<×O×QGD7UNL\H(NRQRPLVLYH
%DQNDF×O×N6LVWHPL
I. Ekonomik Geliúmeler ve BankacÕlÕk Sistemi, 2012 1. Genel de÷erlendirme
1.1. Dünya ekonomisi
Geliúmekte olan çok sayÕda ülkede ve özellikle Avrupa Birli÷i’nde (AB) finansal sektördeki kÕrÕlganlÕklar ve kamu borçlanmasÕnÕn yüksek düzeyi uluslararasÕ ekonomik faaliyet için ciddi riskler ve belirsizlik yaratmÕútÕr. Risk iútahÕ düúük düzeyde kalmÕú, uluslararasÕ ticaret hacmi yavaú seyretmiú ve küresel ekonomik faaliyet olumsuz etkilenmiútir. Büyüme hÕzÕ öngörülenin de altÕnda kalmÕútÕr. Bu durum geliúmekte olan ülkelerin de büyüme performansÕnÕ sÕnÕrlandÕrmÕútÕr.
Öte yandan, geçen yÕlÕn ikinci yarÕsÕnda AB ülkelerinde finansal sektörde sistemik riskin azaltÕlmasÕna yönelik daha somut adÕmlarÕn atÕlmasÕ sayesinde beklentilerdeki kötüleúme durmuú, hatta son çeyrekte göreli bir iyileúme de olmuútur.
Ekonomik faaliyetin yavaúlamasÕna ba÷lÕ olarak dünya ticaret hacmi de ivme kaybetmiútir.
UluslararasÕ Para Fonu (IMF) verilerine göre, Dünya ticaret hacmi artÕú hÕzÕ yüzde 2,8’e yavaúlamÕútÕr. Bu düzey, Dünya Ticaret Örgütü tarafÕndan açÕklanan 20 yÕllÕk ortalama büyüme olan yüzde 5,2’nin oldukça altÕndadÕr.
2012 yÕlÕnda, kamu borç stokunun gsyh’ya oranÕ IMF verilerine göre geliúmiú ülke ekonomilerinde yüzde 111; geliúmekte olan ülkelerde ise yüzde 35 seviyesinde gerçekleúmiútir.
YatÕrÕm iútahÕnÕn düúük kalmasÕ nedeniyle iúsizlik artmaya devam etmiútir. Küresel østihdam 2013 Raporu’nda 2012 yÕlÕnda 4 milyondan fazla kiúinin iúsiz kaldÕ÷Õ belirtilmiú, 2013 yÕlÕnda bu rakamÕn 5,1 milyon kiúiye yükselece÷i, küresel iúsizlik oranÕnÕn 2017’ye kadar yüzde 6 seviyesinde kalaca÷Õ öngörülmüútür.
Ekonomik faaliyette toparlanmanÕn gecikmesi özellikle geliúmiú ülke ekonomilerinde iúsizlik oranlarÕnÕn ciddi oranda yükselmesine neden olmuútur. IMF tahminlerine göre 2012 yÕlÕnda geliúmiú ülkelerde iúsizlik oranÕnÕn dünya ortalamasÕnÕn üzerinde ve yüzde 7,9 seviyesinde gerçekleúmesi beklenmektedir.
Yüksek risk ve belirsizlik ortamÕ küresel ticaret ve büyümede toparlanmayÕ geciktirdi; büyüme beklenenden yavaú oldu.
Temel Ekonomik Göstergeler
Tahminler
2012 Ekim tahminlerinden
farkÕ
2011 2012 2013 2014 2013 2014
Gsyh
Dünya 3,9 3,2 3,5 4,1 –0,1 –0,1
Geliúmiú ülkeler 1,6 1,3 1,4 2,2 –0,2 –0,1
Geliúmekte olan ülkeler 6,3 5,1 5,5 5,9 –0,1 0,0 Avrupa Birli÷i ülkeleri 1,6 –0,2 0,2 1,4 –0,3 –0,2 Dünya ticaret hacmi 5,9 2,8 3,8 5,5 –0,7 –0,3 øthalat
Geliúmiú ülkeler 4,6 1,2 2,2 4,1 –1,1 –0,4
Geliúmekte olan ülkeler 8,4 6,1 6,5 7,8 –0,1 –0,1 øhracat
Geliúmiú ülkeler 5,6 2,1 2,8 4,5 –0,8 –0,4
Geliúmekte olan ülkeler 6,6 3,6 5,5 6,9 –0,2 –0,2 Kaynak: IMF, Dünya Ekonomik Görünümü, Ocak 2013.
Kamu borç stoku, 2012 (Gsyh’ya oran, yüzde)
Kaynak: IMF, Dünya Ekonomik Görünümü, Ekim 2012,KalkÕnma BakanlÕ÷Õ, 2013 YÕlÕ ProgramÕ
Küresel iúsizlik yükseldi.
20 40 60 80 100 120
Geliúmiú ülkeler Geliúmekte olan
ülkeler Türkiye
Geliúmiú ülke merkez bankalarÕ piyasalara likidite deste÷i sa÷lamaya devam etmiú; faiz oranlarÕnÕn uzun süre düúük seviyelerde tutulmaya devam edilece÷ini de açÕklamÕúlardÕr.
Avrupa Merkez BankasÕ (AMB) 2012 yÕlÕ ikinci yarÕsÕnda Euro bölgesini tehdit eden yüksek kamu borcuna iliúkin uyguladÕ÷Õ politikalarla sistemik riski bertaraf etmeye yönelik geniúleyici adÕmlar atmÕútÕr.
Euro bölgesi ülkeleri tarafÕndan bankacÕlÕk birli÷i oluúturulmasÕ yoluyla ortak denetim mekanizmasÕ kurulmasÕ, büyüme fonu oluúturulmasÕ, kurtarma fonuna esneklik kazandÕrÕlmasÕ ve Avrupa østikrar MekanizmasÕ’nÕn (ESM) do÷rudan banka sermayelendirmeleri konusunda yetki verilmesine iliúkin kararlar açÕklanmÕútÕr. Amerika Birleúik Devletleri’nde (ABD) “mali uçurum” olarak adlandÕrÕlan ve ABD ekonomisini ciddi bir resesyona sürükleyebilece÷i bu nedenle küresel krizi derinleútirebilece÷i belirtilen sÕkÕ bir maliye duruúuna iliúkin politika tercihlerinde esneklik getiren yaklaúÕm geçen yÕlsonuna do÷ru ertelenmiútir.
2013 yÕlÕ ekonomik görünümünde Euro bölgesi, ABD yanÕnda Japonya’daki son geliúmelerin de belirleyici olmasÕ beklenmektedir. Tahminler, küresel büyümenin hÕzlanaca÷Õ yönündedir. IMF büyüme hÕzÕnÕn dünya ekonomisi için yüzde 3,5, geliúmekte olan ülkeler için yüzde 5,5, geliúmiú ülkeler için ise yüzde 1,4 olaca÷ÕnÕ öngörmektedir.
AB ekonomisinde çok küçük bir daralma veya sÕfÕra yakÕn bir büyüme olaca÷Õ beklenmektedir.
Parasal geniúleme devam etti; faiz oranlarÕ düúük düzeylerde kaldÕ.
AB, finansal sektörde istikrarÕn sa÷lanmasÕna yönelik kapsamlÕ önlemler
açÕkladÕ.
2013 yÕlÕna iliúkin beklentiler
1.2.
Türkiye ekonomisiGayri safi yurtiçi hasÕla (gsyh) büyüme hÕzÕ 2012 yÕlÕnda bir önceki yÕla göre 6,6 puan gerileyerek, yüzde 2,2 olarak gerçekleúmiútir. Büyümede iç talebin katkÕsÕ önemli ölçüde azalmÕú; ihracatÕn katkÕsÕ artmÕútÕr. Bu geliúmede iç talep artÕúÕnÕn yavaúlatÕlmasÕnÕ hedefleyen, bu amaçla kredi büyümesini sÕnÕrlandÕran para ve bankacÕlÕk önlemleri oldukça etkili rol oynamÕútÕr.
Yurtiçi tasarruf oranÕnÕn gsyh’ya oranÕ yüzde 14,3 olmuútur. Tasarruf oranÕ özel sektörde 2012 yÕlÕnda yükselmiú, kamu kesiminde ise gerilemiútir.
Tasarruf açÕ÷ÕnÕn gsyh’ya oranÕ yüzde 7’ye gerilerken, açÕ÷Õn çok önemli bir bölümü özel sektörden kaynaklanmÕútÕr. Tasarruf açÕ÷ÕnÕn gsyh’ya oranÕ kamu kesiminde artarken, özel sektörde gerilemiútir.
Küresel risklerden korunma amaçlÕ önlemler etkisini gösterdi; büyüme yavaúladÕ, tasarruf açÕ÷Õ küçüldü.
Tasarruf açÕ÷Õ daraldÕ.
øúsizlik oranÕ, 2012 yÕlÕnda yüzde 10 düzeyinde yaklaúÕk aynÕ kalmÕútÕr. øúsizlik oranÕnda düúüú hem kentlerde, hem de kÕrsal bölgelerde durmuútur.
