Hayvansal Üretimin Gelişmesinde Kooperatiflerin Rolü: Kırklareli Merkez Erikler Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Örneği

542

Hayvansal Üretimin Gelişmesinde Kooperatiflerin Rolü: Kırklareli Merkez Erikler Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Örneği

Mustafa TERĐN¹ Fahri YAVUZ¹ Đbrahim YILDIRIM² Đrfan Okan GÜLER¹

ÖZET

Bu çalışmanın amacı, süt sığırcılığı yapan işletmelerin kalkınmasında kooperatiflerin rolünü ve katkısını örnek olay olarak inceleyerek ortaya koymaktır. Çalışmanın materyalini Kırklareli Đli Merkez Đlçe Erikler Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifine üye 43 adet süt sığırcılığı yapan işletmelerden toplanan veriler oluşturmaktadır. Đşletmeler kooperatife teslim ettikleri süt miktarına göre gruplandırılmış ve sonuçlar belirlenen gruplar için karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir.

Bunun yanı sıra Kooperatifin işletmelerin hayvansal üretimindeki gelişimine olan katkıları regresyon modeli kullanılarak analiz edilmiştir.

Araştırma sonuçlarına göre, işletme başına ortalama yıllık süt üretimi 18975 lt, ortalama süt sığırcılığı üretim dalı Gayri safi üretim değeri 17748 TL’dir. Üreticilerin % 90.7’si ilkokul mezunu, ve % 58.2’ si iki ve daha fazla tarımsal örgüte üyedir. Ayrıca üreticilerin % 60.5’i süt sığırcılığının gelişmesinde kooperatifin önemli bir katkısının olduğunu vurgulamıştır. Regresyon analizi sonuçlarına göre; işletmecinin yaşı, geliri, kooperatife teslim edilen süt miktarı, kooperatifçilik ile ilgili yayın okuma ve kooperatifi başarılı bulma üyelerin kooperatiften beklentilerinin gerçekleşmesine olumlu yönde etilerken; üyelerin hayvansal üretimdeki deneyimleri ve kooperatife üye olmadan önce kooperatif ana sözleşmesini okuma üyelerin kooperatiften beklentilerinin gerçekleşmesini olumsuz yönde etkilemektedir.

Anahtar kelimeler: Süt sığırcılığı, regresyon, kooperatifçilik, Türkiye, Kırklareli Erikler köyü

Role Of The Cooperatıves In Development Of Anımal Producton:

The Case Of Agricultural Developmet Cooperative Of Erikler Vıllage In Kırklareli Provınce

ABSTRACT

The aim of this study is to determine the role and contribution of cooperatives in development of dairy farms by analyzing a sample cooperative. The material of this study is the data collected through a survey study with the members of 43 dairy farms in Erikli Village Agricultural Development Cooperative. Dairy farms are grouped according to the amount of milk brought to the cooperative and the results are evaluated comperatively according to these groups.

Contributions of the cooperative to the development of dairy farming is analyzed by using the results of regression analysis.

According to the results of the analysis, average annual milk production per farm is 18.975 Liter and average net production value from dairy farming is TL 17.748. Among farmers, 90.7 % of them is graduated from elementary school and 58,2 % of them are members of at least two farmer union. More importantly, 60,5 % of farmers think that the cooperative has important contribution to the development of dairy farming. According to the results of regression analysis, age of farmer, income level, amount of milk brought to the cooperative, reading written material related to cooperatives and believing the success of cooperative has positive impact on the expectations of farmers realized. On the other hand, experience on animal husbandry and being aware of conract of the cooperative before being member has negative impact on the expectations realized.

Key words: Dairy farming, regression, cooperatives, Turkey, Kırklareli, Erikler village GĐRĐŞ

Teknolojide meydana gelen yeni gelişmeler üretimi önemli düzeyde etkilemektedir. Hiç şüphesiz bu gelişmelerden tarımsal üretim de olumlu veya olumsuz yönde etkilenmektedir. Özellikle rekabet şartlarının giderek arttığı ve önem kazandığı tarımsal ürün piyasalarında teknolojik gelişmeleri yakından takip etmek ve bu yeni teknolojileri üretime entegre etmek sürdürülebilir rekabet için oldukça önemlidir.

