510
Yerel Kalkınma ve Tarımsal Kooperatifler :Milas Đlçesi Örneği
Ayhan ÇIKIN1 Figen ÇUKUR2 Tayfun ÇUKUR2 Volkan DAYAN3
Özet
Yerel kalkınma, bir yandan yöre ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla mevcut kaynakların etkin kullanımında bir yandan da ekonomik ve sosyal alanda sürdürülebilirliğin sağlanmasında önemli bir rol üstlenmektedir. Yerel kalkınmanın önemli paydaşlarından biri de kooperatiflerdir. Nitekim, gelişmekte olan birçok ülkede kooperatifler, toplumsal gelişmenin yanısıra bölgesel ve kırsal kalkınmanın da önemli bir aracı olarak kabul edilmektedir. Bu çalışmada, Muğla ili Milas ilçesinde tarım, ormancılık ve su ürünlerinde birçok kooperatif girişimcilik faaliyetinin olduğu belirlenmiştir. Ancak yörede yer alan kooperatiflerin ekonomik ve sosyal açıdan yerel kalkınmaya yaptıkları katkılar arasında sadece ürünlerin pazarlanması ve girdi tedarikinin ön planda olduğu dikkati çekmektedir. Yöredeki potansiyel işgücünün istihdamı açısından ise kooperatiflerin yeterli düzeyde etkin olamadığı belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Yerel kalkınma, Tarımsal kooperatifler, Tarım, Milas
Local Development And Agrıcultural Cooperatıves: The Case Study Of Milas Town Abstract
Local development, in order to meet the needs of the region both the effective use of available resources and, economic and social fields has an important role in ensuring the sustainability. One of the key stakeholders of local development are cooperatives. Indeed, cooperatives in many developing countries, social development, as well as regional and rural development is regarded as an important tool. In this study many of cooperatives activity was determined in the agriculture, forestry and fisheries sector in Milas district of Muğla Province. However, cooperatives in the region's economic and social contribution to local development only marketing products and input supply. In terms of the potential workforce is employed in the region at a sufficient level of cooperatives can not be effectively determined.
Key Words: Local development, Agricultural cooperatives, Agriculture, Milas
1.GĐRĐŞ
Kalkınma, ekonominin büyümesi, yapısının değişmesi ve gelir dağılımının düzeltilmesi, sosyal güvenlik kapsamının genişletilmesi, siyasal ve kültürel alanda iyileştirilmeler yapılması ve çevreye, doğaya saygılı olunması olarak tanımlanmaktadır (TKB, 2004). Kırsal kalkınma ise, kırsal alanda, sürdürülebilir doğal kaynak kullanımını esas alarak, bir taraftan kırsal kesimin gelir düzeyinin ve yaşam kalitesinin yükseltilmesi yoluyla gelişmişlik farklarının azaltılması amacına yönelen, diğer taraftan çevresel ve kültürel değerlerin korunmasını ve geliştirilmesini gözeten, yerelde farklılaşan sosyal, kültürel ve ekonomik özellikleri, ihtiyaçları, potansiyelleri ve dinamikleri dikkate alarak çok sektörlü yaklaşımla planlanan faaliyetler bütünü olarak kabul edilmektedir (DPT, 2006). Yerel kalkınma, bir yöreye özgü dönüşüm süreçlerinin harekete geçirilmesi olarak tanımlanmaktadır (Özmen, 2007). Yerel kalkınma aynı zamanda, bölgede, yörede, yerelde bulunan doğal, ekonomik, kültürel, teknolojik ve beşeri kaynakların kullanılması vasıtasıyla yerel düzeyde sunulan fırsatları, yerel aktörlerin katkısıyla maksimum düzeye çıkarmak şeklinde de ifade edilmektedir (Çarkçı, 2007). Gelişmekte olan ülkelerde ise yerel kalkınma kavramı, temelde kalkınma olarak ifade edilmektedir (Anonymous, 2009).
Dünden bugüne yerel kalkınmanın en önemli aktörlerinden biri de kooperatiflerdir.
Kooperatifler, yerel kalkınma ile aynı referans değerleri paylaşırlar. Yerel kalkınma faaliyetleri ile kooperatif ilkeler arasında çok yakın ilişkiler bulunmaktadır. Gelişmiş ülkelerde, kooperatifler, yerel kalkınmanın özel bir aracı olarak kurulurlar ve çalıştırılırlar. Kooperatifler, yerel aktörlerce başlatılan, gönüllülük ve dayanışma
1 Prof. Dr., M.Ü. Milas Sıtkı Koçman MYO, Đktisadi ve Đdari Programlar Bölümü, Milas/MUĞLA
2 Yrd. Doç. Dr., M.Ü. Milas Sıtkı Koçman MYO, Đktisadi ve Đdari Programlar Bölümü, Milas/MUĞLA
3 Öğr. Gör., M.Ü. Milas Sıtkı Koçman MYO, Đktisadi ve Đdari Programlar Bölümü, Milas/MUĞLA
511
yükümlülüğüne bağımlı; bölünmez ve devredilemez sermayesi ile başka ülkelere taşınamayacaklarından yerel kaynakları harekete geçiren yerel girişimlerdir. Büyüklüğü, üyelerinin gücü ölçüsünde, bölgesel düzeydedir. Gelişmesi, “bir kişi-bir oy” demokratik ilkesine göre ortaklarının elleri arasındadır. Amacı insanların ihtiyaçlarına yanıt bulmaktır (Draperi,2006).
