TÜR K T A R İ H KURUMU BELLETEN. Cilt: LIV Ağustos ı ggo Sayı: 210

T Ü R K T A R

H KURUMU

BELLETEN

Cilt: LIV Ağustos ı ggo Sayı: 210

Bibliyografya

HAÇLI

KAYNAKLARININ BÜYÜK

ATI

Recueil des Historiens des Croisades

Doğulu

Tarihçiler

IŞIN DEMİRKENT

Haçlı seferleri tarihi hakkında ilk denilebilecek bilimsel çalışmalar ıS. yüzyılın ortalarında Fransa'da Saint-Maur dini cemiyetinin dindar bil- ginleri tarafından başlatılmış görünüyor. Galya ve Fransa tarihçilerinin eserlerini büyük bir koleksiyon halinde (Recueil des Histomns des Gauks et de lo. France)¹ neşre başlayan bu bilginler pek kısa bir zamanda Haçlı se- ferleri hakkında bilgi veren batılı ve doğulu yazariann eserlerini bir arada

toplamanın gerektiği inancına varmışlar ve kendi cemiyetleri içinde, özel- likle Arap müdliflerinin eserlerini okuyup yayma hazırlayacak kapasitede bir bilgin tesbiti için araştırmalar yapmaya başlamışlardı. Bu sıralarda

henüz hiçbirisi yayınlanmamış olan büyük islam tarihçilerinin konuyla il- gili eserlerinin yazma nüshalan Kraliyet ve Saint Germain-des-Pres kütüphanelerinde bulunuyordu. Saint-Maur cemiyeti, bu revkalade güç

başarılabilir görevi Georges-François Berthereau adında üstün kabiliyedi ve çalışkan bir genç bilgine verdi.

1732 yılında Bellesme'de doğmuş olan bu dikkate değer kişi kısa za- man içinde arabcayı öğrendiği gibi, inanılmaz bir gayret ve azimle bu eserlerin tercümesine girişti. Ayrıca yaptığı tercümelere, sonradan bu çalış­

malardan yararlanacak olan bilginierin büyük bir minnet duygusu ile fay- dalanabilecekleri kıymetli notlar ilave etti. Böylece ortaya cilder dolduran özet tercümeler ve malzeme çıkmış oldu.

ı Rnvm GaUuan~m et FraMÜat11m scriplores (Recueil des lıuwrinıs des Gauks d de la Frarı­

ce), nşr. Bouquet, M. ve diğerleri, 23 cilt, Paris 1736-ı876; ikinci nşr. Delisle, L., '24 cilt, Paris ı868-ı8g.ı.. Bu büyük koleksiyonun ilk cilderini yayınlamış olan Dom Martin BOU- QUET (ı68s-ı754) Saint Maur dini cemiyetinin en yüksek dereedi üyelerinden birisiydi ve Saint-Germain-des-Pres manastır kütüphanesinde göl'e'VIiydi. Bu koleksiyonun ikin~:i neşıini

yapan Leopold DELISLE (ı8-ı6-ıgıo) ise, ı8.)2'de Biblioıhequc Nationalc-'de çalışmaya baş·

lamış ve ı874'de bu kütüphanenin idarecisi olmuJlU. Elya:ımalan için bir katalog hazırla­

mış ve ~k çok da eser yayınlamıştır.

BİBLİYOGRAFY A

Arabca eserler üzerinde başlanılan bu faaliyetler sırasında, hatta bun- dan biraz daha önceleri, yine aynı bilimsel-dini cemiyet üyeleri Bongars'ın

Gesta Dei per Francos² ve Duchesne'in Historiae Francorum Scriptores³ adla eserlerinde toplanmış olan Haçlı seferlerine ait grek tarihçilerinin yazıları­

nı, mukayeseli çalışma metodu ile bir araya getirmişler ve bütün bunları da, giriştikleri büyük işin bir el altında toplanması gibi doğru bir düşünceyle Berthereau'ya teslim etmişlerdi. Böylece yeterli sayıda büyük eser, Haçlı seferleri hakkında çalışacaklara ışık tutmak üzere bir araya ge- tirilmiş ve belli bir düzen içinde basıtmak üzere hazırlanmış oluyordu.

Fransız ihtilali'nin patlak vermesi bütün bu verimli faaliyeti durdur- du. Benedietin tarikatine mensup olan cemiyetin rahip üyeleri perişan ol- dular. Georges-François Berthereau ı 794 yılında, belki de hayatının eseri- nin uğradığı bu kötü akıbetin acısına dayanamayarak, ölüp gitti. Haçlı se- ferleri hakkında bilgi veren gerek batılı ve gerekse doğulu yazariann bu dindar araştırıcılar tarafından toplanılan koleksiyonu kaybolup gitmişti.

ı 739 yılında başlayıp Fransa krallığının yıkılışma kadar sürmüş olan çalış­

malann meyveleri uzun yıllar saklı, ne olduğu bilinmez bir durumda kal-

dı.

ı8oı yılında, Berthereau'nun hazırlamış olduğu yazmalann, onun va- rislerince korunduğu öğrenildi. Bunlar derhal alınarak önce büyük

müsteşrik Sylvestre de Sacy⁴'ye emanet edildi. ı8ı3'de de ünlü Bibliothe- que Nationale'e teslim edilerek, orada emniyete alınmış oldu. Aynı kitap-

lığın Fonds Frarıçais bölümünde No. go5o-go8o arasında yer alan bu eser- ler otuzbir cilt teşkil etmektedirler. Bunların listesi ve içinde bulunan eser- ler, bizim asıl konumuzu teşkil eden sonraki büyük Recueil des Historims

2 Bongars, J., ~sta Dn pn Frarıcos si~ orinılalium upeditionum d r~grıi Fraru:orum Hino- solymitaııi lıisıoria a voriis std illius cuvi smploribus littnis commnulala, ı cilt 2 kasım, Hanau

ı6ı ı.

3 Duchesne, A., Historiat Fratıcorum scriptares coelann, 5 cih, Paris ı636-4ı. Riche- lieu'nun himayesi ile saray vakanüvisliğine getirilen Andri: DUCHESNE (ıs84-164o) sayısız

eser meydana getinniştir. Yukanda adı geçen eserden başka ı6ıg'da Historiae Normarınorum

&riptous' i, aynca papalann ve fransız kardinallerinin tarihini yazmıştır. Eserlerinin bir kısmı oğlu François Duchesne (ı6ı6-ı6g3) tarafından tamamlanmıştır.