Bütçe açÕ÷Õ, ekonomik yavaúlamaya ba÷lÕ olarak sÕnÕrlÕ da olsa artmÕútÕr. Bütçe açÕ÷ÕnÕn gayri safi yurtiçi hasÕlaya oranÕ yüzde 2 oranÕnda gerçekleúmiútir. Kamu kesimi borçlanma gere÷inin gsyh’ya oranÕ 2011 yÕlÕnda yüzde 0,1’den 2012 yÕlÕnda yüzde 1,7’ye yükselmiútir.
Enflasyonun uygulanan hedefe yaklaútÕrÕlmasÕ ve ekonomik faaliyetin yavaúlatÕlmasÕ amacÕyla 2012 yÕlÕnÕn ilk yarÕsÕnda para politikasÕ daha sÕkÕ tutulmuútur. YÕlÕn ikinci yarÕsÕnda ise küresel piyasalarda gözlemlenen iyileúme yanÕnda enflasyon beklentilerinin de iyileúmesi ve büyüme hÕzÕnÕn yavaúlamasÕ nedeniyle likidite miktarÕ arttÕrÕlmÕú, fonlama maliyeti düúürülmüútür.
Zorunlu karúÕlÕklarÕn daha fazla kÕsmÕnÕn yabancÕ para cinsinden veya altÕn olarak tutulmasÕ ve özellikle Haziran 2012’de Rezerv Opsiyon KatsayÕsÕ uygulamasÕnÕn kullanÕlmaya baúlamasÕ Merkez BankasÕ rezervlerinde hÕzlÕ bir artÕúa yol açmÕútÕr.
Merkez BankasÕ döviz rezervleri 2012 yÕlsonunda önceki yÕla göre yüzde 28 oranÕnda artarak 78 milyar dolardan 100 milyar dolara yükselmiútir.Net döviz pozisyonu ise 44 milyar dolar seviyesinde gerçekleúmiútir.
YÕlÕn büyük bölümünde yüzde 9-10 bandÕnda seyreden enflasyon, yÕlÕn son çeyre÷inde iç talepteki yavaúlama ve iúlenmemiú gÕda fiyatlarÕndaki düúüú paralelinde yÕlsonunda yüzde 6,2 oranÕnda gerçekleúmiútir. Bu oran son 44 yÕlda görülen en düúük düzeydir.
Kur artÕúlarÕ arÕndÕrÕldÕktan sonra, kredilerin yÕllÕk büyüme hÕzÕ ilk yÕlÕn ilk üç çeyre÷inde yüzde 16’ya yavaúlamÕú, son çeyrekte ise yüzde 18 düzeyinde gerçekleúmiútir.
Cari açÕk yüzde 37 oranÕnda küçülerek gsyh’nÕn yüzde 6’sÕna gerilemiútir. øç talebin büyüme hÕzÕnÕn gerilemesi, altÕn ihracatÕnÕn katkÕsÕ ve büyüme hÕzÕnÕn düúmesi, cari iúlemler açÕ÷ÕnÕn daralmasÕnda etkili olmuútur.
DÕú borç stoku yüzde 11 artarak 337 milyar dolara yükselmiútir. DÕú borç stokunun gsyh’ya oranÕ ise 4 puan artarak yüzde 42’ye yükselmiútir. Kamunun dÕú borç stokunun gsyh’ya oranÕ 1 puan artarak yüzde 13 olmuútur.
øúsizlik oranÕnda düúüú durdu.
Bütçe açÕ÷Õ sÕnÕrlÕ da olsa arttÕ.
Parasal sÕkÕlaútÕrma ikinci yarÕda esnetildi.
Enflasyon 44 yÕlÕn en düúük düzeyinde.
Kredilerde büyüme hÕzÕ yavaúladÕ.
Cari açÕk küçüldü.
DÕú borç stokunun gsyh’ya oranÕ arttÕ.
UluslararasÕ Para Fonu verilerine göre, 2012 yÕlÕnda geliúmiú ve geliúmekte olan ülke ekonomileri ile karúÕlaútÕrÕldÕ÷Õnda Türkiye ekonomisi büyüme performansÕ ile geliúmiú ülkelerin üstünde yer alÕrken 2012 yÕlÕnda dengeli büyüme hedefi çerçevesinde ekonomik faaliyetin yavaúlamasÕyla geliúmekte olan ülkelerin gerisinde yer almÕútÕr.
Kamu otoritelerinin dÕú dengelenmeyi gözeten politikalarÕ sonucu ihracat yapÕlan pazarlar çeúitlendirilmiú ve yÕllÕk ihracat hacmi artÕúÕ 2012 yÕlÕnda geliúmekte olan ülkelerin üstünde gerçekleúmiútir.
Geliúmiú Ülkeler (GÜ), Geliúmekte Olan Ülkeler (GOÜ) ve Türkiye Seçilmiú Göstergeler, 2012
GÜ GOÜ TR
Kiúi baúÕna gelir (SAGP*'ye göre, dolar) 43.384 7.845 18.092
Büyüme (yüzde) 1,4 5,7 3,2
Enflasyon (yüzde) 1,9 6,1 6,1
øhracat (yÕllÕk de÷., yüzde) 2,3 6,6 10,4
øthalat (yÕllÕk de÷., yüzde) 1,8 8,4 4,9
Tasarruf oranÕ/ gsyh (yüzde) 18,3 33,3 14,3 YatÕrÕm oranÕ/ gsyh (yüzde) 18,8 32,1 21,4
Kamu borç stoku/ gsyh (yüzde) 111 35 37
Kaynak: IMF, Dünya Ekonomik Görünümü, Ekim 2012,KalkÕnma BakanlÕ÷Õ, 2013 YÕlÕ ProgramÕ
*SatÕn alma gücü paritesi
1.3.
BankacÕlÕk sektörüBankacÕlÕk sektörü büyümeye ve ekonomik faaliyeti desteklemeye devam etti.
Temmuz 2012’den itibaren Basel II uygulamasÕna geçilmiútir. Basel II uygulamasÕna geçiúin sermaye yeterlili÷ine etkisi sÕnÕrlÕ düzeyde kalmÕútÕr.
Sermaye yeterlilik oranÕ 2012 yÕlsonunda yüzde 18,1 düzeyinde gerçekleúmiútir.
SÕkÕ para politikasÕ ve ihtiyatlÕ bankacÕlÕk önlemleri kredilerin büyüme hÕzÕnÕn önemli ölçüde yavaúlamasÕna neden oldu. Mevduat artÕúÕ ise hÕzlandÕ. Toplam aktiflerin gayri safi yurtiçi hasÕlaya oranÕ yüzde 3 artarak yüzde 97’ye yükselmiútir.
Toplam aktiflerin yüzde 69’u, toplam kaynaklarÕn ise yüzde 65’i Türk lirasÕ cinsindendir. TL kalemlerin toplam bilanço içindeki payÕ artmÕútÕr.
2010 yÕlÕ sabit kurlar ile toplam krediler yüzde 18 oranÕnda büyüdü. Büyüme TL kredilerde yüzde 21, 2010 yÕlÕ sabit kurlar ile yabancÕ kredilerde ise yüzde 9 oldu. Kredi portföyü çeúitlenmeye devam etti. Kredilerin yüzde 67’si kurumsal, yüzde 33’ü ise bireysel kredilerden oluúmuútur. KOBø kredilerinin toplam krediler içindeki payÕ 2 puan artarak yüzde 25’e ulaúmÕútÕr.
Tahsili gecikmiú alacaklarÕn toplam kredilere oranÕ yüzde 2,9 düzeyinde gerçekleúmiútir.
Risk a÷ÕrlÕklÕ varlÕklarÕn toplam aktifler içindeki payÕ 2 puan artarak yüzde 80 olmuútur.
Mevduat en önemli kaynak olmayÕ sürdürürken, ihraç edilen bono ve tahvillerin payÕ artmÕútÕr. Repo hacmi gerilemiú; kaynaklarÕn yüzde 26’sÕ özkaynaklardan,
Basel II uygulamasÕ baúladÕ.
Toplam aktifler reel olarak yüzde 6 oranÕnda büyüdü.
Bilanço Türk lirasÕ a÷ÕrlÕklÕ
Kredi büyümesi ivme kaybetti.
Kredi riski düúük düzeyde kaldÕ.
Risk a÷ÕrlÕklÕ varlÕklarÕn payÕ arttÕ.
Mevduat dÕúÕ kaynaklar hÕzlandÕ.
yüzde 14’ü ihraç edilen bono ve tahvillerden sa÷lanmÕútÕr. YaratÕlan kaynaklarÕn yüzde 74’ü kredilere ayrÕlmÕútÕr. Kredi büyüme hÕzÕnÕn düúmesi, toplam bilanço büyümesini de sÕnÕrlandÕrmÕútÕr.
Toplam mevduatÕn ortalama vadesi 2,7 ay olmuútur. Vade kÕsalÕúÕ özellikle 6 ay ve üzeri Türk lirasÕ mevduattan ileri gelmiútir.
