Ş e h i r l e r i m i z n a s ı l p l â n l a n ı y o r
M i m a r Z e k i S a y â r
1 9 3 3 yılının s o n u n d a K a m u t a y ( 2 2 9 0 ) n u - m a r a l ı y a p ı v e y o l l a r k a n u n u n u k a b u l etti. B u k a - n u n l a T ü r k i y e C u m h u r i y e t i i ç i n d e b u l u n a n v e n ü - f u s u 1 0 , 0 0 0 d e n y u k a r ı b e l d e l e r , h a l i h a z ı r p l â n - l a r ı n ı b e s y ı l z a r f ı n d a t a n z i m e t t i r m e ğ e v e b u n d a n s o n r a d a , m ü s t a k b e l p l â n l a r ı n ı y a p t ı r m a ğ a m e c - b u r t u t u l m a k t a d ı r .
K a n u n u n e s a s h a t l a r ı F r a n s ı z l a r ı n 1 9 0 5 y ı l ı n - d a k a b u l e t t i k l e r i k a n u n a b e n z i y o r .
B e l e d i y e l e r i m i z , k a n u n a u y m a k , v e ş e h i r l e r i n i p l â n l a ş t ı r m a k için k a n u n u n 2 inci m a d d e s i n i n e m - r e t t i ğ i ş e k i l d e y a n i 1 / 2 , 0 0 0 , 1 / 5 0 0 m i k y a s l ı h a l i h a z ı r p l â n l a r i l e 1 / 1 , 0 0 0 m i k y a s l ı t o p o ğ r a f i k h a r i - t a l a r ı n ı n t a n z i m i n i e k s i l t m e s u r e t i l e h a z ı r l a t m a k t a - d ı r l a r .
Ş i m d i y e k a d a r b i r ç o k b e l e d i y e l e r b u s u r e t l e h a r e k e t e t m i ş l e r d i r . B u n l a r ı n e k s e r i y e t i y u k a r ı d a s ö y l e d i ğ i m p l â n l a r ile b e r a b e r ş e h r i n ' m ü s t a k b e l p l â n ı n ı d a e k s i l t m e y e k o y u y o r l a r ki b ü y ü k h a t a b u r a d a n ç ı k ı y o r .
Ç ü n k ü b i r ş e h r i n m ü s t a k b e l p l â n ı , h a l i h a z ı r , v e t o p o ğ r a f i k p l a n l a r ı g i b i m u a y y e n b i r t e k n i k m e - selesi v e işi d e ğ i l d i r . B e l e d i y e m e c l i s l e r i n i n e v v e l â b u m e s e l e y i i n c e l e m e l e r i l â z ı m d ı r .
Ş e h i r l e r i n m ü s t a k b e l p l â n l a r ı n ı e k s i l t m e u s u l ü ile h e r h a n g i b i r m ü e s s e s e y e v e y a b i r ş a h s a y a p - t ı r m a k d o ğ r u o l a m a z . Ç ü n k ü b i r ş e h r i n m ü s t a k - b e l p l â n ı , ş e h i r c i l i k i l m i n e d a y a n a n , e s t e t i k b i r m e v z u d u r . Bir t o p o ğ r a f i k h a r i t a g i b i k a t ' i y e t ile y a p ı l a n v e y a l n ı z b i r ş e k l i o l a n bir iş d e ğ i l d i r .
E s a s e n , k a n u n u n a y ı r t ettiği v a z i y e t i h a z ı r a v e t o p o ğ r a f i k p l â n ile m ü s t a k b e l p l â n ı a y ı r m a l ı . E v v e l â b e l e d i y e ilk iki p l â n ı h a z ı r l a t t ı k t a n s o n r a ; m ü s t a k b e l p l â n için m ü s a b a k a y o l u n u t u t m a l ı d ı r . B u g ü n A v r u p a d a v e b i l h a s s a İ t a l y a d a , ş e h i r - l e r i n m ü s t a k b e l p l â n l a r ı n ı n t a n z i m i k â m i l e n m ü - s a b a k a y o l u ile y a p ı l m a k t a d ı r ; Bu s a y e d e , en u - f a k b i r ilçe p l â n ı ile m ü t e a d d i t m i m a r l a r ı n u ğ - r a ş t ı k l a r ı v e n e t i c e d e e n m u v a f ı k ş e k i l l e r i n v e p l â n l a r ı n e l d e e d i l m e k t e o l d u ğ u g ö r ü l ü y o r .
