MADENLER VE ENERJİ KAYNAKLARININ ÇEVRESEL ETKİLERİ
NELER ÖĞRENECEKSİNİZ
Bu bölümde madenlerin ve enerji kaynaklarının çevreye verdiği zararlar konusunu öğreneceksiniz.
Kazanım: 11.4.2. Madenlerin ve
enerji kaynaklarının çevre üzerindeki
etkilerini örneklerle açıklar.
TERMİK SANTRALLERİN ÇEVRESEL ETKİLERİ
Termik santrallerde fosil yakıtların kullanımı sonucu bacalardan çıkan gazlar, partikül maddeler ve tozlar atmosferde birikerek hava kirliliğine neden olur.
Örneğin Soma Termik Santrali’nin (Manisa) bacalarından yüksek miktarda salınan kükürt ve azot oksit türü gazların atmosferde su buharı gibi bileşenlerle tepkimeye girmesi sonucu asit yağmurları oluşabilmektedir. Termik santrallerden çıkan küllerin toprak yüzeyi ile bitkilerin üzerini kaplaması sonucu tarım ürünlerinde verim kaybı, bitkilere ait gelişimin yavaşlayarak zamanla durması gibi olumsuzluklar ortaya çıkabilir. Ayrıca termik santrallerin neden olduğu hava kirliliğine bağlı olarak solunum yolu rahatsızlıklarında ciddi bir artış olduğu görülmektedir.
Termik santrallerde soğutma, buhar elde etme, temizleme gibi çeşitli amaçlarla suya ihtiyaç duyulur. Buna yönelik işlemler sonucu atık hâle gelen sular; akarsu, göl ve yer altı sularına karışarak mevcut su kaynaklarına ait sıcaklık ve kimyasal yapının değişmesine neden olur. Sonuç olarak çevre açısından istenmeyen sonuçlar ortaya çıkar.
Fosil yakıtların kullanımı sonucu bacalardan çıkan gazlar (Soma)
PETROLÜN ÇEVRESEL ETKİLERİ
Günümüzün en önemli enerji kaynaklarından olan petrolün;
çıkarılması, taşınması ve işletilmesi süreçlerinde önemli çevre sorunları meydana gelir.
Petrol arama ve sondaj çalışmaları esnasında karalar ile okyanusların doğal ortamı bozulabilmektedir.
Petrol ürünlerinin (motorin, benzin, fuel oil vb.) kullanımı sonucu havada ciddi anlamda karbondioksit artışı gözlenir.
Petrolün tankerlerle taşın- ması esnasında yaşanan kazalarda binlerce ton petrol deniz ve okyanuslara karışarak önemli çevre sorunları yaşanabilmektedir.
İki litre ham petrol, denize döküldüğünde futbol sahası büyüklüğünde bir alana yayılabilir. Denize dökülen ve sudan hafif olduğu için yüzeyde kalan petrol, Güneş ışınlarının suyun derinliklerine ulaşmasını engeller. Bu durum fotosentez olayının gerçekleşmemesine ve sudaki canlıların yok olmasına neden olur. Tanker kazaları, denizin yanı sıra toprak ve havanın da kirlenmesine neden olur.
NÜKLEER SANTRALLERİN ÇEVRESEL ETKİLERİ
Nükleer santrallerde enerji elde etmek için kullanılan uranyum, toryum, radyum ve radon gibi elementlerin atıkları radyoaktif özellikler gösterir.
Nükleer atıklar, yer kabuğunun derinliklerine özel üretilmiş kaplar içerisinde gömülmelidir. Nükleer atıkların plansız bir şekilde çevreye bırakılması, doğal çevre tahribatlarının yanı sıra canlılar için de tehdit oluşturmaktadır. Nükleer santrallerde önemli miktarda soğutma suyuna ihtiyaç vardır.
Santrallerde kullanılan sular, işlem bittikten sonra tekrar kaynağına bırakılmaktadır. Atık suların yüksek sıcaklıkta çevreye bırakılması su ekosistemlerinde ciddi zararlara neden olmaktadır.
Nükleer santrallerin çevreye verdiği olumsuzlukların başında nükleer kazalar gelir. 26 Nisan 1986'da Çernobil Nükleer Santrali'ndeki patlama sonucu oluşan nükleer serpinti, aralarında Türkiye'nin de bulunduğu pek çok ülkeyi etkilemiştir.
Yaşanan bu nükleer felaketin ardından yayılan radyasyon, insan sağlığına ve çevreye yönelik ciddi problemlere yol açmıştır.
HİDROELKTRİK SANTRALLERİN ÇEVRESEL ETKİLERİ
Hidroelektrik santrallerinde zehirli atık oluşmadığından enerji üretiminde çevreyle ilgili büyük problemlere rastlanmaz. Fakat doğal yaşamı ciddi anlamda tehdit eden yönleri vardır.
Hidroelektrik santrallerin inşaatı esnasında oluşan toz, gürültü, trafik ve hafriyatın çevreye olumsuz etkileri söz konusudur.