Üretimde meydana gelen teknolojik gelişmelerden olumsuz yönde etkilenmek istemeyen işletmeler yüksek teknoloji, etkin kaynak kullanımı ve yönetimi ile verimliliklerini

1 Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, 25240 Erzurum

2 Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, 65080 Van

543

yükselterek gerek küresel gerekse ulusal piyasalarda rekabet edebilir konuma gelmektedir.

Ancak ülkemizde gerek bitkisel üretimde gerekse hayvansal üretimde bulunan işletmelerin büyük çoğunluğunun yeterli büyüklükte olmaması ve sermaye birikimi sağlayamaması gibi bir takım nedenlerden dolayı işletmelerde yatırımlar yapılamamakta, tarımsal girdiler yeteri kadar kullanılamamakta ve modern tarım teknolojileri uygulanamamaktadır (Karlı ve Çelik, 2003). Özellikle kırsal alanda yaşayan ve piyasa ekonomisi koşullarına ayak uydurmada sıkıntıda olan köylüler için, kooperatifler önemli bir kuruluştur.

Kooperatif, fertlerin tek başlarına yapamayacakları veya birlikte yapmalarında yarar bulunan işleri, en iyi bir biçimde ve maliyet fiyatına yapmak üzere, üreticilerin ekonomik güçlerini bir araya getirmeleridir (Mülayim, 1995; Çıkın ve Yercan, 1995).

Kooperatifler, tarımsal işletmelere göreli olarak daha ucuz girdi sağlayarak kârlılık artışlarına katkı sağlamaktadır (Ortmann ve King, 2007). Çiftçilere yeni üretim yöntemleri, etkin organizasyon ve personel yönetimi konusunda bilgi akışı sağlayan kooperatifler (Zijun, 2006) etkin üretim yöntemlerinin benimsenmesi ve uygulanmasında da çiftçilere faydalı olmaktadır ((Rotz ve ark., 2005). Böylece çiftçilerin daha yüksek ve istikrarlı bir gelire sahip olmalarına aracılık etmektedir (XinHua ve ark., 2004).

Kooperatifler, özellikle aile işletmelerinin yoğun olarak bulunduğu ülkelerde tarım sektörünün gelişimine önemli katkılar sağlamaktadır (Mülayim, 1999). Çünkü küçük ölçekli aile işletmeleri alıcı ve satıcılar karşısında güçsüz oluğundan üretim girdilerini uygun koşullarda temin edememekte ve ürünlerini uygun fiyattan satamamaktadır. Kooperatifler, kırsal alanda sınırlı dağınık ve düzensiz olanakları birleştirerek daha az yatırım ile daha çok üretimin sağlanabilmesine ve küçük aile işletmelerinin üretim güçlerini yükselterek rekabet gücü kazanmalarına büyük katkı sağlayabilecektir.

Ülkemizde hayvansal üretimde bulunan işletmeler genel olarak küçük ölçekli aile işletmelerinden oluşmaktadır. Küçük ölçekli aile işletmelerinin serbest piyasada örgütlü bir yapıyla rekabet edebilmesi ve sürdürülebilir olabilmeleri oldukça güçdür. Bu nedenle üreticiler kooperatifler aracılığı ile kaynaklarını daha etkin ve verimli kullanarak serbest piyasada rekabet edebilirliklerini yükseltebilir. Özellikle günümüzde rekabetin daha yoğun yaşandığı süt sığırcılığı alanında faaliyet gösteren kooperatiflere kırsal alanlarda daha çok ihtiyaç duyulmaktadır (Quach ve Kawaguchi, 2003).

Bu nedenle kooperatiflerin hayvansal üretime katkılarının araştırılması önem arz etmektedir. Çalışmanın başlıca amacı, süt sığırcılığı yapan işletmelerin gelişmesmesinde ve kalkınmasında kooperatiflerin rolünü ve katkısını ortaya koymaktır.

MATERYAL ve YÖNTEM

Çalışmanın ana materyalini Kırklareli Đli Merkez Đlçe Erikler Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifine üye 43 adet süt sığırcılığı yapan işletmelerden toplanan birincil veriler oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra kooperatif yöneticileri ile yapılan sözlü görüşmeler, konu ile ilgili makale, rapor ve tezlerde yararlanılan kaynaklar arasındadır.

