AGARİCUS AGARİCUS BİSPORUS’UN ÜRETİMİ BİSPORUS’UN ÜRETİMİ

(1)

AGARİCUS AGARİCUS

BİSPORUS’UN ÜRETİMİ

(2)

Agaricus bisporus’un üretiminde çeşitli safhalar Agaricus bisporus’un üretiminde çeşitli safhalar bulunmaktadır. Bunları şu genel başlıklar altında bulunmaktadır. Bunları şu genel başlıklar altında

toplayabiliriz.

1.

1. Üretim için gerekli materyalin hazırlanması,Üretim için gerekli materyalin hazırlanması,

2. 2. Hazırlanan materyalin olgunlaştırılması, hastalık ve zararlılardan arındırılması,Hazırlanan materyalin olgunlaştırılması, hastalık ve zararlılardan arındırılması, 3.

3. Aşılamanın yapılması ve birinci misel gelişmesi,Aşılamanın yapılması ve birinci misel gelişmesi, 4. 4. Örtü toprağının hazırlanması ve serilmesi,Örtü toprağının hazırlanması ve serilmesi, 5.

5. İkinci misel gelişmesi,İkinci misel gelişmesi,

6. 6. Hasat ve hasat sonrası işlerin yapılması,Hasat ve hasat sonrası işlerin yapılması, 7.

7. Odanın boşaltılması ve temizlenmesidir.Odanın boşaltılması ve temizlenmesidir.

(3)

Üretimde Kullanılan Materyaller, Üretimde Kullanılan Materyaller, Özellikleri ve Kompost Reçeteleri Özellikleri ve Kompost Reçeteleri

 Bilindiği gibi, yeşil bitkiler kökleri ile topraktan Bilindiği gibi, yeşil bitkiler kökleri ile topraktan aldıkları suyla birlikte mineral maddeleri

aldıkları suyla birlikte mineral maddeleri

yapraklara kadar taşır. Bu maddeleri, yapraklarda yapraklara kadar taşır. Bu maddeleri, yapraklarda

bulunan klorofil yardımı ile güneşten sağlanan bulunan klorofil yardımı ile güneşten sağlanan

enerji sayesinde, havadan fotosentez yolu ile enerji sayesinde, havadan fotosentez yolu ile

aldıkları karbondioksitle birleştirerek, önce aldıkları karbondioksitle birleştirerek, önce

büyüme ve gelişmeleri için gerekli şeker, nisaşta büyüme ve gelişmeleri için gerekli şeker, nisaşta

ve benzeri organik maddeleri, Sonra tuzların ve benzeri organik maddeleri, Sonra tuzların

devreye girmesiyle diğer gerekli maddeleri devreye girmesiyle diğer gerekli maddeleri

oluşturur. Bitkilerdeki bu fabrikasyon olayına oluşturur. Bitkilerdeki bu fabrikasyon olayına

karbonhidrat özümlemesi (Fotosentez) adı verilir.

Bu yüzden yeşil bitkilerin beslenmesinde şeker, Bu yüzden yeşil bitkilerin beslenmesinde şeker,

nişasta gibi karbonhidrat içeren maddelerin nişasta gibi karbonhidrat içeren maddelerin

bulunmasına gereksinim yoktur.

(4)

En basit bir bitki besin çözeltisinde, En basit bir bitki besin çözeltisinde,

 Damıtık su... Damıtık su... 1.00 litre 1.00 litre

 Potasyum nitrat Potasyum nitrat 1.00 gram 1.00 gram

 Magnezyum sülfat Magnezyum sülfat 0.25 gram 0.25 gram

 Monokalsiyum fosfat Monokalsiyum fosfat 0.25 gram 0.25 gram

 Kalsiyum klorür Kalsiyum klorür 0.12 gram 0.12 gram bulunur (Geiss 1961).

bulunur (Geiss 1961).

(5)

 Mantarların beslenme şekli yeşil bitkilerden Mantarların beslenme şekli yeşil bitkilerden farklıdır. Mantar hücrelerinde klorofil

farklıdır. Mantar hücrelerinde klorofil

bulunmadığından, yeşil bitkilerde olduğu bulunmadığından, yeşil bitkilerde olduğu

gibi karbon özümlemesi yapılamaz, gibi karbon özümlemesi yapılamaz,

yapılarının oluşumu için gerekli bu yapılarının oluşumu için gerekli bu

maddelerin dışarıdan alınması zorunluluğu maddelerin dışarıdan alınması zorunluluğu

vardır. Bu yüzden de mantarın besin vardır. Bu yüzden de mantarın besin

çözeltisinde, öncelikle karbonhidrat kökenli çözeltisinde, öncelikle karbonhidrat kökenli

maddelere yer verilir.

(6)

Geiss’ in (1961) mantar için verdiği en basit Geiss’ in (1961) mantar için verdiği en basit

besin çözeltisini incelersek, besin çözeltisini incelersek,

 Damıtık su Damıtık su 1,00 litre 1,00 litre

 Şeker Şeker 5,00 gram 5,00 gram

 Pepton (Azot içerir) Pepton (Azot içerir) 1,00 gram 1,00 gram

 Magnezyum sülfat Magnezyum sülfat 0,25 gram 0,25 gram

 Monokalsiyum fosfat Monokalsiyum fosfat 0,25 gram 0,25 gram

 Demir Demir Eseri miktarda Eseri miktarda olduğunu görürüz.

olduğunu görürüz.

(7)

 Mantarın üzerinde üretildiği ortama Mantarın üzerinde üretildiği ortama kompost kompost adı verilir. adı verilir.

Kompostun yapılması mantar üretiminin en can alıcı Kompostun yapılması mantar üretiminin en can alıcı noktasıdır. Kompost yapımında yapılacak bir hatanın noktasıdır. Kompost yapımında yapılacak bir hatanın düzeltilmesi oldukça zordur. Bozuk hazırlanmış bir düzeltilmesi oldukça zordur. Bozuk hazırlanmış bir

kompost üzerinde çoğu kez mantar miselleri gelişemez.

Bazı küçük hatalar, üretim yapılmasına izin verse bile, Bazı küçük hatalar, üretim yapılmasına izin verse bile, alınan ürün miktarı çok düşük olur. Bu ürün miktarı, alınan ürün miktarı çok düşük olur. Bu ürün miktarı, mantarın üretimi için yapılan giderleri karşılamaz.

mantarın üretimi için yapılan giderleri karşılamaz.