Milas ilçesi tarımsal yapının çeşitliliği bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Milas tarımsal üretim deseninde zeytin, hayvancılık ve su ürünleri ön plana çıkmaktadır. Nitekim, 2010 yılı itibariyle zeytin alanları 53700 ha olup, Milas ilçesi kültür arazi varlığının %63.27’sini oluşturmaktadır. Meyve veren zeytin ağacı sayısı 7 910 000 adet olup, 55 000 ton olan dane üretiminin %90.91’i (50 000 ton) yağlık,
%9.09’u (5 000 ton) ise sofralık olarak ayrılmaktadır. Milas ilçesi 2009 yılı zeytinyağı üretimi 10 200 ton olarak gerçekleşmiştir. Milas ilçesinde 14 320 adet sığırcılık yapan işletme olup, 41 161 baş toplam sığır varlığı bulunmaktadır. Đnek sütü üretimi ise 34 000 ton olarak gerçekleşmiştir. Balıkçılık yapan 221 adet ruhsatlı balık üretim çiftliği bulunmakta olup, toplam onaylı üretim kapasitesi denizdeki işletmelerde 43 520 ton, toprak havuzlardaki işletmelerde 6 139 ton, toplam üretim kapasitesi 49 659 tondur (TKB, 2009).
Çalışmanın ana materyalini, Milas ilçesi Tarım Đlçe Müdürlüğü’nden elde edilen kayıtlar yardımıyla Milas ilçesinin tarımsal yapısında önemli bir rol üstlenen ve faaliyet alanı su ürünleri, hayvancılık ve zeytinyağı olan kooperatiflerden anket yolu ile elde edilen veriler oluşturmaktadır. Konu ile ilgili daha önce yapılmış çalışmalar, tezler, makaleler vb. çalışmanın diğer materyalini oluşturmaktadır. Milas Tarım Đlçe Müdürlüğü’nde yer alan yetkililer ile yapılan görüşme sonucunda, farklı faaliyet alanlarından sağlıklı ve güvenilir veri alınabilecek birer adet olmak üzere toplam üç kooperatif yöneticisi ile görüşme gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla, araştırma kapsamına zeytincilik alanında Dereköy Çakıralan Hüsamlar Köyleri Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, su ürünleri ve balıkçılık alanında Boğaziçi Su Ürünleri Üretim ve Değerlendirme Kooperatifi ve süt hayvancılığı alanında faaliyet gösteren Savran Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi dahil edilmiştir. Araştırmadan elde edilen sonuçlar ışığında Milas ilçesinde tarımsal kooperatiflerin üreticiye ve yöreye yaptıkları katkılar ortaya konmuştur. Ayrıca SWOT analizi yardımıyla yöredeki kooperatifçiliğin yerel kalkınma açısından fırsatları, tehditleri, üstünlükleri ve zayıflıkları belirlenmiştir.
2. DÜNYADA VE TÜRKĐYE’DE YEREL KALKINMADA TARIMSAL KOOPERATĐFLERĐN YERĐ VE ÖNEMĐ
Dünyada tarım sektöründe tarımsal kooperatiflerin rolü ve önemi geçmişten bugüne artan bir hızla devam etmektedir. Bu açıdan dünyanın çeşitli ülkelerinde yerel kalkınmaya destek veren başarılı kooperatif örneklerine rastlamak mümkündür. Özellikle kooperatiflerin üretim, iç ve dış pazara yönelik faaliyetler ile istihdam konularında ekonomiye katma değer sağladıkları dikkati çekmektedir. Kooperatiflerin kalkınma üzerinde ekonomik etkinlik, girişimcilik ve sosyal sermayeyi geliştirme yönünde katkıları bulunmaktadır. Kanada’da Quebec’te kooperatif statüsünde halk sandıkları kurularak bir dayanışma örneği sergilenmekte ve finans sektörü içinde kooperatif statüsüyle varlığını sürdürmektedir. Benin’de pamuk sektöründe yer alan üretici kooperatiflerinin yaptığı bir projenin sonuçları arasında, piyasanın ancak %5’ini kontrol edebilen kooperatiflerin, pamuk satış fiyatlarını koruyarak sektörün diğer aktörleri içerisinde önemli bir yer edindiği belirtilmektedir. Quebec’te geleneksel girişimciliğin iki katı düzeyde üyelerinin yaşam düzeyini artıran kooperatif girişimler bölgenin çeşitli yerlerinde yayılmış durumdadır (Michel, 2003). Fransa’nın Champagne bölgesi bağcılık ve şarapçılık örneğinde, 20 000 bağcılık işletmesi, 128 pres evi olan kooperatif ve 10 kooperatif birliği bulunmaktadır. Bu bölge üzüm bağları ve şarapçılığın yoğun olduğu bir bölge olup, burada kurulan kooperatif ile Champagne markası adı altında şarap üretimi gerçekleştirilmektedir. Fransa’da yer alan Le Queyras bölgesi ise ormanlarla çevrili bir coğrafi konuma sahip bir bölgedir. Bu özelliği ile bu yörede kurulan kooperatif, kereste,
512
hediyelik eşya vb. gibi ormancılıktan elde edilen ürünleri üretip pazarlayabilmektedir.