Net kar hacmi, kaynak maliyetindeki düúüúün de etkisiyle, net faiz marjÕndaki olumlu artÕúa ba÷lÕ olarak yüzde 19 oranÕnda artmÕútÕr.
YÕlsonu verilerine göre, özkaynak karlÕlÕ÷Õ 2012 yÕlÕnda hÕzlÕ büyüyen özkaynaklarÕn da etkisiyle 0,8 puan gerileyerek yüzde 13 olmuútur.
Öte yandan, faiz dÕúÕ gelir artÕúÕnÕn operasyonel gider artÕúÕnÕn gerisinde kalmasÕndan dolayÕ faiz dÕúÕ gelir gider dengesi -10 milyar TL’den -14 milyar TL’ye yükselmiútir.
Özkaynaklar yüzde 26 artarak 174 milyar TL’ye (98 milyar dolara) ulaúmÕútÕr. Serbest özkaynaklar ise 138 milyar TL (78 milyar dolar) seviyesindedir.
Gayri nakdi krediler özellikle türev iúlemlerde yaúanan artÕúa ba÷lÕ olarak yüzde 17 artarak 1,9 trilyon TL’ye yükselmiútir.
Odea Bank A.ù. Ekim 2012’de yabancÕ sermayeli mevduat bankasÕ olarak faaliyete baúlamÕútÕr.
Mevduat bilançonun yüzde 56’sÕnÕ finanse etti.
Mevduat kÕsa vadeli.
Kaynak maliyetindeki düúüú karÕ olumlu etkiledi.
Özkaynak karlÕlÕ÷Õ düútü.
Faiz dÕúÕ gelir gider dengesi açÕk vermeye devam etti.
Özkaynaklar 98 milyar dolara ulaútÕ.
Bilanço dÕúÕ hÕzlÕ büyüdü.
Yeni bir mevduat bankasÕ katÕldÕ.
1.4.
UluslararasÕ karúÕlaútÕrmaFinansal sa÷lamlÕk göstergelerine göre, Türkiye’de bankacÕlÕk sektörü oldukça sa÷lÕklÕ durumdadÕr.
UluslararasÕ Para Fonu’nun finansal sa÷lamlÕk göstergelerine göre, Türkiye’de bankacÕlÕk sektörünün sermaye yeterlilik rasyosu AralÕk 2012 itibarÕyla yüzde 17,9, ortalama özkaynak karlÕlÕ÷Õ ise yüzde 19,6’dÕr.
Seçilmiú Ülkeler Sermaye Yeterlilik Rasyosu ve Özkaynak KarlÕlÕ÷Õ
Sermaye Yeterlilik Rasyosu
En Son Verinin Ait Oldu÷u Ay
Ortalama Özkaynak KarlÕlÕ÷Õ
En Son Verinin Ait Oldu÷u Ay
Türkiye 17,9 AralÕk 19,6 AralÕk
Rusya1 13,7 AralÕk 17,9 AralÕk
Arjantin 16,6 Eylül 40,0 Eylül
Brezilya 16,7 AralÕk 15,8 AralÕk
Endonezya1 17,3 AralÕk 21,0 AralÕk
Meksika 15,9 AralÕk 17,5 AralÕk
G.Afrika 15,7 AralÕk 20,2 AralÕk
Kore 14,0* AralÕk 13,2* AralÕk
Hindistan2 13,3 Eylül 14,3 Eylül
1 Basel I.,
2 Basel I ve Basel II aynÕ anda uygulanÕyor.
*2011 verileridir.
Kaynak: IMF, Finansal Sa÷lamlÕk Göstergeleri, Nisan 2013.
1.5.
2012 dönemine iliúkin parasal ve bankacÕlÕk önlemlerii. Türkiye Cumhuriyet Merkez BankasÕ (TCMB) tarafÕndan alÕnan önlemler
Döviz piyasasÕyla ilgili alÕnan tedbir Etkisi
Ocak 2012 Piyasaya döviz satÕmÕ yoluyla müdahale edilmiútir. 1.006 milyon dolar satÕlmÕútÕr.
Ocak 2012 Döviz satÕm ihaleleri yoluyla piyasaya döviz likiditesi sa÷lanmÕútÕr.
1.450 milyon dolar satÕlmÕútÕr.
Ocak 2012 24 Ocak 2012 tarihinde, düzenli döviz satÕm ihalelerine son verilmesine karar verilmiútir. Fakat, ek parasal sÕkÕlaútÕrmanÕn desteklenmesi amacÕyla gerek görülen günlerde gün içi döviz satÕm ihaleleri açÕlmasÕna ve gün içi ihalelerde günlük olarak satÕlabilecek en yüksek tutarÕn toplam 500 milyon dolarÕ olarak belirlenmesine karar verilmiútir.
Faiz oranlarÕnda yapÕlan de÷iúiklikler
ùubat 2012 Faiz koridoru üst bandÕ yüzde 12,5’ten yüzde 11,5’e (piyasa yapÕcÕsÕ bankalar için bu oran yüzde 12’den yüzde 11’e); alt bandÕ ise yüzde 15,5’ten yüzde 14,5’e düúürülmüútür.
Eylül 2012 Faiz koridoru üst bandÕ yüzde 10’a (piyasa yapÕcÕsÕ bankalar için yüzde 9,5’e); alt bandÕ ise yüzde 13’e düúürülmüútür.
Ekim 2012 Faiz koridoru üst bandÕ yüzde 9,5’e (piyasa yapÕcÕsÕ bankalar için yüzde 9’a); alt bandÕ ise yüzde 12,5’e düúürülmüútür.
KasÕm 2012 Faiz koridoru üst bandÕ yüzde 9’a (piyasa yapÕcÕsÕ bankalar için yüzde 8,5’e); alt bandÕ ise yüzde 12’ye düúürülmüútür.
AralÕk 2012 Politika faiz oranÕ yüzde 5,75’ten yüzde 5,5’e düúürülmüútür.
Zorunlu karúÕlÕk oranlarÕnda yapÕlan de÷iúiklikler Likiditeye etkisi AralÕk 2012 YabancÕ para zorunlu karúÕlÕk oranlarÕ 1 yÕl ve daha uzun
vadeli mevduat ile 3 yÕldan uzun vadeli di÷er yükümlülükler haricinde kalan vadeler için 0,5 puan artÕrÕlmÕútÕr.
YaklaúÕk 850 milyon dolar likidite çekilmiútir.
Merkez BankasÕ 2011 yÕlÕ Eylül ayÕnda finansal istikrarÕ desteklemek amacÕyla zorunlu karúÕlÕk kullanÕmÕ kapsamÕnda Rezerv Opsiyon MekanizmasÕnÕ (ROM) kullanmaya baúlamÕú ve bu uygulamaya 2012 yÕlÕnda da devam etmiútir. ROM kapsamÕnda uygulanmaya baúlanan rezerv opsiyon katsayÕlarÕ 2,2’ye kadar yükseltilmiú; fakat 2 katsayÕsÕnÕn üzerinde önemli bir kullanÕm hacmi olmamÕútÕr.
ii. BankacÕlÕk Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafÕndan alÕnan tedbirler
Temmuz 2012
Basel-II sermaye ölçümü ve sermaye standartlarÕ, 01.07.2012 tarihinde uygulanmaya baúlanmÕútÕr. VarlÕklarÕn risk a÷ÕrlÕklarÕnda özellikle kredi riskine tabi varlÕklarda önemli yapÕsal de÷iúikliklere yol açmÕútÕr.
Eylül 2012 Bankalarca kredilerin ve di÷er alacaklarÕn niteliklerinin belirlenmesi ve bunlar için ayrÕlacak karúÕlÕklara iliúkin usul ve esaslar hakkÕnda yönetmelikte de÷iúiklik yapÕlmÕú ve bankalara kredi ve alacaklarÕna iliúkin ödemelerin tahsilindeki gecikmelerin gerçekleúti÷i ay sonuna kadar gerekli karúÕlÕ÷Õ ayÕrma zorunlulu÷u getirilmiútir.
2012 KarÕn BDDK’dan izin alÕnarak da÷ÕtÕlmasÕ uygulamasÕ sürdürülmüútür.
AyrÕca yÕlsonunda Bakanlar Kurulu kararÕyla TL kaynak kullanÕmÕnÕ ve uzun vadeli mevduatÕ özendirmek amacÕyla KKDF ve stopaj oranlarÕnda de÷iúikli÷e gidilmiútir. De÷iúikliklerin genel etkisi, kamusal yükün artmasÕ yönünde gerçekleúmiútir.
1.6. Orta vadeli program ve 2013-2015 dönemine iliúkin tahminler Hükümet tarafÕndan açÕklanan Orta Vadeli Program
2013-2015 dönemine ait temel makro büyüklüklere iliúkin tahminleri içermektedir.
ProgramÕn önceli÷i potansiyel büyüme hÕzÕna ulaúÕlmasÕ ve cari iúlemler açÕ÷ÕnÕn azaltÕlmasÕdÕr.