(8)

Kompostlaştırmanın Amaçları Kompostlaştırmanın Amaçları

1. 1. Fiziksel ve kimyasal olarak homojen bir Fiziksel ve kimyasal olarak homojen bir ortam elde etmek

ortam elde etmek

2. 2. Mantar misellerinin rakip Mantar misellerinin rakip

mikroorganizlardan daha iyi gelişebileceği mikroorganizlardan daha iyi gelişebileceği

uygun bir ortam yaratmak uygun bir ortam yaratmak

3. 3. Rakip organizmaların yeğlediği besinler Rakip organizmaların yeğlediği besinler yerine mantarın beslenmesi için gerekli yerine mantarın beslenmesi için gerekli

besinleri oluşturmaktır.

(9)

 Kompost yapmaya başlamadan önce, kompost Kompost yapmaya başlamadan önce, kompost yapımında kullanılacak şema, kompost miktarı yapımında kullanılacak şema, kompost miktarı

(her seferinde bir üretim odasını dolduracak (her seferinde bir üretim odasını dolduracak

miktar olarak) hesaplanır.

 100 m 100 m

^2’^2’

lik bir üretim alanı için 8-10 ton lik bir üretim alanı için 8-10 ton pastörize edilmiş komposta gerek vardır.

pastörize edilmiş komposta gerek vardır.

Pastörizasyondaki %20-25’lik kayıp Pastörizasyondaki %20-25’lik kayıp

hesaplandığında 10-12,5 ton pastörize hesaplandığında 10-12,5 ton pastörize

edilmemiş kompost hazırlanmış olmalıdır.

Bu miktar kompost 8-10 ton taze at Bu miktar kompost 8-10 ton taze at

gübresi ya da 4-5 ton buğday sapından gübresi ya da 4-5 ton buğday sapından

elde edilir.

(10)

Üretimde Kullanılan Materyaller, Üretimde Kullanılan Materyaller,

Özellikleri Özellikleri

 Mantar üretiminde kullanılan materyalleri şu şekilde Mantar üretiminde kullanılan materyalleri şu şekilde gruplandırabiliriz.

gruplandırabiliriz.

A.Organik maddeler A.Organik maddeler

1.Hayvansal Kökenli organik maddeler:

1.Hayvansal Kökenli organik maddeler: Tavuk, Güvercin, Tavuk, Güvercin, Koyun, Sığır, Domuz gübreleri, Kan ve Kemik unu, Koyun, Sığır, Domuz gübreleri, Kan ve Kemik unu,

Mezbaha artıkları vb.

2.Bitkisel kökenli organik maddeler:

2.Bitkisel kökenli organik maddeler: Pamuk küspesi, Pancar Pamuk küspesi, Pancar küspesi, Malt artığı, Pirinç kavuzları, Fındık kabukları, küspesi, Malt artığı, Pirinç kavuzları, Fındık kabukları,

Değirmen artıkları, Hint yağı tohumları, Ağaç yongası, Değirmen artıkları, Hint yağı tohumları, Ağaç yongası,

Talaş, Kepek, Şeker kamışı sapları, Mısır koçanı, Talaş, Kepek, Şeker kamışı sapları, Mısır koçanı,

Lahana, Karnabahar, Fasulye, Bezelye vb. artıkları.

(11)

B.İnorganik maddeler B.İnorganik maddeler

I. Azotlu maddeler:

I. Azotlu maddeler: Amonyum nitrat Amonyum nitrat

[NH [NH ₄ ₄ NO NO ₃ ₃ ], Amonyum sülfat [(NH ], Amonyum sülfat [(NH ₄ ₄ ) ) ₂ ₂ SO SO ₄ ₄ ], ], Üre [CO(NH

Üre [CO(NH ₂ ₂ ) ) ₂ ₂ ], potasyum nitrat [KNO ], potasyum nitrat [KNO ₃ ₃ ], ], II.Fosforlu maddeler:

II.Fosforlu maddeler: Süper fosfat Süper fosfat

[CaH [CaH ₄ ₄ (PO (PO ₄ ₄ ) ) ₂ ₂ ], Tomas unu [Ca ], Tomas unu [Ca ₄ ₄ P P ₂ ₂ O O ₅ ₅ ] ] III.Potasyumlu maddeler:

III.Potasyumlu maddeler: Potasyum nitrat Potasyum nitrat [KNO [KNO ₃ ₃ ], ],

IV.Diğer mineral maddeler:

IV.Diğer mineral maddeler: (Ca, C, H, O, (Ca, C, H, O, S, Fe, Mg, Mn, Mo, Cu, Zn, B)

S, Fe, Mg, Mn, Mo, Cu, Zn, B)

(12)

C.Tampon maddeler C.Tampon maddeler

 Kireç, alçı, mermer tozu. Kireç, alçı, mermer tozu.

(13)

At gübresi:

 Mantar üretiminin başlangıcında at gübresi yalnız Mantar üretiminin başlangıcında at gübresi yalnız

başına kullanılmıştır. Ancak mantar üretimi üzerinde başına kullanılmıştır. Ancak mantar üretimi üzerinde

yapılan araştırmalar, at gübresinin yalnız başına yapılan araştırmalar, at gübresinin yalnız başına kullanımının yeterli olmadığını ortaya koymuş ve kullanımının yeterli olmadığını ortaya koymuş ve

ilerleyen yıllarda at gübresi içine değişik bir çok ilerleyen yıllarda at gübresi içine değişik bir çok

ilave maddeler katılmıştır. Eskiden motorlu araçlar ilave maddeler katılmıştır. Eskiden motorlu araçlar

olmadığı için atın, taşıt ve çeki işlerinde çok olmadığı için atın, taşıt ve çeki işlerinde çok

kullanılması, rahatlıkla at gübresi bulmaya olanak kullanılması, rahatlıkla at gübresi bulmaya olanak sağlamıştır. Oysa günümüzde atın yerini motorlu sağlamıştır. Oysa günümüzde atın yerini motorlu

araçlar almış, at kullanımı sadece spor amaçlı araçlar almış, at kullanımı sadece spor amaçlı

alanlara kaymıştır. Ayrıca mantar üreten işletme alanlara kaymıştır. Ayrıca mantar üreten işletme sayısında meydana gelen artış, eldeki mevcut at sayısında meydana gelen artış, eldeki mevcut at gübrelerinin yeterli olmamasına neden olmuştur.

gübrelerinin yeterli olmamasına neden olmuştur.