B e l e d i y e l e r i n ; y u k a r ı d a y a z d ı ğ ı m gibi h e m t o p o ğ r a f i k v e h a l i h a z ı r p l â n l a r ı v e h e m m ü s t a k - b e l h a r i t a l a r ı n t a n z i m i n i m ü n a k a ş a y a k o y m a l a r ı b ü y ü k b i r y a n l ı ş l ı k o l m a k l a b e r a b e r , b u n - l a r ı t a n z i m için a l a n m ü e s s e s e v e ş a h ı s l a r ı n h e r
i k i i ş d e d e m ü t a h a s s ı s o l a m ı y a c a k l a r ı d a d ü ş ü - n ü l ü r s e y a p ı l a n p l â n l a r ı n ç o k m ü n a k a ş a e d i l e c e k t a r a f l a r ı o l d u ğ u a n l a ş ı l ı r .
Y a p ı v e y o l l a r k a n u n u n u n ş e h i r p l â n l a r ı n a h a s r e d i l m i ş k ı s m ı n d a ; b i r ç o k d e t a y l a r a k a d a r g i r i l m i ş o l m a s ı n a v e , m e s e l â a d a l a r ı n b o y v e e n l e r i n e , k ö ş e l e r e m e y d a n l a r a k a d a r , i z a h a t ı b u l u n m a s ı n a r a ğ m e n m ü s t a k b e l p l â n l a r ı n n a s ı l v e h a n g i m i k y a s l a r d a v e i s t e k l e r i ç i n d e t a n z i m e d i l e c e ğ i h a k k ı n d a hiç b i r k a y i t y o k t u r .
K a n u n t o p o ğ r a f i k v e h a l i h a z ı r p l â n l a r ı n ı n m i k y a s ı n ı t a y i n e t m i ş t i r . H a l b u k i m ü s t a k b e l p l â - n ı n n e m i k y a s t a v e n e l e r e a i t o l a c a ğ ı h a k k ı n d a b i r k a y i t y o k t u r .
B u ise, h e r h a n g i bir k a s a b a n ı n p l â n ı n ı ü z e - r i n e a l a n k i m s e n i n d i l e ğ i n e b ı r a k ı l m ı ş o l m a k t a - d ı r .
V e y a h u t m ü s t a k b e l p l â n l a r ı n cinsleri v e m i k - y a s l a r ı b u işlerle ş i m d i y e k a d a r u ğ r a ş m a k t a o l a n A n k a r a İ m a r M ü d ü r l ü ğ ü t a r a f ı n d a n t a y i n e d i l - m e k t e d i r . V e b u n d a n s o n r a y e n i N a f i a t e ş k i l â t k a n u n u ile N a f i a B a k a n l ı ğ ı şehircilik b ü r o s u n u n y a p a c a ğ ı t a l i m â t a u y a c a k ş e k i l d e o l a c a k t ı r .
M ü s t a k b e l ş e h i r p l â n l a r ı n ı n c i n s l e r i n e v e m i k - y a s l a r ı n a a i t b a z ı e s a s l a r ı ( M . R e n e D a n g e r ) i n ( c o u r s d ' u r b a n i s m e ) a d l ı e s e r i n d e n a y n e n a ş a ğ ı - y a a l m a y ı f a i d e l i b u l u y o r u m :
« Ş e h i r p l â n l a r ı b i r k a ç n ü s h a o l a r a k t a n z i m e d i - lir. - a s g a r î ü ç n ü s h a - B u n l a r d a n b i r i ü r b a n i s t t e , ikincisi v i l â y e t t e , ü ç ü n c ü s ü d e m u a m e l â t ı n t a k i p e d i l d i ğ i r e s m î d a i r e l e r d e n b i r i n d e m u h a f a z a e d i - lir.