Çalışmada fiili olarak kooperatife üye olan 92 ortak ana kitle olarak alınmıştır.

Ancak kooperatif kayıtları dikkate alınarak aktif olarak üyeliği devam eden ve kooperatife süt teslim eden 43 adet işletme örnek hacmi olarak belirlenmiştir.

Đşletmeler kooperatife teslim ettikleri süt miktarına göre gruplandırılmıştır.

Kooperatife teslim ettikleri yıllık süt miktarı 10000 litreden daha az olan işletmeler birinci grubu (13 işletme), 10000-40000 litre arasında süt teslim edenler ikinci grubu (23 işletme) ve 40000 litreden daha fazla süt teslim eden işletmeler üçüncü grubu (7 işletme) oluşturmaktadır. Belirlenen gruplar için veriler oransal ve çapraz tablolar olarak değerlendirilmiştir.

Ekonometrik çalışmalarda çok değişkenli bir modelde bağımlı değişken nominal veya kategorik ölçekli ve bağımsız değişkenlerde de aynı tip ölçek mevcutsa, bu veri setine en uygun model tipi probit, lojistik, doğrusal olasılık ve tobit modelleridir (Long ve

544

Freese, 2006). Đki durumu gösteren bağımlı değişken bir olayın olma veya olmama durumunu ifade etmektedir. Olayın olma durumunda bağımlı değişken bir, olmama durumunda ise sıfır değerini almaktadır. Bağımlı değişkeni açıklayan birçok bağımsız değişken olabilir (Gujarati 1995; Yavuz 2001; Aksoy 2008).

Araştırmada kullanılan verilerin niteliği ve göstermiş oldukları dağılımlardan dolayı, logit modeli seçilmiştir. Üyelerin kooperatiften beklentilerinin gerçekleşip gerçekleşmediğini etkileyen faktörler Logit modeli kullanılarak incelenmiştir. Üyelerin kooperatiften beklentilerinin gerçekleşip gerçekleşmediğin sınırlı bağımlı değişken olarak belirlenmiştir. Üyelerin kooperatiften beklentilerinin gerçekleştiğini belirtenler “1”

gerçekleşmediğini belirtenler “0” ile kodlanmıştır. Sınırlı bağımlı değişkenli logit regresyon analizinin çözümünde LĐMDEP ekonometri paket programı kullanılmıştır.

Logit modeli aşağıdaki şekilde ifade edilmektedir (Gujarati, 1995).

Pi = E(Y=1|Xi) = _{( )}

2

1

1

Xi

e

+

Gösterimde kolaylık sağlamak amacıyla (1)’i şöyle yazalım:

Pi =

Zi

e

+ 1

1

Burada Z = β1 + β2Xi

Eğer kooperatifin hayvansal üretime katkısı var (2) eşitliğinde Pi ise, kooperatifin hayvansal üretime katkısının olmaması (1- Pi) şu olur:

1- Pi =

Zi

+ e 1

1

Bu şöyle de yazılabilir

i i i

Z Z Z

i

i e

e e P

P =

+

= +

− 1 ⁻

1

1 (4)

Bu durumda Pi/(1-Pi), kooperatifin hayvansal üretime katkısının bahis oranıdır.

Yani kooperatifin hayvansal üretime katkısının var olma olasılığının katkısı olmama olasılığına oranıdır. (4)’ün doğal logaritmasını alırsak:

i i i

i

Z

P L P  =





 



= −

ln 1

= β1 + β2Xi

(5)’teki L’ye logit denmektedir. Logit modeli adıda buradan gelmektedir.

Tahmin edilen regresyon modelinin fonksiyonel formu aşağıdaki gibidir.

Y= f (X1 , X2 , X3 , X4, X5 , X6 X7) Burada;

Y : Ortakların kooperatiflerden beklentilerinin gerçekleşme durumu (Gerçekleşti “1” gerçekleşmedi “0”).