(14)

 Bulunulduğu zaman beğenilerek kullanılan Bulunulduğu zaman beğenilerek kullanılan bir maddedir. At gübresi dışkı, idrar,

bir maddedir. At gübresi dışkı, idrar, yataklık samandan (altlık) ibarettir.

yataklık samandan (altlık) ibarettir.

 Sıvı miktarı Sıvı miktarı %60-65, %60-65,

 Kuru madde miktarı Kuru madde miktarı %35-40’tır. %35-40’tır.

(Kuru maddenin %90’ nı yataklık, %10’nu (Kuru maddenin %90’ nı yataklık, %10’nu

dışkıdır.)

(15)

 Dışkı ve sıvı kısımda oldukça zengin besin Dışkı ve sıvı kısımda oldukça zengin besin

maddeleri vardır. Özellikle azot, bunun dışında maddeleri vardır. Özellikle azot, bunun dışında değişik mineral maddeleri (fosfor, potasyum), değişik mineral maddeleri (fosfor, potasyum),

vitaminleri, enzimleri taşır. Ayrıca ortamın vitaminleri, enzimleri taşır. Ayrıca ortamın

fermantasyonunu sağlayacak mikroorganizmalar fermantasyonunu sağlayacak mikroorganizmalar

bulunur.

 Yukarıda da belirttiğimiz gibi at gübresine katkı Yukarıda da belirttiğimiz gibi at gübresine katkı maddeleri katılmadan da kullanılabilir Ancak Katkı maddeleri katılmadan da kullanılabilir Ancak Katkı

maddelerinin katılması verimi artırır.

1.Atın yediği yemlerin bileşimi, 1.Atın yediği yemlerin bileşimi,

2.Altına serilen yataklığın durumu besin maddesi 2.Altına serilen yataklığın durumu besin maddesi

üzerine etkilidir.

(16)

Kompost yapımında kullanılacak at Kompost yapımında kullanılacak at

gübresinin özellikleri şunlardır.

1.At gübresi taze olmalıdır ve küf içermemelidir (Dört 1.At gübresi taze olmalıdır ve küf içermemelidir (Dört

haftadan eski gübre özelliğini kaybetmektedir.

Gübreyi uzun süre bekletmek zorunluluğu varsa, Gübreyi uzun süre bekletmek zorunluluğu varsa, gübre ince bir tabaka halinde yığılmalı ve hemen gübre ince bir tabaka halinde yığılmalı ve hemen

kurutulmalıdır. Böylece gübrede fermantasyon işlemi kurutulmalıdır. Böylece gübrede fermantasyon işlemi

durdurulduğundan, özelliklerinin kaybolması durdurulduğundan, özelliklerinin kaybolması

önlenmiş olur. Tekrar kullanılmak istendiğinde önlenmiş olur. Tekrar kullanılmak istendiğinde

yeniden ıslatılır.) yeniden ıslatılır.)

2.Atlar günlük 3-6 kg yulaf, arpa gibi kuvvetli yemlerle 2.Atlar günlük 3-6 kg yulaf, arpa gibi kuvvetli yemlerle

besleniyor, ayrıca yeme 5-10 kg kuru ot besleniyor, ayrıca yeme 5-10 kg kuru ot

karıştırılıyorsa, (dışkı miktarı günlük 6-10 kg karıştırılıyorsa, (dışkı miktarı günlük 6-10 kg

arasındadır.) arasındadır.)

3. Altına buğday veya çavdar sapından yataklık 3. Altına buğday veya çavdar sapından yataklık

seriliyorsa, bu at gübresi kıymetli bir kompost seriliyorsa, bu at gübresi kıymetli bir kompost

malzemesidir( Altlık materyali, her at için günlük 3-6 malzemesidir( Altlık materyali, her at için günlük 3-6

kg civarındadır. Bu miktarın altına düşmemesi kg civarındadır. Bu miktarın altına düşmemesi

gerekir.).

(17)

 Yarış atlarının gübresi daha çok tercih edilir, ancak bu Yarış atlarının gübresi daha çok tercih edilir, ancak bu atlarda da sağlıklı kalmaları için ilaç ve hormon

atlarda da sağlıklı kalmaları için ilaç ve hormon

verildiğinden bunlar mantar misellerinin gelişmesini verildiğinden bunlar mantar misellerinin gelişmesini

olumsuz etkiler. Atların fazla

olumsuz etkiler. Atların fazla yeşil yem, pancar parçaları yeşil yem, pancar parçaları ile beslenmesi

ile beslenmesi , at gübresinin değerini mantar üretimi , at gübresinin değerini mantar üretimi açısından düşürür. Yine bu gübrelerle yapılmış mantar açısından düşürür. Yine bu gübrelerle yapılmış mantar

yetiştirme ortamları

yetiştirme ortamları Beyaz alçı (Oospora fimicola), Beyaz alçı (Oospora fimicola), kahverengi alçı (Papulaspora byssina)

kahverengi alçı (Papulaspora byssina) hastalıklarının hastalıklarının çıkmasına ve zarar yapmasına sebep olabilir. Genellikle çıkmasına ve zarar yapmasına sebep olabilir. Genellikle

çiftliklerden alınan at gübrelerinde bu durum daha sık çiftliklerden alınan at gübrelerinde bu durum daha sık

görülebilir.

(18)

 Günlük gübre miktarı yeterli değilse, düzgün bir Günlük gübre miktarı yeterli değilse, düzgün bir yerde yığın yapılmalıdır. Gelen gübreler üst üste yerde yığın yapılmalıdır. Gelen gübreler üst üste atılmalı ve kullanımdan önce güzelce karıştırılıp, atılmalı ve kullanımdan önce güzelce karıştırılıp,

bir örnek hale getirilmelidir. Böylece farklı bir örnek hale getirilmelidir. Böylece farklı

günlerde gelen ve farklı özellikler gösteren günlerde gelen ve farklı özellikler gösteren

gübrenin benzer yapıya kavuşturulması sağlanır.