Fransa’nın Ardeche alt bölgesi ise küçükbaş hayvancılığın yoğun olduğu bir yapıya sahip olmasının yanı sıra meyveciliğin de ön planda olduğu bir yöredir. Bu özellikleri ile kooperatif tarafından yapılan, özellikle bu yöreden elde edilen değeri yüksek koyun yünü ve meyve üretim ve pazarlaması dikkat çekicidir (Draperi, 2006). ABD’de tarım ürünleri pazarının %30’unu, Kanada’da üretilen tahıl ve hububat ürünlerinin %65’i ve Almanya’da %70’i, Hollanda’da üretilen sütün %97’si ve Almanya’da %76’sı, Hollanda’da çiçek üretimi ve pazarlamasının %95’i, Danimarka’da üretilen et ve sütün
%98’si, Almanya’da yaş meyve ve sebze üretiminin %60’ı, kooperatifler aracılığıyla satılmaktadır (Anonim, 2010). Zeytin ve zeytinyağı üretiminde önemli ülkelerden biri olan Đspanya’da faaliyet alanı zeytincilik olan çok sayıda kooperatif birliği bulunmaktadır. Bunlardan biri olan Oleoestepa Birliği, yılda 175 000 ton zeytin almakta, bunun bir kısmını sofralık, geri kalan kısmı ile yılda 25000 ton yağ elde etmektedir.
Birlik, elde edilen zeytinyağının %60’ını ihraç etmekte, %40’ını ise iç tüketime sunmaktadır (Yıldırım, 2007). Kore’de balık ürünleri üretiminin % 71’ini, Brezilya’da ise %40’ını kooperatifler sağlamaktadır (OR-KOOP, 2010). Kooperatifler ürün pazarlamasındaki katkılarının yanı sıra, işsizlik sorununa da çözüm bularak ekonomiye katma değer sağlamaktadır. AB’de kooperatiflerde 600 000 devamlı statüde işçi çalışmaktadır. Dünyada 3 milyara yakın kişi ekonomik yaşamlarında kooperatiflere yer vermekte olup, aynı zamanda kooperatifler 100 milyona yakın kişiyi de istihdam etmektedir (Çıkın, 2007). Venezuella’da kooperatiflerin baz alındığı politikalar ile işsizlik rakamları 2003 yılında %18 iken, 2004 yılında %14.5, 2005 yılında ise %11.5’e kadar düşmüştür (Çıkın, 2006).
Türkiye’de ise, kooperatifçilik bilinci yaygın olmamasına rağmen kooperatif sayısı ve ortak sayısı yadsınamayacak kadar önem taşımaktadır. Türkiye’de faal kooperatif sayısı 48 785 adet olup, bunun %15.52’sini tarımsal kalkınma kooperatifi,
%5.03’ü sulama kooperatifi ve %1.08’i su ürünleri kooperatifi oluşturmakta ve faal olan kooperatiflerdeki ortak sayısının %34.22’si yine bu kooperatiflerde yer almaktadır (http://www.turkiyemillikoop.org.tr/faaliyet2009_index.htm,2010). Türkiye’de tarımsal kooperatiflerin ekonomiye yapmış oldukları katkılardan en önemlisi pazarlama fonksiyonudur. Tarımsal işleme sanayinde tarım satış kooperatiflerinin ağırlıklı olduğu görülmekte olup, kooperatiflerin etkin olduğu çeşitli ürün grupları açısından pazar payları incelendiğinde, sütçülük sektöründe %2.9, şarapçılıkta %4.4, hayvan yeminde %9.5, meyve suyunda %5 ve un sektöründe %1 dolayında pay aldığı dikkati çekmektedir. Tarım satış kooperatifleri birlikleri ise, yağlık ayçiçeği üretiminin %44.6’sını (Trakya Birlik- Karadeniz Birlik), gülçiçeği üretiminin %40.00’ını (Gülbirlik), soya üretiminin %28.0’ini (Çukobirlik-Karadeniz Birlik), çekirdeksiz kuru üzüm üretiminin %15.00’ini (TARĐŞ Üzüm Birliği) almaktadır (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, 2008). Bu sonuçlar ışığında, dünya ve AB ülkeleri ile karşılaştırıldığında, Türkiye’de kooperatiflerin pazarlama açısından etkinliğinin istenilen düzeyde olmadığı ifade edilebilir.
