleozoyik ve Mesozoyik zamanlar›na ait platform tip sedimantasyonu ile örtülüdür (Kozlu vd., 2002). Erken Silüriyen devrinde Toridya yükseltisi, Geç Siluriyen-Erken Devoniyen ça¤›
içinde ise Toros olu¤u fleklinde sedimanter bir havza oluflturmufltur (Güvenç vd., 1994). Gond- vanya’n›n bir uzant›s› olan ve Alada¤ Nap›’n›n da içinde oldu¤u Anadolu platformunda, Devo- niyen’den Permiyen sonuna kadar genelde kar- bonatlar egemendir. Karbonifer-Permiyen ara- s›nda Girvanella’l› kireçtafllar› veya benzer de- miroksitli oluflumlar›n yerald›¤›, Permiyen’de ise, arada k›r›nt›l› seviyelerin bulundu¤u, genel- de siyah killi arakatk› içeren boz ve siyah kireç- tafllar›nda; Afghanella, Neoschwagerina, Pse- udodoliona, Praesumatrina, Cancellina, Arme- nina, Verbeekina gibi Geç Permiyen Fusulina cinslerinin varl›¤› ile tan›n›r (Demirel ve Tekinli, 1993; Güvenç vd., 1994). Dolay›s›yla Toros- lar’›n, Anatolid-Torid mikrok›tas› (Menderes, K›rflehir ve Alada¤ platformlar›) içinde, erken Geç Karbonifer’deki konumu da, Gondvanya k›- tas›n›n kuzeydo¤usunda, Kazakistan mikrok›ta- lar›n›n güneyinde, Baltika k›tas›n›n güneydo¤u- sunda, Sakarya ve Turan (‹ran) k›tasal parça- c›klar›n›n aras›nda flekillenmifltir (fiekil 3a) (Tol- luo¤lu ve Sümer, 1995; Stampfli ve Borel, 2002;
Zanchi vd., 2003; Garfunkel, 2004; Göncüo¤lu vd., 2004; Robertson vd., 2004).
Bu çal›flmayla, erken Geç Karbonifer paleoco¤- rafyas› içinde, denizel bir Bivalvia türü olan As- tartella consentrica (Conrad), Paleotetis’in bat›
kolunun geçti¤i Kuzey Amerika k›tas›nda olduk- ça geliflmifltir. Paleotetis’in kuzeyinde ve Gond- vanya k›tas›n›n kuzeydo¤usunda yeralan Ana- tolid-Torid mikrok›tas›nda da varl›¤› ortaya ko- nulmufltur. Ayn› türün Anatolid-Torid mikrok›ta- s›n›n güneydo¤usunda yeralan Turan (‹ran) mikrok›tas›nda ve Paleotetis denizinin do¤u ko- lunun geçti¤i Kuzey ve Güney Çin mikrok›tala- r›nda da tan›mlanmas› (fiekil 3b), Karbonifer devrindeki paleotetis fauna birlikteli¤ini belirtir (Renjie ve Daoping, 1993; Bagheri ve Stampfli, 2003; Wendt vd., 2005).
FOS‹LLEfiME EVRES‹
Stratigrafik düzey olarak erken Geç Karbonifer (Baflkiriyen) ça¤›n› belirten Astartella concentri- ca (Conrad) türü, zemin içinde besinini süzerek alma yönetimiyle yaflam›n› sürdürdü¤ü biyosö- nez aflamas›ndan sonra, tenatosönez aflamas›- na geçer (fiekil 4). Bu aflamada kavk›, deniz dü- zeyinin yer de¤ifltirmesine ba¤l› olarak, karbo- nat çökelimine önemli oranda karadan türeme malzemenin kat›lmas› ile flelf kenar›nda oluflan zemin üzerine düfler. Tafasönez evresinde ise kavk›, içerisine gömüldü¤ü sedimanda fosillefl- me evresine geçer (Stanley, 1972; Kranz, 1974; Okan ve Hoflgör, 2005). Genelde k›y› çiz- gisi ile flelf kenar› aras›ndaki çökelme ortamlar›- n› yans›tan bu özelliklere göre ortamda önce, hamuru genelde mikritik özellik gösteren kireç- tafl› istifinin belirtti¤i derin deniz aflamas›, daha sonra Geç Karbonifer ça¤›nda deniz seviyesinin alçalmas›na ba¤l› olarak geliflen karasal malze- me katk›l› regresif bir istif meydana gelmifltir.