Bu işlem yapılmaz ise, ilerde fermantasyon, Bu işlem yapılmaz ise, ilerde fermantasyon,

pastörizasyon ve kompostun olgunlaştırılması pastörizasyon ve kompostun olgunlaştırılması

düzgün yapılamaz, değişken özellik gösteren düzgün yapılamaz, değişken özellik gösteren

kompost yüzünden, üretim odalarının bazı kompost yüzünden, üretim odalarının bazı

yerinde iyi, bazı yerinde düşük verim meydana yerinde iyi, bazı yerinde düşük verim meydana

gelir.

(19)

İnek, Domuz ve Koyun Gübresi:

 Bu maddeler mantar üretiminde oldukça az kullanılır. Bu maddeler mantar üretiminde oldukça az kullanılır.

Bunun nedeni,

Bunun nedeni, yapılarının mantar üretimine tam uygun yapılarının mantar üretimine tam uygun olmamasıdır.

olmamasıdır. Daha çok at gübresine veya samana Daha çok at gübresine veya samana karıştırılarak,

karıştırılarak, kompost içinde katkı maddesi gibi görev kompost içinde katkı maddesi gibi görev alır.

alır. Domuz ve inek gübresi sulu ve içindeki dışkı kısmı Domuz ve inek gübresi sulu ve içindeki dışkı kısmı fazla olan

fazla olan soğuk gübrelerdir soğuk gübrelerdir . Bu bakımdan kompost . Bu bakımdan kompost yaparken dikkatli davranmak gerekir. Fazla su ve yaparken dikkatli davranmak gerekir. Fazla su ve

kompakt yapı, yığında hemen

kompakt yapı, yığında hemen anaerob anaerob koşulların koşulların

meydana gelmesine neden olur. Fermantasyon mantar meydana gelmesine neden olur. Fermantasyon mantar

üretiminde kullanılamaz. Kötü özellikleri sap ilave üretiminde kullanılamaz. Kötü özellikleri sap ilave

edilerek düzeltilebilir.

(20)

Sentetik materyal Sentetik materyal

 Genelde at gübresinin özellikleri ve içinde bulunan Genelde at gübresinin özellikleri ve içinde bulunan maddeler dikkate alınarak sentetik materyalin

maddeler dikkate alınarak sentetik materyalin karışımı yapılmaya çalışılır. Buna en uygun

karışımı yapılmaya çalışılır. Buna en uygun materyal tahıl saplarıdır. Fakat her türlü sap, materyal tahıl saplarıdır. Fakat her türlü sap,

mantar üretimine elverişli değildir. En fazla mantar üretimine elverişli değildir. En fazla

buğday, çavdar ve pirinç( çeltik) sapları

buğday, çavdar ve pirinç( çeltik) sapları kullanılır. kullanılır.

Çünkü bu materyallerin

Çünkü bu materyallerin I. fermantasyon sırasında I. fermantasyon sırasında yapıları çabuk bozulmaz, kaba yapıları ilerde

yapıları çabuk bozulmaz, kaba yapıları ilerde kompostun sıkışıp havasız hale gelmesini önler.

kompostun sıkışıp havasız hale gelmesini önler.

(21)

 Halbuki arpa ve yulaf samanı çabuk parçalanarak, Halbuki arpa ve yulaf samanı çabuk parçalanarak, küçük parçalara ayrılır, sıkışır, havasız kalır ve

küçük parçalara ayrılır, sıkışır, havasız kalır ve I.fermantasyonun istenen şekilde cereyan

I.fermantasyonun istenen şekilde cereyan etmesini engeller. Yine bu materyallerden etmesini engeller. Yine bu materyallerden

yapılmış komposttaki besin maddeleri mantar yapılmış komposttaki besin maddeleri mantar

üretimi sırasında çabuk bittiğinden, verim az ve üretimi sırasında çabuk bittiğinden, verim az ve

hasat zamanı kısa olur.

(22)

 Dış ülkelerde , özellikle uzak doğuda Dış ülkelerde , özellikle uzak doğuda çeltik çeltik üretimi fazla olduğundan, çeltik saplarının üretimi fazla olduğundan, çeltik saplarının

öncelikle değerlendirilmesi düşünülür. Ancak öncelikle değerlendirilmesi düşünülür. Ancak

çeltik saplarının

çeltik saplarının fermantasyonu daha uzun fermantasyonu daha uzun sürede

sürede meydana gelir. meydana gelir. Kompost daha sıkışık Kompost daha sıkışık yapıdadır.

yapıdadır. Son yıllarda yapılan araştırmalarda bir Son yıllarda yapılan araştırmalarda bir çok bitki materyalinden kompost yapılması

çok bitki materyalinden kompost yapılması

amacıyla yararlanılabileceği ortaya konulmuştur.

Nitekim ana materyal olmasa bile ayçiçeği, mısır Nitekim ana materyal olmasa bile ayçiçeği, mısır sap ve koçanları; pamuk ve susamın gövde, dal, sap ve koçanları; pamuk ve susamın gövde, dal, yaprak, çiçek, koza kalıntıları; buğday, çavdar ve yaprak, çiçek, koza kalıntıları; buğday, çavdar ve

çeltik sapları ile belirli oranlarda karıştırılabilir.

(23)

 Lignin, selülöz ve hemiselülöz sapların en Lignin, selülöz ve hemiselülöz sapların en önemli kısımlarıdır. Bu maddeler hücre

önemli kısımlarıdır. Bu maddeler hücre duvarları içinde yer alır. I. fermantasyon duvarları içinde yer alır. I. fermantasyon

sırasında bu maddeler parçalanır ve ilerde sırasında bu maddeler parçalanır ve ilerde

mantarın besin maddesi kaynağını mantarın besin maddesi kaynağını

oluşturur. Bu bakımdan mantar oluşturur. Bu bakımdan mantar

kompostunda bir bitki materyaline yer kompostunda bir bitki materyaline yer

verirken, onun yapısı ve içerdiği verirken, onun yapısı ve içerdiği

maddelerin bilinmesi gerekir.

(24)

Katkı maddeleri:

 Katkı maddeleri organik, inorganik ve tampon Katkı maddeleri organik, inorganik ve tampon maddeler olarak üçe ayrılır.

maddeler olarak üçe ayrılır.

 Organik maddeler içinde hayvansal kökenli organik Organik maddeler içinde hayvansal kökenli organik maddeler

maddeler . . Tavuk, Güvercin, Koyun, Sığır, Domuz Tavuk, Güvercin, Koyun, Sığır, Domuz gübreleri, Kan ve Kemik unu, Mezbaha artıkları vb.

gübreleri, Kan ve Kemik unu, Mezbaha artıkları vb.