3. MĐLAS ĐLÇESĐ KOOPERATĐFÇĐLĐĞĐ VE YEREL KALKINMA
Milas ilçesinde tarımsal amaçlı toplam 31 adet kooperatif ve üretici birlikleri bulunmakta olup, bunun %67.74’ünü tarımsal kalkınma kooperatifi, %19.35’ini su ürünleri kooperatifi, %9.68’ini üretici birlikleri ve %3.23’ünü ise sulama kooperatifleri oluşturmaktadır. Milas ilçesinde yer alan kooperatif ve üretici birliklerinde toplam ortak sayısı bakımından ilk sırayı %47.97 ile tarımsal kalkınma kooperatifi almakta olup, bunu
%44.00 ile üretici birlikleri izlemektedir (Çizelge 1).
513
Çizelge 1: Milas Đlçesi’nde yer alan kooperatif ve üretici birlikleri (2010).
Kooperatif Türü Sayısı % Ortak Sayısı %
Su ürünleri kooperatifi 6 19.35 337 6.47
Tarımsal sulama kooperatifi 1 3.23 81 1.56
Tarımsal kalkınma kooperatifi 21 67.74 2497 47.97
Üretici Birlikleri 3 9.68 2290 44.00
TOPLAM 31 100.00 5205 100.00
Kaynak: TKB, Milas Tarım Đlçe Müdürlüğü Kayıtları, Erişim Tarihi: 23.06.2010
Milas ilçesinde faal olan 20 adet kooperatif ve üretici birliği bulunmaktadır. Faal olan toplam kooperatif ve üretici birlik sayısının %20.00’sini su ürünleri kooperatifi,
%5.00’ini sulama kooperatifi, %55.00’ini tarımsal kalkınma kooperatifi ve %15.00’ini üretici birlikleri oluşturmaktadır. Faal olan kooperatif ve üretici birliklerinin ortak sayısı incelendiğinde, toplam ortak sayısının %50.51’inin üretici birliklerinde yer aldığı görülmektedir. Bunu %41.44 ile tarımsal kalkınma kooperatifi, %6.26 ile su ürünleri kooperatifi ve %1.79 ile tarımsal sulama kooperatifleri izlemektedir (Çizelge 2). Buna karşın, Milas ilçesinde 2 adet faal olmayan su ürünleri kooperatifi ve 9 adet faal olmayan tarımsal kalkınma kooperatifi bulunmaktadır (TKB, 2010). Tarımsal kalkınma kooperatiflerinin faaliyet alanları arasında, zeytinyağı, sebze, hayvancılık, arıcılık ve ormancılık yer almaktadır. Milas ilçesinde özellikle su ürünleri ve tarımsal kalkınma kooperatiflerinin ağırlıklı olmasının nedenleri arasında denize kıyısı olması ve tarımsal üretim deseninin çeşitliliği sayılabilir.
Çizelge 2: Milas Đlçesi’nde faal olan kooperatif ve kooperatif birlikleri (2010).
Kooperatif Türü Ortak Sayısı % Faaliyet konusu
Su ürünleri kooperatifi -Boğaziçi
-Kıyıkışlacık -Gürçamlar -Güllük
75 87 35 87
Su ürünleri Su ürünleri Su ürünleri Su ürünleri
TOPLAM(1) 284 6.26
Tarımsal Sulama kooperatifi
-Çamköy 81 Sulama
TOPLAM(2) 81 1.79
Tarımsal kalkınma kooperatifi -Dereköy
-Türbe -Pinar -Fesleğen -Kurudere -Pınarcık -Bahçeburun -Yoğunoluk -Kayadere -Çamiçi -Savran -Tuzabat
106 589 207 120 60 117 219 31 106 165 80 79
Tarım (Zeytinyağı) Ormancılık ve Tarım Ormancılık ve Tarım (Arıcılık) Ormancılık ve Tarım Ormancılık ve Tarım (Arıcılık) Ormancılık ve Tarım Tarım (Sebze Yetiştiriciliği) Tarım
Ormancılık ve Tarım Tarım (Hayvancılık) Tarım (Hayvancılık) Tarım (Hayvancılık)
TOPLAM(3) 1879 41.44
Üretici Birlikleri -Süt üreticileri birliği
-Su ürünleri yetiştiriciliği üreticileri birliği
-Đç su ürünleri yetiştiricileri birliği
2158 67 65
Su ürünleri Su ürünleri Su ürünleri
TOPLAM(4) 2290 50.51 -
Genel Toplam (1+2+3+4) 4534 100.00 -
Kaynak: TKB, Milas Tarım Đlçe Müdürlüğü Kayıtları, Erişim Tarihi: 23.06.2010
3.1. Milas Đlçesi Tarımsal Kooperatifler ve Yerel Kalkınma: Örnek Kooperatifler
Milas ilçesinde yer alan kooperatiflerin faaliyetlerinin geçmişten bugüne devam ettiği hatta yeni kooperatiflerin kurulduğu dikkati çekmektedir. Tarımsal kooperatifler yöre ekonomisi açısından önemli olan zeytincilik, hayvancılık ve su ürünleri faaliyet alanlarında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın desteği ile üreticiye çeşitli açılardan destek olmaktadır. Bu bağlamda, zeytincilik alanında faaliyet gösteren kooperatiflerde zeytinyağı fabrikası kurulması, hayvancılık alanında süt ineği, yem, veteriner hizmeti ve süt toplama tanklarının kurularak süt toplama merkezlerinin oluşturulması, seracılık ve kültür balıkçılığını geliştirmeye yönelik projelerin ön plana çıktığı dikkati çekmektedir.