Özellikle Anadolu platformunda Karbonifer-Per- miyen geçifli s›ras›nda gözlenen kuvars kum- tafll› seviye, Nohutluk formasyonunda erken Geç Karbonifer (Baflkiriyen) ça¤›nda izlenmifltir (Aksay, 1980; Okuyucu, 2003).
SONUÇLAR
Bu çal›flmada, Çataloturan Nap› içinde Nohut- luk formasyonunda tan›mlanan Astartella con- centrica (Conrad) Bivalvia türü üzerine paleon- tolojik çal›flma yap›larak, türün erken Geç Kar- bonifer (Baflkiriyen) devri için Türkiye ve Dünya paleoco¤rafyas›ndaki yeri ve yay›l›m›, Geç Pa- leozoyik plaka tektoni¤i de dikkate al›narak in- celenmifltir.
fiekil 3. (a) Geç Karbonifer devrinde k›talar›n du- rumu (AT- Anatolid-Torid Mikrok›tas›, T- Turan Mikrok›tas›, Sa- Sakarya Mikrok›ta- s›, Z- Zonguldak Mikrok›tas›, M- Moesiyen Mikrok›tas›, GA- Güney Avrupa K›tas›, Ta- Tarim Mikrok›tas›, KA- Kazakistan Mikrok›tas›) (Kalvoda, 2003) ve (b) Astar- tella concentrica (Conrad) türü denizel bi- valvin da¤›l›m› (Elias, 1957; Gordon ve Pojeta, 1975 Hoare vd., 1989; Renjie ve Daoping, 1993; Richter ve Amler, 1994;
Quiroz-Barroso ve Perrilliat, 1998; Wendt vd., 2005).
Figure 3. (a) The continental reconstruction of Late Carboniferous (AT- Anatolide-Tauride microcontinent, T- Turan microcontinent, Sa- Sakarya microcontinent, Z- Zongul- dak microcontinent, M- Moesian micro- continent, GA- group of South European microcontinent, Ta- Tarim microcontinent, KA- Kazakh microcontinent) (Kalvoda, 2003) and (b) distribution of marine bival- ve Astartella concentrica (Conrad) (Elias, 1957; Gordon and Pojeta, 1975 Hoare et al., 1989; Renjie and Daoping, 1993;
Richter and Amler, 1994; Quiroz-Barroso and Perrilliat, 1998; Wendt et al., 2005).
KATKI BEL‹RTME
Yazarlar, katk›lar›ndan dolay› Baki Varol ile Er- cüment Sirel’e (Ankara Üniversitesi, Jeoloji Mü- hendisli¤i Bölümü) ve teknik yard›mlar›ndan do- lay› Fatih Uysal’a içten teflekkürlerini sunarlar.
KAYNAKLAR
Aksay, A., 1980. Toroslar’da fasiyes yönünden farkl›
bir Alt Karbonifer istifi (Alada¤ Bölgesi).
Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 23, 193- 199.
Ballevre, M., and Lardeux, H., 2005. Signification pa- leoecologique et paleogeographique des bivalves du Carbonifere inferieur du bas- sin d’Ancenis (Masif armoricain). Comptes Rendus Paleovol, 4, 109-121.
Bagheri, S., and Stampfli, G. M., 2003. The Pale- otethys suture in Central Iran. Geophysi- cal Research Abstracts, 5, 96-97.
