"Ali Nizami Beyin alafrangalığı" ve şeyhliği

İ N T E R P R E S

Galata Karaköy, Leblebici Şaban sok. 23

No

İ<-

(

OcaV a

'

^ “Ali Nizamî Bayin Alafrangalığı,, vs Şıylıligi

se seçtiği ko n u ve tip l e r b a k ı­ m ın d a n k im seye b e n z e m e y e n A. Ş inasi H isar, son e seriyle eski h i k â y e l e r i n i n k a h r a m a n l a r ı n a «hem -âhenk» b i r y e ı r s i n i kat­ m ıştır. H iç ç e k in m e d e n id d ia ed e b iliriz ki b i r z a m a n la r son g ü n le r i n i h a y a l l e r i n 5n k o y lu m ­ d a k u r d u ğ u k e n d i d ü n y a s ın d a yaşıyaıı Fahiııı Bey’d e n ; h e r t ü ­ lü m a d d î r e f a h ve a r z u la r i ç i n ­ de y ü ze rk en b i r d e n Ç a nılıca’da b ir h a n ı k â h aç ıp balıa olan» ve «a. tık b e r tü rlü m e ra k ve gös te riş te n uzak, m e m n u n , insaflı ve iyi g ö n lü n d e n m uttasıl tüten b i r h a y a l iç in d e yaş ay ıp » öm ­ r ü n ü n son g ü n le ri n i tü k e te n Ali N izamî Bey’in h i ç b i r f a r k ı yok tur, K a d e r l e r in e k a r ış m ış h a y a t cilveleri ve o la y ları ne o lu rsa olsun, irade- ve y a r a d ılış b a k ı­ m ın d a n b i r i d iğ e rin in öz k a r d e ­ şidir. O k a d a r ki bu son eserde de y a z a r ın b ü tü n h i k â y e le r i n d e olduğu gibi seçtiği k o n u la rın kro n o lo jik h ü v iy e tin d e n m id ir, yoksa çocukluk g ü n le r i n in ha yalli h a t ır a l a r i y l e ö rü lü o lu ş u n ­ d an m ıd ı r , n ed ir, iç im iz i d aim a m ü ş te r e k b i r eski za m a n zevki d o ld u r u r. Hattâ öyle ki A. Şina- s i’yi Büyük Ada’nın «Nizam c a d d e s in d e k i Ali Nizam i Beyin k ö şkünde » Boğazda b i r yalıd a velhasıl İ s ta n b u l’u n ş u r a s ı n d a b u r a s ı n d a h ' k â y e l e r i n i n b ir «soufleur» b ir «gölge-şahsı» ola­ r a k b u lm a m a k m ü m k ü n değil dir. E s e r le r i n d e k i an latım , üs­ lûp, zam an ve şa h ıs b a k ı m ın d a n ta şıdığı bu m ü şte re k n o k ta ’ara b a k a r a k d iy e b ilir iz ki A. Şina- s i’n in I r k â y e l e r i n d e b i r dolu b i r b i r i n d e n akisle r ta şıy a n ve b i r b i r i iç in d e devam eden ta ra f la r v ard ır.

Yazar, ifad e ve a n la tım b a k ı­ m ın d a n klâ sik b i r m u h a fa z a k â r ­ lık gö ste rm esin e ra ğ m e n onun en b ü y ü k h ü n e r i, h e r -zaman ya- şıyacak ve zevk alın ac ak sağlam b i r dil m im a r is in e sa h ip o lm a ­ sıdır. Bu h u s u s ta en güze! ö r ­ n ek lerin i «Boğaziçi M ehtapları» n d a vere n yazar, h ik â y e le ri n d e de ay n i geniş nefesli, uzun cüm 1e zevkini devam ettirm ek ted ir. K itabın b ir ç o k sayfasını süsle­ yen bu anlatış, meselâ Ali Ni­ zami Bey’in «A daya dönerken.» g i t t i k l e koyulaşan sular:;, k e n a r ı n d a gittikçe solan b ir m enekşe y ığ ın ın a döııeıı eflâtun ve m o r