4 Silvestn: de SACY (1758-ı838). Dom Berthereau'dan şarkiyat okudu. Ecole des Lan- gues Orientales'de arabca, College de France'da fança profesörlüğü yaptı. ıBıs'de Paris

Üniversitesi'ne rektör oldu. ı832'dc Fransız Akademisi'ne daimi sekreter seçildi. Tenkitçi metodu ve geniş bilgisi ile arab dilleri çalışmalannın Fransa'da kurucusu oldu ve bu alanda pek çok eser yazdı. Başlıça eserleri: Grammaire Arabıt, ı8ıo; Mimoi" sur I'Histoiu des Arabıts ıwarıt Malaomrt, 1785; Principes de gTammaire gmirau, ıBıs; u Livre de Kali/dlı el Dimtıalı,

ıS ı 6; us Siances de Ho.riri, avec u rı commmtaire en arabıt, ı 822; Clırestomallıit arabıt, ı826' dir.

BİBLİYOGRAFYA

des Croisades'ın ilk ci!dine yazılmış olan önsözde verilmektedir.-' Bu listeden

açıkca görüldüğü gibi, adı geçen Georges-François Berthereau, zamanında

bilinen hemen hemen bütün Haçlı seferlerine ait literatürü gözden geçir-

miş ve hatta bir bakıma büyük bir ehliyetle işlemiş bulunmaktaydı. Yuka- nda bahis konusu ettiğimiz Recueil Önsözünde, daha sonra Reinaud'nun Extraits des Historims arahes reltıtifs aux gumes des Croisades⁶ adı altında ya-

yınlamış olduğu Haçlı seferleri hakkında arab yazarlannın eserlerinden özetlerin, Berthereau'nun koleksiyonu elde olmasaydı meydana getirilemi-

yeceği belirtilmektedir.

Saint-Maur cemiyetinin Haçlı seferleri külliyatından önce ele almış ol- duğu üç büyük seri, yani Historiens des Gaules ⁷, Gallia Christiana" ve Histoire litliraire de ltı France⁹ külliyatlanndan bir kaç cilt Fransız ihtilali'nden önce

neşredilmiş bulunuyordu, ama ihtilal bunların da sonunu getirmiş

görünmekteydi. Ancak Fransız Akademisi (Academie des inscriptions et belles-lettres) Konsüllük devrinde bu eserlerin neşrine devam karan aldığı

gibi, ı834 yılında da Haçlı seferlerine ait vesika ve diğer literatürün tama-

mını kapsayacak bir külliyatın yayınını da planla dı. Yapılan plana göre, tamamiyie daha önce Benedietin tarikatına mensup Saint-Maur rahipleri- nin tasarladıkları gibi, külliyat, biri Batı, diğeri Doğu yazarlannın eserleri- ni kapsayacak iki kısımdan oluşacaktı. Her ne kadar tasarlanmış olan ilk plandan tamamiyle vazgeçilmedi ise de, yayın sırasında külliyatın içine

alınacak eserlerin seçilmesinde bir çok değişiklikler yapıldı. Doğu tarihçile- n, Quatremere ¹⁰'in de çalışmalara katılması şartıyle Reinaud ¹¹'ya havale

; l:lk. R. H. C. or., I, lntroduction, s. II vdd.

6 Reinaud, M., Ezlraits des Historinıs aralws ulatijs auz gı.nres des Croisades, Michaud, J.F., Bihlioi/Uque des Croisades, ll, Paris 1829.

1 Bk. yukanda n. ı.

8 Gallia Clırisliana in provincias ecdmiaslicas dislrihuta, nşr. Sainte-Marthe, S. de ve di-

ğerleri, 4 cilt, Paris 1656; ikinci nşr. Sainte-Marthe, D. de ve diğerleri, I-XIII. cilt, Hau-

ıiau, B., XIV-XVI. cilt, Paris 1715-1865; tashih edilmiş yeni bir neşri Piolin, P., cilt 1-V, Xl, XIII., Paris 1870·78.

9 Histoiu lillirairt de la Fratıee, 37 cilt, Paris ı862-1938.

10 Etienne Marcus QUATREMERE (1782-1857). ı8o]'de Bibliotheque Naıionale'in Elyazması Eserler bölümüne gi~n müst~şrik, ı8o8 yılında Reclınclı~s sur la langu~ el la litti- ralure de l'Egy!J~ ve 18ıo yılında Des Mimoires Historiques ~ı Gioraplıifjues sur l'Egy!Jte adını ta-

~ıyan kitaplannı yayınladı. ı8ıs'de Fransız Akademisi'ne üye seçildi. ı836'da Reşidüddin'in (L 'Histoirt des Mongols de la Pnu) ve 1837'de Makrizi'nin (L'Histoire des Sullons Momeluks) eserlerini tercüme ede~k yayınladı.

11 Joseph-Toussaint REINAUD (1795·ı867). S. de Sacy'nin öğrencisi olan Reinaud, Bibliotheque Nationale'de çalıştı ve 1832 yılında Fransız Akademisi'ne üye seçildi. S. de Belittm C. Ll V, 55

866 BİBLlYOGRAFY A

edildi. Bu yayın faaliyetine bir süre sonra Defıimery ¹², Reinaud'un ölümünden sonra da G. de Slane n katıldılar. G. de Slane'ın isteği ile bu büyük külliyatın yayın çalışmalanna B. de Meynard ¹⁴ da iştirak etti. An- cak külliyatın yayını henüz devam ederken G. de Slane'ın ve Defre- mery'nin ölümleri üzerine, 11/ı, III, IV, ve V. cilderi B. de Meynard ta-

mamladı ve neşretti.

İşte, Haçlı seferlerine diğer batılı milletlerden çok daha büyük ölçüde

katılmış olan fransızlar, bugün hala bu seferler için başvurulacak toplu kaynak koleksiyonu olarak değerini korumakta olan Recueil des Histminıs

des Croisades külliyatını bu kısa açıldamalanmızla belirttiğimiz şartlar altın­

da gerçekleştirdiler.

Külliyat, Fransız Akademisi tarafından ı84ı-ıgo6 yıllan arasında onaltı büyük ebatta (folio) cilt olarak yayınlanmıştır:

ı. Les Lois (Kanunlar), 2 cilt, Paris ı~ı, 1843·

2. Historiens occitenteaux (Batılı Tarihçiler), 5 cilt, Paris ı844-ıgo6.

3· Documents armeniennes (Ermeni vesikalan), ² cilt, Paris ı86g-ıgo6.

4· Historiens orienteaux (Doğulu Tarihçiler), 5 cilt, Paris ı872-ıgo6.

5· Historiens grecs (Grek Tarihçiler), 2 cilt, Paris ı87s-ı88ı.

Sacy'nin ölümünden sonra onun yerine College de France'da arabca profesöru oldu.

ı8!28'de D~Scriptiorı dls moıııımnıts ara/Ns, fwrsa'/IS tt tıım, ı8119'da Extraits rlls Historinıs araba r1lotifts awr gwrrn dl1 CroisfJihs ve ı 836' da lııiJGSio'IIS rlls Sarrasüıs .trt Frarı&l d di Fr~J~t&e .trt Sa-

oo~,. Piimoııt tt dmu lo Sııisu adlı eserleri yayınladı.