X1:Đşletmecinin yaşı X2:Đşletmecinin yıllık geliri X3:işletmecinin deneyimi

X4: Kooperatife üye olmadan önce ana sözleşmeyi okuma durumu (Okudum “1” okumadım “0”)

X5: Yıllık kooperatife teslim edilen süt miktarı (kg)

X6: Kooperatifçilik ile ilgili herhangi bir yayın okuma (Okudum “1” okumadım “0”) X7: Kooperatifi başarı durumu (Başarılı “1” başarısız “0”)

ARAŞTIRMA BULGULARI

Đncelenen Đşletmelerin Sosyo-Ekonomik Özellikleri

Đncelenen işletmelerde, ortalama nüfus 4.0 kişi olup işletme büyüklüğüne göre ortalama nüfus artmaktadır. I. grup işletmelerde ortalama nüfus 3.2 kişi iken II. ve III.

545

grup işletmelerde bu sayı sırası ile 4.2 ve 5.0 kişidir (Çizelge 1). Toplam nüfusun % 54.0’ü erkek % 46.0’sı kadın nüfusundan oluşmaktadır. Aktif nüfus (15-49 yaş grubu) toplam nüfusun en büyük kısmını (% 50.00) oluşturmaktadır.

Đncelenen işletmelerde işletme yöneticilerinin ortalama yaşı 50.4’tür. Đşletme büyüklüğü arttıkça işletme yöneticilerin ortalama yaşları azalmaktadır. I grup işletmelerde ortalama işletmeçi yaşı 54.9 iken II. ve III. grup işletmelerde ortalama işletmeçi yaşı sırası ile 50.0 ve 43.3’tür (Çizelge 1). Đşletme yöneticilerin % 48.8’i 15-49 yaş grubu arasında iken % 51.2’si 50 yaş ve üzeri yaş grubundadır.

Đşletme yöneticilerinin tamamı okuma yazma bilmekte olup, % 93.0’ü ilköğretim

% 7.0’si ortaöğretim mezunudur. Đşletme yöneticilerinin ortalama eğtim süresi 5.5 yıldır.

Bu oran III. grup işletmelerde 6.3 yılla en yüksek düzeydedir (Çizelge 1)

Đşletme yöneticilerin hayvansal üretimdeki deneyimleri ortalama 32.5 yıldır. Bu durum işletme büyüklüklerine göre farklılık arz etmektedir. Đşletme büyüklüğü arttıkça ortalama deneyim süresi azalmaktadır. I. grup işletmeler en yüksek deneyime sahip iken (36.8 yıl) III. grup işletmeler en düşük deneyime (23.9 yıl) sahiptir (Çizelge 1).

Çizelge 1. Đşletmelerin Demografik Özellikleri.

Kooperatife Teslim Edilen Süt Miktarı

4000-10000 10001-40000 40001+ Ortalama

Aile genişliği 3.2 4.2 5.0 4.0

Đşletmeci yaşı 54.9 50.0 43.3 50.4

Eğtim süresi (Yıl) 5.5 5.3 6.3 5.5

Deneyim 36.8 32.7 23.9 32.5

Đncelenen işletmelerde ortalama arazi büyüklüğü 231.1 dekardır. Đşletme arazisi I.

grup işletmelerde en düşük (201.2 da), III. grup işletmelerde en yüksektir (341.4 da) (Çizelge 2). Đşletmeler ortalamasında, toplam işletme arasizisinin % 65.9’ u mülk ve % 34.1’i kiralık arazilerden oluşmaktadır Ortakçılık ile işlenen arazi yoktur. Kiracılık ile işlenen arazi miktarı işletme büyüklüğüne parelel olarak artış göstermektedir. Arazilerin tamamı kuru araziden oluşmaktadır. Đncelenen işletmelerde ortalama parsel sayısı 8.8 adettir. Parsel sayısı I. grup işletmelerde en düşük (7.5) III. grup işletmelerde en yüksektir (11.1) (Çizelge 2). Ortalama parsel büyüklüğü 24.8 dekar olup III. grup işletmelerde en yüksektir (28.4 da).