S u r e t i u m u m i y e d e t r a s e l e r k a l k ( c a l q u e ) ü- z e r i n e r e s m e d i l i r . B u c a l q u e ' l e r t o p o g r a f y a . p l â n - l a r ı ü z e r i n d e r e n k l i b i r s ü p e r p o z i s y o n a m ü s a i t v e elverişlidir. S ü p e r p o z i s y o n l a r için e n z i y a d e k u l - l a n ı l a n r e n k açık v e y a k o y u t u ğ l a k ı r m ı z ı s ı d ı r . e ş h a s a ait m ü l k v e y a a r s a l a r ı k a t e d e n u m u m î y o l l a r d a s a r ı r e n k l e g ö s t e r i l i r . Y e n i a ç ı l a n v e y a g e n i ş l e t i l e n y o l l a r d a k e z a b u r e n k l e i ş a r e t e d i l i r . B a h ç e l e r , v e i l e r i d e p a r k l a r için t a h s i s e d i l e n a - çık a r a z i yeşil r e n k l e b o y a n ı r . 1 / 5 , 0 0 0 n i s b e t i n d e - ki p l â n l a r d a ( m m t a k a - le Z o n i n g ) y a h u s u s î b i r k a r t o ğ r a m ile v e y a s u f l a j s u r e t i l e u m u m î r e n k l e r - le b o y a n a r a k m e y d a n a getirilir.
R e n k l e r i n i n t i h a b ı n d a aşağıki k a i d e l e r e ria- y e t e t m e k l â z ı m d ı r :
1 — Y e k d i ğ e r i n e benziyen renkleri m ü m k ü n o l d u ğ u k a d a r birbirinden a y ı r m a k ,
2 — Ç o k fazla r e n k k u l l a n m a m a k v e p l â n - ların tedkikini k o l a y l a ş t ı r m a k gayesile t o p o g r a f - y a d a k a b u l edilen renkleri tercih e t m e k .
İşte bir şhir plânı o t o r i t e y e t a k d i m edi- lirken y u k a r ı d a k i iki esaslı ş a r t a d i k k a t edilmesi lâzımdır. B u n u n l a b e r a b e r p l â n l a r ı n t a n z i m i n d e v e ürbanistik z e v k e v e a r z u y a g ö r e b a z ı ilâveler d e yapılabilir. Bu m e y a n d a ayrı k a r t o ğ r a f l a r üze- r i n d e lüzumlu olan t e f e r r u a t ı g ö s t e r m e k v e b u suretle t e d k i k e d e n l e r e d a h a mufassal m a l û m a t v e r m e k te f a i d e d e n hali değildir.
Şehir p l â n l a r m d a k i v e s a i k e ait bir b o r d r o tipi:
A ) A n k e t v e s i k a l a r ı :
a - T o p o ğ r a f i k p l â n 1 / 5 , 0 0 0 n i s b e t i n d e b - » » 1 / 2 , 0 0 0 nisbetinıe c - T o p o ğ r a f i k r a p o r
B ) P r o j e v e s i k a l a r ı :
a - Şehir m ı n t a k a s ı dahilindeki şehir p l â n ı 1 / 5 0 , 0 0 0 n i s b e t i n d e
b - Şehir havalisindeki m ı n t a k a l a r a ait tevsi plânı l / 5 l 0 0 0 n i s b e t i n d e
c - A m e n a j m a n p l â n ı 1 / 2 , 0 0 0 n i s b e t i n d e d - ( m ı n t a k a ) Z o n i n g p l â n ı 1 / 5 , 0 0 0 v e y a
1 / 1 0 , 0 0 0 n i s b e t i n d e e . M ü s b e t r a p o r f - D e t a y l a r :
1 - P l â n 2 - P r o f i l
3 - P e r s p e k t i v v e Elevasiyon C ) T a t h ı r ameliyesi d o s y a s ı :
a ) İçilmeğe salih sular şebekesi p l â n ı b ) Kullanılmış sular şebekesi p l â n ı c ) ( m a i l ) v e r s a n havuzlar ( 1 / 5 , 0 0 0 n i s b e .