Blumenthal, M. M., 1952. Toroslar’da Yüksek Alada¤
silsilesinin co¤rafyas›, stratigrafisi ve tek- toni¤i hakk›nda yeni etüdler. MTA Yay›n›, Seri D, 6, 136s.
Conrad, T. A., 1842. Description of new species of organic remains belonging to the Silurian, Devonian and Carboniferous Systems of the United States. Academy of Natural Scienses Philadelphia, Journal of Paleon- tology, 41, 1195-1196.
Davydov, V. I., and Leven, E. J., 2003. Correlation of Upper Carboniferous (Pennsylvanian) and Lower Permian (Cisuralian) marine depo- sits of Peri-Tethys. Palaeogeography, Pa- laeoclimatology, Palaeoecology, 196, 39- 57.
Demirel, ‹. H. ve Tekinli, U. K., 1993. Gondvanya Platformu Paleozoyik-Triyas stratigrafisi.
A. Suat Erk Jeoloji Sempozyumu Bildiriler Kitab›, Ankara, 3-9.
Dickins, J. M., 1963. Permian Pelecypods and Gast- ropods from Western Australia. Bureau of Mineral Resources, Geology and Geophy- sics, Department of National Development Commen Wealth of Australia Bulletin, 63, 1-150.
Dumont, J. F. ve Lys, M., 1973. Pisidya Toroslar›
otoktonunda (Göller Bölgesi) bulunan Gökda¤ Karbonifer Serisinin tan›mlanmas›
(Viziyen, Baflkiriyen). Cumhuriyetin 50. Y›- l› Yerbilimleri Kongresi Bildiriler Kitab›, 192-203.
Eagar, R. M. C., and Belt, E. S., 2003. Succession, palaeoecology, evolution, and speciation of Pennsylvanian non-marine bivalves, Northern Appalachian Basin, USA. Geolo- gical Journal, 28, 109-143.
Aksay (1980), Alada¤ Nap› Paleozoyik’i için yapt›¤› çal›flmas›nda tüm istifi Erken Karbonifer yafll› olarak tan›mlam›flt›r. Ifl›k (1981) ise, No- hutluk Tepe Erken Karbonifer yafll› istifi forami- niferlere dayal› olarak yapt›¤› ayr›nt›l› biyostra- tigrafik zonlamas›nda, istifin üst kesimlerinde ta- n›mlad›¤› Archaediscus aff. molleri zonunun Baflkiriyen kat›n› iflaret etti¤ini gözlemlemifltir.
Bu çal›flmayla birlikte, Aksay (1980)’›n çal›flma- s›ndaki s›¤ su fasiyesinde geliflme göstermifl ol- du¤u belirtilen ince taneli kumtafl› birimlerinde bulunan Bivalvia s›n›f›na ait Astartella concent- rica (Conrad) türünün varl›¤›na ba¤l› olarak No- hutluk formasyonun üst seviyesi, erken Geç Karbonifer (Baflkiriyen) devrine ç›kart›lm›fl ve Ifl›k (1981)’›n istifin üst seviyelerine foraminifer faunas›na dayanarak verdi¤i Baflkiriyen yafl›, saptanan Bivalvia türüyle desteklenmifltir.
fiekil 4. (a) Derin deniz evresi, (b) yaflam evresi ve s›¤ su fasiyes geliflimi ve (c) fosilleflme ve deniz suyu seviyesinin tekrar yükselmesi (Kranz, 1974; Okan ve Hoflgör, 2005).
Figure 4. (a) Deep sea phase, (b) development of shallow-water facies and life phase and (c) re-rising of sea level and fossilization (Kranz, 1974; Okan and Hoflgör, 2005).
Elias, M. K., 1957. Late Mississippian fauna from the Redoak Hollow Formation of southern Ok- lahoma: Part 3. Pelecypoda. Journal of Paleontology, 31 (4), 737-784.
Fedorowski, J., 1981. Carboniferous Corals-distribu- tion and sequence. Acta Paleontologica Polonica, 26 (2), 327-338.