Đncelenen işletmelerde ortalama inek sayısı 5.65’tir. Bu sayı I. grup işletmelerde 2.38, II. grup işletmelerde 5.17 ve III. grup işletmelerde 13.29 inektir. Đşletme başına yıllık ortalama süt üretim miktarı 18975 litre olup, bu rakam I. grup, II. grup ve III. grup işletmelerde sırası ile 7584 litre, 17641 litre ve 46093 litredir (Çizelge 2).

Đncelenen işletmelerde hayvansal üretimden sağlanan yıllık gelir I grup işletmelerde 6818 TL, II. grup işletmelerde 15481 TL ve III. grup işletmelerde 45495 TL olup işletme başına düşen yıllık ortalama gelir 17748 TL’dir (Çizelge 2).

Đncelenen işletmelerde işletme yöneticilerinin % 86.0’sı sosyal güvenliğe sahiptir.

Đşletme gruplarına göre bu oran sırası ile % 84.6, % 91.3 ve % 71.4’tür. Oransal olarak III: grup işletmelerde sosyal güvenliğe sahip olma oranı daha düşüktür. Sosayal güvenliğe sahip işletme yöneticilerinin % 94.6’sı Bağ-kur % 5.4’ü SSK’lıdır. Yeşil karta sahip işletme yöneticisi yoktur.

Çizelge 2. Đşletmelerin Đşletmeçilik Özellikleri.

Kooperatife Teslim Edilen Süt Miktarı

4000-10000 10001-40000 40001+ Ortalama

Arazi büyüklüğü (da) 201.1 214.5 341.4 231.1

Parsel sayısı 7.5 8.9 11.1 8.8

Đnek sayısı 2.38 5.17 13.29 5.65

Süt üretimi (lt) 7584 17641 46093 18975

Gelir (TL) 6818 15481 45495 17748

546

Đncelenen Đşletmelerde Kooperatif Ortak Đlişkileri ve Analizi

Đncelenen işletmelerin ortalama kooperatife üyelik süresi 19 yıldır. Bu sonuça göre kooperatif ortaklarının kooperatifçilik deneyimlerinin nispeten yüksek olduğu söylenebilir. Bölgede yapılan başka bir çalışmada benzer sonuçlar bulunmuştur (Özüdoğru, 2004).

Trakya bölgesinde çiftçilerin kooperatifleşme düzeyi, diğer tarım bölgelerine oranla oldukça yüksektir (Đnan ve ark., 1995). Đncelenen kooperatif ortaklarının % 41.9’u sadece bir kooperatife % 34.9’u iki kooperatife ve % 23.2’si üç kooperatife üye oldukları tespit edilmiştir. Kooperatif ortaklarının % 27.9’u kooperatife üye olurken ana sözleşmeyi okuduklarını ve bu konuda kısmen bilgi sahibi olduklarını belirtmişlerdir. Ortakların, % 32.6’sı kooperatifçilik ile ilgili kanunu bilirken % 72.1’i kooperatifçilik ile ilgili ilkeleri bilmediklerini belirtmiştir. Bölgede yapılan başka bir çalışmada ortakların % 31.4’ü kooperatife üye olmadan önce ana sözleşmeyi okuduğunu ve % 30.5’inin kooperatifin tabii olduğu kanunu bildikleri belirlenmiştir (Özüdoğru, 2004).

Kooperatife üye olmadan önce anasözleşmeyi okuma, kooperatifin tabii olduğu kanunu bilme ve kooperatifçilik ilklerini bilme ile kooperatife teslim edilen süt miktarı (işletme büyüklüğü) arasındaki ilişki istataistiki olarak anlamlı değildir (p>0.05).

Üyelerin % 90.7’si kooperatifin kuruluş tarihini bilmektedir. Üyelerin % 93.0’ü kooperatifler için üst örgütlenmenin gerekli olduğunu ve ancak bu şekilde kooperatiflerin ekonomik ve sosyal açıdan ortaklarına katkı sağlayabileçeğini belirtmişlerdir.

Ortakların genel kurula katılması kooperatiflerin başarısı ve kooperatif ortaklarının yöneticileri denetleme görevlerini yerine getrimesi yönünden oldukça önemli olup, yöneticilerin daha tittiz ve düzenli çalışmalarını teşvik eder (Özüdoğru, 2004).