tindeki p l â n l a r l a gösterilir.) d ) Muhtelif n o t l a r :
1 - Suların t o p l a n m a s ı 2 - Suların boşaltılması 3 - S ü p r ü n t ü l e r
D ) Nizamnameler:
a ) S e r v i t u d e edilitaire p r o g r a m ı ( 1 4 Mart 1919, 19 T e m m u z 1 9 2 4 k a n u n l a r ı muci- b i n c e )
b ) Sıhhi N i z a m n a m e c ) Yol v e inşaat n i z a m n a m e s i d ) Belediyenin k a r a r p r o j e s i
E ) İ d a r î v e s a i k : Beledî görüşmeler e v r a k ı
M u a m e l â t ı n muhtelif a n l a r ı n d a verilmiş ra- p o r l a r .
K a n u n l a r b e l e d i y e meclislerini a m e n a j m a n y a p m a ğ a icbar eder. Ürbanistlerin idarî birçok m ü ş k i l â t a u ğ r a m a m a l a r ı için b u n l a r h a k k ı n d a m a l û m a t sahibi o l m a l a r ı lâzımıır. M. ( E s t e v e ) A r t et p r o p r i e t e adlı eserinde b u husustaki fikir- lerini g ö z d e n geçirelim:
«Bir şehrin a m e n a j m a n ı için, alınması lâzım gelen tedbirlerin heyeti m e c m u a s ı n ı n p l â n ı n ı v ü - c u d e g e t i r m e k hiç şüphesiz ki o şehrin m e n f a a t - larını c i d d î bir surette temin e d e r , lüzumsuz m a s r a f l a r d a n v i k a y e v e muhtelif mesainin icrası- nı teshil eder. Y a p ı l a c a k masarifi muhtelif sene- lerin b ü d c e s i n e m ü t e s a v i y e n t a k s i m e t m e k sureti- le şehrin m a l î vaziyetini d e t a n z i m eder. İleride istimlâk edilecek yerleri hali h a z ı r d a ucuz bir fi- a t a a l m a k suretile bir k a ç sene sonra b u yerleri y ü k s e k fiatlarla istimlâk m e c b u r i y e t i n i biertaraf e t m e k gibi e v e l d e n a l ı n m a s ı i c a b e d e n tedbirleri göz ö n ü n d e tutar.
Bir şehrin teknik v e estetik a m e n a j m a n ı n ı . t a n - zim v e islâh e t m e k o şehrin tevsi v e inkişafını v e binnetice sakinlerile hariçten gelecek kimselerin a d e d i n i çoğaltır.»
D ü z e l t m e - t e m i z l e m e _ güzelleştirme; işte ürbanistlerin b e l e d i y e meclislerine fevaidini gös- t e r m e k m e c b u r i y e t i n d e o l d u k l a r ı b u üç esaslı ş a r t l a r d ı r ki m e n f a a t i u m u m i y e n i n şahsî m e n f a - atlara t a k a d d ü m ü n ü t e m i n e d e r ; şehrin sıhhî şart- lara malik olması n ü f u s u n u n seyyah a d e d i n i n ço- ğ a l m a s ı nakil vasıtalarının ucuzlaması, k a z a l a r ı n azalması gibi.