Buna göre, gsyh büyümesinin, 2013 yÕlÕnda yüzde 4, 2014 ve 2015 yÕllarÕnda ise yüzde 5 düzeyinde olmasÕ hedeflenmektedir.
Cari iúlemler açÕ÷ÕnÕn gsyh’ya oranÕnÕn program dönemi boyunca yüzde 7 civarÕnda olaca÷Õ tahmin edilmektedir.
Kamu kesimi dengesi açÕ÷ÕnÕn ve kamu kesimi borç stokunun gsyh’ya oranÕnÕn dönem içerisinde azalmasÕ öngörülmektedir.
Enflasyon oranÕnÕn 2013 yÕlÕnda yüzde 5,3, takip eden iki yÕlda da yüzde 5 seviyesinde gerçekleúmesi hedeflenmektedir.
Büyüme hÕzlanacak.
Temel Ekonomik Büyüklükler*
(yüzde)
* Öngörü.
Kaynak: KalkÕnma BakanlÕ÷Õ.
1.7. Seçilmiú göstergelerde sektörün görünümü 1.7.1. Büyüme
Mevduat bankalarÕ bilanço büyüklü÷ü 2012 yÕlÕnda ortalama yüzde 11,3 artÕú kaydetmiútir.
Sektörde faaliyet gösteren 32 mevduat bankasÕnÕn 11 tanesi sektör ortalamasÕnÕn üzerinde büyümüútür.
Dokuz mevduat bankasÕnÕn bilanço büyüklü÷ü yüzde 12’nin altÕnda artarmÕútÕr.
On bir mevduat bankasÕnÕn bilançosu ise küçülmüútür.
1.7.2. KarlÕlÕk
Mevduat bankalarÕnÕn özkaynak karlÕlÕ÷Õ AralÕk 2012 itibariyle ortalama yüzde 13,7 olmuútur.
On banka ortalamanÕn üzerinde özkaynak karlÕlÕ÷Õ sa÷lamÕútÕr.
2012 yÕlÕnda üç banka ise zarar etmiútir.
YÕllÕk Büyüme*
(yüzde)
*Grafik ölçe÷i gösterim açÕsÕndan sÕnÕrlandÕrÕlmÕútÕr.
Özkaynak KarlÕlÕ÷Õ*
(yüzde)
*Grafik ölçe÷i gösterim açÕsÕndan sÕnÕrlandÕrÕlmÕútÕr.
-10 0 10 20 30
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 Ortalama:
11,3
-5 0 5 10 15 20 25
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 Ortalama:
13,7 2013 2014 2015
Gsyh (reel büyüme) 4,0 5,0 5,0
Cari iúlemler dengesi/ gsyh -7,1 -6,9 -6,5
Enflasyon 5,3 5,0 5,0
øúsizlik oranÕ 8,9 8,8 8,7
Kamu kesimi dengesi/gsyh -1,5 -1,1 -0,9 Kamu faiz dÕúÕ dengesi/gsyh (yüzde) 2,0 2,2 2,2 AB tanÕmlÕ kamu borç stoku /gsyh 35,0 33,0 31,0
1.7.3. Sermaye yeterlili÷i
Mevduat bankalarÕnÕn sermaye yeterlili÷i ortalama yüzde 17,2 olarak gerçekleúmiútir.
On sekiz bankanÕn sermaye yeterlili÷i oranÕ, ortalamanÕn üzerinde olmuútur.
Mevduat bankalarÕnÕn hepsinin sermaye yeterlili÷i yüzde 12’lik hedef rasyonun üzerinde yer almÕútÕr.
1.7.4. Takipteki alacaklar
Takipteki alacaklar 2012 yÕlÕnda geçen yÕla göre hafifçe artmÕútÕr.
Mevduat bankalarÕnÕn takipteki alacaklarÕnÕn yüzde 75’i için karúÕlÕk ayrÕlmÕútÕr.
Sermaye Yeterlili÷i*
(yüzde)
*Grafik ölçe÷i gösterim açÕsÕndan sÕnÕrlandÕrÕlmÕútÕr.
Takipteki Krediler/Toplam Krediler*
(yüzde, net)
*Grafik ölçe÷i gösterim açÕsÕndan sÕnÕrlandÕrÕlmÕútÕr.
12 16 20 24 28 32
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 Ortalama:
17,2
0,0 0,5 1,0 1,5 2,0
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 Ortalama:
0,7
2. 2012 YÕlÕnda Türkiye Ekonomisi
2.1. Büyüme
Türkiye østatistik Kurumu (TÜøK) verilerine göre, gsyh büyüme hÕzÕ 2012 yÕlÕnda geçti÷imiz yÕla kÕyasla 6,6 puan gerileyerek, sabit fiyatlarla yüzde 2,2 ile beklentilerin altÕnda kalmÕútÕr.
Cari fiyatlarla gsyh yüzde 9,2 oranÕnda artarak 1.417 milyar TL’ye yükselirken, dolar bazÕnda ise yüzde 1,6 oranÕnda artarak 786 milyar dolara ulaúmÕútÕr. Gsyh deflatörü yüzde 8,9’dan yüzde 6,9’a gerilemiútir. Kiúi baúÕna gelir 2012 yÕlÕnda 10.466 dolardan 10.504 dolara yükselmiútir.
øktisadi faaliyet kollarÕ itibariyle, reel bazda imalat sanayii büyüme oranÕ yüzde 1,9’a yavaúlamÕútÕr. Alt sektörler itibariyle; tarÕm ve enerji yüzde 3,5, inúaat yüzde 0,6 ve ticaret ise yüzde 0,3 oranÕnda büyümüútür. Di÷er alt sektörlerin tamamÕnda da artÕú kaydedilmiútir.
Cari fiyatlarla tarÕm, ticaret ve inúaat sektörünün gsyh içindeki payÕ 2012 yÕlÕ içerisinde de÷iúmezken;
imalat sanayiinin payÕ yüzde 1 gerilemiú, enerji sektörünün payÕ ise yüzde 1 artmÕútÕr.
2012 yÕlÕnda büyümeyi kamu harcamalarÕ ve ihracattaki artÕú desteklemiútir. Kamu harcamalarÕ reel olarak yüzde 5,7 artmÕú, mal ve hizmet ihracatÕndaki büyüme ise yüzde 17,2 düzeyinde gerçekleúmiútir.
Sabit fiyatlarla tüketim talebi yüzde 0,1 oranÕnda artarken, yatÕrÕm talebi ise yüzde 2,5 oranÕnda gerilemiútir. Özel kesim tüketimi yüzde 0,7 gerilemiú, kamu kesiminin tüketimi ise yüzde 5,7 oranÕnda artmÕútÕr. YatÕrÕm talebindeki gerileme özel sektör sabit sermaye yatÕrÕmlarÕndaki azalmadan kaynaklanmÕútÕr. Özel sektörde, kapasite büyütme yatÕrÕmlarÕ yüzde 4,5, makine ve teçhizat yatÕrÕmlarÕ ise yüzde 6,6 oranÕnda daralmÕútÕr.
Gsyh içinde özel sektörün tüketim harcamalarÕ cari fiyatlarla yüzde 74, yatÕrÕm harcamalarÕ ise yüzde 16 oranÕnda paya sahiptir. Cari fiyatlarla özel sektör yatÕrÕm harcamalarÕnÕn gsyh içindeki payÕ 1,6 puan gerilemiútir. Di÷er taraftan kamunun tüketim harcamalarÕnÕn payÕ 0,9 puan artarak yüzde 15, yatÕrÕm harcamalarÕnÕn payÕ ise de÷iúmeyerek yüzde 4 olmuútur.
Büyüme hÕzÕ yavaúladÕ.
Gayri Safi Yurtiçi HasÕla (Sabit fiyatlarla yüzde de÷iúme)
Kaynak: TÜøK.
Gayri Safi Yurtiçi HasÕla
2011 2012 Büyüme (yüzde)
Cari fiyatlarla 18,1 9,2
Sabit fiyatlarla 8,8 2,2
Deflatör (yüzde) 8,9 6,9
Gsyh (1987 fiyatlarÕyla,¨ milyon) 115 118 Gsyh (cari fiyatlarla, 1998 bazlÕ seridir)
¨ Milyar 1.298 1.417
Milyar dolar 774 786
Kiúi baúÕna gelir (dolar) 10.466 10.504 Kaynak: TÜøK.
Sektörel Büyüme
Yüzde de÷iúme Gsyh’ya oran (sabit fiyatlarla) (cari fiyatlarla, yüzde)
2011 2012 2011 2012
TarÕm 6,2 3,5 7 7
ømalat sanayii 10,2 1,9 16 15
Enerji 8,8 3,5 2 3
ønúaat 12,7 0,6 4 4
Ticaret 11,3 0,3 12 12
Kaynak: TÜøK.
Tüketim ve YatÕrÕm Talebi (Sabit fiyatlarla, yÕllÕk yüzde de÷iúme)
Kaynak: TÜøK.