514
(Çizelge 3). 2010 yılında su ürünleri alanında, 2009 yılında da hayvancılık alanında yeni bir kooperatifin kurulması, Milas ilçesinde üreticilerin kooperatifçiliğe bakış açısını ortaya koyan önemli bir gösterge olarak dikkati çekmektedir.
3.1.1. Dereköy Çakıralan Hüsamlar Köyleri Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Zeytincilik faaliyet alanı olan Dereköy Çakıralan Hüsamlar Köyleri Tarımsal Kalkınma Kooperatifi yörede yer alan en eski kooperatif olup 1974 yılından bugüne kadar faaliyetlerini sürdürmektedir. Ortak sayısında yıllar itibariyle bir gelişme seyri görülmesine karşın kooperatifte çalışan personel sayısı bakımından aynı yorumu yapmak mümkün değildir. 2006 yılında 90 olan ortak sayısı 2010 yılında 106’ya yükselmiştir.
Kooperatifte, hasat dönemi zeytinyağı sıkma işlemini gerçekleştirmek üzere ortalama 7-8 kişi çalışmaktadır. Fakat son hasat döneminde aşırı sıcaklar ve dolu gibi iklim koşulları yüzünden mahsul az olduğu için aynı oranda çalıştırılan işçi sayısı da azalmıştır.
Kooperatif ortaklarının yaklaşık 1000 dekar zeytin arazisi bulunmaktadır. Bununla birlikte, kooperatif yönetimi tarafından, ortakların yeni zeytin fidanları dikerek zeytin üretimini artırma eğiliminde oldukları ifade edilmiştir. Yörede faal ve etkin bir kooperatifin bulunması, ortakların zeytin üretim alanlarını artırmalarındaki önemli faktörlerden biri olarak belirlenmiştir. Kooperatif kontinü sistem zeytinyağı sıkma faaliyetlerini yürütmektedir. Kooperatif üreticiden var yılı olan 2008 yılında yaklaşık 500 ton yağlık zeytin alarak, 100 ton yağ ve 200 ton prina üretimi, 2009 yok yılında ise, üreticiden yaklaşık 50 ton yağlık zeytin alarak, 10 ton yağ ve 20 ton prina üretimi gerçekleştirmiştir. Kooperatifin geleceğe yönelik hedefleri arasında organik zeytinyağı üretimi ve sığırcılık faaliyetlerinin yapılması yer almaktadır.
3.1.2. Boğaziçi Su Ürünleri Üretim ve Değerlendirme Kooperatifi
Su ürünleri faaliyet alanında 1984 yılında kurulan kooperatif, gerek ortak sayısı gerekse çalışan sayısı açısından gelişme göstermemiştir. Son 5 yıldaki ortak sayısı 75 olup istihdam edilen personel bulunmamaktadır. Temel faaliyet alanı su ürünlerinin üretimi ve değerlendirilmesidir. Kooperatif ortaklardan gelen balıkların perakende olarak satışını gerçekleştirmektedir. 2009 yılı sonu itibariyle ortaklardan gelen yaklaşık 1200 kg balığın tamamının satışı kooperatif tarafından yapılmıştır. Kooperatifin ayrı bir satış yeri bulunmamakta olup, satışlar kooperatifin toplama merkezlerinde yapılmaktadır.
Kooperatif sayesinde farklı türlerdeki balıkların pazarlanması sağlanmakta böylelikle kooperatif üyelerine pazar bulma konusunda destek vermektedir. Ayrıca kooperatif mazot desteği ile birlikte balıkçı ağı desteğinde de bulunmaktadır. Kooperatif gelecek yıllarda tersane ve liman kurulması konusunda girişimde bulunmayı hedeflemektedir.
3.1.3. Savran Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi
Büyükbaş hayvancılık alanında 2009 yılında faaliyetine başlayan kooperatifin son iki yıldaki ortak sayısında bir artış dikkati çekmektedir. 2009 yılındaki ortak sayısı 80 iken 2010 yılında 86 olarak belirlenmiştir. Kooperatifte bir kişi istihdam edilmektedir.
Kooperatif ortaklarının 2008 yılı sonu itibariyle süt ineği sayısı 800 baş iken, 2010 yılı itibariyle mevcut süt ineği sayısı yaklaşık 1300 başa kadar yükseldiği belirlenmiştir. Bu durum, kooperatifin bulunduğu yörede ve faaliyet alanında yer alan süt hayvancılığına ilişkin mevcut sermayenin ve süt sığırcılığı faaliyetinin sürdürebilirliğine yaptığı katkı açısından önem taşımaktadır. Kooperatifin ana faaliyeti süt toplamadır. Üreticilerden 2009 yılında günlük 4-4.5 ton yılda yaklaşık 1 500 ton süt alımı gerçekleştirilmiştir.