Tavuk gübresi kuru ve yaş şekliyle en fazla Tavuk gübresi kuru ve yaş şekliyle en fazla

kullanılanıdır. Burada önemli olan husus, gübrenin kullanılanıdır. Burada önemli olan husus, gübrenin mümkün olduğu kadar çok küçük parçalar halinde mümkün olduğu kadar çok küçük parçalar halinde komposta karıştırılmasıdır. Topak parçalar, I.

komposta karıştırılmasıdır. Topak parçalar, I.

fermantasyondaki aktarmalar sırasında parçalanıp fermantasyondaki aktarmalar sırasında parçalanıp tam ufaltılamadığından, pastörizasyonda uygulanan tam ufaltılamadığından, pastörizasyonda uygulanan sıcaklık, topağın iç noktasına kadar ulaşamamakta, sıcaklık, topağın iç noktasına kadar ulaşamamakta, hastalık ve zararlılar ölmeden kalmakta ve ilerde hastalık ve zararlılar ölmeden kalmakta ve ilerde üretim sırasında buradan ortama tekrar

üretim sırasında buradan ortama tekrar yayılmaktadır.

yayılmaktadır.

(25)

 Son yıllarda kan ve kemik unu yanında, Son yıllarda kan ve kemik unu yanında,

mezbaha artıklarına da kompost yapımında mezbaha artıklarına da kompost yapımında

yer verilmeye başlanmıştır. Ancak yer verilmeye başlanmıştır. Ancak

mezbaha artıkları kullanılırken mezbaha artıkları kullanılırken

I.fermantasyonda dikkatli davranmak ve I.fermantasyonda dikkatli davranmak ve

katılan maddelerin tam parçalanıp katılan maddelerin tam parçalanıp

parçalanmadığını kontrol etmek gerekir.

(26)

 Bitkisel kökenli organik maddeler: Bitkisel kökenli organik maddeler: Pamuk küspesi, Pamuk küspesi, Pancar küspesi, Malt artığı, Pirinç kavuzları, Fındık Pancar küspesi, Malt artığı, Pirinç kavuzları, Fındık

kabukları, Değirmen artıkları, Hint yağı tohumları, Ağaç kabukları, Değirmen artıkları, Hint yağı tohumları, Ağaç

yongası, Talaş, Kepek, Şeker kamışı sapları, Mısır koçanı, yongası, Talaş, Kepek, Şeker kamışı sapları, Mısır koçanı,

Lahana, Karnabahar, Fasulye, Bezelye vb. artıkları Lahana, Karnabahar, Fasulye, Bezelye vb. artıkları

sayılabilir.

 Bu maddelerden şu anda en çok kullanılan kepek, keten Bu maddelerden şu anda en çok kullanılan kepek, keten tohumu ve unun, pamuk tohumluğu, malt artığı, üzüm tohumu ve unun, pamuk tohumluğu, malt artığı, üzüm

posası,pancar küspesi ve melasıdır.

(27)

 İnorganik maddeler: İnorganik maddeler: azotlu, fosforlu ve potaslı azotlu, fosforlu ve potaslı ticaret gübreleri oluşturur. En çok azotlu

ticaret gübreleri oluşturur. En çok azotlu

gübreler ve azotlu gübreler içinden de başta gübreler ve azotlu gübreler içinden de başta

amonyum nitrat, daha sonra amonyum sülfat ve amonyum nitrat, daha sonra amonyum sülfat ve üre kullanılır. Amonyum nitrat’ın I.fermantasyon üre kullanılır. Amonyum nitrat’ın I.fermantasyon

sırasında tümü parçalanır. Halbuki amonyum sırasında tümü parçalanır. Halbuki amonyum

sülfat’ta,

sülfat’ta, sülfat ortada kalır ve kompostun sülfat ortada kalır ve kompostun pH’sının asidik olmasına yol açar

pH’sının asidik olmasına yol açar . Bu yüzden de . Bu yüzden de amonyum sülfat

amonyum sülfat kullanıldığında kullanıldığında pH’yı pH’yı ayarlamak ayarlamak için mutlaka

için mutlaka kireç kireç kullanılması gerekmektedir. kullanılması gerekmektedir.

(28)

 Tampon maddeler: Tampon maddeler: Bu maddeler daha çok kompost Bu maddeler daha çok kompost pH’nı ayarlamakta rol oynar. Bunun yanında,

pH’nı ayarlamakta rol oynar. Bunun yanında, kompost yapımı sırasında materyali aktarırken kompost yapımı sırasında materyali aktarırken

birbirine yapışmasını engeller, su tutma kapasitesini birbirine yapışmasını engeller, su tutma kapasitesini

artırır.

artırır. Üretim sırasında, mantarın metabolizması için Üretim sırasında, mantarın metabolizması için gerekli olan kalsiyumu içerir (Mantarın yapısı

gerekli olan kalsiyumu içerir (Mantarın yapısı

incelendiğinde, bünyesinde bol miktarda kalsiyum incelendiğinde, bünyesinde bol miktarda kalsiyum

oksalat kristallerinin bulunduğu saptanır).

Kompostun yağlı görünüşünü matlaştırır. Kireç, pH’si Kompostun yağlı görünüşünü matlaştırır. Kireç, pH’si

düşük çıkan materyallerde; alçı ve mermer tozu düşük çıkan materyallerde; alçı ve mermer tozu

normal pH’lı materyallerde kullanılır.

(29)

Kompost Reçeteleri Kompost Reçeteleri

 Kompost reçetelerini hazırlamak için, öncelikle Kompost reçetelerini hazırlamak için, öncelikle bazı durumları saptamamız gerekir. Bunlar:

bazı durumları saptamamız gerekir. Bunlar:

a) a) Bulunduğumuz bölgede devamlı ve çok miktarda Bulunduğumuz bölgede devamlı ve çok miktarda olan materyaller seçilmelidir.

olan materyaller seçilmelidir.

b) b) Kompost reçetesine girecek materyallerin en Kompost reçetesine girecek materyallerin en ucuzları, fakat mantar verimini en fazla

ucuzları, fakat mantar verimini en fazla

arttıranları tercih edilmelidir. Pahalı olmasına arttıranları tercih edilmelidir. Pahalı olmasına

karşın, mantar üretiminde düşünülenden fazla karşın, mantar üretiminde düşünülenden fazla

verim meydana getiriyorsa, pahalı materyalin verim meydana getiriyorsa, pahalı materyalin

kullanılması daha doğrudur.