Şehir plânlarının t e d k i k v e m ü t a l â a s ı n d a hu- k u k î v e iktisadî m ü l â h a z a t ı n d a nazarı itibara alın- ması l â z ı m ı ı r :
a ) Şehir a m e n a j m a n ı plânı niçin y a p ı l m a l ı d ı r ? 1 —• G e r e k y e n i d e n inşa edilecek gerekse şek- li değiştirilecek olan h e r h a n g i bir gayri m e n k u l gibi bir şehrin d e evvelâ p r o ğ r a m ı m ü t a l â a edilir v e s o n r a p r o j e s i m e y d a n a ç ı k a n l ı r . Bu işler için y a p ı l a c a k e t ü d m a s r a f l a r ı n ı cezrî v e m ü k e m m e l bir teşkilât sayesinde temin edilen e k o n o m i l e r teş- kil eder.
2 — K a n u n l a r n ü f u s u 1.0,000 d e n fazla v e b ü - y ü m e k i s t i d a d ı n d a olan her şehrin a m e n a j m a n plânının y a p ı l m a s ı n ı e m r e d e r .
b ) Bir a m e n a j m a n p l â n ı nasıl hazirlanmajıdı:- ? E v v e l â : t o p o ğ r a f i k bir p l â n hazrlanir- S o n r a İç İşler Bakanlığının bir sirküleri ile a g l o m e r a -
siyon t o p l a n m a p l â n ı n ı n 1 / 2 , 0 0 0 , genişleme plâ- nının d a 1 / 5 , 0 0 0 nisbetleri d a h i l i n d e v e irtifalar d a dahil o l m a k ü z e r e çizileceği tesbit edilir. Sali- sen ; ürbanist, şehrin niçin v e nasıl genişletileceği, sıhhî n o k t a î n a z a r d a n n e v a z i y e t t e b u l u n d u ğ u n u ö ğ r e n m e k m a k s a d i l e bir a n k e t açar.
S o n r a : belediyenin b u husustaki fikir ve mü- talâasını s o r a r ; yeni yolların projesini çizer, eski- lerinin genişletilmesini t a s a v v u r v e m ü t a l â a e d e r . U m u m î bina v e mahallerin yerlerini tesbit e d e r v e m ü n a s i b görürse bazı değişiklikler t e k l i f i n d e bulunur. Bütün b u hususat h a k k ı n d a b e l e d i y e ile m u t a b ı k k a l d ı ğ ı t a k d i r d e a ş a ğ ı d a k i şekilde bir d o s y a tertip e d e r :
1 _ T o p o ğ r a f i k p l â n 1 / 2 . 0 0 0 n i s b e t i n d e 2 — T o p o ğ r a f i k p l â n 1 / 5 , 0 0 0 n i s b e t i n d e 3 — Şehrin m o n o g r a f i k r a p o r u 4 — Şehrin a m e n a j m a n p l â n ı 1 / 2 , 0 0 0 nis-
b e t i n d e
5 — Şehrin genişletilme plânı 1 / 5 , 0 0 0 nis- b e t i n d e
6 — P r o j e n i n m ü s b e t r a p o r u 7 — Edilite servitüt p r o ğ r a m ı p r o j e s i 8 — Sıhhî n i z a m n a m e
9 — Y o l v e inşaat n i z a m n a m e l e r i d ) d o s y a nıasıl tastık ettirilir?
Ü r b a n i s t t a r a f ı n d a n v ü c u d e getirilip, b e l e d i y e
meclisinde k a b u l edilen d o s y a aşağıdaki m u a m e - leye t a b i t u t u l u r :
1 — İnşaat v e sıhhî n i z a m a n a m e l e r , şarbay muavini elile ş a r b a y a t a k d i m edilir.
2 — Sıhhî k o m i s y o n t a r a f ı n d a n t e d k i k v e m ü - t a l â a edilir. Bu m ü t a l â a l a r v e şu n o k t a l a r n a z a r ı itibara alınır:
a ) Sıhhî a n k e t i n neticeleri b ) B o ş b ı r a k ı l m ı ş ihtiyat a r a l ı k l a r c ) S ı h h a t a muzır müesseslerin kaldırılması.
d ) Sıhhî v e inşaî n i z a m n a m e l e r e ) Su tevziatı v e belediyenin projeleri 3 — 3 M a y ı s 1841 k a n u n u n u n a h k â m ı n a ri- a y e t e n Ş e h r e m a n e t i t a r a f ı n d a n 1 5 gün d e v a m et- m e k ü z e r e u m u m î bir a n k e t yapılır.