Flügel, H. W., 1972. The development of the Proto- tethys during the Paleozoic of Near East.
Neues Jahrbuch für Geologie und Palaon- tologie, 10, 602-610.
Flügel, H. W., and Hubmann, B., 1993. Palaontologie und Plattentektonik am Beispiel proto-und palaotethyder Korallenfaunen. Jahrbuch der Geologischen Bundesanstalt, 136 (1), 27-37.
Gabb, W. M., 1859. Descriptions of two new species of Carboniferous fossils, brought from Fort Belknap, Texas. C. Moore (ed.), Academy of Natural Sciences of Philadelphia Proce- edings, 11.
Gabb, W. M., 1860. Illustrations of some fossils desc- ribed in the Proceedings of the Academy of Natural Sciences. T. A. Conrad and W.
M. Gabb (eds), Academy of Natural Scien- ces of Philadelphia Proceedings, 12.
Garcia-Bellido, D. C., and Rodriquez, S., 2005. Pala- eobiogeographical relationships of porife- ran and coral assemblages during the late Carboniferous and the closure of the wes- tern Palaeotethys sea-Panthalassan Oce- an connection. Palaeogeography, Pala- eoclimatology, Palaeoecology, 219, 321- 331.
Garfunkel, Z., 2004. Origin of the Eastern Mediterra- nean basin; a reevalution. Tectonophy- sics, 391, 11-34.
Girty, G. H., 1915. Fauna of the Wewoka Formation of Oklahoma. U.S. Geological Survey Bul- letin, 544.
Golonka, J., and Ford, D., 2000. Pangean (Late Car- boniferous-Middle Jurassic) paleoenviron- ment and lithofacies. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology,161, 1- 34.
Gordon, M. JR., and Pojeta, J. JR., 1975. Pelecypo- da and Rostroconchia of the Amsden For- mation (Mississippian and Pennsylvanian) of Wyoming. U. S. Geological Survey Pro- fessional Paper, 848.
Göncüo¤lu, M. C., Göncüo¤lu, Y., Kozur, H. W., and Kozlu, H., 2004. Paleozoic stratigraphy of the Geyik Da¤› Unit in the Eastern Taurids (Turkey): New age data and implications for Gondwanan Evolution. Geologica Carphatica, 55 (6), 433-447.
Güvenç, T., Demirel, ‹. H. ve Tekinli, U. K., 1994.
Lavrasya ve Gondvanya aras›nda kalan Orta Do¤unun Üst Paleozoyik paleoco¤- rafyas› ve Paleozoyik stratigrafisi. Türkiye
10. Petrol Kongresi Bildiriler Kitab›, Anka- ra, 94-111.
Hoare, R. D., Sturgeon, M. T., and Kindt, E. A., 1979.
Pennsylvanian marine Bivalvia and Rost- roconchia of Ohio. Ohio Geological Sur- vey Bulletin, 67, 1-77.
Hoare, R. D., Heaney, M. J., and Mapes, R. H., 1989.
Bivalves (Mollusca) from the Imo Formati- on (Mississipian, Chesterian) of North- Central Arkansas. Journal of Paleonto- logy, 63 (5), 582-603.
Ifl›k, A., 1981. Nohutlu Tepe Alt Karbonifer istifinin fo- raminifer biyostratigrafisi (Alada¤ Bölgesi, Do¤u Toroslar). Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 24, 79-84.
Izart, A., Vaslet D., Briand, C., Broutin, J., Coguel, R., Davydov, V., Donsimoni, M., El Wartiti, M., Ensepbaev, T., Geluk, M., Goreva, N., Gö- rür, N., Iqbal, N., Joltaev, G., Kossovaya , O., Kranier, K., Laveine, J. P., Makhlina, M., Maslo, A., Nemirovskaya, T., Kora, M., Kozitskaya R., Masa, D., Mercier, D., Mo- nod, O., Oplustil, S., Schneider, J., Schön- laub, H., Stcshegolev, A., Süss, P., Vac- hard, D., Vai, G. B., Vozarova, A., Weissb- rod, T., and Zdanowski, A., 1998. Stratig- raphic correlation between the continental and marine Tethyan and Peri-Tethyan ba- sins during the Late Carboniferous and the Early Permian. Geodiversitas, 20 (4), 521- 592.