(30)

c) c) İklim koşullarına göre gerektiğinde kompost içine giren İklim koşullarına göre gerektiğinde kompost içine giren maddelere şekil vermek, örneğin soğuk zamanlarda

maddelere şekil vermek, örneğin soğuk zamanlarda fermantasyonu teşvik açısından çabuk parçalanan fermantasyonu teşvik açısından çabuk parçalanan

şekerli maddeleri seçmek gerekir.

d) d) Seçilen maddelerin kullandığımız teknolojiye Seçilen maddelerin kullandığımız teknolojiye

uygunluğu tespit edilmelidir. Seçilen maddelerin uygunluğu tespit edilmelidir. Seçilen maddelerin

özelliklerine göre, kompost yapım zamanı

özelliklerine göre, kompost yapım zamanı 15 günden 15 günden daha aza bir sürede cereyan ediyorsa buna

daha aza bir sürede cereyan ediyorsa buna “kısa “kısa kompost”

kompost” yapma, yapma, 15-20 gün 15-20 gün arasında meydana arasında meydana geliyorsa buna “

geliyorsa buna “ normal kompost normal kompost ” yapma, ” yapma, 20 günden 20 günden uzun sürüyorsa “

uzun sürüyorsa “ uzun kompost uzun kompost ” yapma metodu denir. ” yapma metodu denir.

Ayrıca kompost yaparken kısa metodu uygulanmışsa, Ayrıca kompost yaparken kısa metodu uygulanmışsa,

fermantasyonun ikinci döneminde kompostun fermantasyonun ikinci döneminde kompostun

olgunlaştırma safhası daha uzun; uzun kompost olgunlaştırma safhası daha uzun; uzun kompost

yapma uygulanmışsa, daha kısa olgunlaştırma safhası yapma uygulanmışsa, daha kısa olgunlaştırma safhası

uygulanır.

(31)

 e) e) Kompost karışımına giren maddelerin Kompost karışımına giren maddelerin toplam azot seviyesi yüzde 1,5 ile 2,5

toplam azot seviyesi yüzde 1,5 ile 2,5 arasında tutulmalıdır

arasında tutulmalıdır (At gübresinde %1,8- (At gübresinde %1,8- 2,0, sentetik materyalde buğday sapında 2,0, sentetik materyalde buğday sapında

%2,0-2,5). Bu oran olgunlaşmış kompostta

%2,0-2,5). Bu oran olgunlaşmış kompostta çok değişmeden kalır veya çok az bir azalma çok değişmeden kalır veya çok az bir azalma

(%0,3-0,5) gösterir.

(32)



Azot seviyesi verilen sınırların üzerine çıkartılırsa, önce Azot seviyesi verilen sınırların üzerine çıkartılırsa, önce I.fermantasyon sırasında amonyak çıkışı uzun süre devam I.fermantasyon sırasında amonyak çıkışı uzun süre devam eder. Bu bir yandan zaman kaybı meydana getirir. Diğer eder. Bu bir yandan zaman kaybı meydana getirir. Diğer

yandan bu işe yeni başlayan kişilerin komposttaki amonyak yandan bu işe yeni başlayan kişilerin komposttaki amonyak çıkışını iyi tespit edemeyerek, kompostu olgunlaştı sanarak, çıkışını iyi tespit edemeyerek, kompostu olgunlaştı sanarak, kimyasal pastörizasyon yaparak kullanmaları halinde,

kimyasal pastörizasyon yaparak kullanmaları halinde,

kompostta kalan fazla amonyak, mantar üretimi için zararlı kompostta kalan fazla amonyak, mantar üretimi için zararlı olan

olan mürekkep mantarı oluşmasına mürekkep mantarı oluşmasına sebep olur. Ayrıca böyle sebep olur. Ayrıca böyle bir ortamda kültür mantarı miselleri az veya hiç gelişmez.

bir ortamda kültür mantarı miselleri az veya hiç gelişmez.

Çünkü bu tip kompostlarda çoğu kez yine kültür mantarımız Çünkü bu tip kompostlarda çoğu kez yine kültür mantarımız için zararlı olan

için zararlı olan yeşil zeytin küfü mantarları yeşil zeytin küfü mantarları gelişir. Ancak gelişir. Ancak fermantasyon sırasında ortaya çıkan amonyak,

fermantasyon sırasında ortaya çıkan amonyak,

mikroorganizmalar tarafından kullanılır. Bu bakımdan mikroorganizmalar tarafından kullanılır. Bu bakımdan

fermantasyon sırasında amonyak oluşumu arzu edilen bir fermantasyon sırasında amonyak oluşumu arzu edilen bir husustur.

husustur.

(33)

 f) f) Fermantasyonun istenen şekilde geçmesi, Fermantasyonun istenen şekilde geçmesi, mikroorganizma faaliyetlerine bağlıdır.

mikroorganizma faaliyetlerine bağlıdır.

 Fermantasyon sırasında oksijene ihtiyaç vardır. Fermantasyon sırasında oksijene ihtiyaç vardır.

Oksijenin olduğu ortamda aerobik Oksijenin olduğu ortamda aerobik

mikroorganizmalar faaliyet gösterir.

 Bunlar havanın oksijenini alarak karbonhidratları Bunlar havanın oksijenini alarak karbonhidratları parçalar ve bu sırada ortama su, karbondioksit ve parçalar ve bu sırada ortama su, karbondioksit ve

enerji verir. Kültür mantarının arzuladığı enerji verir. Kültür mantarının arzuladığı

proteinleri oluşturur. Eğer ortamda oksijen proteinleri oluşturur. Eğer ortamda oksijen

azalacak olursa fermantasyon yine devam eder.

Ancak bu kez anaerobik koşullarda çalışan Ancak bu kez anaerobik koşullarda çalışan

mikroorganizmalar faaliyete geçer. Bunlar küf ve mikroorganizmalar faaliyete geçer. Bunlar küf ve

çürükçül organizmalar olup, fermantasyon çürükçül organizmalar olup, fermantasyon

sırasında su, karbondioksit ve enerji çıkaramaz.