4 — Belediye meclisi u m u m î a n k e t neticele- rine g ö r e dosyayı k a b u l v e y a r e d d e d e r .
5 — B e l e d i y e meclisinin m u v a f a k a t i l e , b e - lediye d o s y a y ı ŞejıVen»anetine, k o m i s y o n t a r a - f ı n d a n t e d k i k edilmesi için g ö n d e r i r
6 — K o m i s y o n t a r a f ı n d a n tadilât teklif edil- diği t a k t i r d e , t e k r a r m ü n a k a ş a s ı yapılır.
7 — D o s y a , şehir p l â n l a r ı y ü k s e k k o m i s y o - n u n a h a v a l e e d i l m e k üzere, Şehremini t a r a f ı n d a n
( k e n d i mütalâasile b e r a b e r ) Dahiliye V e k â l e t i n e gönderilir.
8 — N i h a y e t H e y e t i V e k i l e t a r a f ı n d a n t e d - kik v e tasvip edilir.
M i m a r ü c r e t l e r i h a k k ı n d a m u h t a r a
Güzel San'atlar Birliği mimarî şubesinden:
1931 yılında bir komisyon tarafından, esaslı incelme- lerden sonra hazırlanarak üyelerimizin istifadesine ko- nulmuş olan (mimarlık ücretleri liste) sinde bu yıl ida- re hey'eti tarafından bazı değişiklikler yapılmıştır.
Bu değişiklikler; İstanbulun mmtıkaları üzerinde olmakla beraber bilhassa yüzdeler üzerindedir. Evvelki listede tayin edilmiş olan yüzdeler bu günki iş sahasının vaziyeti nazari dikkata alınarak indirilmiştir. Yeni mik- tarlar tayin edilirken yabancı memleketlerde mimarlık ücretleri nisbetleri de incelenmiş ve onlardan da istifade edilmiştir .
Ayni zamanda İstanbulun mıntıkalara taksimi da- h a esaslı bir şekile sokulmuştur. Mimarî ücret tarifesinin 1935 yılı için yeniden tadili mimarların yapacakları iş mukavelelerinde ve mimarî ücretler hakkında çıkan ihti- laflarda istifade edilecek bir mahiyette olması bunun hazırlanmasını doğurmuştur.
Mimara verilecek ücret, yaptığı işin değerine uygun olmalıdır. Ücretin tutarı, işin kolaylığı, güçlüğü, tehli-
keli olması, yapının mevkii ve yahut fevkalâde olmasıy- la, eksiltilir ve yahut arttırılır.
Mimarlık ücreti inşaat masarifinin genel tutarı üze - rinden hesap edilir.
Mimarlık ücreti hesabına esas olacak inşaat msraf- ları bütün malzemenin, piyasadan alınmış olduğuna göre hesap edilecektir. Şayet mal sahibinin, mevcud malzeme- si olup ta kullanır ise, ve yahut eski malzeme tedarik edip kullanır ise, yeni malzeme ile bu malzemenin fark fiyatı yekûnu umumiye zammedildikten sonra mimarın ücreti tahakkuk ettirilecektir.
Mimarlık ücreti, inşaatın hakikî kıymeti üzerinden hesap edileceğinden, tecimen ve müteahhitler ile fiyatlar kararlaştırıldıktan sonra, tediyat esnasında, her ne se- beple olur ise olsun bunların faturalarından yapılacak tenzilât ve tevkifattan mimar ücreti müteessir olmıya- caktır.
Yapı bir ve yahut bir kaç müteahhide götürü veril- miş olur ise, mimar ücreti, götürü fiyat üzerinden hesap edilecektir.