Izart, A., Stephenson, R., Vai, G. B., Vachard, D., Nindre, Y. L., Vaslet, D., Fauvel, P. J., Süss, P., Kossovaya, O., Chen, Z., Maslo, A., and Stovba, S., 2003. Sequence stra- tigraphy and correlation of late Carbonife- rous and Permian in the CIS, Europe, Tethyan area, North Africa, Arabia, China, Gondwanaland and the USA. Palaeoge- ography, Palaeoclimatology, Palaeoeco- logy, 196, 59-84.
Kalvoda, J., 2003. Carboniferous foraminiferal Pale- obiogeography in Turkey and implications for plate tectonic reconstructions. Rivista Italiana di Paleontologia e Stratigrafia, 109, 255-266.
Kozlu, H., Göncüo¤lu, M. C., Sarmiento, G. N., and Gül, M. A., 2002. Mid-Ordovician (Late Darriwillian) Conodonts from the Sout- hern-Central Taurides, Turkey: Geological implications. Turkish Journal of Earth Sci- ences, 11, 113-126.
Kranz, P. M., 1974. Computer simulaiton of fossils assemblage formation under conditions of anastrophic burial. Journal of Paleonto- logy, 48 (4), 800-808.
Lintz, J., 1958. The Fauna of the Ames and Brush Creek Shales of the Conemaugh Forma- tion of Western Maryland. Journal of Pale- ontology, 32, 97-112.
Manger, W. L., and Saunders, W. B., 1980. Lower Pennsylvanian (Morrowan) ammonoids from the North American midcontinent. Jo- urnal of Paleontology, 54 (2-3), 1-56.
McChesney, J. H., 1868. Descriptions of fossils from the Paleozoic rocks of the western states, with illustrations. Transactions of the Chi- cago Academy of Sciences, 1, 1-57.
Moore, R. C., 1964. Treatise on invertebrate paleon- tology, Mollusca 6 Bivalvia. Geological So- ciety of America, Universty of Kansas, Part N, Vol. 2.
Nicol, D., 1955. Morphology of Astartella a primitive Heterodont Pelecypod. Journal of Paleon- tology, 29, 155-158.
Nicolaus, H. J., 1963. Zur Stratigraphie und Fauna der crenistria-Zone im Kulm des Rheinisc- hen Schiefergebirges. Beihefte zum Ge- ologischen Jahrbuch, 53, 1-264.
Okan, Y. ve Hoflgör, ‹., 2005. Mikropaleontoloji, An- kara Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü, Ders Notu (yay›mlanmam›fl).
Okay, ‹. A., 2004. Türkiye’nin jeolojisinde Paleo-Ne- otetis problemi. 57. Türkiye Jeoloji Kurul- tay› Bildiri Özleri Kitab›, Ankara, 8-9.
Okuyucu, C., 2003. Anadolu platformu Gjeliyen (Geç Karbonifer)-Erken Sakmariyen (Erken Permiyen) fusulin faunas› (KD Yahyal›, Kayseri; KB Ayd›nc›k, ‹çel; KB Seydiflehir, Konya), do¤u ve orta Toroslar. 56. Türkiye Jeoloji Kurultay› Bildiri Özleri Kitab›, Anka- ra, 201-202.
Quiroz-Barroso, S. A., and Perrilliat, M. C., 1998.
Pennsylvanian Bivalves from the Ixtalte- pec Formation, Mexico. Journal of Paleon- tology, 72 (6), 1011-1024.
Renjie, Z., and Daoping, Y., 1993. Stratigraphic and paleobiogeographic summary of Carboni- ferous marine bivalves of China. Journal of Paleontology, 67 (5), 850-856.