h ik â y e c i b u h u s u s a o k a d a r e- h e m m i y e t v e r i y o r ki k a h r a m a ­ n ın b a ş k a l a r ı n ı n h a y a liy l e b i r ­ leşen ve asil ana m i h v e r d e n tı- za k la şan t a r a f l a r ı n ı h e m e n d e ­ r in liğ i n e h iç gözden g e ç irm e k i s t e m i y o r ; h a ttâ b u n l a r o n u n ö n c e s in e d a i r o k u y u c u n u n isteı istem ez a k lın a gelen ve c e v a p is- tiy e n s o r u l a r d a h i olsa «çoc uk­ l a r böyle şe yleri m e r a k e d e re k bu gibi sua lle rle z i h i n l e r i n i yol­ m a y ı b ilm e d ik l e r in d e n » k e n d i ­ sin in o z a m a n la r b u gib i m e se ­ leleri ta h k ik e t m e d i ğ in i söyliye- rek h ik â y e y i bazı ta r a f l a r iy le r o m a n a ç e v ir m e k t e n - : d ' l -'tle k aç ınır. Ve iki b ü y ü k bö lü m d e n ib a re t olan h i k â y e n i n b u b i r i n ­ ci kısm ı sa dec e bize Ali N izamî B e yin on a ş ırı m e ra k ı iç in d e k i a la f ra n g a lığ ın ı ta n ıtm a k ta n ib a ­ ret kalır. Son bö lü m ise sadece on u n Ç a m lıc a d a b i r HANIKAH a ç a r a k tek m ü r i d i Şanso Paııça H üseyin Ağa ile şeyhliğe b a ş la ­ dığını ve s o n r a d ö r t - beş se ne­ nin iç in d e «akıl h as ta lığ ın d a n » nasıl ö ld üğünü duygulu ve dü ş ü n d ü r ü c ü b ir dille anlatır. Kısaca d iy e b ilir iz ki h ik â y e ­ n in b ir in c i b ö lü m ü nasıl e k a b ir, ta n ta n a lı, a l afra n g a b i r h a y a tın ç ılg ın lı k la r ın d a n ib a re tse , i k i n ­ ci b ö lü m d e bu «Cercle d ’Orient» la rd a , eş-dost k o n a k l a r ın d a , p o ­ k e r p a r t i l e r i n d e geceyi şafağın alaca a y d ı n lığ ın d a y ü zlerce al­ tınla b ir lik te k ay b e d e n Ali Ni­ zamî Beyin b i r d e n d ü şü şü n ü n in a n ılm ı y a c a k h ik â y e s id ir. Yer yer, bu, b ir ö m r ü n «ikbal ve id- b a r » ın ı söyliyen m a c e r a d a y a ­ z a r ın h ü k ü m v e r m e k te n ziyade insa n k a d e r i ü z e r in e söylediği d ü ş ü n c e le re de r astlam a k ta y ız. Hele k ita b ın sonu, in s a n la r a ait b ü tü n d ü n y a has let ve n im e tle ­ r i n i n geçici şe y ler o ld u ğ u n a d a ­ ir ço ş k u n .v e u z u n bö y le b i r söy­ leyişle b itm ek te d ir.

' Bu h ik â y e y i b u g ü n k ü küçük h ik a y e c ile r im iz i n o y n a k v a k ’a ve sa h n ele rle dolu es e r le r in d e n a ş ırı zevk d u y a n l a r belki b ir a z m u tt a r it b u la c a k la r d ır . F a k a t şu rasın ı aç ık ç a sö yliyelim ki, d u rg u n , am a b i r m i n y a t ü r gibi d u r g u n olaylı bu h a y a t h ik â y e ­ sin d e k i sağlam, klâsik, ve k a i d e ­ li T ü r k ç e n i n zevkin e v a r m a k is- tiy e n le r — k o n u n u n yum u şa k iklim i iç in d e — k ita b ın son saı fasını ç e v ir d ik te n so n r a i ' 1 fasın ı

açıııni-1--Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi

güneş, n ic e g ö s te riş le rd e n so n ­ ra, yavaş b i r ih tişa m la , su la rın k e n a r ı n d a k i m e n ek şe s a h ilin a r d ı n a çe k ilm ey e başlar, r e n k ve m esafeler su la rla b irle şerek , A daya d ö n e n l e r in r u h l a r ı n ı b ü ­ yük b i r güzellik m a n z a ra s ıy le ç a l k a n d ır m ış ve İ sta n b u l güzel likleriııe b ü r ü n m ü ş b i r ak ş am da ha, M a r m a r a ’n ın g u r u b opera- siyie birlik te, sona e r m i ş olan» gün so n u n u s e y r e d i ş i n d e iç ten gelen m ü stesn a te şb ih le rle ö rü lü b i r söyleyişe yükselm ekte, d a h a d o ğ r u s u gere k t ü r k ç e n in , gerek if a d e n in b i r h ik â y e ve r o m a n i- çiıı v a k ’a k a d a r önem li, h a t t â b iraz da o n u n ü s tü n d e olması lâ zım geldiğ in i a n l a y ış ın ın h a k ­ lı zevkin e erm e k te d ir.

«Ali N iza m î B e yin A lafran g a­ lığı ve Şeyhliği» d iğ e r iki bü y ü k h ik â y e siy le b ir lik t e y a z a r ın , k e n d i v a d i s in d e m u v a ffak ol m uş e s e r le r in d e n d ir . E d e b i y a tı­ m ızda, b ü y ü k h ik â y e y o lu n d a r o m a n a s ıç r a y a n t a r a f l a r ta şı­ m a d a n y az ılm ış e s e r le r p e k az­ dır. Bu b ir teknik m eselesidir. Ali Nizam î Beyi bize ta n ıta n