Ayrıca barajlı hidroelektrik santraller; bulunduğu yerdeki doğal, tarihî ve kültürel varlıkların su altında kalmasına neden olabilmektedir. Baraj havzasında bulunan toprak ve bitkilerin sular altında kalmasıyla bölgedeki ekosistemin büyük oranda bozulmaktadır.
GÜNEŞ ENERJİSİ SANTRALLERİNİN ÇEVRESEL ETKİLERİ
Yenilenebilir enerji kaynaklarından olan güneş enerjisi, temiz ve çevre dostu bir enerji kaynağıdır. Fakat bu santrallerin olumsuz tarafları da vardır. Güneş ışınımının sabit olmaması, depolama gerektirmesi, geniş alanlara ihtiyaç duyulması ve güneş santrallerine ait masrafların fazla olması gibi.
RÜZGAR TÜRBİNLERİNİN ÇEVRESEL ETKİLERİ
Temiz ve çevre dostu bir enerji olan rüzgâr, genel olarak maliyeti düşük bir enerji kaynağıdır. Bununla birlikte rüzgârların esme yönünün düzenli olmaması, geniş alanlara ihtiyaç duyulması, gürültülü çalışması ve kuş ölümlerine neden olması bu enerji kaynağının olumsuz taraflarıdır.
JEOTERMAL SANTRALLERİN ÇEVRESEL ETKİLERİ
Jeotermal enerji, temiz ve yenilenebilir özelliğe sahip olup deprem bölgeleri ile volkanik arazilere yakın yerlerde daha fazla görülmektedir. Fakat jeotermal santrallerden çevreye bırakılan zararlı gazlar ve çözünmüş mineraller içeren sıcak sular, canlı yaşamını olumsuz etkilemektedir.
BİYOKÜTLE ENERJİSİNİN ÇEVRESEL ETKİLERİ
Biyokütle, enerji üretiminde kullanılan yenilenebilir bir kaynaktır. Tarımsal bitkiler ve bitki atıkları, endüstriyel odun ve tomruk atıkları, hayvansal atıklar ile şehirsel ve endüstriyel atıklar biyokütle kaynaklarıdır. Düşük enerji verimine sahip olması, atıkların yakılması sırasında çıkan gazların çevreyi rahatsız edici olması bu enerji üretimine yönelik başlıca olumsuzlar arasında yer almaktadır.
MADENCİLİK FAALİYETLERİNİN ÇEVRESEL ETKİLERİ
Madencilik faaliyetlerinin çevreye ciddi anlamda zararları söz konusudur. Açık ocak yöntemiyle yapılan madencilik faaliyetlerinin yer altı işletmeciliğine göre çevre üzerindeki olumsuz etkileri daha fazladır.
Hava, su ve gürültü kirliliği, trafik yoğunluğu, toprak erozyonu, patlatma ve hava şoklarından doğan sarsıntılar, katı atıkların oluşumu ve depolanması gibi çevresel sorunlar dikkat çekmektedir. Ayrıca altın madenciliğinde kullanılan siyanürün doğaya ve canlılara büyük zararı olmaktadır.
Günümüzde enerji yalnızca endüstrileşmenin değil, aynı zamanda ekonomik ve sosyal hayatın da zorunlu bir tüketim maddesi durumuna gelmiştir. Uygarlık düzeyi, tüketilen enerji miktarına paralel olarak arttığından, yeryüzünde tüketilen enerji miktarı da fazlalaşmaktadır. Enerjinin üretilmesi ve tüketilmesi süreçlerinde hava, su ve toprak gibi doğal çevre kaynakları kirletilmekte ve kirliliğin miktarı da sürekli artmaktadır. Bu gibi çevre sorunlarının önlenmesi, bu mümkün olmayacaksa azaltılması için yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarından daha fazla yararlanılması gerekmektedir. Böylece fosil yakıtlara olan bağımlılık azalacağı gibi, tüketimin neden olduğu çevre sorunları da azaltılmış olacaktır.
Bu parçaya göre, aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
A) Enerji kaynaklarının kullanım alanının çok geniş olduğuna
B) Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımıyla çevre sorunlarının azalacağına C) Gelişmiş ülkelerde enerji tüketiminin her geçen yıl arttığına
D) Fosil yakıt tüketiminin fazla olmasının çevre sorunları yarattığına
E) Hızlı nüfus artışına bağlı olarak, tüketilen enerji miktarının da arttığına
2011-LYS3
I. Fransa’da elektrik üretiminde nükleer santrallerin en büyük paya sahip olması
II. Brezilya’da elektrik üretiminde hidrolik santrallerin büyük paya sahip olması
III. Çin’de elektrik üretiminde termik santrallerin en büyük paya sahip olması
Yukarıdaki örneklerden hangileri, karbon salımına bağlı olarak çevre sorununa neden olmaktadır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
2016 – LYS4
Sanayi Devrimi sonrasında yaşanan teknolojik gelişmeler çevre sorunlarının daha fazla artmasına neden olmuştur.
Aşağıdakilerden hangisi bu duruma örnek gösterilemez?