12 Charles DEFREMERY (ı8ız:ı-ı883). Fransu. Akademisi ve ConM:il de la Soci~t~

Asiaıique üyesi olan ~fremery, arab dili ve edebiyatı profoörü olarak Coll~e de Fran- ce'da hocalık yaptı. Bir çok arabça, farsça eııer yayınladı ve tercüme etti.

13 William Mac Guckin de SLANE (ı8oı-ı87g). İrlanda asıllı müsteşrik önceleri Ceza- yir ordusunda tercümanlık yapmıştı. Daha sonra bir çok arabca tarih metnini tercüme etti ve Bibliotheque Nationale'de bulunan arabca elyazmalannın kataloğunu hazırladı.

" Barbier de MEYNARD (ı8ız6-ı908). Ecole des Langues Orientales'de türkçe (1863), College de France'da rança (ı876) ve arabca (ıBBs) preresörü olan Meynard, ı86ı yılında DicliorıNJiu Gior~, Historiqtu tl Litıiraire di lo Perst et ıUs C01tlri.ı Adjacmles ve Tabkft

Litıirai" dı; KMrtlfa>l l l d1 lo Traruoxitıru aıı IV't s. di lıi,i,, 1878 yılında ise LA Pois~ m Persiyi yayınladı. ı88ı-ı886'da daha önce yapılmış olan türkçe-fransızca sözlüklere ek ha-

zırladı. Aynca pek çok tanıtma yazısı kaleme aldı ve çeviri yaptı.

BIBLİYOGRAFY A 867 Ülkemizde yeni yeni başlamakta olan Haçlı seferleri tarihi üzerindeki

çalışmalara faydası olacağı inancı ile bu büyük külliyatın içinde bulunan pek çok sayıdaki eser, yazı ve belgeleri bu makale ile tanıtmak istiyorum.

Ancak onaltı büyük ciltlik eserin türnündeki kitap ve belgeler çok fazla bir

yekfın tuttuğu için konuyu, eserin aynidığı beş ayn bölüm içinde ayn ayn ele almanın daha uygun olacağını düşündüm. Bu bölümler içinde, külli~

yatın yayınlanmasından sonra Haçlı seferleri ile ilgili büyük önem taşıyan

bir çok islami kaynağın ele geçmiş bulunduğunu belirtmek yerinde olur.

Kanaatimce, sonradan mevcudiyetlerinin farkına vanlarak yayınianmalan

cihetine gidilen, mesela İbn el-Kalanisi, el-Azimi, İbn el-Furat v.b. ¹⁵ gibi

Haçlı seferleri bakımından fevkatade önem taşıyan eserlerin neşri ve d~

ğerlendirilmesi, Recueilün en fazla Doğu Tarihçileri kısmını eskitmiştir. Bu itibarla, yeni yayınlanmış bulunan bibliyografya ile karşılaştınlmasını

mümkün kılmak üzere, önce külliyatın bu Doğu Tarihçileri kısmının muhtevasını tanıtmayı doğru buldum. Büyük eserin diğer ve değerini da- ha uzun süre koruyacak olan kısımlannı başka bir yazımda ele almak isti~

yorum.

Tarih literatüründe R.H. C. kısaltınası ile anılan külliyatın islam kay- naklanna aynlan ve ı872 yılında Paris'de yayınlanan I. cildini Reinaud önce Quatremere ile birlikte hazırladı. Bu cildin basımına ı837'de b~la­

nıldı, fakat çalışmalar üç yıl sonra durdu. 433· sayfada kalmış olan cildin

yayını ı85o'de yeniden ele alındı. Reinaud bu defa cildin son yansının ça-

lışmalannı Defremery'nin işbirliği ile yürüttü. Ancak bu cildin neşir çalış­

malan henüz tamamlanmadan Reinaud ı867'de ölünce, Akademi ilk cildi

yayınlamakla G. de Slane'ı görevlendirdi ve ona, eserin geri kalan kısmı­

nın da yönetimini emanet etti. G. de Slane, bu cildin başında kullanılmak

üzere Reinaud'un toplamış olduğu malzemeyi tasnif ederek Giriş

bölümünü kaleme aldı. Aynca cildin ilk metnini teşkil eden Ebu'l-Fida ta- rihinden yapılmış fransızca tercümelerin arabca metne zaman zaman uy-

ı; R.H.C. Of'.'un nqrinden sonra onaya çıkan ve bir çoğu, kısmen de olsa, yayınlanan islami kaynaklar haiWnda bilgi almak için bk. Cahen, C., lA S~ drt Nrml a I'Epoqıu rils Croisarils lt lo Pri~uli Frımtpu d'Artlioclv '940• 5. 33"93; Runciman, St., A Hisl6ry of tlıl Crusadn, ıg65•, türkçe terc. Işıhan, F., Ho;lı &f"lm Tarilıi, ıga&-a7, I, s. 2&ı vd., II, s. 403-

406, III, s. 410 vdd.; ElisseefJ, N., Niır ad-Din, wn g'ltJtıd prinu musulmım di Syril au t.mıps tks Croisadts, ı9fJ7, I, s. ı-85; Rosenthal, F., A History oj Muslirrı HiswrU!g'la(Jiıy, ıg68•; Demir- kent, 1., Urfa Ho;lı Ko~ttllljtl Tarilıi (1098-1178), 1974, ^5. XXXIV vdd.; ayn. mlf., Urfa Ho;lı Konllwğu Trırilıi (1118-1146), ıg87, s. XXV vdd.; Şeşen, R., Saliilıaddin Dwrint/1 Eyywbillr D"'"

lltı, 1983, s. 4-!26; ~vim, A., Swriy~ w FilistUı St/pkl11./.an TariJıi, 1983, s. 4-ıo; Alptekin, C., Dim41k Ata~gliji, t985, s. XV-XXV.

868 BiBLİYOGRAFY A

madığı farkedilerek, bu defa müellif nüshasından, ¹⁶ yeniden tercüme faali- yetine girişildi. Fakat ortaya, arabca metin ile fransızca çevirisinin aynı

sayfaya sığdırılması güçlüğü gibi yeni bir sorun çıktı, ama bu sorun Milli

Basımevi başkanı olan Derenemesnil'in ustalığı sayesinde çözüldü.

