1
HORMONLAR ve TEDAVİ İLKELERİ
• Prof. Dr. Mustafa Kaymaz
Ders İçeriği
• Homonların genel özellikleri
• Reprodüktif hormonlar
– Hipothalamus hormonları – Hipofiz hormonları
– Gonadal hormonlar – Uterus hormonlar – Diğer hormonlar
• Tedavi İlkeleri
3
Hormonlar
• Klasik olarak endokrin bezlerden salgılanan,
• Kan ve lenf ile organizmanın başka bölgelerine, etkileyecekleri hedef doku veya organlara taşınan ve
• Burada bazı değişikliklere sebep olan bir tür kimyasal habercilerdir.
• Hedef dokudaki özel reseptörleri ile birleşen hormonlar bu yapının fonksiyonlarını;
– Uyarırlar,
– Durdururlar ya da – Değiştirirler.
Hormonlar
• Endokrin hücrelerde sentezlenip, paketlenip salınırlar,
• Genellikle lokal olarak etkilemezler,
• Vücut sıvılarına karışıp, özellikle kanla hedef dokulara ulaşırlar,
• Belirli doku, organ ve endokrin bezlere etkilidirler,
• Hedef hücrelerdeki spesifik reseptör moleküllerle reaksiyona girerler ve spesifik enzimleri aktive
ederek işlevlerini yaparlar,
5
• Bezler ve organlar arasındaki etkileşim, hormonların doğrudan ya da başa tepki mekanizmasıyla birbirlerinin salgısını azaltıp, çoğaltmaları ile şekillenirler,
• Tek bir hormon hedef dokuda çeşitli etkiler yapabildiği gibi bir hormon değişik doku ve organlarda da farklı etkiler de yapabilir.
• Reprodüktif hormonlar 4 büyük sistemden köken alırlar;
– Hipothalamus'un farklı bölgeleri,
– Hipofiz bezinin anterior ve posterior bölgeleri,
– Gonadlar; testis ve ovaryumun intersitisyal dokuları ve corpus luteum,
– Uterus ve placenta.
7
Hormonlar
• Kimyasal yapılarına göre 3’e ayrılırlar.
1-Proteinler ve Peptidler
• Polipeptid yapıdaki hormonlardır
• Moleküler ağırlıkları 300-70.000 Dalton arasında değişir.
• Enzimler tarafından kolaylıkla etkilenebildikleri için oral yolla verilmezler
• Mutlaka enjektabl formda uygulanmalıdır.
9
• Proteinler ve polipeptidler hücre fonksiyonunu hücre membranında bulunan spesifik reseptöre bağlanarak düzenlerler.
• Adenylate cyclase enziminin aktivitesini kontrol ederler.
2-Steroidler
• Moleküler ağırlıkları 300-400 Daltondur.
• Doğal steroidler oral kullanımda etkisizdirler
• Sentetik veya bitkisel kökenliler oral veya enjektabl formda uygulanabilir.
11
• Steroid hormonlar hücre membranı ve hücre sitoplazmasına basit diffüzyon yoluyla geçerler.
• Steroid hormonun reseptörüne bağlanmasıyla, steroid hormonların sentezini düzenleyen spesifik mRNA’nın sitoplazma içerisine geçişi söz konusu olur.
3. Yağ asitleri
• Moleküler ağırlığı 400 Dalton'dur ve
• Sadece enjektabl formda uygulanabilir.
13
Kimyasal yapılarına göre hormonlar
Biyokimyasal Yapı Hormonlar
Peptidler ve Proteinler
Glukoproteinler Follicle-stimulating hormon (FSH) Human chorionic gonadotropin (hCG) Luteinizing hormon (LH)
Troid-stimulating hormon (TSH) Polypeptidler
Gonadotropin Salgılatıcı Hormon (GnRH) Adrenocorticotropic hormon (ACTH)
Growth hormon İnsülin
Insulin-like growth hormon Peptidler (Somatomedinler) Oxytocin
Prolactin Relaxin
Somatostatin
15
Steroidler
Aldosterone Cortisol
Estradiol
Progesterone Vitamin D
Aminler
Epinephrine Norepinephrine Thyroxine (T4)
Triiodothyronine (T3)
17
Reprodüksiyonda major hormonlar
Hypotahalamus
LH-RH (GnRH)
GH-RH
GH-IH
TRH PIF
FSH ve LH salınımını stimüle eder
Growth hormon salınımını uyarır.
Growth hormon salınımını inhibe eder.
TSH ve PRL salınımını stimüle eder.
Prolaktin salınımını inhibe eder.
19
Ön Hipofiz
FSH
LH
Prolactin (PRL)
Folliküler gelişme, spermatogenesis ve östrogen sekresyonunu uyarır.
Ovulasyon, Cl.fonksiyonu;
progesteron, östrogen ve androgen sekresyonunu uyarır.
Laktasyona önayak olur, bazı türlerde Cl.fonksiyonu
ve progesteron
sekresyonunu uyarır, maternal davranışların ortaya çıkmasına neden olur.
Doku ve kemik gelişimine yardımcı olur.