A) Elektrik üretmek amacıyla düşük kalorili ve kükürt oranı yüksek kömürlerin yakılması
B) Ukrayna’da 1986 yılında Çernobil Nükleer Santralinin patlaması
C) Meksika Körfezi’nde 2010 yılında bir petrol platformunun çökmesi
D) Tarımsal verimi artırabilmek için kullanılan kimyasal gübre ve ilaçların kullanılması
E) Artan enerji ihtiyacının karşılanması amacıyla geniş alanlarda güneş enerjisi panellerinin kurulması
2016 – LYS4
Dünya kömür rezervleri ile ülkelerin kömür kullanım oranları dikkate alındığında, aşağıdaki ülkelerin hangisinde bu enerji kaynağının kullanımına bağlı olarak görülen çevre sorunlarının daha fazla olması beklenir?
A) Çin B) Mısır C) İran
D) Güney Afrika E) Hollanda
2017 – LYS4
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
……….. enerji, temiz ve yenilenebilir özelliğe sahip olup deprem bölgeleri ile volkanik arazilere yakın yerlerde daha fazla görülmektedir.
……… santraller; bulunduğu yerdeki doğal, tarihî ve kültürel varlıkların su altında kalmasına neden olabilmektedir.
……… santrallerde enerji elde etmek için kullanılan uranyum, toryum, radyum ve radon gibi elementlerin atıkları radyoaktif özellikler gösterir.
Tarımsal bitkiler, bitki atıkları, endüstriyel odunlar, tomruk atıkları, hayvansal atıklar, şehirsel ve endüstriyel atıklar ……….. enerji kaynaklarıdır.
……….. santrallerde fosil yakıtların kullanımı sonucu bacalardan çıkan gazlar, partikül maddeler ve tozlar hava kirliliğine neden olur.
Termik
biyokütle Nükleer
Barajlı Hidroelektrik
Jeotermal
BOŞLUK DOLDURMA
Açık ocak yöntemiyle yapılan madencilik faaliyetlerinin yer altı işletmeciliğine göre çevre üzerindeki olumsuz etkileri daha fazladır.
Güneş panellerinin gürültülü çalışması ve kuş ölümlerine neden olması bu enerji kaynağının olumsuz taraflarıdır.
Termik santrallerde kullanılan sular; akarsu, göl ve yer altı sularına karışarak su kaynaklarının sıcaklığının ve kimyasal yapısının değişmesine neden olur.
Maden ocaklarında hava, su ve gürültü kirliliği, trafik yoğunluğu, toprak erozyonu, patlatmadan doğan sarsıntılar, katı atıklar gibi çevre sorunları vardır.
Kömür kullanılarak elektrik enerjisi elde edilen termik santraller havayı kirletmektedir.
DOĞRU-YANLIŞ
1) Termik santrallerde soğutma işlemleri için önemli miktarda su kullanılmaktadır. Kullanılan bu sulara bazı kimyasal maddeler karışmaktadır ve tekrardan yerüstü su kaynaklarına boşaltılmaktadır. Buna göre;
I. tatlı su balıkçılığı II. tarımsal üretim
III. nükleer enerji üretimi
verilen ekonomik faaliyetlerden hangileri bu durumdan olumsuz etkilenmektedir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
Hidroelektrik santraller, termik ve nükleer enerji santrallerine göre çevreye daha az zarar vermektedir. Ancak hidroelektrik santrallerin de çevreye bazı olumsuz etkileri bulunmaktadır.
2) Aşağıdakilerden hangisi hidroelektrik santrallerin olumsuz etkileri arasında gösterilemez?
A) Hidroelektrik santral çevresindeki karasal ekosistemlerde hayvan çeşitliliğinin değişime uğraması
B) Nehirlerin aşağı çığırlarındaki su ekosistemlerinde canlı çeşitliliğin azalması C) Nehir sularının kimyasal özelliklerinin değişime uğraması
D) Hidroelektrik santral çevresindeki yeraltı sularının değişime uğraması
E) Hidroelektrik santral çevresindeki tarım arazileri için su kaynağı oluşturması
Maden işletmelerinin çevresel etkileri arasında;
I. açık maden işletmelerinin doğal peyzajı bozması,
II. bazı maden işletmeleri çevresindeki tarım ve yerleşme alanlarının toz etkisi altında kalması,
III. bitki örtüsünün tahrip edilmesine bağlı olarak erozyonun hız kazanması verilenlerden hangileri gösterilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
diye cevap verir.
Hangi öğrencinin verdiği cevap doğrudur?
A) Fatih B) Esma C) Irmak D) Yusuf E) Yiğit
4) Coğrafya dersinde Ayşe hoca sınıfa: “Bu enerji kaynağının atıkları çevreye ve insanlara zarar verebilir. Bunu önlemek için atıkların erimiş cam ile karıştırılıp yer altı sularının olmadığı 100-500 metre derinliklere gömülmesi gerekir. Sizce bu hangi enerji kaynağıdır?” diye sorar.
Öğrenciler,