I. cilt, LXXI sayfa giriş ve 865 sayfa metinden ibarettir. Giriş, dört bölüme ayrılmıştır. Birinci bölümde (s. VII-XLI) Haçlı seferleri devrinde, 1087-1320 yılları arasında hüküm sürmüş müslüman devlet ve hanedanla- n hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde (s. XLII-LXII) Haçlı seferleri

hakkında mallımat veren müslüman yazarlannın kronolojik listesi ve her birinin alfabetik olarak biyografileri ve eserleri için tanıtma yazılan yer al- maktadır. Üçüncü bölümde (s. LXII-LXVI) bu külliyat içinde kullanılan yazma nüshalann hangi gruplar halinde mütalaa edildiği anlatılmış ve bu eserlerin dört grup olarak ele alındığı bildirilmiştir:

a) Vekayinameler.

b) Ansiklopediler.

c) Hükümdar, hanedan veya şehir tarihleri.

d) Biyografik eserler ve monografiler.

Dördüncü bölümde (s.LXVI-LXXI) ise, eserde kullanılan transkripsi- yon sistemi açıklanmaktadır.

Bu ciltte yer alan ilk eser Ebu'l-Fida ( 1273-1331 )'ya aittir:

•ı..- ..,...ı.... ~~rı .ı..wı y.ı -~;jl.ı .:.lWl r-,ıı ;ı.,.:.ı J ~~ '-" .:..t,;..::.. ,_a (Resume de l'His- toire des Croisades, tire des Annales d' Abou'l-Feda - Ebu'l-Fida'nın yıl­

lıklarından alınan Haçlı seferleri tarihi özeti) ¹⁷• el-Muhtasar

fi

şer' den alınmış olan hicri 485-702 (ıog2/93-1302/o3) tarihleri arasında haçlılar ile ilgili olaylan kapsayan kısımlar, arabca metin ve altında fran-

sızca çevirisi ile cildin ı-165 sayfalan içinde yer alıyor. Her sayfa başında

"' Müellif nüshası: Biblioth~ue Nationale, Supplement arab. No. 750'de kayıtlıdır.

Daha önce Saint Germain koleksiyonu No. ıoı'de idi. Eserin ilk sayfası üzerine yapı~tınl·

mış bir kağıt parçasında kaydedilmiş not, bunun Saint·Gemıain-des·Pres manastır kütüpha·

nesine geçmeden önce Coislin kitaplığında bulunduğunu açıklamaktadır. Kırmızı maroken cilt kapaklı kitap, büyük ebatta 344 varaktır ve her sayfada 19 satır bulunur.

17 Yazma nüsha : Bibliotheque Nationale, eski arab kaynaklan, No. 6ı5u, No. 748 ve No. 749· nşr. ei-Mulıllllar fi Tôrilı el-B'f"• 2 cilt, İstanbul h. ı286 (ı86g/7o); 4 cilt, Kahire h. 1325 (ıgo7/o8); 2 cilt, Kahire h. 1332 (ı914). Eserin Avnıpa'da bir çok neşir ve latince çevirileri yapılmıştır. Bu hususta bk. CAL, ll, 44, Supl., ll, 43; i.A., Ebii/foiii maddesi. Son olarak P.M. Holt tarafından kısmen ingilizce çevirisi yayınlanmıştır: Tlıe Mmıoirs of a Syriaıt

Princt Abu'I-Fidii: Sultan of lfamalı (672-731/1273-1331), Wiesbaden ıg83.

BİBLİYOGRAFY A

ve yan boşluklarda, o sayfada verilen bilginin ait olduğu hicri senelerle bunlara tekabül eden miladi yıllar kaydedilmiştir. Metinde konu başlıklan

yoktur. Olayların anlatımı paragraf başlannda ait oldukları yılın tarihi ve- rilmek suretiyle, birbirini takip eder.

Sayfa 166-186 arasında tarih yazan Ebu'l-Fida'nın kendi eserinden çı­

karılmış otobiyografisi, sadece fransızca metin olarak bulunmaktadır:

Autobiographie d'Abou'l-Feda. Extraite de sa Chronique.

Aynı ciltte s. 187-744 arasında büyük islam tarih yazan İbn el-Esir (1 ı6o-ı233)'in ei-Kamilinde bulunan haçlılara ait bilgi, üstte arabcası altta ise fransızca çevirisi ile verilmeye başlanmıştır:

;J'Iı .:r.'~ ~;ı_,:ıı J-~ ..,..l5 .y (Extrait de la chronique intitulee Kamti-A/tevarylclı

par lbn-Alatyr - İbn el-Esir'in Kilmil et-T eviirilı'inden alınmış parçalar) ^18• Buraya alınan ve tercüme edilen kısımlar, hicri 491 (1og8) yılında Antakya

şehrinin haçlılar tarafından alınışı ile başlamak ta ve 585 ( ıı Bg)' deki Pusu

savaşı ile son bulmaktadır. Konu başlığı olarak sadece yıllann tarihi kayd

edilmiştir.

Cildin 745-756 sayfaları arasında, gerek Ebu'l-Fida ve gerekse İbn el- Esir tarihlerinden alınan parçalara eklenmiş notlardan önce eksik kalmış bazı bilgiler tamamlanmaya çalışılmıştır. Bu anlamda, daha önce bahis konusu edilen Ebu'I-Fida biyografısi tamamlanmış ve onun eserinin yaz-

maları tanıtılmıştır. Bu bilgileri müsteşrik Reinaud ve Defremery'nin İbn

el-Esir'in hayatı, eserleri ve ti-Kamitin muhtelif yazmaları hakkında ver- dikleri açıklamalar izliyor. Eserin 757-Soo sayfalan Notlar ve Düzeltme- ler'e ayrılmıştır. Burada, Defremery tarafından verilen notlar ve aydınlatıcı

bilgiler (F) harfi, G. de Slane'ın notlan (S) harfi ile belirtilmektedir. Rei- naud tarafından yazılmış az sayıdaki not ise kendi ismini taşır. Sayfa 8o 1 ile eserin sonunu teşkil eden 865. sayfalarda genel indeks bulunmaktadır

ve G. de Slane tarafından düzenlenmiştir.

II. cilt iki kısımdır. Ancak bu cildin birinci kısmı, ikinci kısmından,

hatta III. ciltten daha sonra ı887 (Paris)'de neşredilmiştir. Bu kısmın yayı­

na hazırlanması görevini yüklenmiş bulunan müsteşrik Defremery'nin ça-

lışmalar sırasında hastalanması ve ardından ı883'de ölümü, böyle uzun

'" Metin dört yazma nüshadan faydalanılarak meydana getirilmiştir. Bibliotheque Na-

tionalı:, eski arab kaynaktan, No. 740', 740¹, 741 ve Upsala nüshası. Nşr. Tomberg, C.J., ~l-Kamilji'l-Tarllı, 12 cilt, Lugduni Batavorum ıBsı-76; diğer bir neşri, Beyrut 1386

(ıg66/67); türkçe terc. Ilmii'I-Esir. ~1-Kômilfi'l-Tari/ı tnciimes~ 12 cilt, İst. ı9Bs-B7.

BIBLİYOGRAFY A

süren bir gecikmeye sebep olmuştur. Sonunda B. de Meynard, eski plana uygun olarak çalışmalara kaldığı yerden devam etmiş ve bu kısmı tamam-

lamıştır.