Kooperatif kendi köyünün ürettiği sütü değerlendirmekte, pazarlama ve satışını gerçekleştirmektedir. Kooperatifin ürünleri bir firma tarafından günlük olarak tesisten alınmaktadır. Bu sayede lojistik faaliyetini alıcı firma yüklenmektedir. Kooperatifin gelecekteki projeleri arasında ana faaliyetinin dışında, damızlık hayvan, et kesimi, mısır ve yonca tohumu üretimi gibi faaliyetler de yer almakta olup markalaşma düşüncesi bulunmaktadır. Ayrıca organik ve pastörize süt üretimi ile kendi bünyelerinde yem üretimi yapılması planlanmaktadır. Bunun yanısıra kooperatif merkezi sağım sistemi kurarak yörenin tüm hayvanlarının aynı yerde toplu sağımının gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir.
515
Çizelge 3: Milas Đlçesi kooperatifleri tarafından gerçekleştirilen bazı önemli faaliyetler.
Kooperatif Adı Faaliyetler Türbe Tarımsal
Kalkınma Kooperatifi
Ormancılık faaliyetlerinin yoğun olduğu bir köy olup, 1975-1976 yıllarında kooperatifin bünyesinde hızar atölyesi kurulmuştur. Bu kooperatif, 6 köyü bünyesinde toplamaktadır. 2002-2007 yıllarında kooperatif bir yandan tarımsal alanlarda üreticiye sulama imkanı sağlayarak sebzecilik üretimini teşvik ederken, diğer yandan da su ürünleri yetiştiriciliği yapılması konusunda üreticiye destek olmuştur. Buna bağlı olarak kooperatifin ürünlerine ilişkin 2 ayrı satış yeri de kurulmuştur. Kooperatifte hızar atölyesi ve çam fıstığı kırma makinesi de yer almaktadır.
Pinar Tarımsal Kalkınma Kooperatifi
Arıcılık yapan üreticiler için 1983 yılında bal paketleme tesisi kurmuş ve bunun yanında petek üretimi de gerçekleştirmiştir. Aynı kooperatifte bir hızar atölyesi bulunmaktadır.
Tuzabat Tarımsal Kalkınma Kooperatifi
1996-1997 yıllarında 100 aileye 2 baş süt ineği desteği sağlanmıştır. 2010 yılında hayvancılık yapan üreticilere yem, veteriner hizmeti ve depolama imkanları sağlamaktadır. 2010 yılında 30 aileye 6 baş süt ineği desteğinden yararlanmak için faaliyetler devam etmektedir.
Dereköy Tarımsal Kalkınma Kooperatifi
2002 yılında daha önce var olan zeytinyağı fabrikası kontinü sisteme çevrilmiştir.
Bahçeburun Tarımsal Kalkınma Kooperatifi
2001 yılında 50 aileye 500 m2 plastik sera kurulması amacıyla seracılık projesi gerçekleştirilmiştir.
Bafa Tarımsal Kalkınma Kooperatifi
2004 yılında kırsal alanda sosyal yardımlaşma destek projesi kapsamında 100 aileye 2 baş süt ineği desteği yapılmıştır. 2004 yılında verilen kredi 2 yıl ödemesiz, 5 yıl geri ödemeli olarak verilmiş olup proje 2011 yılında sona erecektir.
Kurudere Tarımsal Kalkınma Kooperatifi
2004 yılında 80 ton/gün işleme kapasiteli kontinü sistem zeytinyağı fabrikası kurulmuştur.
Savran Tarımsal Kalkınma Kooperatifi
2009 yılında süt hayvancılığı yapan üreticilerden kooperatifte kurulan süt toplama merkezleri ve süt soğutma tankları ile sütlerini alıp firmalara vermektedir. Böylelikle üreticilerin pazar bulma sorununu çözümlemektedir.
Ovakışlacık Gölyaka Tarımsal Kalkınma Kooperatifi
2010 yılında süt toplama tankı kurulmuş ve süt hayvancılığı yapan üreticilerin sütü sağlıklı, hijyen ve kalite koşulları altında özelliğini yitirmeden firmalara ulaştırılmıştır.
Güllük Su ürünleri Kooperatifi
2010 yılında yeni bir su ürünleri kooperatifi kurulmuştur.
Kıyıkışlacık Tarımsal Kalkınma Kooperatifi
Kültür balıkçılığı faaliyeti yapılmaktadır.
Kaynak: Saylak, N., (2010), Kişisel Görüşme, Milas Tarım Đlçe Müdürlüğü, Ziraat Teknikeri, Erişim Tarihi: 24.06.2010.
5. MĐLAS ĐLÇESĐ TARIMSAL KOOPERATĐFÇĐLĐĞĐ VE YEREL KALKINMA ĐLĐŞKĐSĐNĐN SWOT ANALĐZĐ ĐLE DEĞERLENDĐRĐLMESĐ Milas ilçesi tarımsal kooperatifçiliğinin yerel kalkınma açısından değerlendirilmesi önemli bir aktör olan tarımsal kooperatifler için kritik önem taşımaktadır. Tarımsal kooperatifçiliğin yerel kalkınmaya olan katkısının önündeki fırsat, tehdit, üstünlük ve zayıflıklar geleceğe yönelik oluşturulacak politikalara yön vermesine olanak sağlayabilecektir (Çelik, 2010; Saylak, 2010).