-6 -4 -2 0 2 4 6 8 10
02- 07
ortalama 08 09 10 11 12
-10 0 10 20 30 40 50
08 09 10 11 12
Toplam tüketim Toplam yatÕrÕm
KalkÕnma BakanlÕ÷Õ’nÕn tahminlerine göre, yurtiçi tasarruf oranÕnÕn gsyh’ya oranÕ 0,1 puan azalarak yüzde 14,3’e gerilemiútir. Tasarruf oranÕ, özel kesimde artmÕú; kamu kesiminde düúmüútür.
Tasarruf açÕ÷Õ ise 2,6 puan azalarak gsyh’nÕn yüzde 7,1’ine gerilemiútir. Kamu kesiminde tasarruf açÕ÷ÕnÕn gsyh’ya oranÕ artarken; özel kesimde tasarruf açÕ÷Õ küçülmüútür.
2.2. østihdam ve ücretler
østihdamÕn ve iúgücüne katÕlma oranÕnÕn artmasÕna ra÷men, ekonomik büyümenin yavaúlamasÕ ve iúgücündeki artÕú nedeniyle iúsizlik oranÕ sÕnÕrlÕ da olsa yükselmiútir. TÜøK verilerine göre AralÕk 2012 itibariyle toplam iúgücü arzÕ 27,6 milyon kiúi, toplam istihdam ise 24,8 milyon kiúi olmuútur. Geçen yÕlÕn aynÕ dönemine göre çalÕúabilir nüfus 1,3 milyon kiúi artmÕútÕr. ÇalÕúabilir nüfusun yanÕ sÕra iúgücüne katÕlma oranÕ da yükselmiútir. AynÕ dönemde toplam istihdam 1,1 milyon kiúi artmÕútÕr. Buna göre, iúsiz sayÕsÕ önceki yÕla göre yaklaúÕk 214 bin kiúi artarak 2,8 milyon kiúiye yükselmiútir.
øúsizlik oranÕ AralÕk 2012 itibariyle, geçen yÕlÕn aynÕ dönemine göre 0,3 pua n artarak yüzde 10,1 olmuútur. Bu oran kentlerde yüzde 11,5’ten yüzde 11,8’e, kÕrsal bölgede ise yüzde 6,5’ten yüzde 6,8’e yükselmiútir. østihdamÕn yüzde 51’i hizmetler, yüzde 23’ü tarÕm, yüzde 20’si sanayi, yüzde 7’si de inúaat sektörleri tarafÕndan yapÕlmaktadÕr.
KalkÕnma BakanlÕ÷Õ’nÕn tahminlerine göre, 2012 yÕlÕnda reel asgari ücret ile kamuda iúçi ve memurlarÕn reel iúgücü maliyeti artmÕútÕr.
2.3. Enflasyon
Tüketici fiyatlarÕ enflasyonu (Tüfe), 2012 yÕlÕnÕn ilk üç çeyre÷inde, yÕllÕk bazda yüzde 9-10 bandÕnda ve yüzde 5 olan hedefin oldukça üzerinde seyretmiútir.
YÕlÕn son çeyre÷inde iç talepteki yavaúlama ve iúlenmemiú gÕda fiyatlarÕndaki düúüú paralelinde enflasyon hÕzla gerilemiú ve yÕl sonunda yüzde 6,2 oranÕnda gerçekleúmiútir. Bu oran son 44 yÕlda gerçekleúen en düúük düzeydir.
Üretici fiyatlarÕ endeksi (Üfe), yÕllÕk bazda yüzde 2,5 oranÕnda artmÕútÕr. YÕllÕk ortalama fiyat artÕúÕ ise Tüfe için yüzde 8,9, Üfe için ise yüzde 6,1 olmuútur
Yurtiçi Tasarruflar ve Tasarruf Dengesi (Gsyh’ya oranÕ, yüzde)
2010 2011 2012*
Yurtiçi tasarruflar 13,9 14,4 14,3
Kamu 1,6 3,7 2,4
Özel 12,3 10,7 11,9
Tasarruf dengesi -6,3 -9,7 -7,1
Kamu -2,4 -0,4 -2,0
Özel -3,9 -9,3 -5,1
DÕú kaynak -6,3 -9,7 -7,1 * Tahmin, faktör gelirleri ve cari transferler dahildir.
Kaynak: KalkÕnma BakanlÕ÷Õ.
øúsizlik (Yüzde)
2009 2010 2011 2012 øúsizlik oranÕ
Genel 13,5 11,4 9,8 10,1
Kent 16,1 14,2 11,5 11,8
Genç nüfus 24,1 21,6 18,1 19,8
Kaynak: TÜøK.
Reel øúgücü Maliyeti Endeksi (1994=100)
2009 2010 2011 2012*
øúçi
Kamu 112 110 106 107
Özel 123 119 120 ..
Memur 165 162 164 175
Asgari ücret 191 193 190 192
*Tahmin.
Kaynak: KalkÕnma BakanlÕ÷Õ.
Enflasyon (YÕllÕk yüzde de÷iúme)
Kaynak: TÜøK.
Enflasyon (Yüzde de÷iúme)
2009 2010 2011 2012 YÕllÕk ortalama
Üretici 1,2 8,5 11,1 6,1
Tüketici 6,3 8,6 6,5 8,9
12 aylÕk
Üretici 5,9 8,9 13,3 2,5
Tüketici 6,5 6,4 10,5 6,2
Tüfe hedefi 7,5 6,5 5,5 5,0
Kaynak: TÜøK.
4 6 8 10 12
08 09 10 11 12
2.4. Kamu kesimi dengesi
Büyüme hÕzÕnÕn düúmesi ve özellikle personel harcamalarÕndaki artÕúÕn etkisiyle, kamu borçlanma gere÷inin milli gelire oranÕ yükselmiútir.
KalkÕnma BakanlÕ÷Õ’nÕn verilerine göre 2012 yÕlÕnda toplam kamu gelirleri yüzde 12, toplam kamu harcamalarÕ ise yüzde 16 oranÕnda artmÕútÕr.
Gelirlerin gsyh’ya oranÕnÕn yaklaúÕk olarak 0,6 puan artÕúla yüzde 37’ye, harcamalarÕn gsyh’ya oranÕnÕn ise 1,8 puan artÕúla yüzde 38,6’ya yükseldi÷i tahmin edilmektedir.
Buna göre, kamu kesimi açÕ÷ÕnÕn gsyh’ya oranÕ yüzde 0,1’den yüzde 1,7’ye yükselmiútir. Kamu kesimi faiz dÕúÕ fazlasÕnÕn gsyh’ya oranÕ ise 1,5 puan azalarak yüzde 1,8’e gerilemiútir. Merkezi yönetim bütçe dengesinin gsyh’ya oranÕ; Maliye BakanlÕ÷Õ geçici verilerine göre yüzde 2 oranÕnda gerçekleúmiútir.
Kamu gelirleri içinde vergi gelirlerinin payÕ yüzde 54 düzeyinde gerçekleúmiútir. Vergi gelirlerinin yüzde 67’si dolaylÕ vergilerden oluúmuútur. HarcamalarÕn yüzde 91’i faiz dÕúÕ harcamalardan meydana gelmiútir. Faiz harcamalarÕnÕn toplam harcamalar içindeki payÕ 2012 yÕlÕna göre 4,5 puan azalarak yüzde 9’a gerilemiútir.
Maliye BakanlÕ÷Õ’nÕn verilerine göre, merkezi yönetim bütçe açÕ÷ÕnÕn gsyh’ya oranÕ yüzde 2’ye yükselmiútir. Merkezi yönetim bütçe gelirleri yüzde 12, harcamalar yüzde 14 oranÕnda artmÕútÕr. Faiz harcamalarÕ ve faiz dÕúÕ harcamalar da yüzde 14 oranÕnda büyümüútür. Bütçe açÕ÷Õ cari fiyatlarla yüzde 61 büyürken, faiz dÕúÕ fazla 20 milyar TL’ye gerilemiútir. Bütçe gelirlerinin ve harcamalarÕnÕn gsyh’ya oranÕ sÕrasÕyla yüzde 23,4 ve yüzde 25,4 düzeyinde gerçekleúmiútir. Faiz giderlerinin gsyh’ya oranÕ yüzde 3,4 düzeyine gerçekleúmiútir.
Bütçe harcamalarÕ içinde en yüksek pay yüzde 52 ile cari harcamalara aittir. YatÕrÕm harcamalarÕnÕn payÕ 2011’e göre 1 puan azalarak yüzde 11’e gerilemiútir. Personel ve faiz harcamalarÕnÕn paylarÕ ise sÕrasÕyla yüzde 24 ve yüzde 13 olmuútur.
2012 yÕlÕ içinde, özelleútirme gelirleri de dahil edildikten sonra, 25 milyar TL nakit finansman ihtiyacÕ ortaya çÕkmÕútÕr. Net iç borçlanma 17 milyar TL, net dÕú borçlanma ise 1,7 milyar TL olmuútur.