Richter, E., and Amler, M. R. W., 1994. Bivalven und Rostroconchien aus dem Velberter Kalk von Velbert (Unter-Karbon; Bergisches Land). Geologica et Palaeontologica, 28, 103-139.
Robertson, A. H. F., Ustaömer, T., Picket, E. A., Col- lins, A. S., Andrew, T., and Dixon, J. E., 2004. Testing models of Late Paleozoic- Early Mesozoic orogeny in western Tur- key: support for an evolving poen-Tethys model. Journal of Geological Society, 161 (3), 501-511.
Schönlaub, H. P., 1992. Stratigraphy, Biogeography and Paleoclimatology of the Alpine Pale- ozoic and its implications for Plate Move- ments. Jahrbuch der Geologischen Bun- desanstalt, 135 (1), 381-418.
Smith, A. G., 1996. Some aspects of the Phanerozo- ic paleogeographic evolution of Eurpoe.
Zeitschrift der Deutchen Geologischen Gesellschaft, 147 (2), 147-168.
Stampfli, G. M., and Borel, G. D., 2002. A plate tec- tonic model for the Paleozoic and Mesozo- ic constrained by dynamic plate boundari- es and restored synthetic oceanic isoch- rons. Earth and Planetary Science Letters, 196, 17-33.
Stanley, S. M., 1972. Functional morphology and evolution of bissally attached bivalve mol- lusks. Journal of Paleontology, 46, 165- 212.
Tekeli, O., Aksay, A., Ertan-Evren, ‹., Ifl›k, A. ve Ür- gün, M. B., 1981.Toros ofiyolit projeleri, Alada¤ projesi. MTA Rapor No. 6976 (ya- y›mlanmam›fl).
Tekeli, O., Aksay, A., Ürgün, M. B., and Ifl›k, A., 1984. Geology of the Alada¤ Mountains.
In: O. Tekeli, and C. M. Göncüo¤lu (eds.), Proceedings of the International Symposi- um on the Geology of the Taurus Belt, An- kara, 143-158.
Thomas, H.D., 1928. An upper Carboniferous fauna from the Amotape Mountains, Northwes- tern Peru. Geological Magazine, 65, 146- 301.
Tolluo¤lu, A. Ü., ve Sümer, E. Ö., 1995. Gondavana kuzeyi Anadolu Mikrok›tas› Erken Pale- ozoyik evrim modeli. Türkiye Jeoloji Kuru- mu Bülteni, 38 (2), 1-22.
Torsvik, T.H., and Cooks, L. R. M., 2004. Earth geog- raphy from 400 to 250 Ma: a palaeomag- netic; faunal and facies review. Journal of the Geological Society, 161, 555-572.
Wendt, J., Kaufmann, B., Belka, Z., Farsan, N., and Bavandpur, A. K., 2005. Devonian/Lower Carboniferous stratigraphy, facies pat- terns and palaeogeography of Iran part 3.
Northern and central Iran. Acta Geologica Polonica, 55 (1), 31-97.
Zanchi, A., Garzanti, E., Larghi, C., Angiolini, L., and Gaetani., 2003. The Variscan orogeney in Chios (Greece): Carboniferous accretion along a Palaeotethyan active margin. Ter- ra Nova, 15, 213-223.
LEVHA 1 / PLATE 1
Nohutluk formasyonunundaki Bivalvia örnekleri.
Bivalve sample from the Nohutluk formation.
1.‹nce taneli kuvars kumtafl› litolojisinden al›nm›fl bivalv örnekleri.
1.Bivales types taken from quartz lithology.
1a. Astartella concentrica (Conrad, 1842), sa¤ kapak.
1a. Astartella concentrica (Conrad, 1842),right valve.
1b. Konsantrik lamelleri belirgin Astartella concentrica (Conrad, 1842).
1b. Astartella concentrica (Conrad, 1842) with clear concentric lamalla