Aynı düzen içinde IV sayfa giriş ve 250 sayfa metin ihtiva eden kısım­

da s. ı-ıSo arasında İbn el-Esir'in ei-Kcimi!inin I. ciltte kalmış olduğu hic- ri 585 (ı ı8g) yılından sonraki haçlılar ile ilgili başlıca olaylar, mesela Üçüncü haçlı seferi sırasında sultan Salaheddin'in Suriye'de bulunan franktarla mücadelesi, Akka'nın kuşatılması, büyük Sultan'ın ölümü, ha- lefleri arasında çıkan anlaşmazlıklar, Mısır'daki askeri olaylar, imparator

Friedrich II.'in haçlı seferi ve 628 (1231)'de franklann Cebele'yi zaptı, anla-

tılmaktadır. Böylece İbnel-Esir'in eserinin sonuna ulaşılmış olur.

Bu kısmın 181-250 sayfalan arasında ise Bedreddin el-Ayni (ı36o­

ı45ı)'nin İlui el-Cumcin

fi

Haçlı seferleri tarihiyle ilgili olarak yapılmış seçmeler ile bunlann fransızca

çevirileri yer almaktadır:~ .;,ı..ıll ~ .:ı~ı~ ..,..15 .:..-(Extraits du Livre intitule de Coliier dt Perks, par Bedr-eddyn Alainy ⁼ Bedreddin el-Ayni'nin İlui ei- Cuman adlı eserinden seçmeler) ^19• Ayni tarihinden alınan parçalar hicri 624 ( 1226)' de el-Eşref ile kardeşi el-Muazzam arasındaki anlaşmazlığın anlatıl­

ması ile başlamakta, sultan el-Melik ez-Zahir Baybars'ın hükümdarlığı

süresini 673 (1274) yılına kadar içine almakta ve sultanın Kerak'a yaptığı

seferle son bulmaktadır.

Sayfa 251 'de İbn el-Esir tarihinin bu ciltteki konu başlıklan verilmek- tedir. Bunu, 252. sayfada d-Ayni tarihinin konu başlıklan listesi takip edi- yor20.

el-Kamil el-T evô.rih 'den alınmış parçalar: Sayfa

Giriş ... I 585 (rı8g-ugo) yılı olaylannın devamı ... 3

Yıl 586 (şubat ııgo-ocak ııgı) ... 17

'" Metin, Bibl. Nat., eski arab kaynaldan, No. 757 (yeni katalog no. 1543)'de kayıtlı

nüshadan faydalanılarak hazırlanmıııtır. B. de Meynard, bunun eksik bir nüsha olduğunu

ve analı: hicri 673 (1274) yılına kadar geldiğini yazıyor, kıl· R.H.C. or., Il/ı, s. III. Bu ex- rin tam bir yazma nüshası, Topkapı sarayı III. Ahmed .Ktp. No. 2911 ve :;ıg12'de kayıtlıdır;

türkçe tcrc. Topkapı sarayı Bağdad Köşkü Ktp. No. 278 ve Emanet Huinesi No. 1373·

20 ll. cildin birinci kısmından itibaren metinde yer alan olaylar, konu başlıklan veril- mek .suretiyle kaydolunmutnır.

BİBLİYOGRAFY A

Sayfa

Yıl s87 (ocak I I9I-ocak I 192) ... 36

Yıl 588 (11 92) ... 57

Yıl 5

ag

Yıl 590 (1194) ... 77

Yıl 591 (ı 195) ... 78

Yıl 593 (kasım 11~kasım 1197) ... 84

Yıl sg6 (ekim 1199-ekim 1200) ... 8g Yıl 597 (ekim ı 2oo-ekim 120 I) ... ... .. ... ... go Yıl 599 (eylül 1202-eylül 1203) ... 91

Yıl 6oo (eylül 1203-ağustos 1204) ... 92

Yıl 6o1 (ağustos 1204-ağustos 1205) ... 97

Yıl 6o2 (ağustos I 205-ağustos ı2o6) ... g8 Yıl 6og (ağustos {I206-temmuz 1207) ... 103

Yıl 6o4 (temmuz 1207-temmuz 12o8) ... 105

Yıl 6o5 (temmuz 12o8-temmuz ı2og) ... 107

Yıl 6og (haziran ı 2 ı 2-mayıs 1 2 ı 3) ... ı o8 Yıl 613 (nisan ı2ı6-nisan ı2ı7) ... ıog Yıl 6ı4 (nisan 1217-mart 1218) ... ı I I Yıl 6ı5 (mart I2I8-mart ı2ıg) ... I26 Kevişe kalesinin İmadeddin, Tell-Yafer'in Bedreddin ve Sincar'ın d- Melik el-Eşref tarafından fethi ... ı37 Yıl 616 (12ı9^-ı22o) ... ıso Yıl 617 (mart 122o-şubat 1221) ... ı53 Yıl 621 (ocak 1224-ocak 1225). Şihabeddin Gazi'nin kardeşi el-Melik d-Eşrere karşı ayaklanması ve d-Melik el-Eşrerin Ahlat'ı alışı ... ı64 Yıl 623 (ı226). el-Muazzam ve kanieşi el-Eşref arasında yapılan ba- nş ... ı66 Franklar ve ermeniler arasındaki savaş ... I68 Yıl 624 (aralık I226-aralık 1227) ... 170

Yıl 625 (aralık ı 227-kasım ı 228). Franklann Suriye'ye gelişi ve Say-

da'nın işgali ... 17 ı Keykubad'ın Erzincan'ı fethi ... ı 72

BlBLİYOGRAFY A

Sayfa

el-Melik el-Kamil'in hareketi ... 173

Yıl 626 (kasım ı 228-kasım r 229). Kudüs'ün franklara bırakılışı ... 175

el-Melik el-Eşref tarafından Dımaşk'ın işgali ... 176

el-Kamil'in Hama'yı alışı ... 178

Yıl 628 (kasım 123o-ekim 1231) ... ı8o İkd el-Cuman'dan alınmış parçalar: Yıl 624 (aralık 1226-aralık 1227). Eyyüb'ün oğullan ile ilgili olaylar . 183 Yıl 625 (aralık 1227-kasım r228) ... ı87 Yıl 626 (kasım ı 228-kasım ı 229). Kudüs'ün franklara bırakılışı ... ı87 Yıl 627 (kasım 122g-kasım 1230). Franklann Hama'ya karşı seferi .... 194

Yıl 631 (ekim 1233-eylül 1234) ... 196

Yıl 637 (ağustos r23g-temmuz 1240) ... 1g6 Yıl 641 (haziran ı243-haziran 1244) ... 197