Hazine kasa/banka hesabÕ borçlanmadan sonra 2,8 milyar TL azalmÕú, finansmanÕn geri kalanÕ di÷er kalemlerden tamamlanmÕútÕr.
Kamu Kesimi Dengesi (Gsyh’ya oran, yüzde)
2010 2011 2012*
Merkezi yönetim bütçesi dengesi -3,7 -1,4 -2,3
KøT dengesi 0,7 0,2 -0,1
Mahalli idareler dengesi 0,2 0,1 0,1
Fonlar dengesi 0,0 0,0 0,0
Di÷er kesimler dengesi 0,4 1,0 0,6
Kamu kesimi dengesi -2,4 -0,1 -1,7
Kamu kesimi dengesi (faiz dÕúÕ) 2,2 3,3 1,8 * Tahmin.
Kaynak: KalkÕnma BakanlÕ÷Õ.
Kamu Kesimi Borçlanma Gere÷i (Gsyh’ya oran, yüzde)
Kaynak: KalkÕnma BakanlÕ÷Õ.
Merkezi Yönetim Bütçesi
¨¨ milyar Yüzde Gsyh’ya oran 2012* pay de÷. 2012 (yüzde)
Bütçe gelirleri 332 100 12 23,4
Vergi gelirleri 279 84 10 19,7
Vergi dÕúÕ gelirler 53 16 61 3,7
Bütçe harcamalarÕ 360 100 14 25,4
Faiz harcamalarÕ 48 13 14 3,4
Faiz dÕúÕ 312 87 14 22
Personel 86 24 18 6,1
Cari 186 52 15 13,1
YatÕrÕm 40 11 5 2,8
Bütçe dengesi -29 61 -2
Faiz dÕúÕ denge 20 -17 1,4
* Geçici.
Kaynak: Maliye BakanlÕ÷Õ.
Bütçe Nakit AçÕ÷ÕnÕn FinansmanÕ
Gsyh’ya oran
¨¨ milyar (yüzde)
2011 2012 2011 2012
Finansman 15 25 1,2 1,8
DÕú borçlanma (net) -2 2 -0,2 0,1
øç borçlanma 15 17 1,2 1,2
Di÷er 3 6 0,2 0,4
Kaynak: HM -1
1 3 5 7
08 09 10 11 12
¨ Piyasadan yapÕlan iç borçlanmanÕn, a÷ÕrlÕklÕ
ortalama vadesi 45 aydan 61 aya yükselmiútir. Öte yandan, Türk lirasÕ cinsi iskontolu iç borçlanmanÕn a÷ÕrlÕklÕ ortalama maliyeti AralÕk 2011’de yüzde 8,6’dan AralÕk 2012’de yüzde 8,8’e yükselmiútir. øç borç stoku yüzde 5 oranÕnda artarak 408 milyar TL düzeyinde gerçeklemiútir.
øç borç stoku içinde sabit faizli ve de÷iúken faizli ka÷ÕtlarÕn payÕ ise de÷iúmemiú ve sÕrasÕyla yüzde 52,2’den yüzde 47,8 olarak gerçekleúmiútir.
øç borç stokunun gsyh'ya oranÕ de÷iúmeyerek yüzde 29 seviyesinde gerçekleúmiútir. Kamu kesimi toplam borç stoku yüzde 3 artarak 563 milyar TL (317 milyar dolar) düzeyinde gerçekleúmiútir.
Toplam borç stokunun gsyh’ya oranÕ yüzde 38 olmuútur.
øç borç stokunun, geniú kapsamlÕ para arzÕna (mevduat, dolaúÕmdaki para, repo ve yatÕrÕm fonlarÕ;
M2RF) oranÕ de÷iúmeyerek yüzde 75 oranÕnda gerçekleúmiútir.
AralÕk 2012 itibariyle, Devlet øç Borçlanma Senetlerinin (Dibs) yüzde 51’i bankalar tarafÕndan tutulmuútur. Banka dÕúÕ kesimlerin elinde bulunan DøBS’lerin toplamÕ 107 milyar TL’ye yükselmiútir.
YurtdÕúÕ yerleúikler tarafÕndan tutulan Dibs’lerin toplam içindeki payÕ yüzde 23’tür. Dibs yÕllÕk bileúik faiz oranÕ, yÕlÕn ilk üç çeyre÷inde yüzde 8-9 seviyelerinde seyretmiú, son çeyrekte ise enflasyondaki düúüú paralelinde gerileyerek, ortalama yüzde 6 düzeyine düúmüútür.
2.5. Parasal büyüklükler 2.5.1. Para politikasÕ
Para politikasÕnÕn belirleyicileri önemli ölçüde global ekonomide yaúanan belirsizlikler ve risk algÕsÕ, bunun paralelinde geliúmiú ekonomilerin uyguladÕ÷Õ geniúleyici para politikalarÕ ve geliúmekte olan ülkelere sermaye akÕmlarÕ; finansal istikrar ve enflasyon hedeflemesi kapsamÕnda iç ve dÕú talebin dengelenmesi olmuútur.
Merkez BankasÕ, son iki yÕlda, enflasyon hedeflemesinin yanÕ sÕra finansal istikrarÕ da gözeten politika bileúimini uygulamaya koymuú ve bu çerçevede yeni politika araçlarÕ geliútirmiútir.
Küresel piyasalarda yaúanan belirsizlikler 2012 yÕlÕ içerisinde de devam etmiútir. Sermaye akÕmlarÕnda yaúanan oynaklÕ÷Õn iç piyasadaki olasÕ olumsuz yansÕmalarÕnÕ en aza indirmek amacÕyla
øç Borç Stokunun YapÕsÕ (Yüzde pay)
2009 2010 2011 2012
Türk lirasÕ 95 98 99 100
YabancÕ para 5 2 1 0
Bilgi için:
Sabit faizli 44 50 52 52
De÷iúken faizli 56 50 48 48
Kaynak: HM
AB TanÕmlÕ Kamu Borç Stoku (Gsyh’ya oranÕ, yüzde)
Kaynak: HM
Dibs, Elinde Bulunduranlara Göre Da÷ÕlÕmÕ (¨¨ Milyar)
(*) Banka DÕúÕ Kesim Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu dÕúÕndaki tüm gerçek ve tüzel kiúileri kapsamaktadÕr.
(**) Nakit dÕúÕ DøBS'ler ile açÕk piyasa iúlemlerinden kaynaklanan tutarlarÕ kapsamaktadÕr.
Kaynak: HM.
Amaç; uluslararasÕ sermaye giriúini sterilize etmek, düúük enflasyon, makro
büyüklüklerde dengelenme
0 10 20 30 40 50
08 09 10 11 12
øç DÕú
2010 2011 2012
Yurt içi yerleúikler 345 327 336
BankacÕlÕk Kesimi 248 224 221
Banka dÕúÕ kesim (*) 89 95 107
Gerçek kiúiler 6 6 3
Tüzel kiúiler 67 74 87
Menkul KÕymet YatÕrÕm FonlarÕ 16 15 17
TCMB (**) 8 8 9
Yurt dÕúÕ yerleúikler 49 68 102
Toplam 394 395 438
Merkez BankasÕ aktif para politikasÕ araçlarÕna TL zorunlu karúÕlÕklarÕnÕn belirli bir bölümünü döviz ve altÕn cinsinden tesis edilebilmesine imkân tanÕyan Rezerv Opsiyon MekanizmasÕnÕ (ROM) uygulamaya koymuútur.
Merkez BankasÕ, ROM’a ilaveten TL ve YP cinsinden tesis edilen zorunlu karúÕlÕklarÕn maliyetleri arasÕndaki farkÕn azaltÕlmasÕ ve bankalarÕn ROM imkânÕnÕ likidite gereksinimleri do÷rultusunda serbestçe kullanabilmelerini sa÷lamak amacÕyla TL zorunlu karúÕlÕk baúÕna tesis edilebilecek döviz veya altÕnÕ belirleyen Rezerv Opsiyonu KatsayÕlarÕnÕ (ROK) belirlemiútir. TL cinsi zorunlu karúÕlÕklarÕn döviz cinsinden tutulabilmesine iliúkin ROK Haziran 2012’de, TL cinsi zorunlu karúÕlÕklarÕn altÕn cinsinden tutulabilmesine iliúkin ROK ise Temmuz 2012’de uygulamaya baúlanmÕútÕr. TL yükümlülükler için tutulmasÕ gereken zorunlu karúÕlÕklarÕn döviz olarak tutulabilmesine iliúkin ROK muhtelif düzenlemeler ile ilk yüzde 40’lÕk ve izleyen yüzde 5’lik dilimler için 1,4 ve 2,4 aralÕ÷Õnda artan bir úekilde, altÕn olarak tutulabilmesine iliúkin ROK ise 1,2 ve 2,2 aralÕ÷Õnda belirlenmiútir.2012 yÕlÕ içerisinde gerek ROM kapsamÕnda TL zorunlu karúÕlÕklarÕn altÕn ve döviz cinsinden tesis edilebilmesine iliúkin üst sÕnÕrlarÕn yükseltilmesi gerek ROK uygulamasÕna geçilmesiyle, bankalarÕn TL likidite ihtiyacÕ azalmÕú ve kredi faiz oranlarÕ piyasa faizlerindeki gerilemeye paralel olarak gerilemeye baúlamÕútÕr.