Ortakların % 97.7’si genel kurala katıldğını belirtmiştir. Genel kurula katılan ortakların % 60.5’i genel kurulda söz alarak düşüncelerini belirttiğini ve ortakların % 46.5’i yönetim kurulu ve denetim kurulunda görev almak için aday olduğu belirlenmiştir.

Üreticilerin % 88.4’ü sütlerini daha yüksek fiyattan satabilmek ve kooperatif aracılığı ile daha uygun fiyata girdi alabilmek için koopearatife üye oldukları belirlenmiştir. Üyelerin % 18.6’sı beklentilerinin kısmen gerçekleştiğini % 60.5’i beklentilerinin çoğunun gerçekleştiğini ve % 20.9’u beklentilerinin gerçekleşmediğini belirtmiştir (Çizelge 3).

Üyelerin % 53.5’i kooperatife üye olduktan sonra gelirlerinde artış olduğunu % 69.8’i kooperatif tarafından ödenen süt bedellerinin ödeme süresinden memnun olduğunu,

% 97.7’si kooperatiflerin tarımsal üretimde mutlaka olması gerektiğini ve % 65.1’i hayvancılığın gelişmesinde kooperatifin önemli katkısı olduğunu belirtmiştir.

Devlet tarafından süt üretiminin arttırılması için uygulanan süt teşvik primi destekleme politikasından üyelerin % 65.1’i memnun iken % 34.9’u memnun değildir.

Süt teşvik primi uygulamasından memnun olmayan üyelerin tamamı prim miktarlarının düşük olduğunu ve bu nedenle uygulamadan memnun olmadıklarını belirtmişlerdir.

Çizelge 3. Üyelerin Kooperatiflerden Beklentilerinin Gerçekleşme Durumu.

Sayı %

Kısmen 8 18.6

Çoğu 26 60.5

Hiçbiri 9 20.9

Toplam 43 100.0

Kooperatifi başarılı bulmak ile kooperatif tarafından sağlanan girdi fiyatlarından memnun olma arasındaki ilişki istatistiki olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Bu sonuça göre kooperatifin üyeler tarafından başarılı bulunması kooperatifin üyelerine sağladığı girdi fiyatları ile doğrudan ilişkilidir. Girdi fiyatlarının piyasa fiyatlarına göre daha düşük olması üyeler tarafından kooperatifin başarılı görülmesinde önemli bir etkendir.

Hayvancılığın gelişmesinde kooperatifin etkili olması ile kooperatife üye olduktan sonra gelirde meydana gelen artış arasındaki ilişki istatistiki olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.01). Bu sonuca göre hayvancılığın gelişmesinde kooperatifin etkili

547

sayılabilmesi üreticilerin gelirlerinde meydana gelecek artış ile doğrudan ilişkilidir. Gelir artışı ne kadar fazla olursa kooperatifin hayvancılığın gelişmesine katkısının o kadar fazla olacağı söylenebilir.

Regresyon Analiz sonuçları

Üretici yaşı ile üyelerin kooperatiften beklentilerinin gerçekleşmesi arasında pozitif ve istatistiki açıdan anlamsız bir ilişki vardır. Üyelerin yaşları arttıkça kooperatiften beklentilerinin gerçekleşme oranı artmaktadır.

Gelir ile üyelerin kooperatiften beklentilerinin karşılanması arasında pozitif ve istatistiki açıdan anlamsız bir ilişki vardır. Üyelerin gelirlerinin artması ile kooperatiften beklentilerinin gerçekleşmesi doğru orantılıdır. Üyelerin gelirleri arttıkça kooperatiften beklentilerinin gerçekleşme düzeyi artmaktadır.

Üyelerin hayvansal üretimde sahip oldukları deneyim süreleri ile kooperatiften beklentilerinin gerçekleşmesi arasında negatif ve istatistiki açıdan anlamsız bir ilişki vardır. Bu sonuca göre üreticilerin hayvansal üretimde sahip oldukları deneyim yükseldikçe kooperatiften beklentilerinin gerçekleşme düzeyi azalmaktadır.