Posterior
hipofiz Oxytocin
Uterus
kontraksiyonlarını,
doğumu, ve sperm ve yumurta transportunu stimüle eder.
Süt ejeksiyonuna neden olur.
Muhtemel luteolitik etkisi vardır.
21
Placenta
hCG (sadece primatlarda)
PMSG
Placental lactogen
Pregnancy prot. B
LH etkisi
Primatlarda gebelik Cl.'unun devamlılığını sağlar.
FSH etkisi
Kısraklarda accessor Cl.
formasyonunu stimüle eder.
Anneden yavruya besin maddelerinin transportunu regüle eder.
Ovaryum
Östrogenler (E)
Progestinler
(Progesteronlar) (P)
Seksüel davranışlara neden olur, sekonder sex karakterlerinin oluşumunu, reprodüktif kanalın gelişimini, uterus kontraksiyonlarını ve meme kanalı gelişmini uyarır.
Östrogenle sinerjik etki yaparak seksüel davranışlara neden olurlar, doğum kanalını implantasyona hazırlarlar.
23
Uterus
Relaxin
Prostaglandinler
Cervix dilatasyonuna neden olur.
Uterus
kontraksiyonlarına
neden olur, luteolitik etkisi vardır.
Reprodüktif hormonların kimyasal kompozisyonları
25
Hormonlar
Moleküler Ağırlık (Dalton)
Karakteristikleri
Steroidler 300-400
Doğal steroidler oral uygulamada etkisizdirler.
Sentetik ve bitkisel steroidler oral veya enjektabl formlarda kullanılabilir.
Proteinler 300-70.000
Enzimler tarafından kolaylıkla yıkımlanır.
Oral yolla uygulanamazlar,
enjektabl formda uygulanmalıdır.
Yağ asitleri 400 Sadece enjektabl formda uygulanabilir.
HORMON METABOLİZMASI
• Peptid ve protein hormonlar kendini oluşturan aminoasitler vasıtasıyla katabolize olur veya yıkımlanır.
• Bu olay çoğunlukla karaciğerde meydana gelmekte ancak böbrek veya bazı durumlarda hedef dokuda da oluşabilmektedir.
• Steroid hormonlar öncelikli olarak karaciğer, böbrek ve diğer dokularda redüksiyon yoluyla dönüştürülerek inaktif hale gelir.
27
• Prostaglandinler, lokal etki gösterdikleri bölgelerde veya genel dolaşıma karıştıkları zaman süratle inaktive olur ve akciğer ile karaciğerden metabolize edilerek uzaklaştırılır.
HİPOTALAMUS HORMONLARI
• Reprodüksiyonda kullanılan peptid hormonlardan GnRH, oksitosin ve vazopressin hipotalamustaki nöronlarda sentezlenir.
• GnRH hipotalamusun arkuat nükleusundan sentezlenir.
• Median eminencia’ya aksonlar yoluyla transfer olan GnRH salınımına yada hipotalamo-hipofizeal portal damarlara bırakılıncaya kadar depolanır.
29
• GnRH, gonadotropin salgılatıcı hormon, ticari olarak Ovarelin, Receptal adlı preparatlarıyla sentezlenen dekapeptid yapılı bir hormondur.
• GnRH bazen LHRH veya LHRH/FSHRH adlarıyla da anılır.
• Bunun nedeni, GNRH’ın adenohipofizden hem FSH hemde FSH’yı birlikte salgılatmasıdır.
• GnRH dekapeptid yapıdadır.
• Pulsatil olarak salınır.
• Antihormon oluşturmaz
• İmmun sistemi uyarmaz ve anafilaksiye neden olmaz
• Eminentia medialiste depolanır
• Salındıktan sonra 6-7. saatte kaybolur bu nedenle rezidü bırakmaz
• Görevi: FSH ve LH’ nın salınımını uyarmaktır.
31
GnRH Klinik Kullanımı
• İnek:
1- Kistik ovaryum dejenerasyonları
• Amaç anovulatör kistin patlaması yada luteinize olmasıdır.
2- Ovulasyonu uyarmak amacıyla
• Amaç LH salınımını artırmaktır 3- Luteal yetersizliklerde
• Amaç luteinizasyon yetersizliğinden kaynaklanan erken embriyonik kayıplarından korunmak
GnRH
4- Post partum ovaryum disfonksiyonlarından korunmak
• genital enfeksiyonları şiddetlendirebilir 5- Hakiki anöstrus tedavisinde
• amaç follikogenezisi uyarmaktır 6- Folliküler atreziler
33
Köpek
• Generalize ve GnRH salınımına bağlı tüy dökümü
• Gecikmiş puberta olgularında
• Uzayan interöstrus olgularında
• Ovulasyon ve fekondasyonun garantilenmesinde
• Bazı anovulatör kistlerin tedavisinde
Kedi
• Generalize ve GnRH salınımına bağlı tüy dökümü
• Gecikmiş puberta olgularında
• Uzayan interöstrus olgularında
• Ovulasyon ve fekondasyonun garantilenmesinde
• Bazı anovulatör kistlerin tedavisinde
• Ovulasyonun sağlanarak ötrusun sonlandırılması