Yıl 642 (haziran ı244-mayıs 1245) ... 1g8 Yıl 644 (mayıs 1246-mayıs 1247) ... ıgg Yıl 645 (mayıs 1247-nisan 1248) ... 199

Yıl 647 (nisan 124g-nisan 1250). Dimyat'ın franklar tarafından zaptı 200 Sultan es-Salih Ncemeddin Eyyüb'ün ölümü ... 204

es-Salih'in ölümünden sonra franklar arasında olup bitenler ... 207

Yıl 648 {nisan 1250-mart 1251 ). Franklann uğradığı bozgun; Fransa kralının seferi ... 2og Frankların Dimyat'ı teslim etmesi ve Fransa kralının ayniışı ... 213

Yıl 651 (mart 1253-şubat 1254) ... 215

Yıl 658 {aralık 125g-aralık 126o) ... 215

Yıl 659 (aralık ı26o-kasım 126ı) ... 216

Yıl66ı (kasım ı 262-kasım 1263). Sultanel-Melik ez-Zahir'in Akka'ya seyahati ve bu şehre karşı düzenlediği sefer ... 218

Yıl 662 (kasım 1263-ekim 1264) ... 2ıg Yıl 663 (ekim 1264-ekim 1265). Kaysariye'nin alınışı ... 219

Arsufun alınışı ... 220

Yıl 664 (ekim 1265-ekim 1266). Sultan el-Melik ez-zahir'in Suriye'yi ziyareti ... 22 ^ı Bu yılın (664) şaban ayında Halba ve Yrka kalelerinin alışını ... 222

BİBLİYOCRAFY A

Sayfa

Bu yılın I g ramazan'ında Safed'in alınışı ... 222

Yıl 665 (ekim 1266-eylül 1267). el-Melik ez-Zahir'in Suriye'nin eya- Ietlerine gidişi ... 224

Yıl 666 (eylül I 267-eyyül ı 268). Sultan ez-Zahir'in Suriye'ye seyahati 225 Yafa'nın fethi ... 226

665 yılının receb ayında Şakif-Amun'un fethi ... 227

665 yılının ramazan ayında Antakya'nın fethi ... '2'28 Bagras'ın fethi ... 234

Sultan ve Sis senyörü arasında yapılan mütareke ... 235

Dımaşk'da bulunan Sultan'a, Akka senyörü tarafından gönderilen elçiye ait hikaye ... 236

Yıl 667 (eylül 1268-ağustos 126g) ... 236

Yıl 66g (ağustos I27o-ağustos 1271). Hısn el-Ekrad'ın fethi ... 237

Akkar'ın fethi ... 242

el-Kureyn'in fethi ... 244

Yıl 670 (ağustos 127ı-temmuz 1272). Sultanel-Melik ez-Zahir'in Su- riye'ye seyahati ... 245

Sultan'ın Mısır'a dönüşü ... 246

Mısır sultanının Suriye üzerine yaptığı ikinci sefer ... 247

Yıl 673 (temmuz ı 274-haziran 1275). Sultan'ın Kerak'a gidişi 248 Sayfa 253-27 ı arasında ise, genel indeks yer almaktadır.

II. cildin ikinci kısmı G. de Slane tarafından 1876 yılında Paris'de ya-

yınlanmıştır. Bu kitap 394 sayfadan ibaret olup sadece İbn el-Esir'in el- Bahir adıyla tanınan Zengiler hakkında yazmış olduğu et-Tarih el-Bahir fi'l-Devlet el-Ata!Nkfye bi'l-Mavsil P:~¹ .;,;.'l J.--}¹ .!l_,ı.. ~l;'JI .;JJ..ı.J^{1 tJl;} (Histoire des Atahecs, - Ata/Nk/n Tarilıij21 adındaki eserinden alınmış haçlılara ait bil- gilere tahsis olunmuştur. Giriş (s. 3)'de, bu eserin bir tek elyazması bulundu-

ğu ve bu nüshanın çok güzel bir yazıyla yazılmış olmasına rağmen tashihe

21 Yazma nüsha: Bibl. Nat., eski arab kaynakları, No. 8ı8'de kayıtlıdır. Daha önce Colben kütüphanesinde bulunuyordu. Kitap sonradan basılmı~ur: et-Tarila ~t-Bôlair fi'I-Dev-

ut

BIBLİYOGRAFY A

muhtaç olduğu belirtilmiş, bu yaniışiann düzeltilmesi ve metni orijinal

duruma getirebilmek için yapılan çalışmalar hakkında malumat verilmiş­

tir. Yazmanın, özellikle ~-Ravtateyn, e/-Kami4 Vefeyat ei-Ayan'da bulunan bu eserden alınmış bölümlerle karşılaştınlmak suretiyle bütün hatalannın giderildiği, burada metnin düzeltilmiş şeklinin verildiği açıklanmaktadır²²•

Sayfa 5-375 arasında arabca metin ve altında fransızca çevirisi bulu- nuyor. Metin, İbn el-Esir'in Zengi hanedam için yazdığı ve şiirlerle süsle-

diği övgü bölümü (methiye) ile başlar. Bunu, hicri 477-487 (ıo84-1094) yıllan arasındaki Kasimüddevle Aksungur'un hayatı ve İcraatı hakkında

verilen bilgiler izler. Kasimüddevle'nin ölümünden sonra Musul'da valilik

yapmış Kürboğa, Mevdfıd, Cuyfış bey, el-Porsuki ve İzzeddin Mesud'un hicri 520 ( 11 26) yılına kadar gelen hakimiyetleri zamanında ise, oğlu Zen- gi'nin gençlik hayatı ve faaliyetleri anlatılmaktadır. Hicri 521 (1127)'de İmadeddin Zengi Musul'a atabek olarak vali tayin edildikten sonra, onun

haçlılar ile mücadelesi aynntılı olarak kaydedilmiş, ölümünden sonra oğlu

Nureddin Mahmud'un haçlılarla yaptığı mücadeleye ve kazandığı başan­

lara da geniş şekilde yer verilmiştir. Metin, Zengi hanedanı üyeleri Seyfed- din Gazi, Kutbeddin Mevdud, Seyfeddin Gazi il., İzzeddin Mesfıd ve Nu- reddin Arslanşah devirlerindeki olaylar hakkında verilen bilgilerle devam etmekte ve eserin son başlığı olan el-Melik el-~hir Ebu'I-Muzaffer Me-

sfıd'un, babası Arslanşah'ın ölümünden sonra 6o7 (121 ı)'de onun yerine Musul hakimiyetini ele alması rivayeti ile nihayete ennektedir. Görüldüğü

gibi, hicri 477 (1o84)'den 6o7 (121 ı)'ye kadar yaklaşık yüzotuz yıllık bir zamanı kapsayan bu eser, Birinci, İkinci, Üçüncü Haçlı seferleri devrini tamamen içine almış oluyor.