Üyelerin kooperatife üye olmadan önce kooperatif ana sözleşmesini okumaları ile kooperatiften beklentilerinin gerçekleşme oranı arasında negatif ve istatistiki olarak amlamlı bir ilişki vardır (p<0.05). Bu sonuça göre kooperatiflerin üyelerine sağlayaçağı katkı ve avantajları kooperatife üye olmadan önce bilen üyeler diğer üyelere göre ana sözleşmeyi okuduklarından dolayı kooperatifin sağladığı katkıları yeterli bulmayabilir.

Bu nedenle kooperatif ana sözleşmesinin okunması, kooperatifin üyelerini memnun edebilmesi için daha iyi hizmet sunmaya eşvik edecektir.

Kooperatife teslim edilen süt miktarı ile üyelerin kooperatiften beklentilerinin gerçekleşmesi arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki vardır (p<0.05). Üyelerin kooperatife daha fazla süt teslim etmeleri üyelerin sahip oldukları işletme ölçeklerinin arttığını veya daha verimli hayvanlarla çalıştıklarının bir göstergesisidr. Đşletme ölçeklerini arttırmaları kooperatiften beklentilerinin gerçekleşmesinin bir sonucudur. Kooperatifin işletmelere daha ucuza girdi temin etmesi işletme maliyetlerini düşüreceğinden üyelerin daha fazla gelir elde etmelerini sağlayacak ve bunun sonucunda kooperatiften beklentiler karşılanacaktır.

Üyelerin kooperatifçilik ile ilgili herhangi bir yayın okuması ile kooperatiften beklentilerinin gerçekleşmesi arasında pozitif ve istatistiki açıdan anlamlı bir ilişki vardır (p<0.05). Kooperatifçilik konusunda az çok bilgiye sahip olan üyeler kooperatif aracalığı ile elde edilen faydaları daha iyi analiz edebilmekte ve değerelendirebilmektedir. Bu nedenle kooperatifçilik konusunda yayın okuyan üyeler objektif değerlendirmeler yapabilmektedir.

Üyelerin kooperatifi başarılı bulmaları ile kooperatiften beklentilerinin gerçekleşmesi arasında pozitif ve istatistiki olarak anlamlı bir ilişki vardır (p<0.05). Bu sonuça göre üyelerin kooperatiften beklentilerinin karşılanması kooperatifi başarılı kılmaktadır. Beklentileri gerçekleşen üyelerin kooperatifi başarılı bulmaları kadar doğal bir sonuç olamaz.

Yapılan regresyon sonuçları dikkate alındığında üyelerin kooperatiften beklentilerinin gerçekleşmesini olumlu yönde etkileyen en önemli faktörler kooperatif başarılı bulma, kooperatifçilik konusunda yayın okuma ve kooperatife teslim edilen süt miktarı iken üyelerin kooperatiften beklentilerinin gerçeklşemesini olumsuz yönde etkileyen en önemli faktör üyelerin üye olmadan önce ana sözleşmeyi okumalarıdır.

548 Çizelge 4. Lojistik Regresyon Sonuçları.

Değişkenler Katsayı Standart Hata P değeri

Sabit -6.808 -1.449 0.147

Yaş 0.068 0.612 0.540

Gelir 0.100 0.423 0.672

Deneyim -0.075 -0.898 0.369

Ana sözleşmeyi okuma -4.945 -2.382 0.017*

Teslim edilen süt miktarı 0.693 1.973 0.048*

Kooperatifçilikle ilgili yayın okuma 3.781 2.036 0.041*

Kooperatifin başarı durumu 3.412 2.261 0.023*

Log likelihood -11.572 McFadden R-squared 0.439 X²(7) 18.172

* P<0.05 önem düzeyinde anlamlıdır.

Kaynak: Orijinal hesaplamalar

SONUÇ VE ÖNERĐLER

Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre; hayvansal üretimde bulunan küçük ölçekli işletmelerin mutlaka kooperatif çatısı altında birleşerek birlikte hareket etmeleri gerekmektedir. Özellikle girdi temini ve ürün pazarlamasında yaşanılan sorunlar kooperatif araçılığı ile önemli ölçüde çözülebilmektedir. Hayvansal üretimde bulunan işletmelerin en önemli sorunlarının ucuza girdi temini ve değer fiyatına ürünün satabilmesi olduğu için kooperatiflerden en önemli beklentileride bunlar olmaktadır.