Merkez BankasÕ 2012 yÕlÕ birinci yarÕsÕnda, 2011 enflasyonun hedeflenen rakamÕn üstünde olmasÕ ve cari açÕ÷Õn gsyh’ya oranÕnÕn kritik seviyelere çÕkmasÕ sonucu para politikasÕnÕ sÕkÕlaútÕrmÕútÕr; yÕl boyunca döviz kurlarÕndaki ani hareketlerin reel sektöre ve enflasyona olumsuz yansÕmasÕnÕ göz önünde bulundurarak reel efektif döviz kurunu da yakÕndan takip etmiútir.
YÕlÕn ikinci yarÕsÕnda gerek küresel risk iútahÕnda gözlemlenen iyileúme gerekse enflasyona iliúkin beklentilerin iyileúmesi sonucu Merkez BankasÕ piyasaya verdi÷i likidite miktarÕnÕ artÕrmÕú ve fonlama maliyeti faiz koridorunun alt bandÕna yakÕn seviyelere gerilemiútir.
YÕlsonunda Merkez BankasÕ net iç varlÕklarÕ 9 milyar TL azalarak -13 milyar TL’ye gerilemiútir. Net dÕú varlÕklar ise de÷iúmeyerek 88 milyar TL seviyesinde kalmÕútÕr. Para tabanÕ yüzde 11 gerileyerek yÕl sonunda 75 milyar TL olmuútur.
Faiz OranlarÕ (Bileúik, dönem sonu), Kurlar ve Enflasyon (YÕllÕk yüzde de÷iúme)
2011 2012
AralÕk Mart Haziran Eylül AralÕk
Faiz oranÕ (yÕllÕk, bileúik)*
HaftalÕk repo (TCMB) 5,9 5,9 5,9 5,9 5,7
Dibs 10,3 7,9 9,1 7,6 5,7
Kurlar
¨/$ 22,8 15,4 11,8 -3,6 -5,9
¨/€ 18,9 8,4 -2,8 7,7 -4
Enflasyon (Tüfe) 10,5 10,4 8,9 9,2 6,2
Ortalama.
Kaynak: TCMB, HM, TUøK.
Tüfe BazlÕ Reel Efektif Döviz Kuru Endeksi (2003=100)
Kaynak: TCMB.
ølk yarÕda parasal sÕkÕlaútÕrma, ikinci yarÕda gevúeme
Para TabanÕ (Reel, yÕllÕk yüzde de÷iúme)
Kaynak: TCMB.
Merkez BankasÕ Bilançosu (Seçilmiú Kalemler*, ¨¨ milyar)
2011 2012
AralÕk Mart Haziran Eylül AralÕk
Net dÕú varlÕklar 88 78 81 84 88
Net iç varlÕklar -4 8 -5 -11 -13
APø -39 -46 -30 -26 -19
Para tabanÕ 84 85 76 73 75
*Merkez BankasÕ parasÕ kalemi hariç, Stand-by çerçevesinde hazÕrlanan TCMB bilançosu baz alÕnmÕútÕr.
Kaynak: TCMB.
105 110 115 120
11 Mar-12 Haz-12 Eyl-12 Ara-12
-50 -30 -10 10
11 Mar-12 Haz-12 Eyl-12 Ara-12
¨
Zorunlu karúÕlÕklarÕn kÕsmen yabancÕ para cinsinden tutulmasÕ ve özellikle Haziran 2012’de ROK’un kullanÕlmaya baúlamasÕyla Merkez BankasÕ rezervlerinde ciddi artÕú gözlemlenmiútir. Merkez BankasÕ döviz rezervleri ilk yarÕda 5 milyar dolar artarak 83 milyar dolara, ikinci yarÕ sonunda ise 100 milyar dolara yükselmiútir. BankanÕn net döviz pozisyonu yÕlsonu itibariyle 44 milyar dolar olmuútur.
2011 yÕlÕnda altÕn mevduatÕnÕn da zorunlu karúÕlÕ÷a tabi olmasÕ ve zorunlu karúÕlÕklarÕn kÕsmen altÕn cinsinden tutulabilmesine imkan tanÕnmasÕyla Merkez BankasÕ altÕn rezervleri 2012 yÕlÕnda 20 milyar dolara ulaúmÕútÕr.
2.5.2. Finansal varlÕklar ve para talebi
Finansal varlÕklarÕn gsyh’ya oranÕ 2012 yÕlÕnda 13 puan artarak yüzde 125 olmuútur. Para ve para benzeri finansal varlÕklara olan talebin gsyh’ya oranÕ ise mevduattaki artÕú paralelinde 3 puan artmÕútÕr.
YabancÕ para cinsinden mevduatÕn Türk lirasÕ karúÕlÕ÷ÕnÕn gsyh’ya oranÕ 1 puan, Türk lirasÕ varlÕklarÕn oranÕ ise 2 puan artmÕútÕr. Hisse senetlerinin piyasa de÷erinin gsyh’ya oranÕ 10 puan artmÕútÕr. Kamu kesimi menkul kÕymetlerinin oranÕ 1 puan gerilemiútir. Finansal varlÕklara iliúkin önemli geliúme, gerek finansal kuruluúlarÕn gerekse finansal olmayan kuruluúlarÕn, henüz küçük hacim de olsa da bono ve tahvil ihraçlarÕnÕn artmaya devam etmesidir.
Türk lirasÕ mevduat, repo ve kÕsa vadeli yatÕrÕm fonlarÕndan oluúan para talebi (M2RF) yüzde 11 oranÕnda büyümüútür.
Türk lirasÕ vadeli mevduat yüzde 13 artarken vadesiz mevduat de÷iúmemiútir. Bu geliúmelere ba÷lÕ olarak, Türk lirasÕ cinsinden varlÕklardan oluúan para talebinin gsyh’ya oranÕ yüzde 39 olmuútur.
YabancÕ para mevduatÕn da dahil edildi÷i geniú anlamda para talebi (M2YRF)’nin yÕllÕk artÕú hÕzÕ yüzde 9 olmuútur.
YabancÕ para mevduatÕn Türk lirasÕ karúÕlÕ÷Õ yüzde 6 artarken, dolar karúÕlÕ÷Õ ise yüzde 14 artmÕútÕr.
M2YRF'nin gsyh’ya oranÕ de÷iúmemiú ve yüzde 53 olmuútur.
Döviz rezervi hÕzlÕ, net döviz pozisyonu ise yavaú arttÕ.
Merkez BankasÕ Döviz Rezervi ve Net Döviz Pozisyonu (Milyar dolar)
Kaynak: TCMB
Finansal Aktifler (Gsyh’ya oranÕ, yüzde)
2010 2011 2012 Para ve para benzeri araçlar 53 52 55
Nakit 4 4 4
Mevduat 49 48 51
Türk lirasÕ 35 33 35
YabancÕ para 14 15 16
Repo 0 0 0
Sermaye piyasasÕ 79 60 70
Hisse senedi (piyasa de÷eri) 43 29 39
Bono ve tahvil 33 29 29
Kamu 32 28 27
Özel 1 1 2
YatÕrÕm fonu 3 2 2
Toplam 132 112 125
Kaynak: TCMB, SPK.
Parasal Büyüklükler (2012)
Milyar Milyar Yüzde de÷iúme
¨ $ ¨ $
M2RF 546 310 11 19
DolaúÕmdaki para 53 30 8 15
Vadesiz mevduat 65 37 0 6
Repo 4 2 -20 10
PP yatÕrÕm fonlarÕ 17 10 13 25
Vadeli mevduat 407 231 13 22
M2YRF 749 425 9 17
DTH 203 115 6 14
*KatÕlÕm bankalarÕ fonlarÕ dahildir.
Kaynak: TCMB.
2011 2012
AralÕk Mart Haziran Eylül AralÕk
Döviz rezervi 78 80 83 95 100
AltÕn rezervi 10 11 12 17 20
Net döviz pozisyonu 42 38 39 42 44
¨ M
Mevduat ve kredi faiz oranlarÕ enflasyon düúüúüne paralel bir seyir izlemiútir. ølk yarÕda uygulanan sÕkÕ para politikasÕ sonucu üç ay vadeli mevduatÕn, a÷ÕrlÕklÕ ortalama faiz oranÕ ilk yarÕ sonunda 20 baz puan artarak yüzde 10,9’a, ikinci yarÕda fonlama maliyetlerindeki düúüúe ba÷lÕ olarak ise 270 baz puan gerileyerek yÕl sonunda yüzde 8,1 seviyesinde gerçekleúmiútir. A÷ÕrlÕklÕ ortalama kredi faiz oranlarÕ tüketici kredilerinde 520 baz puan düúerek yüzde 11,9’a, ticari kredilerde ise 400 baz puan artarak yüzde 10,9’a gerilemiútir.