(34)

 g) g) Kompostaki C/N oranı oldukça önemlidir. Kullanılan Kompostaki C/N oranı oldukça önemlidir. Kullanılan materyallere baktığımızda samanda

materyallere baktığımızda samanda C/N oranı 80/1, at C/N oranı 80/1, at gübresinde 30/1 ve mikroorganizmalarda 10/1’ dır.

gübresinde 30/1 ve mikroorganizmalarda 10/1’ dır. Bu Bu rakamlara bakıldığında kullanılan maddelerde karbon rakamlara bakıldığında kullanılan maddelerde karbon

miktarının yüksek olduğu, buna karşın azot oranın miktarının yüksek olduğu, buna karşın azot oranın

düşük bulunduğu tespit edilir. Yığın yapıldığında C/N düşük bulunduğu tespit edilir. Yığın yapıldığında C/N

oranının 30’ a yakın bulunması gerekir. Bunun için oranının 30’ a yakın bulunması gerekir. Bunun için

kompost yapılırken yığına daha çok azotlu maddeler kompost yapılırken yığına daha çok azotlu maddeler

katılarak, fazla karbon oranı azotla dengelenir. Yığında katılarak, fazla karbon oranı azotla dengelenir. Yığında

C/N oranı 30 iken

C/N oranı 30 iken , bu oran II.fermantasyona başlarken , bu oran II.fermantasyona başlarken 20’ ye ve

20’ ye ve kompost olgunlaştığı ve misel aşılamaya kompost olgunlaştığı ve misel aşılamaya uygun hale geldiği zaman

uygun hale geldiği zaman 16’ ya 16’ ya kadar düşer. Böylece kadar düşer. Böylece yeterli seviyeyi bulmuş olur.

yeterli seviyeyi bulmuş olur.

(35)

 h) h) Gerek azot ve gerekse karbon oranının istenen Gerek azot ve gerekse karbon oranının istenen düzeyde tutulması, sadece katılacak azot miktarının düzeyde tutulması, sadece katılacak azot miktarının

ayarlanmasıyla bitmez, I.fermantasyon sırasında iyi bir ayarlanmasıyla bitmez, I.fermantasyon sırasında iyi bir mikrofloral gelişmenin temini ile sağlanır. Bu durumda mikrofloral gelişmenin temini ile sağlanır. Bu durumda I.fermantasyon sırasında mikroorganizma faaliyetlerini I.fermantasyon sırasında mikroorganizma faaliyetlerini

aksatacak şekilde, onların istedikleri ortam koşullarını aksatacak şekilde, onların istedikleri ortam koşullarını yaratmak (sıcaklık, nem (su), oksijen) üzere, ortama yaratmak (sıcaklık, nem (su), oksijen) üzere, ortama

beslenmeleri için yeterince kolay parçalanabilir beslenmeleri için yeterince kolay parçalanabilir

karbonhidratlı maddeler ilave etmek gerekir (1 ton ana karbonhidratlı maddeler ilave etmek gerekir (1 ton ana

maddeye, kuru madde olarak 200 kg %2-6 azot ihtiva maddeye, kuru madde olarak 200 kg %2-6 azot ihtiva eden katkı maddesi katılır. 1 kg mantarın oluşması için eden katkı maddesi katılır. 1 kg mantarın oluşması için

komposttan 220 gr kuru madde alınır. Bu kuru komposttan 220 gr kuru madde alınır. Bu kuru

maddenin %60’ i enerji, %40’ı beslenmede harcanır).

(36)

 Fermantasyon düşük sıcaklık derecelerinde Fermantasyon düşük sıcaklık derecelerinde

meydana gelir. Bu yüzden anaerobik koşullarda meydana gelir. Bu yüzden anaerobik koşullarda

fermantasyon sonucunda kültür mantarının arzu fermantasyon sonucunda kültür mantarının arzu

etmediği (Metan, etilen, hidrojen sülfür, aseton etmediği (Metan, etilen, hidrojen sülfür, aseton

gibi) maddeler ortaya çıkar.

gibi) maddeler ortaya çıkar. Bu maddelerden dolayı Bu maddelerden dolayı ileride mantar miselleri bu kompost içinde

ileride mantar miselleri bu kompost içinde gelişemez. Kompost

gelişemez. Kompost sarımsı bir renk alır ve sarımsı bir renk alır ve yumurta çürüğü gibi kokar.

yumurta çürüğü gibi kokar. Yetiştiriciler Yetiştiriciler kompostun bu durumunu, kompost

kompostun bu durumunu, kompost “ekşi-acı “ekşi-acı tatsız”

tatsız” diye yorumlar. Dikkatli incelenirse bu diye yorumlar. Dikkatli incelenirse bu kısımlarda fazla su olduğu, sıcaklığın düşük kısımlarda fazla su olduğu, sıcaklığın düşük

bulunduğu ve daha çok yığının havasız kısımlarında bulunduğu ve daha çok yığının havasız kısımlarında

(örneğin yığının ilk aktarmasında görülen en alt iç (örneğin yığının ilk aktarmasında görülen en alt iç

orta kısımları gibi) meydana geldiği görülür.

(37)

ı) ı) Bir ton pastörize edilmiş komposttan 300 kg mantar Bir ton pastörize edilmiş komposttan 300 kg mantar elde edilmelidir. Bu 300 kg mantarın 3 kg’nı

elde edilmelidir. Bu 300 kg mantarın 3 kg’nı inorganik maddeler (%1), 66 kg’nı organik inorganik maddeler (%1), 66 kg’nı organik

maddeler (%22) ve 231 kg’nı su (%77) teşkil eder.

Bir başka değişle komposttan bu kadar madde Bir başka değişle komposttan bu kadar madde

çekilip alınır ve mantar oluşumu için kullanılır.

i) i) Kompost hazırlarken mikroorganizmalar bazı besin Kompost hazırlarken mikroorganizmalar bazı besin maddelerini kendi yaşamları için kullanır. Aynı

maddelerini kendi yaşamları için kullanır. Aynı

zamanda ortamda yavaş yanma olayı meydana gelir zamanda ortamda yavaş yanma olayı meydana gelir

ve bu sırada kompost içindeki kuru madde ve bu sırada kompost içindeki kuru madde

miktarında azalma ortaya çıkar.