377·38o sayfalan arasında ise, bu metinde verilmiş bulunan konu baş­

lıklannın listesi vardır:

tl- Tarih ei-Atahekiyt' den alınmış parçalar:

Giriş ... . Yazann önsözü ... . Kasimüddevle Aksungur'un meslek hayatının başlangıcı ... .

Sayfa 3 5

l l

22 Kı, R.H.C. or., Il/!2, s. 3 vd. Bu nüshanın 17. yüzyılın sonlannda maruni bir hıris­

tiyan tarafından istinaah edildiği ve müstmsihin lllllbca dilbilgisini iyi bilmediği için pek çok hata yapmı~ olduğu belirtiliyor. Kitabın büyük boyutta (folio) ve her biri 13 satır metin içeren 4-fio sayfadan meydana geldiği de kaydedilmiJtir.

BİBLİYOGRAFY A

Kasimüddevle, sultan Melikşah'ın emn uzerine Fahrüddevle b. Ce- mr ile birlikte Musul'a gidiyor ... ..

Kasimüddevle, Haleb ve diğer yerlerin valisi unvanını alıyor ... . Bilinmeye değer bir konu ... .

Melı·ı..a~ı..•ın ~· ve ·n· zı Nı"zarn""lmu""lk'u··n u o""lu··mu·· ... . Alp Arslan'ın oğlu Melik.şah'ın ölümü ... ...

K.asimüddevle Aksungur'un Tacüddevle Tutuş ile banş yapması ve ona savaşlannda yardım etmesi ... . Halife el-Muktedi bi'emrillah'ın ölümü ve oğlu el-Mustazhir

bi'llah'ın ona halef olması ... . Kasimüddevle Aksungur'un ölümü ... . Babası Kasimüddevle'nin ölümünden sonra İmadedin Zengi'nin hi-

kayesi ... .

Melikşah'ın oğlu sultan Muhammed'in ölümü ve oğlu Mahmud'un onun yerine geçmesi ... . Halife el-Mustazhir'in ölümü ve el-Mustarşid bi'llah'ın ona halef ol-

ması ... . Sultan Mahmud ve kardeşi ei-Melik Mesud arasında vuku bulan sa-

vaş. Bu savaş süresince İmadeddin Zengi'nin tutumu ... . İmadeddin Zengi'nin ıkta olarak Vasıt şehrini alması ... .

Bağdad ordusu tarafından Dübeys'in bozguna uğratılması ve İma-

deddin'in kahramanlığı ... . Zengi'nin el-Porsulô'yi terketmesi ve sultan Mahmud'un hizmetine girmesi ...•...

Sultan'ın Zengi'ye ıkta olarak Basra şehrini vermesi ... . Zengi, Bağdad şılırıe' si unvanını alıyor ... . el-Porsulô'nin öldürülmesi. Karakteri ... .

İzzeddin Mesud'un Musul'un yönetimini ele geçinnesi ve kısa bir süre sonra da ölmesi ... . İmadeddin Zengi'nin Musul'un yönetimini ve bütün kuzey Elcezi-

re'yi ele geçirmesi ...•...

Zengi, Ceziret b. Ömer'in hakimi oluyor ...•...

Zengi'nin silah zoruyla yukan Elcezire'yi ele geçirmesi ... . Zengi'nin Haleb ve Harna'yı ele geçinnesi ... ..

Zengi ile Artuldu emirleri arasında savaşın patlak vermesi ... .

Sayfa

13 14

ı8

ıg

22

30

37

42

45 47

so

52 53

ss

59

BİBLİYOGRAFY A

Sayfa Zengi franklardan el-Esarib kalesini alıyor ... 7 I Melikşah'ın oğlu Muhammed'in oğlu sultan Mugiseddin Mah-

mud'un ölümü ... 76 Mesud'un saltanatı; onun tahta geçmesinden önce vuku bulan sa-

vaşlar ... 77 Sultan Sencer ve sultan Mesud arasındaki savaş ... 79 Zengi'nin Bağdad'a dönmesi ve bir bozguna uğraması ... 82 Dübeys'in Şelıld (İmadeddin Zengi)'in yanında bulunmasının sebebi 83 Musul'un el-Mustarşid bi'lHih tarafından kuşatılması ... 85

ŞeJıfd'ın Hurnaydi kürtlerinin sahip olduğu kaleleri ele geçirmesi ... 86 Halife el-Mustarşid'in öldürülmesi ve er-Raşid'in onun yerini

alması ... 87

el-Mustarşid bi'llah hakkında kısa bir özet ... gı

Halife er-Raşid'in ŞeJıid atabek ile birlikte Musul'a gidişi ... 92 Halife er-Raşid'in azli ve el-Muktefi li'Emrillah'ın adına hutbe okun-

ması ... 95 Bizans imparatoru tarafından Suriye'nin istilası ve Şehfrlin tutumu .. g8

Şehirlin ŞehrizGr kalesini ele geçinnesi ... 102 Dımaşk ve Baalbek'in kuşatılması ... ıog

Barin (Mont-Ferrand) kalesinin alınışı ve franklann uğradığı bozgun. 105

Bizanslılann ve franklann Haleb'i kuşatmalan ... ı ıo Şehirlin eş-Şeybani kalesini ele geçinnesi ve Hakkari bölgesinde el-

İmadiye kalesini inşa ettirmesi ... ı 14 Sultan Mesfıd ve Şelıfd atabek birbirlerine güvenıniyorlar ... ı 15

Şehirlin bir çok şehri ve Diyar-Bekr kalesini ele geçinnesi ... ^I 17

Şehirlin Urfa'yı fethi ... ıı8

Birecik kalesinin Şelıid tarafından kuşatılması ... ^I 26 N asireddin Çakır'ın şehzade Alp Arslan tarafından öldürülmesi ... ı 26 Zeyneddin'in Musul'a vali olması ... 128 Fenek kalesinin kuşatılması ... 129

C aber kalesinin kuşatılması ... ı go Zengi'nin öldürülmesi ... rgı

Zengi'nin hayatından bir kaç çizgi ... ıg6

Zengi'nin oğlu Seyfeddin Gazi'nin onun yerine geçmesi; vezir Ce- maleddin'in onu tahta çıkarmak için izlediği yol ... 152

BİBLİYOCRAFY A

Urfa ayaklanması ve bu şehrin müslümanlarca tekrar alınışı ... . Seyfeddin'in kardeşi Nureddin ile görüşmesi ... .

Dımaşk'ın franklar tarafından kuşatılması; Seyfeddin'in onlann geri dönmelerini sağlamak için yaptıklan ... . Nureddin'in el-Anma kalesini fethi ... ..

Seyfeddin'in Dara kalesini alması ... . Mardin kalesinin kuşatılması ... . Nureddin'in Yaghra franklanna karşı seferi ve olup bitenler ... .