TL Mevduat artÕúÕ ikinci yarÕda hÕzlandÕ: BDDK verilerine göre, toplam mevduat yüzde 11 oranÕnda artmÕútÕr. Türk lirasÕ mevduat yüzde 13, yabancÕ para mevduatÕn Türk lirasÕ karúÕlÕ÷Õ yüzde 7 oranÕnda büyümüútür. YabancÕ para mevduat 17 milyar dolar artarak 142 milyar dolara yükselmiútir.
YabancÕ para mevduatÕn Türk lirasÕ de÷erinin toplam mevduat içindeki payÕ 1 puan gerilemiú ve yüzde 33 olarak gerçekleúmiútir. Türk lirasÕ mevduatÕn gsyh’ya oranÕ 1 puan azalarak yüzde 35’e, yabancÕ para mevduatÕ da içeren toplam mevduatÕn gsyh’ya oranÕ 3 puan azalarak yüzde 51’e gerilemiútir.
Toplam mevduatÕn ortalama vadesinde önemli bir de÷iúiklik olmamÕútÕr. MevduatÕn ortalama vadesinin artÕrÕlmasÕna yönelik Merkez BankasÕ’nÕn zorunlu karúÕlÕk oranlarÕnÕ mevduatÕn vadesine göre çeúitlendirmesine ek olarak 2012 yÕlsonunda stopaj oranlarÕna iliúkin düzenlemeler yapÕlmÕútÕr. YabancÕ para mevduatÕn ortalama vadesi 3 ay, Türk lirasÕ mevduatÕn ortalama vadesi ise 2,6 ay olarak gerçekleúmiútir.
BDDK verilerine göre, toplam mevduatÕn yüzde 32’si kamu sermayeli bankalarda, yüzde 49’u özel sermayeli bankalarda toplanmÕútÕr. Kamu bankalarÕnÕn mevduattaki payÕ aynÕ kalmÕú, özel bankalarÕn payÕ 1 puan düúmüú ve yabancÕ sermayeli bankalarÕn mevduattaki payÕ 1 puan artarak yüzde 13 olmuútur. KatÕlÕm bankalarÕnÕn yüzde 5,6 olan payÕ ise yüzde 6,2’ye yükselmiútir.
Kamu bankalarÕ Türk lirasÕ mevduatÕn yüzde 36’sÕna, yabancÕ para mevduatÕn ise yüzde 23’üne sahiptir. Buna karúÕlÕk özel bankalar Türk lirasÕ mevduatÕn yüzde 45’ini, yabancÕ para mevduatÕn ise yüzde 56’sÕnÕ toplamÕúlardÕr. YabancÕ bankalarÕn Türk lirasÕ ve yabancÕ para mevduat içindeki payÕ ise yüzde 13’tür.
Kredi faiz oranlarÕ geriledi.
Mevduat ve Kredi Faiz OranÕ (A÷ÕrlÕklÕ ortalama, yüzde)
Kaynak: BDDK
Mevduat
(2010 yÕlsonu sabit kurlarla yÕllÕk yüzde de÷iúme)
Kaynak: BDDK
Toplam MevduatÕn Vade YapÕsÕ (Yüzde)
2008 2011 2012
Toplam 100 100 100
Vadesiz 14 17 18
1 ay 31 15 15
3 ay 48 55 56
6 ay 3 8 7
12 ay+ 4 5 5
Ortalama vade (ay) 2,4 2,9 2,7
Kaynak: TCMB.
Mevduat ve Kredi Stoku*
(¨¨ Milyar)
2010 2011 2012
Toplam mevduat 617 696 772
Türk lirasÕ 434 460 520
YabancÕ para 184 236 252
Krediler** 529 687 801
Türk lirasÕ 387 489 594
YabancÕ para 142 198 207
*KatÕlÕm bankalarÕ dahildir.
** Takipteki alacaklar (net) = (Takipteki alacaklar – takipteki alacaklar karúÕlÕ÷Õ ) dahil edilmiútir
Kaynak: BDDK, TCMB.
6 8 10 12 14 16
11 Mar-12 Haz-12 Eyl-12 Ara-12
TL Ticari kredi faizi TL Mevduat faizi (3 ay vadeli)
0 5 10 15 20 25
11 Mar-12 Haz-12 Eyl-12 Ara-12
Toplam Türk LirasÕ
YabancÕ para (2010 AralÕk sabit kur ile)
Toplam mevduatÕn krediye dönme oranÕ 2012 yÕlÕnda 4 puan artarak yüzde 103’e yükselmiútir. Bu oran kamu sermayeli bankalarda yüzde 82, özel sermayeli bankalarda yüzde 108, yabancÕ sermayeli bankalarda ise yüzde 109 olmuútur.
Kredi büyümesi yavaúladÕ: Kredinin yÕllÕk büyüme hÕzÕ, AralÕk 2011 itibariyle yüzde 30’den 2012 yÕlsonunda yüzde 16’ya yavaúlamÕútÕr.
Türk lirasÕ krediler yüzde 21 artarken, yabancÕ para kredilerin artÕú hÕzÕ yüzde 4 olmuútur. 2010 yÕlÕ sabit kurlarÕ ile kredi büyüme hÕzÕ ise yüzde 18 olmuútur.
Kurumsal krediler yüzde 14, bireysel krediler ise yüzde 20 oranÕnda büyümüútür. Bireysel kredilerin toplam kredi stoku içindeki payÕ 1 puan artarak yüzde 33’e yükselmiútir.
Kredi riski yönetilebilir seviyede: Tahsili gecikmiú alacaklar (özel karúÕlÕk öncesi) yüzde 23 artmÕútÕr. Özel karúÕlÕk öncesi tahsili gecikmiú alacaklarÕn toplam kredilere oranÕ hafifçe artarak, yüzde 2,9’a yükselmiútir. Özel karúÕlÕk sonrasÕ tahsili gecikmiú alacaklarÕn toplam kredilere oranÕ ise yüzde 0,7 seviyesinde gerçekleúmiútir. Tahsili gecikmiú alacak oranÕ kurumsal kredilerde yüzde 2,8; bireysel kredilerde ise yüzde 3 olmuútur.
Banka gruplarÕnda kredi: Kredilerin yüzde 90’Õ mevduat bankalarÕ, yüzde 6’sÕ katÕlÕm bankalarÕ, yüzde 4’ü ise kalkÕnma bankalarÕ tarafÕndan kullandÕrÕlmÕútÕr. Özel sermayeli mevduat bankalarÕ tarafÕndan kullandÕrÕlan kredilerin toplam kredilerdeki payÕ yüzde 51, kamu sermayeli bankalarÕn payÕ yüzde 25 olmuútur. YabancÕ sermayeli bankalarÕn kredilerdeki payÕ ise yüzde 14 düzeyindedir.
Toplam kredilerin yüzde 95’i yurtiçi úubelerden, yüzde 5’i ise yurtdÕúÕ úubelerden kullandÕrÕlmÕútÕr.
YurtdÕúÕ úubelerden kullandÕrÕlan kredilerin büyük kÕsmÕ yabancÕ para cinsindendir ve toplam kredi stoku içindeki payÕ azalmÕútÕr.
Finansal olmayan kuruluúlarÕn yabancÕ para kredileri: Türkiye’de yerleúik bankalarÕn yabancÕ para kredilerinin toplamÕ 118 milyar dolardÕr. Bu bankalarÕn yurtdÕúÕ úubelerinden finansal olmayan kuruluúlara kullandÕrdÕklarÕ krediler 2012 yÕlÕnda 20 milyar dolar olmuútur. Bu krediler finansal olmayan kuruluúlarÕn dÕú borç stokunun yüzde 18’ini oluúturmuútur. Türkiye’de yerleúik bankalarÕn yurtdÕúÕ úubelerinden kullandÕrÕlan krediler hariç tutuldu÷unda finansal olmayan kuruluúlarÕn dÕú borç stoku 11 milyar dolar artarak 95 milyar dolar olmuútur.
Kredi/Mevduat OranÕ (Yüzde)
Kaynak: BDDK.
Toplam Krediler
(2010 yÕlsonu sabit kurlarla yÕllÕk yüzde de÷iúme)
Kaynak: BDDK.
Takipteki AlacaklarÕn Kredi Stokuna OranÕ (Yüzde)
Kaynak: BDDK.
Finansal Olmayan KurumlarÕn YabancÕ Para BorçlarÕ (Milyar dolar)
2008 2011 2012 Kurumsal krediler* (YabancÕ para) 71 107 118
-Yurtiçi úubelerden 28 84 99
-YurtdÕúÕ úubelerden 43 23 20
Finansal olmayan sektörün
-DÕú borç stoku 122 108 111
-YurtdÕúÕ borç stoku 78 84 95
*Dövize endeksli krediler dahildir.
Kaynak: Hazine, TCMB.
60 70 80 90 100 110
08 09 10 11 12
5 10 15 20 25 30
11 Mar-12 Haz-12 Eyl-12 Ara-12
Toplam YabancÕ para Türk lirasÕ
0 2 4 6
08 09 10 11 12