(38)

 Bu oran fermantasyonun birinci safhasında %30- Bu oran fermantasyonun birinci safhasında %30- 40, pastörizasyon ve kondüsyonelleşmenin

40, pastörizasyon ve kondüsyonelleşmenin

meydana geldiği ikinci fermantasyon safhasında meydana geldiği ikinci fermantasyon safhasında

%20-30 arasındadır. Ortalama iki safhada

kaybolan miktar %20-40 alınır. Bu kaybolacak kaybolan miktar %20-40 alınır. Bu kaybolacak

madde miktarı önceden düşünülmeli ve ona göre madde miktarı önceden düşünülmeli ve ona göre

kompostta başlangıçta yetecek kadar katkı kompostta başlangıçta yetecek kadar katkı

maddeleri ilave edilmelidir.

j) j) Kompostun Kompostun pH’nı ayarlarken pH’nı ayarlarken , ortama , ortama asidik asidik

bakiye bırakan örneğin amonyum sülfat, süper bakiye bırakan örneğin amonyum sülfat, süper

fosfat, potasyum sülfat gibi katkı maddeleri fosfat, potasyum sülfat gibi katkı maddeleri

kullanıldığında

kullanıldığında kireç ve daha sonra mermer tozu kireç ve daha sonra mermer tozu , , diğer maddeler kullanıldığında

diğer maddeler kullanıldığında alçı alçı ilave ilave edilmelidir.

edilmelidir.

(39)

k)Kompost yapımı genellikle yeterli düzeyde bilgi isteyen, k)Kompost yapımı genellikle yeterli düzeyde bilgi isteyen,

fazla maliyet gerektiren bir konudur. Küçük fazla maliyet gerektiren bir konudur. Küçük

işletmelerde tek tek yapılması zordur. Dış ülkelerde özel işletmelerde tek tek yapılması zordur. Dış ülkelerde özel

kompost yapan işletmeler bulunmaktadır.

kompost yapan işletmeler bulunmaktadır. Kompostun Kompostun tek merkezden yapılmasının faydalarını şu şekilde

tek merkezden yapılmasının faydalarını şu şekilde sıralayabiliriz.

sıralayabiliriz.

1.Büyük miktarlarda ham madde tek elden daha ucuza 1.Büyük miktarlarda ham madde tek elden daha ucuza

alınabilir.

2.İşler makineler yardımı ile yapılır. İnsan gücü sayısı 2.İşler makineler yardımı ile yapılır. İnsan gücü sayısı

azaltılır. Kompost yapım maliyeti düşürülür.

3.Merkezde hep aynı işler yapıldığından, teknik personel 3.Merkezde hep aynı işler yapıldığından, teknik personel

işten anlayan tecrübeli kişilerdir. Yeni gelişmeleri ve işten anlayan tecrübeli kişilerdir. Yeni gelişmeleri ve

teknolojiyi daha iyi takip ederek uygulayabilir.

4.Kompost yapımı üretiminin en fazla yatırım isteyen 4.Kompost yapımı üretiminin en fazla yatırım isteyen

bölümüdür. Küçük işletmeler kendi kompostunu kendisi bölümüdür. Küçük işletmeler kendi kompostunu kendisi

yapmadığı için, kompost yapan işletmelerden temin yapmadığı için, kompost yapan işletmelerden temin

eder. Böylece daha az maliyetle işletme kurma eder. Böylece daha az maliyetle işletme kurma

olanağına kavuşur, daha sağlıklı materyal alır ve kar olanağına kavuşur, daha sağlıklı materyal alır ve kar

oranını yükseltir.

(40)

At gübresi temel madde kullanıldığında Örnek 1.

Maddeler Taze

ağırlık (kg)

Kuru ağırlık

(kg)

Nem

(%)

Taze Ağırlık

N(%) N(kg)

At gübresi 1.000 415 58.5 0.5 5.0

Tavuk

gübresi 500 110 78.0 1.5 7,5

Alçı 30 30

Toplam 1.530 555 12,5

(41)

Örnek 2

Maddeler

Taze ağırlık

(kg)

Kuru ağırlık

(kg)

Nem

(%)

Taze Ağırlık

N(%) N(kg)

At gübresi 1.000 415 58,5 0,5 5,0

Tavuk gübresi 200 44 78,0 1,5 3,0

Amonyum nitrat 10 10 26,0 2,6

Alçı 25 25

Toplam 1.235 494 10,6

(42)

Buğday sapı temel madde kullanıldığında Buğday sapı temel madde kullanıldığında

Örnek 3 Örnek 3

Maddeler Taze

ağırlık (kg)

Kuru ağırlık

(kg)

Nem

(%)

Taze Ağırlık

N(%) N(kg)

Buğday sapı 1.000 800 20,0 0,5 5,0

Tavuk gübresi 1.000 220 78,0 1,5 15,0

Alçı 90 90

Toplam 2.000 1.110 20,0

(43)

Örnek 4

Maddeler Taze

ağırlık (kg)

Kuru ağırlık

(kg)

Nem

(%)

Taze Ağırlık

N(%) N(kg)

Buğday sapı 1.000 800 20,0 0,5 5,0

Tavuk gübresi 500 110 78,0 1,5 7,5

Kepek 300 261 13,0 2,8 8,4

Amonyum nitrat 20 20 26,0 5,2

Alçı 60 60

Toplam 1.880 1.151 26,1

(44)

Çavdar sapı temel madde kullanıldığında Çavdar sapı temel madde kullanıldığında

Örnek 5

Maddeler Taze

ağırlık (kg)

Kuru ağırlık

(kg)

Nem

(%)

Taze Ağırlık

N(%) N(kg)

Çavdar sapı 1.000 800 20,0 0,5 5,0

Tavuk gübresi 500 110 78,0 1,5 7,5

Kepek 300 261 13,0 2,8 8,4

Amonyum nitrat 20 20 26,0 5,2

Üre 10 10 46,0 4,6

Alçı 60 60

Toplam 1.890 1.261 30,7

(45)

Çeltik sapı temel madde Çeltik sapı temel madde

kullanıldığında kullanıldığında

Maddeler Taze

ağırlık (kg)

Kuru ağırlık

(kg)

Nem

(%)

Taze Ağırlık

N(%) N(kg)

Çeltik sapı 1.000 850 15.0 0,2 2,0

Tavuk gübresi 1.000 220 78,0 1,5 15,0

Amonyum

Sülfat 20 20 21,0 4,2

Üre 5 5 46,0 2,3

Süperfosfat 30 30

Kireç 30 30

Toplam 2.085 1.155 23,5