İmadeddin Zengi'nin oğlu Seyfeddin Gazi'nin ölümü ... . Seyfeddin'in karakteri ve tutumu ... ..

Seyfeddin'in kardeşi Kutbeddin'in onun yerine geçmesi ... ..

Nureddin'in Sincar'ı işgali; onun, kardeşi Kutbeddin ile yaptığı an-

laşma ... . Sincar meselesi ... . Antakya prinkepsi Raimond de Poitiers'nin ölümü ... .

Etaıniye kalesinin fethi ... . Joscelin'in Nureddin'i mağlup etmesi ... ..

Joscelin'in esir alınışı ve topraklannın fetbedilmesi ... ..

Nureddin'in franklara karşı Düllık savaşı ... . Selçuklu sultanı Mesfıd'un Hemedan'da ölümü ... ..

Nureddin'in Dımaşk'ı fethi ... .

Süleymanşah'ın tutuklanması ve Musul'a götürütmesi ... ..

Nureddin'in Harim kalesini kuşatması ... ..

Suriye bölgesinde vuku bulan deprem ... ..

Nureddin'in Şeyzer kalesini işgal etmesi ... ..

İzzeddin ed-Dübeysl'nin ölümü ve Ceziret b. Ömer'in kuşatılması .. . Selçuklu şehzadesi Muhammed ile Zeyneddin'in Bağdad'ı kuşatma-

lan ... ..

Halife d·Muktefi'nin ölümü ve oğlu el-Mustandd bi'llah'ın halife ol- Sayfa

170

174 177 18o

ı8ı 182 ı85 187 188

192

194 1g6

ıg6 201

202

ması ... 204

Süleymanşah'ın Hemedan seferi ... 205

Nureddin'in Harim kuşatması ... 207

Nureddin'in Hısn el-Ekrad önünde yenilgisi ... 208 Vezir Cemaleddin'in tutuklanması ... 21 ı

BİBLİYOGRAFY A

Sayfa

Nureddin'in birlikleriyle Şirkuh'un Mısır'a seferi ... 213

Harim'in Nureddin tarafından fethi ... 219

Halim savaşı sırasında olup bitenlerin hikayesi ... 224

Vezir Cemaleddin'in ölümü ... 226

Bazı haberler ... 228

Banyas kalesinin fethi ... 233

Nureddin'in el-Munietra'yı ele geçirmesi ... 235

Esededdin Şirkuh'un Mısır'a girişi ... 236

Şirk.Uh'un İskenderiye'yi alışı ... 239

Hassan el-Menbici'nin oğlu Gazi'nin ayaklanması ... 241

Zeyneddin'in Musul'u terketmesi. Ölümü ... 241

N ureddin'in Caber kaJesini ele geçirmesi ... 244

Şirkuh'un Mısır'a üçüncü seferi. şaver'in ölümü. Şirkuh'un Mısır idaresini ele alışı ... 246

Esededdin Şirkuh'un ölümü ve Eyyüb'ün oğlu Salaheddin Yusufun onun yerine geçmesi ... 253

Franklann Dimyat'ı kuşatması ... 258

Nureddin'in Kerak'ı kuşatması ... 26o Suriye'deki deprem. Nureddin'in tutumu ... 261

Nureddin'in emrindeki bir süvari birliğinin akını ... 263

Zengi'nin oğlu atabek Kutbeddin'in ölümü ... 264

Adil ve dürüst olmayı öğütleyen hikaye ... 265

Atabek Kutbeddin'e ait bazı özellikler ... 267

Halife el-Mustancid'in ölümü ve oğlu el-Mustazi'nin onun yerine geçmesi ... 272

Nureddin'in Musul ve Elcezire'nin diğer şehirlerini ele geçirmesi Musul'un idaresini Seyfeddin Gazi'ye vermesi ... 276

Nureddin'in Antakya ve Trablus topraklanna yaptığı akınlar ... 279

Yaşadığımız çağda ender rastlanan bir dürüstlük örneği ... 281

Mısır'da Fatımi hanedanının sonu. Orada Abbasilerin lauthıt'sinin okunması ... 282

Nureddin ve Salaheddin arasında güvensizliğin doğması ... 286

Nureddin'in güvercinle posta servisini kurması ... 289

Nureddin'in Kılıç Arslan'ın ülkesini işgal etmesi ... 290

BİBLlYOGRAfY A

Nureddin'in ölümü ... . ei-Melik es-Salih İsmail'in babası Nureddin'e halef olması ... . Nureddin'in hayatından bir kaç hikaye ... . Yüksek mahkemenin (Dar el-Adi) kurulması ... ..

Nureddin'in vekan ve uyandırdığı saygı ... ..

Katib İmadeddin'in bu hükümdar için yaptığı methiyeden alınan kı-

sım ... ..

Nureddin'in ölümünden sonra atabek Seyfeddin Gazi'nin Elcezire'yi ele geçinnesi ... ..

Salaheddin'in Dımaşk'a gelmesi ve bu şehri eski efendisinin çocukla-

nnın elinden alması ... . Mücahideddin'in Musul kalesinin idaresine tayin edilişi ve Celaled-

din Ebu'I-Hasan Ali'nin vezirliğe yükselişi ... ..

İbn Bozan'ın isyanı ve tekrar itaatı ... ..

Nureddin'in eski adamı Sadeddin Gümüştekin'in tutuklanması ... ..

Kıtlık ve veba salgını ... . Halife el-Mustazi bi'Emrillah'ın ölümü ... . Seyfeddin Gazi'nin ölümü ... . Seyfeddin'in karakteri ... . Kutbeddin Mevdud'un oğlu İzzeddin'in onun yerine geçişi ... ..

Nureddin'in oğlu el-Melik es-Salih'in ölümü ... ..

Mücahideddin Kaymaz'ın tutuklanmasının sebebi; bu olayın sonucu olarak devletin zayıfiaması ... . Ceziret b. Ömer'in kuşatılması ... . İzzeddin'in ölümü ... . Bu hükümdann hayatından bir kaç hikaye ... ...

İzzeddin'in oğlu es-Said Nureddin'in onun yerine geçmesi ... . Kutbeddin Mevdlıd'un oğlu İmadeddin Zengi'nin ölümü ... . Nureddin'in Nusaybin şehrini ele geçinnesi ... ..

Mücahideddin Kaymaz'ın ölümü ... ..

Nureddin'in Mardin seferi ... ..

Nureddin'in el-Melik el-Adil'in topraklarını yeniden işgal etmesi ve onunla bir barış anlaşması yapması ... ..

el-Melik ei-Adil'in Sincar-'ı kuşatması. Nureddin'in şehri elinde tut- mak için saıfettiği gayretler ... ..

Sayfa

316

3ı8

322 324 3²4 3²5 326 327 3²9 3²9 331 334 335 337 340 345 349 350 354 355 359 36o