516 Fırsatlar
-Kooperatiflerin ihracat şansının olması,
-Kooperatiflerin turizm merkezlerine yakınlığı nedeniyle ürünlerdeki pazar şansının yüksekliği, -Kooperatif tarafından üretilen ve pazarlanan ürünlere bölge tüketicisinin talebinin yüksekliği, -Markalaşma yolundaki projelerin varlığı, -Kırsal turizm ile ilgili çalışmaların varlığı, -Gıda sanayinin gelişme eğiliminde olması.
Tehditler
- Haksız rekabet koşulları,
-Kooperatif ortaklarının tarımsal girdileri kooperatiften tedarik etmemeleri,
-Ortakların ürettikleri ürünleri kooperatif dışı kanallar ile pazarlaması,
-Ortakların rekabet edilebilir işletme ölçeğine sahip olmaması,
- Kooperatiflerin faaliyet alanına giren ürünlerdeki gıda güvenliği ve kalite yönetim sistemleri ile ilgili uygulamalarının yetersizliği.
Zayıflıklar
-Bütçelerinin kısıtlılığı,
-Kooperatif ortaklarının kooperatiflere sahip çıkmaması ve kooperatife karşı olan güvensizlik, -Üreticilerde kooperatif bilincinin yeterince gelişmemesi,
-Kooperatif yönetimindeki yönetsel problemler, -Kooperatif yönetiminin eğitim problemi ve bilgi yetersizliği,
-Sermaye taahhüdü yetersizliği,
-Üreticinin hem pazarcı hem üretici rolünü üstlenmesi,
-Kooperatiflerde denetim eksikliği, -Bölgesel olarak arazinin parçalı olması, -Kooperatiflerde likidite sıkıntısı, -Vadeli satışlar,
-Devlet desteğinin yetersizliği,
-Kooperatifler arası işbirliğinin olmaması,
-Kooperatif tarafından ortaklara yeterli eğitim-yayım çalışmalarının verilememesi,
-Kooperatiflerde, amaca uygun, düzenli muhasebe ve kayıt sisteminin olmaması.
Üstünlükler
-Tarımsal üretim potansiyelinin yeterliliği, -Coğrafi konumun elverişliliği,
-Deniz ve kara ulaşım imkanlarının elverişliliği, -Büyük tüketim ve alışveriş merkezlerine yakınlığı, -Kooperatif yönetiminin yeni girişimcilik ve yatırım faaliyetlerine olumlu bakış açıları,
-Yörede tarımsal kooperatifçilik geçmişinin eskiye dayanması,
-Kooperatif yönetiminin özverili çalışma isteği, -Kırsal kalkınma projelerinin varlığı.
6. SONUÇ
Kalkınma, mikro bölgelerden makro bölgelere ve nihayetinde ülke ekonomisinin kalkınmasına kadar ulaşan uzun bir süreçtir. Bu sürecin ilk basamağı ise yerel kalkınmadır. Yerel kalkınmanın baş aktörlerinden biri olan kooperatifler, bir taraftan ülke ekonomisine, diğer taraftan da bulunduğu yöre ekonomisine yaptığı katkılar açısından kritik bir rol üstlenmektedir. Dünyada ve Türkiye’de farklı faaliyet alanında yer alan çeşitli kooperatifler, ürünlerin pazarlanması, girdi tedariki ve potansiyel işgücünün istihdamı konuları ile yerel kalkınmaya önemli oranda katkı sağlamaktadır. Araştırma kapsamında yer alan Milas ilçesi, faaliyet alanları itibariyle tarımsal kooperatifçilik açısından önemli bir potansiyele sahip olup kooperatif sayısı yadsınamayacak düzeydedir.
Yörede tarımsal kooperatiflerin yerel kalkınma açısından pazarlama ve girdi tedariki faaliyetlerini yerine getirme çabalarının ilk sırada yer aldığı dikkati çekmektedir.
Özellikle su ürünleri ve süt hayvancılığı faaliyetinin gerçekleştirildiği kooperatiflerdeki yöneticiler, pazarın hazır olmasından üreticilerin duyduğu memnuniyeti ifade etmiştir.