Araştırma sonuçlarına göre üyelerin büyük çoğunluğunun beklentileri karşılanmıştır. Üyelerin büyük bir bölümü kooperatiflerin tarım için mutlaka gerekli olduğunu belirtmiştir. Beklentilerin karşılanmasına olumlu yönde etki eden en önemli faktör kooperatifin başarılı bulunmasıdır. Bunun için koopeartiflerin başarılı olması üyelerin beklentilerinin gerçekleşmesinin en önemli sebebidir. Hayvansal üretimin gelişmesinde ve üreticilerin beklentilerinin karşılanmasında tarımsal kooperatiflerin önemli bir görev üstlendiği bu araştırma sonuçlarında ortaya konmuştur. Bunun için hayvansal üretime katkı sağlayan başarılı kooperatiflerin sayılarının artması hayvansal üretimin gelişmesi, işletmelerin daha büyük ekonomik işletmeler haline gelmesi ve hayvansal üretimde bulunan işletmelerin daha refah bir hayat yaşamalarının ön koşuludur.

KAYNAKLAR

Aksoy, A., 2008. Doğu Anadolu Hayvancılığının Avrupa Birliği’ne Uyumu ve Rekabet Edebilirliğinin Analizi. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Estitüsü (doktora tezi), Erzurum.

Çıkın, A., Yercan, M., 1995. Tarımda Üretici Örgütlenmesi. Türkiye Ziraat Mühendisleri IV. Teknik Kongresi. TOBB. Ziraat Mühendisleri Odası. Ankara

Gujareti, N.D., 1995. Basic Econometrics. Third Edition. McGraw-Hill USA.

Karlı, B., Çelik, Y., 2003. GAP Alanındaki Tarım Kooperatifleri ve Diğer Çiftçi Örgütlerinin Bölge Kalkınmasındaki Etkinliği. Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü Yayınları No:97, Ankara.

Đnan, Đ.H., Aksoy, Ş., Đlbaş, A., Gaytancıoğlu, O., 1995. Türkiye’de süt Sanayinin Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri. III. Milli Süt ve Süt Ürünleri Sempozyumu. MPM Yayınları No:548, Ankara.

Long, J.S., Freese, J., 2006. Regression Models for Categorical Dependent Variables Using Stata. SEcond Edition. College Station:Stata Pres. Texas

Mülayim, Z.G., 1999. Tarım Kooperatifi nedir ve Ne Zaman Kurulur, Kooperatifçilik. IX.

Baskı. Yetkin Yayınları, Ankara, 570.

Mülayim, Z.G., 1995. Kooperatifçilik. II. Baskı. Yetkin Yayınları, Ankara.

Ortmann, G.F, King, R.F., 2007. Agricultural Cooperatives I: History, Theory and Problems, Agrekon 46 (1): 40-68.

Özüdoğru, H., 2004. Köy Koop Kırklareli Birliği’nin Ekonomik Analizi ve Yöneticilerinin Kooperatif Đşletmelerinin Başarısına Etkilerinin Değerlendirilmesi. Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü Yayın No: 120, Ankara.

549

Quach, T.X, Kawaguichi, T., 2003. A Study on the Role and Development of Dairy Cooperatives in Honoi and Hochiminh City- A Case Study of Phudong and Taxuand Dairy Cooperatives. Journal of the Faculty of Agriculture, Kyushu University, 48 (1/2): 289-305.

Zijun, Z., 2006. Chinese Farmers’ Cooperation Organization in the Agricultural Social Service System, JIRCAS Working Report, No.48: 67-74

XinHua, Z., Zhi, T., ZueYan, Y. 2004. Study of Information Model of Agricultural Cooperative Organization, Journal of Zhejiang Forestry College 21 (4): 442-445.

Rotz, C.A., Zartman, D.L, Crandall, K.L., 2005. Economic and Environmental Feasibility of a Perennial Cow Dairy Farm, Journal of Dairy Science, 188 (8) 3009-3020.

Yavuz, F., 2001. Ekonometri Teori ve Uygulama Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Yayınları No: 185, Erzurum.