Yerel kalkınmanın amaçlarından biri olan yöre insanının istihdamının sağlanmasına yönelik çalışmaların ise yeterli düzeyde olmadığı belirlenmiştir. Diğer taraftan yerel kalkınmanın bir yandan gelişmesini sağlayıcı diğer yandan da gelişmenin önünde engel teşkil eden unsurlar da yer almaktadır. Araştırma alanında, kooperatiflerin turizm bölgelerine yakınlığı ve kırsal turizm çalışmaları yerel kalkınmanın başarıya ulaşmasındaki en önemli fırsatlar arasında yer almaktadır. Buna karşın yerel kalkınmanın önündeki tehditler arasında kooperatif dışı kanallar ile ürünlerin pazarlanması ve girdi tedariki sayılabilir. Diğer yandan, yörede yer alan kooperatiflerin bütçelerinin kısıtlılığı ve finansman sorunu, kooperatife olan güvensizlik ve kooperatif bilincinin yeterli düzeyde olmayışı kooperatiflerin en önemli zayıflıkları arasında ifade edilebilir. Buna
517
karşın, tarımsal kooperatifçilik faaliyetlerinin geçmişten bugüne süregelmesi, kooperatif yönetiminin yöre ekonomisine katkı sağlayabilecek yeni girişim ve yatırım faaliyetlerine olumlu yaklaşımları ve kırsal kalkınma projelerinin hayata geçirilmesi kooperatiflerin yerel kalkınmayı hızlandırıcı yöndeki üstünlükleri arasında sayılabilir. Sonuç olarak, yerel kalkınmada önemli aktörlerden biri olan kooperatiflerin önündeki fırsat, tehdit, üstünlük ve zayıflıklar belirlenerek, gelecekte dünyadaki örneklerine benzer şekilde Türkiye’de de yerel kalkınma adına başarılı örneklerin sayısının artacağı açıktır. Ancak, köy düzeyindeki kooperatif projeleri, ekonomik ölçek düzeyine taşıyacak şekilde, il/ilçe düzeyinde de ele almayı düşünmek gerekir.
KAYNAKLAR
Anonim (2010), Dünyada Uygulanan Başarılı Tarımsal Kooperatifçilik Örnekleri – 1, http://www.zeytinportali.com/article/221/dunyada-uygulanan-basarili-tarimsal-
kooperatifcilik-ornekleri-1.aspx, 17 Mart, (25.06.2010).
Anonymous (2009), Dossiers: Le Developpement Local,
http://www.sendeveloppementlocal.com/Dossiers-LE-DEVELOPPEMENT- LOCAL_a1745.html, (05.07.2010).
Çarkçı, A., (2007), Yerel Kalkınmada Kobilerin Rolü, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, s.144, Đstanbul.
Çelik, O., (2010), Kişisel Görüşme, Milas Tarım Đlçe Müdürlüğü, Proje ve Đstatistik Şubesi, Ziraat Mühendisi, (23.06.2010).
Çıkın, A., (2006), Kooperatiflerin Topluma Kattığı Değerler, http://www.elelebizbize.com/t.ayhancikin/detay.php?id=45, Aralık, (05.07.2010).
Çıkın, A., (2007), Ekonomilerde Kooperatiflerin Yeri, Türkiye Ekonomisi, http://blog.milliyet.com.tr/Blog.aspx?BlogNo=31715, 21 Mart, (05.07.2010).
DPT (2006), Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi,
http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/strateji/UKKS.pdf, (08.07.2010).
Draperi, J.F., (2006), Cooperation et development local, CEST-Cnam/Institut de I’Economic Sociale, http://defi-univ.org/IMG/pdf/Draperi.pdf, 14 April, (05.07.2010).
Michel, L., (2003), Gestion et developpement:les cooperatives au coeur du developpement durable, L’Agora, Vol 10, No 2, Automne, (06.06.2010).
OR-KOOP, (2010), Krizdeki Dünya’da Kooperatiflerin Önemi, http://www.orkoop.org.tr/Duyuru3.aspx?DID=23, (07.07.2010).
Özmen, C., (2007), Yerel Ekonomik Kalkınma Girişimleri ve Etkileri, Beypazarı Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, s.108, Temmuz, Ankara.
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (2008), Kooperatifçilik Sektörünün Yasal Çerçevesinin Yeniden Düzenlenmesi Çalışmaları, Düzenleyici Etki Analizi Raporu,
www.turkkent.coop/v2/images/...deg.../koop_uzerine_dea_raporu.zip, Mart, Ankara, (06.07.2010).
Saylak, N., (2010), Kişisel Görüşme, Milas Tarım Đlçe Müdürlüğü, Ziraat Teknikeri, (24.06.2010).
TKB (2004), II. Tarım Şurası, Kırsal Kalkınma Politikaları Komisyon Raporu, http://tarimsurasi.tarim.gov.tr/PDFLER/VIII.Komisyon.pdf, (08.07.2010).
TKB (2009), Muğla Valiliği, Milas Đlçe Tarım Müdürlüğü Brifing Dosyası, 2009 Yılı Sonu, Milas, Muğla.
TKB (2010), Milas Tarım Đlçe Müdürlüğü, Proje ve Đstatistik Şube Kayıtları, (23.06.2010).
Türkiye Milli Kooperatifler Birliği (2010), Türkiye’de Hizmet Türlerine Göre Faal Kooperatifler, http://www.turkiyemillikoop.org.tr/faaliyet2009_index.htm, (24.06.2010).
Yıldırım, A. E., (2007), Đspanya’da ve Türkiye’de Zeytin Kooperatifçiliği, Dünya Gazetesi, 7 Kasım, www.tarimdunyasi.net/?p=11, (08.07.2010).
